ανθρωποφαγια

1. ΤΜΗΜΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΕΘΝΟΛΟΓΙΑΣ
ΔΗΜΟΚΡΙΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΡΑΚΗΣ
Εργασία στο μάθημα:
Ανθρωπολογία της Διατροφής
Marvin Harris, Η ιερή αγελάδα και ο βλεδυρός χοίρος
Θέμα: Ανθρωποφαγία
Φοιτήτριες: Μαντατζή Ευγενία 3176
Αρχοντούλη Ερασμία 3352
Εξάμηνο: Z'
Διδάσκων: Βασιλική Κράββα
Κομοτηνή 2014

2. Βιογραφικό
Marvin Harris: Γεννήθηκε στις 18 Αυγούστου το 1927 στην Νέα
Υόρκη και πέθανε σε ηλικία 74 χρονών στις 25 Οκτωβρίου το 2001.
Ήταν ανθρωπολόγος ιστορικός και θεωρητικός και ασχολήθηκε με τον
πολιτιστικό υλισμό.

3. Το θέμα της παρούσας έρευνας αφορά τον κανιβαλισμό και
συγκεκριμένα την ανθρωποφαγία. Το φαινόμενο αυτό δεν θα εξεταστεί
στις περιπτώσεις έκτατων αναγκών αλλά στους κόλπους κοινωνιών
όπου κάτι τέτοιο είναι αποδεκτό. Το ζήτημα που προκύπτει είναι πως
βρίσκουν οι ανθρωποφάγοι το γεύμα τους. Υπάρχουν δύο τρόποι: α) ο
ειρηνικός κανιβαλισμός (απόκτησης συγγενών) και β) ο πολεμικός
κανιβαλισμός.
Σύμφωνα με τον ειρηνικό κανιβαλισμό όταν ο εκλιπών πεθάνει
αποτεφρώνεται ή θάβεται και στην συνέχεια οι στάχτες ή η σκόνη των
οστών του καταναλώνονται ανακατεμένες με ένα ποτό από τους
συγγενείς του στο πλαίσιο ενός τελετουργικού. Σε αυτή την περίπτωση
δεν τίθεται θέμα περί πρωτεϊνικής αξίας του πτώματος καθώς ο
εκλιπών για να πεθάνει ή ήταν γέρος ή άρρωστος. Στην δεύτερη
περίπτωση υπήρχε ούτως ή άλλως κίνδυνος μετάδοσης ασθένειας.
Όταν συγγενείς κατανάλωναν ολόκληρο το πτώμα αυτό γινόταν
ξεκάθαρα για λόγους επιβίωσης όπως οι Φορέ της Νέας Γουινέας.
Επειδή σε πολλές κοινωνίες παρατηρήθηκαν αρκετές ασθένειες που
συνδέονταν με αυτή την πρακτική, σταδιακά σταμάτησε το φάγωμα
ενός συγγενικού πτώματος. Όσον αφορά τον πολεμικό κανιβαλισμό
έχουμε πάρα πολλές περιγραφές ιεραποστόλων ή περιηγητών όπου
επισκέφθηκαν ιθαγενείς της Λατινικής Αμερικής. Σύμφωνα με αυτές τις
περιγραφές φυλές οι οποίες επιδίδονταν στον κανιβαλισμό έπαιρναν
τους αιχμαλώτους στο χωριό τους. Τους οποίους αρχικά τους φρόντιζαν
και τους περιποιούνταν και στην συνέχεια τους υπέβαλαν σε
βασανιστήρια τα οποία ομολογουμένως σόκαραν τους δυτικούς
αυτόπτες μάρτυρες. Κατά την διάρκεια βασανιστηρίων των αιχμαλώτων
οι γυναίκες έπαιζαν σημαντικό ρόλο στην όλη διαδικασία. Συγκεκριμένα
στα περιγραφόμενα περιστατικά φαίνεται ότι οργάνωναν εν πολύς το
κανιβαλικό γεύμα και μάλιστα κατανάλωναν μεγάλο μέρος αυτού του
γεύματος. Μερικές φορές υπήρχε μαγείρεμα του γεύματος ενώ μερικές
φορές ωμοφαγία. Κανένα σημείο του σώματος δεν πετιόταν αντιθέτως
τα πάντα τρώγονταν ή αξιοποιούνταν καταλλήλως. Από το δέρμα και τα

4. νύχια μέχρι το αίμα. Συνήθως το κεφάλι δίνονταν στον αρχηγό της
φυλής. Αντίθετα με τον ειρηνικό κανιβαλισμό ο πολεμικός πρόσφερε
ένα γεύμα με υψηλή πρωτεϊνική αξία καθώς το πτώμα δεν ήταν
κάποιος άρρωστος ή πεθαμένος άνθρωπος. Αντιθέτως ήταν υγιής
οργανισμός, πλήρης σε αρκετά θρεπτικά συστατικά. Γι αυτόν ακριβώς
τον λόγο υπάρχει ωμοφαγία ενώ στις περιπτώσεις όπου πέθαινε ο
συγγενής το σώμα έπρεπε να ψηθεί αρκετά ούτως ώστε να μην
μεταδοθούν ασθένειες. Η αλήθεια είναι πως πολλές τέτοιες περιγραφές
αμφισβητούνται τόσο για την εγκυρότητα τους όσο και για την οπτική
τους. Δεδομένου του κόστους καθώς και του κινδύνου στο κυνήγι ενός
ανθρώπινου γεύματος διότι όσες πιθανότητες έχει να σκοτώσει ο
κυνηγός το ανθρώπινο θήραμα ακριβώς τις ίδιες έχει το ανθρώπινο
θήραμα να σκοτώσει το κυνηγό. Κάτι τέτοιο δεν συμβαίνει για
παράδειγμα όταν το θήραμα είναι κάποιο ζώο. Άρα οδηγούμαστε στο
συμπέρασμα ότι το ανθρώπινο γεύμα δεν ήταν στην πραγματικότητα
αυτοσκοπός αλλά στην ουσία ήταν ένα μέρος της λαφυραγωγίας του
νικητή. Παράλληλα το γεύμα αυτό καλύπτει ουσιαστικές ανάγκες των
φυλών. Ο λόγος που οι γυναίκες είχαν τόσο σημαντικό ρόλο σε όλο το
σκηνικό ήταν επειδή παρουσιαζόταν μια από τις λίγες ευκαιρίες που
είχαν για την πρόσληψη μεγάλου ποσοστού πρωτεϊνών. Σε αυτές τις
περιοχές οι πρωτεΐνες δεν είναι άφθονες και ισχύει η άνιση κατανομή
τους. Οι άνδρες προσλαμβάνουν τις περισσότερες και οι γυναίκες και τα
παιδιά τις λιγότερες. Ακόμη και στο πεδίο της μάχης μετά την ένοπλη
σύρραξη οι πολεμιστές πρέπει να τραφούν. Το να γυρίσουν οι άνδρες
στο χωριό με αιχμαλώτους ή κομμάτια τους είναι ένδειξη στρατιωτικής
ισχύς. Έπειτα αυτό το είδος λαφυραγωγίας χρησιμεύει στο να μυήσει τα
νεαρά αγόρια στο κλίμα του πολέμου. Γι αυτό τα βασανιστήρια του
αιχμαλώτου γίνονται από όλη τη φυλή με στόχο την διαπαιδαγώγηση
αλλά και την ηθική ικανοποίηση όλων των μελών. Αξίζει να
αναφέρουμε ότι όταν οι αιχμάλωτοι προέρχονταν από φυλές όπου
ίσχυε η ανθρωποφαγία, το θεωρούσαν τιμητικό να γίνουν γεύμα καθώς
αυτό δήλωνε ότι δεν ήταν άρρωστοι ή δειλοί για να θαφτούν και να
επιβαρύνουν παραπάνω τη γη.
Σταδιακά με την δημιουργία των κρατών, η παρακμή του
κανιβαλισμού εγκαταλείφθηκε με μόνη εξαίρεση το κράτος των

5. Ατζέκων. Σε όλο τον δυτικό κόσμο και σε όλες τις αυτοκρατορίες και
τους πολιτισμούς του παρελθόντος εκεί που έχουν σφαγιαστεί κατά
καιρούς και βασανιστεί εκατομμύρια άνθρωποι θεωρείται αποτρόπαια
η ανθρωποφαγία. Θεωρείται ωστόσο αμφίβολο αν οι ηθικές αξίες όλων
αυτών των πολιτισμών ήταν στην ουσία ο ανασταλτικός παράγοντας.
Ήδη από την περίοδο που έγιναν γνωστές αυτές οι περιγραφές μέχρι
και σήμερα έχει προκύψει το ερώτημα, αν αυτός ο πρακτικός
κανιβαλισμός μας δίνει το δικαίωμα να χαρακτηρίσουμε αυτές τις
φυλές ως άγριες και βάρβαρες ή αν η δικής τους πρακτική ωχριά
μπροστά στη βαναυσότητα που επιδεικνύει σχεδόν καθημερινά ο
<<πολιτισμένος>> κόσμος. Κανιβαλισμός δεν θεωρείται και ο πόλεμος
είτε είναι θρησκευτικός είτε εθνικός που οδηγεί στο θάνατο
εκατομμύρια ανθρώπους; Τα βασανιστήρια κατείχαν δεσπόζουσα θέση
σε όλη την αρχαιότητα και τον μεσαίωνα σε όλες τις κοινωνίες. Ακόμη
και σήμερα πως πρέπει να ορίσουμε την εκμετάλλευση που υφίσταται
η ανθρωπότητα με αποτέλεσμα έναν αργό <<θάνατο>> ; Ο λόγος που οι
κοινωνίες αποκλείουν τροφές είναι καθαρά για λόγους κόστους.
Τα οργανωμένα κράτη σε αντίθεση με τις φυλές μπορούν να
παράγουνε εύκολα πλεονάσματα τροφής, να επιβληθούν
αποτελεσματικά στους υποτελείς τους και να συντηρήσουν την
άρχουσα τάξη μέσω της φορολογίας. Άρα το φάγωμα των αιχμαλώτων
εξυπηρετεί μια φυλή ενώ αντιθέτως θίγει ένα κράτος. Το γεγονός ότι
εγκαταλείφθηκε ο πολεμικός κανιβαλισμός εξυπηρετούσε τις κοινωνίες
που ήθελαν να δημιουργήσουν αυτοκρατορίες. Πιο εύκολα
παραδίδεται κανείς σε κάποιον που θα του εγγυηθεί την ζωή του παρά
σε κάποιον που θα τον σκοτώσει και θα τον καταναλώσει. Γι αυτό
δημιουργήθηκε το ταμπού της απαγόρευσης της βρώσης ανθρώπων και
το ταμπού είναι ισχυρότερο όταν έχει καθολική ισχύ. Η ιθύνουσα τάξη
έπρεπε να προστατέψει από τους λαϊκούς τους αιχμαλώτους,
διασφαλίζοντας έτσι το εργατικό δυναμικό της, δηλαδή την περιουσία
της. Γι αυτό και απαγόρευε την κατανάλωση νεκρών συγγενών ώστε να
ισχυροποιήσει περισσότερο το ταμπού. Σύμφωνα με τις γνώσεις μας για
την γεωγραφική κατανομή του φαινομένου του πολεμικού
κανιβαλισμού διακρίνουμε ότι συνηθίζεται σε περιοχές όπου δεν έχουν
έστω και στοιχειώδη κρατική οργάνωση και είναι φτωχές σε παραγωγή

6. και ζωικές πρωτεΐνες. Αντιθέτως το φαινόμενο δεν είθισται σε περιοχές
με στοιχειώδη κεντρική οργάνωση και με ευημερία παραγωγής και
ζωικών πρωτεϊνών. Επί πρόσθετα οι κοινωνίες που επιδίδονται σε αυτή
πρακτική θεωρούν τους ανθρώπους την τροφή των θεών και τους την
αφιερώνουν. Μοναδική εξαίρεση όπου γνωρίζουμε σε κράτος είναι οι
Αζτέκοι. Οι οποίοι έχουν συνδέσει το όνομα τους άρρηκτα με αυτό. Για
ποιο λόγο οι Αζτέκοι δεν εξάλειψαν την ανθρωποφαγία; Είναι ευρέως
γνωστό ότι από την διατροφή τους έλλειπαν σημαντικά οι ζωικές
τροφές δεν είχαν καθόλου εξημερωμένα ζώα. Ο πολεμικός
κανιβαλισμός επιβίωσε σε αυτόν τον λαό διότι τους εξυπηρετούσε
καλύτερα. Η αντιμετώπιση των αιχμαλώτων ως κρέας παρά ως εργατικό
δυναμικό ήταν το φυσικό επακόλουθο της οργάνωσης τους. Δεδομένου
του ότι δεν είχαν εξημερωμένα ζώα σημαίνει ότι δεν χρειάζονταν το
επιπλέον εργατικό δυναμικό και δεν μπορούσαν να το συντηρήσουν.
Λόγω της απουσίας μεγάλων μηρυκαστικών δεν ήταν καν σε θέση να
μεταφέρουν τις φυτικές τροφές.
Συμπερασματικά οι αιχμάλωτοι ήταν πιο αποδοτικοί ως κρέας
παρά ως δούλοι. Μόλο ταύτα είναι εσφαλμένο να θεωρήσουμε ότι οι
Αζτέκοι έτρωγαν τους αιχμαλώτους τους επειδή δεν είχαν τι άλλο να
φάνε. Δεν εξάλειψαν τον κανιβαλισμό επειδή η ζωή των αιχμαλώτων
τους θα τους ήταν στην ουσία βάρος. Το ανθρώπινο κρέας προέκυπτε γι
αυτούς ως ένα λάφυρο πολέμου κι όχι αυτοσκοπός. Το μέγα ερώτημα
που προκύπτει δεν είναι για ποιο λόγο κάποιοι τρώνε ανθρώπους, αλλά
για ποιο λόγο κάποιο άλλοι δεν τους τρώνε;