Κοινωνική ιστορία του σχολικού συστήματος

1. ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ
ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ

2. Γιατί υπάρχει το σχολείο;
• Πάντοτε υπήρχε με αυτή τη μορφή και
εξυπηρετούσε αυτές τις λειτουργίες;
• Πώς θα μπορούσε να είναι το σχολείο στο
μέλλον;

3. Σχολείο - Παιδεία στην πρώιμη και ύστερη νεωτερικότητα
Βασικά χαρακτηριστικά της νεωτερικότητας:
έκλειψη του παραδοσιακού τοπικισμού,
μαζική ένταξη του πληθυσμού στο εθνικό κέντρο,
διαφοροποίηση της κοινωνίας σε διακριτούς θεσμικούς χώρους.
«Η διαφοροποίηση της νεωτερικής κοινωνίας σε ξέχωρους
θεσμικούς χώρους απαιτεί μηχανισμούς ενοποίησης και
συντονισμού αυτών των χώρων. Απ’ αυτή την σκοπιά
μπορούμε να πούμε πως το σχολείο αποτελεί έναν από τους
πιο βασικούς συμβολικούς μηχανισμούς ενοποίησης»

4. Το “Σχολικό Σύστημα” χαρακτηρίζεται για:
τον ιδρυματικό χαρακτήρα της εκπαιδευτικής διαδικασίας, σε
αποκλειστικούς χώρους που ονομάζονται “Σχολεία” και που
είναι ξεχωριστοί από τους υπολοίπους χώρους της
κοινότητας.
την ανάληψη της εκπαίδευσης από ειδικά εκπαιδευμένους για τον
σκοπό αυτόν ενηλίκους.
τον χωρισμό των παιδιών σε ομάδες στη βάση κριτηρίων που
αποφασίζουν οι ενήλικες, με πιο σύνηθες την ηλικία.
τον καθορισμό ενός κοινωνικά καταξιωμένου αναλυτικού
προγράμματος που περιλαμβάνει αυτά που θεωρούν οι
ενήλικες πως πρέπει να μάθουν τα παιδιά.
την συσχέτιση, με διαφόρους τρόπους, του βαθμού προσαρμογής
των παιδιών στο Σχολικό Σύστημα με τη θέση που θα λάβουν
ως ενήλικες στην κοινωνική ιεραρχία.

5. Η κοινωνική κατασκευή της παιδικότητας

6. Πως προκύπτει η «σύγχρονη παιδική ηλικία»;
• Υπάρχουν πολλοί λόγοι που σχετίζονται με την ανάδειξη της
νεώτερης ιδέας της παιδικότητας …
Λόγοι που σχετίζονται με
την ανάδειξη της
νεώτερης ιδέας της
παιδικότητας
Νόμοι που
απαγορεύουν την
παιδική εργασία
Η εισαγωγή της
υποχρεωτικής
εκπαίδευσης
Η ανάπτυξη μιας
βιομηχανίας που
αναφέρεται στο παιδ΄΄ι
Νόμοι που
αναφέρονται ειδικά
στην παιδική ηλικία
Οι κινήσεις για την
προστασία της
παιδικότητας
Η βιομηχανική κοινωνία
χρειάστηκε μορφωμένο
εργατικό δυναμικό

8. Παιδί, παιδικότητα και νεωτερικότητα
Αριές, Φ. (1990). Αιώνες παιδικής ηλικίας, Αθήνα: Γλάρος.
«Η πρώτη μου τοποθέτηση είναι μία προσπάθεια ερμηνείας των παραδοσιακών
κοινωνιών. Η δεύτερη επιδιώκει να δείξει τη νέα θέση που κατέλαβαν στις
βιομηχανικές μας κοινωνίες το παιδί και η οικογένεια».
(σ. 16) «Υποστήριξα ότι η εικόνα που είχε η κοινωνία αυτή για το παιδί και ακόμη
περισσότερο για τον έφηβο ήταν αρκετά θολή. Η διάρκεια της παιδικής ηλικίας
περιοριζόταν στην πιο ευάλωτη περίοδό της, σ΄ αυτήν που το μικρό του ανθρώπου
δεν ήταν σε θέση να ικανοποιήσει τις ανάγκες του. Το παιδί, εκείνη την εποχή, μόλις
κατόρθωνε να αντεπεξέλθει στις σωματικές του ανάγκες, αναμιγνυόταν πολύ
σύντομα με τους ενήλικες, μοιραζόταν τις δουλειές και τα παιχνίδια τους. Από
μικρό παιδί γινόταν αμέσως νέος άνδρας… Τη μετάδοση των αξιών και των
γνώσεων, αλλά και γενικότερα κοινωνικοποίηση του παιδιού δεν την εξασφάλιζε
ούτε τις έλεγχε άλλωστε η οικογένεια. Το παιδί απομακρυνόταν γρήγορα από τους
γονείς του και μπορούμε να πούμε ότι, για αιώνες ολόκληρους, η μόρφωση
περνούσε από τη μαθητεία, χάρη στη συνύπαρξη του παιδιού ή του νέου με τους
ενήλικες. Μάθαινε τα πράγματα που έπρεπε να ξέρει, βοηθώντας τους μεγάλους. …
Το πέρασμα του παιδιού μέσα από την οικογένεια και την κοινωνία ήταν
υπερβολικά σύντομο κι ασήμαντο, για να αφήσει τα ίχνη του στη μνήμη των
ανθρώπων και να αγγίξει την ευαισθησία τους. Εντούτοις, υπήρχε ένα επιφανειακό
αίσθημα για το παιδί που το ονόμασα «κανάκεμα» -αλλά αφορούσε αποκλειστικά
τα πρώτα χρόνια, όταν το παιδί ήταν ακόμα ένα μικρό αστείο πραγματάκι.
Διασκέδαζαν μαζί του, όπως μ’ ένα ζώο, μ’ ένα ξεδιάντροπο πιθηκάκι. Αν τύχαινε
να πεθάνει τότε, όπως συνέβαινε συχνά, μπορεί μερικοί να στεναχωριόνταν, όμως
κατά κανόνα δεν έδιναν πολύ μεγάλη σημασία. Ένα άλλο παιδί θα ερχόταν
σύντομα να το αντικαταστήσει. Το παιδί δεν έβγαινε από ένα είδος ανωνυμίας»

9. Philippe Aries …
• Ο Aries μελέτησε διάφορες πηγές, για να τεκμηριώσει τις
θέσεις του.
• Χρησιμοποίησε έργα τέχνης από το Μεσαίωνα
• Στις ζωγραφιές παρατήρησε ότι τα παιδιά παρουσιάζονται
«χωρίς κανένα χαρακτηριστικό παιδικότητας» και ότι απλά
φαίνονται ως ενήλικες σε μικρή κλίμακα.
• Αυτά τα έργα ζωγραφικής παρουσίασαν παιδιά και
ενήλικες ντυμένους με τον ίδιο ιματισμό, να κάνουν την
ίδια εργασία και να παίζουν από κοινού το ίδιο παιχνίδι
από κοινού.
• Υποστηρίζει ότι σημαντικές πτυχές της μοντέρνας ιδέας
της παιδικότητας προέκυψαν μόνο μετά το 13ο αιώνα.
• Ο Edward Shorter (1975) υποστηρίζει ότι η γονεϊκή
στάση υπήρξε επίσης σημαντικά διαφοροποιημένη
απέναντι στα παιδιά στο παρελθόν. Θεωρεί ότι τα υψηλά
ποσοστά θνησιμότητας ενθάρρυναν την αδιαφορία και την
παραμέληση . Συχνά, τα παιδιά αποκαλούνταν «αυτό» ή
δεν είχαν την προσοχή των ενηλίκων.

10. Ιστορικές διαφοροποιήσεις στην
παιδική ηλικία
• Η παιδική ηλικία γίνεται αντιληπτή διαφορετικά σε
σχέση με τις πολιτισμικές αξίες και τις
κοινωνικοοικονομικές συνθήκες.
• Κοινωνιολόγοι και Ιστορικοί συμφωνούν ότι
υπάρχουν σημαντικές διαφοροποιήσεις στην
αντίληψη της «παιδικής ηλικίας» και ότι η
παιδικότητα, όπως τη γνωρίζουμε, είναι ένα σχετικά
σύγχρονο [νεώτερο] φαινόμενο.

11. Το Σχολικό Σύστημα ως μοντέρνος
τρόπος εκπαίδευσης
• Πρόκειται ακόμα για ένα μέγιστο “κοσμικό” έργο, που
αμφισβητεί από την εκκλησία τον τομέα της ηθικής
αγωγής των νέων.
• Η ρητορεία που συνοδεύει αυτό το έργο είναι μία
ρητορεία ρήξης:
-με τον ανορθολογισμό και τη δυστυχία της αμάθειας, για
την κυριαρχία των φώτων και του ορθού λόγου.
-με την αγροτική οικονομία και τις περιορισμένες ανάγκες
της σε ανθρώπινο δυναμικό, για παραγωγικούς
εργαζόμενους και άνοδο της βιομηχανικής παραγωγής.
-με το απολυταρχικό κράτος, του σκοταδισμού & της
ανελευθερίας, για ένα κράτος με ομοιογενή γλώσσα,
δίκαιο και εθνική συνείδηση.

12. Ι) Το Σχολικό Σύστημα σχετίζεται με τη βιομηχανική
επανάσταση όσο και με τα ιδεώδη του διαφωτισμού
ΙΙ) Η εκπαίδευση όχι μόνο γίνεται αντιληπτή ως
θεσμός που εξυπηρετεί την αγορά αλλά επίσης και
ως πεδίο παρέμβασης για όποιον θα ήθελε να
κατευθύνει την οικονομία
ΙΙΙ) Το Σχολικό Σύστημα σχετίζεται με τη διαδικασία
εθνικής ομογενοποίησης των λαών στο 19ο αιώνα

13. Κυριαρχούν 3 διαστάσεις εγκαθίδρυσης
του σχολικού συστήματος:
εκείνη που επιθυμεί ένα περιεχόμενο “διαφωτιστικό”/
πολιτικό, προσανατολισμένο στις ανάγκες της
λειτουργίας της Δημοκρατίας
εκείνη που επιλέγει ένα “χρησιμοθηρικό”/ οικονομικό,
προσανατολισμένο στις ανάγκες της οικονομίας της
αγοράς περιεχόμενο
εκείνη που δίνει προτεραιότητα στη δόμηση κοινής
εθνικής συνείδησης και κανόνων πατριωτικής
συμπεριφοράς

14. Το ελληνικό σχολείο, μέχρι στιγμής
(ΝΑΙ/ΌΧΙ: ΓΙΑΤΙ;):
• προσανατολίστηκε σε ένα περιεχόμενο
“διαφωτιστικό”/ πολιτικό, προσανατολισμένο
στις ανάγκες της λειτουργίας της Δημοκρατίας
• επέλεξε ένα “χρησιμοθηρικό”/ οικονομικό ρόλο,
προσανατολισμένο στις ανάγκες της
οικονομίας της αγοράς περιεχόμενο
• δίνει προτεραιότητα στη δόμηση κοινής εθνικής
συνείδησης και κανόνων πατριωτικής
συμπεριφοράς

15. Επιθυμούμε ένα σχολείο που
(ΝΑΙ/ΌΧΙ: ΓΙΑΤΙ;):
• προσανατολίζεται σε ένα περιεχόμενο
“διαφωτιστικό”/ πολιτικό, προσανατολισμένο στις
ανάγκες της λειτουργίας της Δημοκρατίας
• ανταποκρίνεται σε ένα “χρησιμοθηρικό”/ οικονομικό
ρόλο, προσανατολισμένο στις ανάγκες της οικονομίας
της αγοράς περιεχόμενο
• δίνει προτεραιότητα στη δόμηση κοινής εθνικής
συνείδησης και κανόνων πατριωτικής συμπεριφοράς