μαθητική εργασία στα πλαίσια του μαθήματος της Τεχνολογίας της Α΄τάξης του 1ου Γυμνασίου Νέου Ψυχικού

1. 1ο
ΓΥΜΝΑΣΙΟ Ν.ΨΥΧΙΚΟΥ
Α΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
ΜΑΘΗΜΑ: ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ
ΙΣΤΙΟΦΟΡΑ
ΕΥΘΥΜΙΟΥ ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ
Αθήνα, Μάρτιος 2014
1

2. ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
1. Εισαγωγή……………………………………………………………………….…………3
2. 1Ο
ΚΕΦΑΛΑΙΟ: Περιγραφή αντικειμένου……………………………………………….5
3. 2Ο
ΚΕΦΑΛΑΙΟ: Αναλυτική Ιστορική Εξέλιξη……………………………………..…..10
4. 3Ο
ΚΕΦΑΛΑΙΟ: Αρχή Λειτουργίας του Αντικειμένου-Επιστημονικά στοιχεία………..18
5. 4Ο
ΚΕΦΑΛΑΙΟ: Επιπτώσεις στο περιβάλλον……..……………………………………19
6. 5ο
ΚΕΦΑΛΑΙΟ: Χρησιμότητα στην κοινωνία…………………………………………..20
7. Βιβλιογραφία…………………………………………………………………………….21
2

3. ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Οι θαλάσσιες μεταφορές αποτελούν ένα ιδιαίτερα ευρύ πεδίο των
γενικών μεταφορών ανθρώπων και φορτίων, η ιστορία των οποίων χάνεται στα βάθη των
αιώνων. Η ανάγκη για µεταφορά αγαθών είναι προφανής, αν σκεφτούµε ότι οι πρώτες ύλες και
η παραγωγή προϊόντων είναι άνισα κατανεµηµένες στις διάφορες χώρες. Οι µεταφορές τα
τελευταία χρόνια αποτελούν ολοένα και µεγαλύτερο κοµµάτι της ζωής µας. Είναι πολύ µεγάλος
τοµέας που µπορεί για λόγους ευκολίας να ταξινοµηθεί σε οµάδες, όπως: οι χερσαίες
µεταφορές, οι θαλάσσιες µεταφορές, οι εναέριες µεταφορές, και οι διαστηµικές µεταφορές
Οι χερσαίες µεταφορές γίνονται κυρίως µε αυτοκίνητα και τρένα. Το κυρίαρχο µέσο
καθηµερινής µετακίνησης είναι το αυτοκίνητο, όπου αποτελεί βασικό εργαλείο στη ζωή µας.
Στα χερσαία µέσα µεταφοράς συµπεριλαµβάνονται το τραίνο, το λεωφορείο, το φορτηγό, το
δίκυκλο, το ποδήλατο, αλλά και ο ανελκυστήρας, οι κυλιόµενες σκάλες κ.λ.π. Για ειδικές
µεταφορές χρησιµοποιούνται τύποι τρακτέρ, αυτοκίνητα-ψυγεία, ανυψωτικά µηχανήµατα,
κοντέινερς κ.λ.π.
Σήµερα τα αεροσκάφη είναι τα ταχύτερα µέσα µεταφοράς αφού κινούνται
ανεξάρτητα από τη διαµόρφωση του εδάφους γι’ αυτό και η χρήση τους έχει αυξηθεί σηµαντικά.
Μεταφέρουν κυρίως επιβάτες αλλά και ευαίσθητα εµπορεύµατα µεγάλης αξίας κι µικρού όγκου.
Στα είδη αεροσκαφών είναι: 1) αεροσκάφη µε σταθερά φτερά (αεροπλάνα), 2) αεροσκάφη µε
περιστρεφόµενα φτερά (ελικόπτερα), 3) αερόστατα. Με τα µέσα αεροµεταφοράς
εξυπηρετούνται και δραστηριότητες όπως: α) φωτογράφηση αποµακρυσµένων περιοχών, β)
έλεγχος αυτοκινητόδροµων, γ) ψεκασµός καλλιεργειών
Οι µεταφορές µέσο νερού, χάνονται στο βάθος του χρόνου. Τα πρώτα πλωτά µέσα ήταν
οι ξύλινες βάρκες που κινούνταν µε κουπιά ή πανιά. Ακολούθησαν τα ιστιοφόρα που σταδιακά
εξελίχθηκαν και επέτρεψαν στους µεγάλους θαλασσοπόρους της Ευρώπης µεγάλα ταξίδια
εξερευνήσεων στην Αφρική, στην Ασία και στην Αµερική. Μετά την ανακάλυψη της
ατµοµηχανής χρησιµοποιήθηκαν µεγάλα σιδερένια ατµοκίνητα πλοία. Τα περισσότερα πλοία
σήµερα χρησιµοποιούν ηλεκτρονικό εξοπλισµό και εξυπηρετούν το µεγαλύτερο µέρος του
διεθνούς εµπορίου. Τα είδη πλωτών µέσον περιλαµβάνουν υδρόπτερα, χόβερκραφτ,
παγοθραυστικά, αεροπλανοφόρα, φορτηγά πλοία για µεγάλα φορτία, δεξαµενόπλοια, πλοία
ρυµουλκά, υποβρύχια κ.λ.π.
Τα πλοία διακρίνονται σε σχέση με τα κατασκευαστικά χαρακτηριστικά
διακρίνονται σε ιστιοφόρα και μηχανοκίνητα. Τα πρώτα χρησιμοποιούν ως κινητήρια δύναμη
τον αέρα, τα δεύτερα τις μηχανές. Τα μηχανοκίνητα διαιρούνται σε ατμοκίνητα (ατμόπλοια),
που για την κίνησή τους χρησιμοποιούν ατμομηχανές (ατμοστρόβιλους) και ντιζελοκίνητα
(μότορσιπ), που κινούνται με μηχανές εσωτερικής καύσης. Ακόμα υπάρχουν πλοία με
ατμοστρόβιλους σε συνδυασμό με ηλεκτρογεννήτριες και πλοία που κινούνται με ατομική
ενέργεια.
Σε σχέση με τη χρήση τους τα πλοία διακρίνονται σε πολεμικά, εμπορικά ή πλοία
αναψυχής. Τα πολεμικά διακρίνονται σε αντιτορπιλικά, σε τορπιλοβόλα (εξακοντίζουν
τορπίλες), σε κανονιοφόρους, σε υποβρύχια, σε αεροπλανοφόρα κ.λ.π. Τα εμπορικά μπορεί να
είναι επιβατικά και διακρίνονται σε ακτοπλοϊκά και μεγάλα υπερωκεάνια. Μεικτά είναι τα πλοία
που μεταφέρουν κυρίως εμπορεύματα, έχουν όμως καμπίνες για περισσότερα από 12 άτομα. Τα
3

4. φορτηγά πλοία εξυπηρετούν μόνο τη μεταφορά εμπορευμάτων. Ακόμα υπάρχουν τα πλωτά
νοσοκομεία, ρυμουλκά, ναυαγοσωστικά, παγοθραυστικά, δεξαμενόπλοια,τα πετρελαιοφόρα
(τάνκερ), οι θαλαμηγοί, τα κρουαζιερόπλοια (πλοία ψυχαγωγίας) κ.λ.π.
Τα ιστιοφόρα πλοία με τα οποία θα ασχοληθούμε στην παρούσα εργασία ανήκουν στην
κατηγορία των πλοίων αναψυχής. Τα σκάφη αναψυχής είναι κυρίως μικρά πλοία, ιστιοφόρα ή
μηχανοκίνητα (γιώτ) τα οποία χρησιμοποιούνται για μικρές αποστάσεις με μικρό και όχι
ιδιαίτερα εξειδικευμένο πλήρωμα. Τα σκάφη αυτά κατασκευάζονται συνήθως από πλαστικό
(φαϊμπεργκλας) και σπανιότερα ξύλο - κυρίως για μεγαλύτερα σκάφη. Πολύ παραδοσιακός και
διαδεδομένος τρόπος κίνησης είναι η χρήση πανιών στα λεγόμενα ιστιοφόρα.
Κατά τη διάρκεια των 19ου και 20ου αιώνα γίνεται ευρεία χρήση των ιστιοφόρων και
των ατμόπλοιων. Και επίσης παρουσιάζεται ένας συνεχής αγώνας ανάδειξης και θεμελίωσης
τους. Όμως, τελικά, στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ου αιώνα δημιουργήθηκαν
εξελιγμένα ατμόπλοια που κατάφεραν να εκτοπίσουν για πάντα τα ιστιοφόρα
Από όλα τα παραπάνω γίνεται αντιληπτή η αναγκαιότητα μελέτης των ιστιοφόρων καθώς
η ισχύουσα θέση που κατείχαν στις θαλάσσιες μεταφορές τον 19ο
και 20ο
αιώνα άρχισε να φθίνει
σταδιακά και η χρήση τους άρχισε να περιορίζεται μόνο για ταξίδια αναψυχής.
Στο πρώτο κεφάλαιο γίνεται μία περιγραφή του αντικειμένου, όπου παρουσιάζονται τα
βασικά μέρη του ιστιοφόρου με την παρουσία εικόνων. Στο δεύτερο κεφάλαιο αναγράφεται η
αναλυτική ιστορική εξέλιξη των ιστιοφόρων. Στο τρίτο κεφάλαιο περιγράφεται η αρχή
λειτουργίας του ιστιοφόρου με βάση επιστημονικές θεωρίες και στοιχεία. Στο τέταρτο κεφάλαιο
οι επιπτώσεις χρήσης των ιστιοφόρων στο περιβάλλον και η χρησιμότητα των ιστιοφόρων στον
άνθρωπο και στην κοινωνία.
4

5. 1Ο
ΚΕΦΑΛΑΙΟ
ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟΥ
Ως Ιστιοφόρο χαρακτηρίζεται οποιοδήποτε σκάφος ή πλωτό ναυπήγημα που αποκλειστικό
μέσο πρόωσής του έχει την αιολική ενέργεια (τον άνεμο) επί των ιστίων του (πανιά) τα οποία
και φέρει, εξ ου και η ονομασία του. Αποτελεί τη 2η εξελικτική βασική κατηγορία τύπων
πλοίων, μετά το "κωπήλατο" και πριν από το "μηχανοκίνητο" (ατμόπλοιο).
Σήμερα σύμφωνα με τον υφιστάμενο Διεθνή Κανονισμό Αποφυγής Συγκρούσεως στη
θάλασσα (ΔΚΑΣ) ιστιοφόρο - μηχανοκίνητο σκάφος που κινείται με τη φερόμενη βοηθητική
μηχανή του, (σε άπνοια, ή σε αντιμονές, ή σε εκτέλεση αναστροφών, για τις οποίες η επιτυχία
χωρίς τη μηχανή του θα ήταν αμφίβολη), παύει να θεωρείται ιστιοφόρο, αλλά μηχανοκίνητο.
Γενικά τα ιστιοφόρα λόγω των περιορισμένων δυνατοτήτων ευελιξίας τους, στην
αλλαγή πορειών, διατηρούν προτεραιότητα σε τυχόν διασταύρωση της πορείας τους με άλλα
μηχανοκίνητα πλοία, και ειδικότερα εντός διαύλων , εισόδων - εξόδων λιμένων κ.λπ., όπου ο
χώρος εντείνει ακόμη περισσότερο αυτή την αδυναμία.
Το ιστιοφόρο αποτελείται από το εξωτερικό μέρος και το εσωτερικό μέρος.
Τα ιστιοφόρα στο εξωτερικό μέρος τους αποτελούνται από τα παρακάτω μέρη:
πλώρη: η οποία αποτελεί το εμπρος μέρος του σκάφους, πρύμνη: το πίσω μέρος του σκάφους,
το δεξιό και αριστερό μέρος, κοιτώντας την πλώρη, προσήνεμη (σοφράνο), η πλευρά του
σκάφους από όπου φυσά ο άνεμος, υπήνεμη ( σταβέντο) , η αντίθετη του ανέμου πλευρά,ύφαλα
(βρεχάμενα) , το μέρος του σκάφους που βρέχεται από το νερό, ίσαλος, η διαχωριστική γραμμή
υφάλων-εξάλων, γάστρα ( hull) , τα πλαϊνά μαζί με τα ύφαλα, κατάστρωμα (deck) , το
οριζόντιο μέρος του σκάφους, σπιράγιο, το υπερυψωμένο τμήμα του καταστρώματος πάνω από
την καμπίνα, φάλκα, η είσοδος στην καμπίνα, χβούζα ( cockpit) , το ασφαλέστερο εξωτερικά
μέρος του σκάφους, όπου βρίσκεται το τιμόνι και το χειριστήριο της μηχανής. Εκεί
συγκεντρώνεται το πλήρωμα κατά το ταξίδι και γίνονται οι περισσότεροι χειρισμοί των πανιών.
Η χβούζα βρίσκεται πάντοτε πάνω από την ίσαλο και είναι αυτοεκκενούμενο από τα νερά,
λαζαρέτα (lockers) , οι αποθήκες του σκάφους που βρίσκονται κάτω από τη χβούζα, τιμόνι,
καρένα, κατάρτια( ιστοί), πανιά( ισχία), σχοινιά.
Το εσωτερικό των ιστιοφόρων αποτελείται από τα παρακάτω μέρη:
Σεντίνα, η οποία αποτελεί το βαθύτερο εσωτερικά μέρος της γάστρας, όπου συγκεντρώνονται
τα υγρά που έχουν διαρρεύσει από οπουδήποτε. Στην σεντίνα υπάρχουν απαραίτητα
τουλάχιστον δύο αντλίες ( μία μηχανοκίνητη, μία ηλεκτρική) οι οποίες αντλούν τα υγρά. Η
σεντίνα αποτελεί τον καθρέφτη της κατάστασης στην οποία βρίσκεται ένα σκάφος, διότι εκέι
βλέπουμε εάν έχει προκληθεί κάποια διαρροή υγρών στο σκάφος, ώστε να την αντιμετωπίσουμε
έγκαιρα., πανιόλα, το πάτωμα της καμπίνας που καλύπτει την σεντίνα, βάνες, οι κρουνοί
εισαγωγής ή εξαγωγής θαλάσσιου νερού ( ψύξη μηχανής, τουαλέτες, νεροχύτες) από την
γάστρα. Πρέπει να βρίσκονται πάντοτε σε άριστη κατάσταση και πριν τον απόπλου του
σκάφους, μπουλμέδες, τα κάθετα, στον διαμήκη άξονα, χωρίσματα στην καμπίνα, νομείς, οι
5

6. ενισχύσεις στην γάστρα, τζαβέτες, οι βίδες που συγκρατούν την καρίνα στην γάστρα.
Τα σχοινιά ανάλογα με τον ρόλο τους έχουν διαφορετική ονοματολογία. Έτσι διακρίνονται σε:
Μαντάρια, τα οποία ανεβάζουν και κρατούν ανεβασμένα τα πανιά, σκότες, οι οποίες ρυθμίζουν
μέσα-έξω τα πανιά ανάλογα με την πλεύση, μπουμ-βανγκ, το οποίο ελέγχει την μαϊστρα (το
κύριο πανί) στην κίνηση πάνω κάτω, μπαλαντσίνι, που κρατά την μαϊστρα όταν είναι
μαϊναρισμένη, μουδόσχοινα, που κατεβάζουν και τεντώνουν τον αετό της μαϊστρας,
τσαμαντάλια, τα οποία είναι μικρά σχοινάκια με τα οποία δένουμε το κομμάτι της μαϊστρας,
κάβοι, που είναι τα σχοινιά που δένουμε το σκάφος στον προβλήτα. Όταν δένουμε με την
πλώρη, ονομάζονται και «μουστάκια», ενώ όταν δένουμε με την πρύμνη λέγονται και
«πρυμάτσες», αγκυρίσχοινο, το οποίο είναι το σχοινί που είναι κοτσαρισμένοι στην συνέχεια
της αλυσίδας της άγκυρας, μαντάρι σπινακόξυλου ( topping lift), το οποία ανεβάζει και κρατά
6

7. τι σπινακόξυλο, ποδάρι σπινακόξυλου, το οποία κρατά το σπινακόξυλο από κάτω, δρα
ανταγωνιστικά με το μαντάρι και με τα δύο ρυθμίζουμε το ύψος του ελεύθερου άκρου του
σπινακόξυλου.
Κάθε ιστιοφόρο είναι υποχρεωτικό νε φέρει αναρτημένη τη σημαία της χώρας στην
οποία είναι δηλωμένο. Πέρα από αυτό, σημαιοστολισμός επιβάλλεται κατά τη διάρκεια μερικών
εθνικών εορτών. Επιπλέον, πολλές και διαφορετικές σημαιούλες μπορεί να στολίζουν τα
ιστιοφόρα. Μπορείτε να θαυμάσετε τα πολύχρωμα αυτά σημαιάκια αλλά πρέπει να ξέρετε ότι
δεν είναι για διακοσμητικούς λόγους. Έχει καθιερωθεί ένα διεθνές αλφάβητο. Κάθε σημαιάκι
αντιστοιχεί σε ένα γράμμα του αγγλικού αλφαβήτου και χρησιμοποιείται για να αηματοδοτήσει
μια κατάσταση.
7

8. Επίσης η σπουδαιότερη διάκριση που γίνονταν τότε στα ιστιοφόρα ήταν ανάλογα με τον
αριθμό των ορθίων ιστίων τους (κοινώς κατάρτια ή άρμπουρα) που έφεραν, μη λαμβάνοντας
υπόψη τον πρόβολο. Έτσι αυτά διακρίνονταν σε : α) Μονόστηλα (κοινώς μονάρμπουρα) όσα
έφεραν ένα κατάρτι, όπως τα σλουπ, τα κάτερ και τα γιόουλ β) Διίστια ή δίστηλα (κοινώς
δικάταρτα) όσα έφεραν δύο κατάρτια, όπως τα κετς γ) Τριίστια ή τρίστηλα (κοινώς τρικάταρτα)
όσα έφεραν τρία κατάρτια και δ) Πολυίστια ή πολυκάταρτα (κοινώς πολυάρμπουρα) όσα έφεραν
από τέσσερα μέχρι και επτά όρθιους ιστούς, τα οποία συνήθως εκτελούσαν υπερπόντια
ναυσιπλοϊα, όπως η σκούνα.
8

9. Τέλος, τα ιστιοφόρα διακρίνονται και σε μια άλλη κατηγορία ανάλογα με τις γάστρες. Τα
περισσότερα σκάφη έχουν μία γάστρα, σκάφη όμως με περισσότερες γάστρες αρχίζουν να
χρησιμοποιούνται όλο και περισσότερο. Τα σκάφη με τις πολλές γάστρες κινούνται ευκολότερα
μέσα στο νερό και έχουν μεγαλύτερη ευστάθεια.
9

10. ΕΙΚΟΝΕΣ ΙΣΤΙΟΦΟΡΩΝ
10

11. 2Ο
ΚΕΦΑΛΑΙΟ
ΑΝΑΛΥΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ
Τα πανιά εξακολουθούν να κινούν τα καϊκια των Αράβων στον Περσικό κόλπο και να
προωθούν τις κινέζικες τζόγκες και τα πλοιάρια της Κεϋλάνης, τις αιγυπτιακές «γκυάσα»και τα
«λακατουά» της Νέας Γουϊνέας. Μέχρι σήμερα κανένας δε ξέρει πού και πότε ο άνθρωπος για
πρώτη φορά ανακάλυψε ή κατά σύμπτωση έπεσε πάνω στη σπουδαία ιδέα του πανιού. Τεχνικά
είναι ένα αεροδυναμικό μέσο, ένα είδος φτερούγας που συγκεντρώνει και εφαρμόζει τη δύναμη
του ανέμου στο μοχλό του ιστού-το πρώτο μέσο με το οποίο ο άνθρωπος δέσμευσε μία φυσική
δύναμη για να κάνει τη δουλειά του.
Όποτε και όπου και αν συνέβη, το πανί στάθηκε ένα τεράστιο βήμα προόδου. Με τη
βοήθεια του πανιού ο άνθρωπος μπορούσε να φτιάχνει τα πλεούμενά του πιο μεγάλα και πιο
βαριά από πριν. Μπορούσε να μεταφέρει περισσότερους ανθρώπους και εμπορεύματα, να
σαλπάρει για πιο μακρινά ταξίδια. Τα νερά κατά μήκος των παραλιών έγιναν λεωφόροι. Οι
ορίζοντες καλούσαν. Οι θάλασσες έγιναν ξαφνικά δρόμοι για νησιά και στεριές απρόσιτες ως
τότε.
Καθώς με το πέρασμα των αιώνων η θάλασσα αξιοποιούνταν περισσότερο, ο άνθρωπος
έμαθε περισσότερα για τα πλοία. Η μακραίωνη, συναρπαστική ιστορία αυτών των ιστιοφόρων
διακρίνεται σε τρεις χωριστές φάσεις, που καθορίζονται από τις διαδοχικές και αυξανόμενες
απαιτήσεις του ανθρώπου για 1) μεταφορά σε κλειστά ύδατα και στα χωρικά ύδατα, 2)
μεταφορά και διάνυση μεγάλων αποστάσεων 3) μεταφορά σε μαγάλες αποστάσεις και με
μεγάλη ταχύτητα.
Η πρώτη φάση εκτείνεται περίπου από το 4000 π.Χ. ως το 1440 μ.Χ. Την
αντιρποσωπεύουν διάφορες εξελικτικές σειρές πλοίων, που κορυφώνονται στο «νότιο» εμπορικό
ιστιοφόρο της Μεσογείου και στο «βόρειο» μανοκάταρτο cog της Βόρειας ή της Βαλτικής
θάλασσας. Η δεύτερη φάση εκτείνεται από το 1440 μ.Χ. ως το 1840 μ.Χ. και αντιπροσωπεύεται
από την κορβέτα( δρόμωνα) στις διάφορες μορφές της. Η τελική φάση εκτείνεται από το 1840
μ.Χ ως το λυκόφως των tall ships στη δεκαετία 1890-1900. Την αντιπροσωπεύει το
θριαμβευτικό επιστέγασμα των ιστιοφόρων, το κλίπερ.
Τα ιστιοφόρα σε αντίθεση με τα μηχανοκίνητα ( ατμόπλοια ) χρειάστηκαν πολλούς
αιώνες για την εξέλιξή τους προκειμένου να φθάσουν στο απόγειοτ της τελειοποίησής τους.
Όταν τότε αποκαλύφθηκε η δύναμη του ατμού που άρχισε να επικρατεί ως μέσον πρόωσης των
πλοίων με συνέπεια τα μεν ιστιοφόρα να παραγκωνίζονται, τα δε ατμόπλοια να εξελίσσονται.
Από την αρχαιότητα μέχρι τα μέσα του μεσαίωνα η εξέλιξη του ιστιοφόρου πλοίοι ήταν
βραδύτατη, αν και το κουτί συνέχιζε να παραμένει ισχυρό μέσον πρόωσης. Τότε το ιστίο
αποτελούσε το βοηθητικό μέσα πρόωσης, αφενός για τη μερική ανάπαυση των πληρωμάτων,
αλλά ειδικότερα για την λεγόμενη «ουριοδρομία»( με τον άνεμο από πρύμνη).
Αναμφίβολα σταθμός στην εξέλιξη των ιστιοφόρων αποτέλεσε η επιπλέον σπουδαία για
τη ναυπηγική τέχνη και ναυτική τακτική, ναυμαχία της Ναυπάκτου όπου το ιστιοφόρο
καθιερώθηκε και ως πολεμικό πλοίο γραμμής. Όλων αυτών ακολούθησαν παράλληλες
εφευρέσεις και ανακαλύψεςι, όπως π,χ το πηδάλιο, η άγκυρα, η πυξίδα, η αλυσιδωτή θωράκιση
κτλπ, που επιταχύνουν την παραπέρα εξέλιξη του ιστιοφόρου πλοίου. Μέχρι που έφθασε η
στιγμή της εξέλιξης, όταν ο λευκός ατμός αποτέλεσε τα μάυρα σύννεφα των ιστιοφόων πλοίων.
Η ακριβής εποχή που ο άνθρωπος κατασκεύασε ιστία, για να εκμεταλλευτεί τη δύναμη
του ανέμου, δεν είναι γνωστή, οι αρχαιότερες όμως απεικονίσεις ιστιοφόρων, που υπάρχουν
αποτυπωμένες σε έναν αιγυπτιακό αμφορέα, είναι του 3200 π.Χ. και εικονίζουν πλοία με
11

12. στενόμακρη μορφή γάστρας και εφοδιασμένο με ένα κατάρτι στο οποίο στηρίζεται ένα
τετραγωνικό ιστίο. Το υλικό κατασκευής των πλοίων αυτών ήταν ο πάπυρος, ενώ μετά από
διακόσια χρόνια εμφανίζονται αιγυπτιακές παραστάσεις ιστιοφόρων κατασκευασμένων από
ναυπηγική ξυλεία, κυρίως κέδρο. Τέτοια πλοία κατασκευάζονταν συνέχεια σε όλη την εποχή
των φαραώ και τα χρησιμοποιούσαν ανώτατα πρόσωπα της αιγυπτιακής κρατικής ιεραρχίας.
Αντιπροσωπευτικός τύπος είναι το πλοίο του φαραώ Χέοπα που βρέθηκε το 1954 μέσα σε έναν
αεροστεγή και υδατοστεγή θάλαμο της μεγάλης πυραμίδας του Χέοπα, αποσυναρμολογημένο
στα απλά κατασκευαστικά του στοιχεία, διατηρημένα μετά από τόσα χρόνια σε εκπληκτικά
καλή κατάσταση. Μετά τη συναρμολόγηση το πλοίο είχε διαστάσεις 43,4 μ. μήκος και 6 μ.
πλάτος.
Πλοίο φαραώ Χέοπα
Παρόμοια με τα αιγυπτιακά είναι και τα πλοία της μινωικής Κρήτης, ενώ οι Φοίνικες
διασχίζουν τη Μεσόγειο με δυο κυρίως τύπους πλοίων, τους "ίππους" και τις "σκάφες". Οι τύποι
αυτοί έχουν μεγάλο πλάτος και είναι ιδανικοί για μεταφορές εμπορευμάτων. Η πιο διαδομένη
μορφή ελληνικού ιστιοφόρου της προκλασικής εποχής είναι ο κέρκουρος, συνδυασμός
πολεμικού και εμπορικού πλοίου, εφοδιασμένος με ένα τετραγωνικό ιστίο, δυο πηδάλια και
δώδεκα κωπηλάτες. Στην πλώρη του πλοίου υπάρχει το έμβολο, αιχμηρή ξύλινη προεξοχή της
γάστρας με μεταλλική επικάλυψη.
Σε μεταγενέστερες ρωμαϊκές αναπαραστάσεις της κλασικής εποχής, εμφανίζονται
ιστιοφόρα πλοία με δυο κατάρτια, το κύριο και το πρωραίο, γνωστό με το όνομα αρτέμονας
(φλόκος). Το κατάρτι αυτό δεν είναι κατακόρυφο, αλλά γέρνει προς την πλώρη, το ιστίο του
είναι πολύ μικρότερο από το κύριο ιστίο του πλοίου και από το μέγεθός του βγαίνει το
συμπέρασμα ότι προορίζεται μόνο για την πηδαλιούχηση και όχι για την πρόωση του σκάφους.
Στο τέλος της κλασικής εποχής εμφανίζεται για πρώτη φορά το τριγωνικό ιστίο και
επίσης η σακολαίβα, με διαγώνιο κατάρτι, με προέλευση το βόρειο Αιγαίο και τη Μαύρη
θάλασσα. Ένας χαρακτηριστικός τύπος ιστιοφόρου της εποχής αυτής είναι η ρωμαϊκή κορβέτα.
Ο τύπος αυτός έχει μήκος 25 μ., πλάτος 6,5 μ. και μεταφορική ικανότητα 86 τόνους. Το κύριο
ιστίο του πλοίου έχει επιφάνεια 140 m2 και υπάρχει επιπλέον ένα δεύτερο ιστίο, πάνω από το
κύριο, με επιφάνεια 30 m2. Στην πλώρη υπάρχει ο αρτέμονας με 17 m2. Τα δυο πηδάλια
μπορούν να ανυψώνονται με τη βοήθεια σκοινιών και να βγαίνουν από το νερό, όταν το πλοίο
πέφτει σε θύελλα.
Σακολαίβα
12

13. Ήδη από τη δωρική εποχή εμφανίζονται τα πρώτα καθαρά πολεμικά πλοία, που
ξεχωρίζουν από τα εμπορικά εξαιτίας του έμβολου που έχουν στην πλώρη. Στην αρχή, τα πλοία
αυτά ήταν μικρά και η γάστρα τους ήταν ένας απλός λαξεμένος κορμός δέντρου, όπως π.χ. οι
φοινικικές διήρεις, ενώ στον 6ο π.Χ. αι. εμφανίζονται οι πρώτες ελληνικές διήρεις, λεπτόγραμμα
πλοία με πολύ μικρό βάρος, κατασκευασμένα από στενόμακρες σανίδες. Ο περισσότερο
συνηθισμένος τύπος πολεμικού πλοίου της κλασικής εποχής είναι η τριήρης, με τρεις σειρές
κουπιών σε κάθε πλευρά. Αυτή την εποχή κατασκευάζονται και διάφοροι άλλοι τύποι
ιστιοφόρων πλοίων, αλλά το μόνο που ξέρουμε γι' αυτούς είναι το όνομά τους.
Τριήρης
Η έλλειψη αυτή αναπαραστάσεων συνεχίζεται και το Μεσαίωνα, και μόλις τον 9ο αι.
συναντάμε ελληνικά ευρήματα με απεικονίσεις πλοίων εφοδιασμένων με τριγωνικό πανί. Ο
κυρίαρχος τύπος πλοίου της εποχής αυτής είναι ο δρόμωνας , αρχικά μικρό ταχυκίνητο
ιστιοφόρο, με ένα τριγωνικό πανί στερεωμένο στο μοναδικό κατάρτι του πλοίου. Ο αρχικός
αυτός τύπος εξελίχτηκε αργότερα και έγινε το μεγαλύτερο πλοίο του βυζαντινού πολεμικού
ναυτικού. Ο δρόμωνας είχε 200-230 κωπηλάτες για 100 κουπιά, διαταγμένα σε δυο σειρές. Από
αναπαραστάσεις του 13ου μ.Χ. αι., βλέπουμε ότι ο δρόμωνας είχε δυο κατάρτια με τριγωνικά
ιστία, και στην πρύμνη υπήρχε ένα κατακόρυφο εγκάρσιο πλαίσιο σχήματος Η, για τη στήριξη
του κατεβασμένου καταρτιού, ενώ στην πλώρη υπήρχε το έμβολο, με τη διαφορά ότι τώρα
βρίσκεται πάνω από την ίσαλο . Η γαλέα είναι ο μικρότερος τύπος πλοίου της εποχής αυτής και
έχει μια μόνο σειρά από κωπηλάτες. Τον έλεγχο του ναυτικού εμπορίου στη Μεσόγειο την
εποχή αυτή έχουν, παράλληλα με το Βυζάντιο, οι ιταλικές δημοκρατίες της Βενετίας και της
Γένοβας, με διάφορους τύπους πλοίων, όμοιους με τα ρωμαϊκά εμπορικά. Στην πλειοψηφία τους
τα πλοία αυτά έχουν δυο κατάρτια, αλλά βαθμιαία αρχίζουν να εμφανίζονται και τρικάταρτα
πλοία. Το πρωραίο κατάρτι είναι το ψηλότερο και δεν είναι κατακόρυφο, αλλά έχει μια κλίση
προς τα εμπρός.
Γαλέα
Εκτός από την περιοχή της Μεσογείου, μεγάλη ανάπτυξη της ναυπηγικής τέχνης υπάρχει
και στη Βόρεια Ευρώπη. Πολλοί πιστεύουν ότι υπάρχει πιθανότατα συγγένεια μεταξύ των
ντράκαρς, πλοίων των Βίκινγκς, και των φοινικικών πλοίων. Η αλήθεια όμως είναι ότι υπάρχουν
13

14. σημαντικές διαφορές στη ναυπηγική τέχνη των Βορειοευρωπαίων, εξαιτίας της ανεξάρτητης
ανάπτυξής της. Στα πλοία αυτά, οι σανίδες της γάστρας καλύπτονται ακμή με ακμή,
σχηματίζοντας μια ραβδωτή βρεχόμενη επιφάνεια, σε αντίθεση με τα μεσογειακά, όπου οι
σανίδες συναντιούνται η μια δίπλα στην άλλη, αφήνοντας ενδιάμεσο κενό (αρμός), και
σχηματίζουν λεία βρεχόμενη επιφάνεια. Πολλές πληροφορίες για τη μορφή και τον εξοπλισμό
των βορειοευρωπαϊκών πλοίων δίνουν τα ευρήματα στο Όσμπεργκ και το Γκόκσταντ της
Νορβηγίας. Το πλοίο του Όσμπεργκ είναι του 9ου μ.Χ. αι., με διαστάσεις 21,4 μ. μήκος και
5,1μ. πλάτος, κατασκευασμένο από 24 δρύινες σανίδες, 12 σε κάθε πλευρά. Είχε 30 κουπιά και
ένα τετραγωνικό ιστίο στερεωμένο στο μοναδικό του κατάρτι. Ο τύπος αυτός είναι περισσότερο
ένα σκάφος αναψυχής παρά ένα πολεμικό πλοίο. Το πλοίο του Γκόκσταντ είναι μεγαλύτερο και
κατασκευασμένο για την ανοιχτή θάλασσα. Οι διαστάσεις του είναι 23,3 μ. μήκος και 5,25 μ.
πλάτος, κατασκευασμένο από 32 δρύινες σανίδες. Μια μεγάλης σημασίας βελτίωση της
κατασκευής του πλοίου είναι η μετακίνηση του πηδάλιου από την πλευρά και η τοποθέτησή του
πίσω από την πρύμνη. Η βελτίωση αυτή απεικονίζεται σε πολλά ευρήματα της Βόρειας Ευρώπης
του 12ου αι. Μια άλλη βελτίωση της ναυπηγικής τέχνης είναι η τοποθέτηση στην πρύμνη του
πλοίου ενός τριγωνικού ιστίου, του επίκριου (φόγος, αγγλ. mirren), για υποβοήθηση της
πηδαλιούχησης, γιατί ήταν δύσκολο να κρατηθεί ένα ιστιοφόρο στη σωστή πορεία μόνο με ένα
τετραγωνικό ιστίο και τον αρτέμονα. Πιθανότατα η πρώτη αναπαράσταση ενός τέτοιου
ιστιοφόρου, με πλήρη εξάρτυση με τρία κατάρτια και τρία ιστία (αρτέμονας, κύριο ιστίο και
επίκριο), είναι η αναπαράσταση ενός πορτογαλικού πλοίου της αρχής του 15ου μ.Χ. αι. σ' ένα
ισπανικό κύπελλο από τη Μάλαγα.
Βίκινγκς
Σε μια ζωγραφιά του τέλους του 15ου αι., βλέπουμε ένα ιστιοφόρο με ένα νέο μικρό
ιστίο, τοποθετημένο στην κορυφή του κύριου καταρτιού. Στα πλοία της εποχής αυτής ο
αρτέμονας και το επίκριο γίνονται μεγαλύτερα και χρησιμεύουν πια για την πρόωση του πλοίου,
ενώ παράλληλα το μέγεθός τους μεγαλώνει, κατασκευάζονται περισσότερα καταστρώματα, και
στα πλευρά τοποθετούνται πολλές σειρές πυροβόλων. Η μορφή αυτή ιστιοφόρου ονομάζεται
καράκα (carrack) και σημαίνει μεγάλο πολεμικό ιστιοφόρο. Οι καράκες έχουν εκτός από τα τρία
κατάρτια ένα τέταρτο τοποθετημένο πίσω από το πρυμναίο, με ένα τριγωνικό ιστίο, την
μποναβεντούρα, και στον πρόβολο, την πρωραία οριζόντια κεραία (μπρομπρέσσο ή μπαστούνι),
ένα πέμπτο ιστίο, συνήθως διπλωμένο πάνω στον πρόβολο και χρησιμοποιούμενο βοηθητικά σε
ορισμένες μόνο περιπτώσεις ιστιοδρομίας.
14

15. Στις αρχές του 16ου αι., υπήρχε η συνήθεια κάθε μεγάλη ναυτική δύναμη να
κατασκευάζει ένα υπερβολικά μεγάλο πολεμικό πλοίο για λόγους γοήτρου. Ένα τέτοιο πλοίο
ήταν το "Ηenry Grace a Dieu", γνωστό στους ναυτικούς της εποχής με το όνομα "Ο Μεγάλος
Χάρι". Το πλοίο αυτό ναυπηγήθηκε το 1514 και είχε 184 ελαφρά πυροβόλα. Τα κατάρτια του
ήταν ψηλότερα εξαιτίας της πρόσθεσης των επιστηλίων (tορmasts) πάνω από το κυρίως κατάρτι.
Μετά από πολλές μετασκευές, στην τελική του μορφή έφερε 21 βαριά μπρούντζινα πυροβόλα
και 130 χαλύβδινα. Το χρώμα των ιστίων του ήταν χρυσό και είχε πλούσια διακόσμηση στα
πλευρά και στην πλώρη του. Ένα παρόμοιο ιστιοφόρο της εποχής αυτής, το αγγλικό "Ρίτζεντ",
ήταν εφοδιασμένο με ένα τρίτο τμήμα καταρτιού πάνω από τη στήλη και το επιστύλιο, που στην
ελληνική ονοματολογία δεν έχει ιδιαίτερο όνομα, αλλά ονομάζεται με το όνομα του ιστίου που
φέρει (επιστύλιο του δόλωνα ή επιστύλιο του φώσσωνα).
Ένας νέος τύπος ιστιοφόρου πλοίου εμφανίζεται στις αρχές του 15ου αι. και συνδέεται
με τα μεγάλα ταξίδια των ανακαλύψεων: η καραβέλα. Στην αρχή οι καραβέλες είχαν τρία
κατάρτια και τριγωνικά ιστία, οι εξελιγμένοι όμως τύποι είχαν τετραγωνικό ιστίο στο πρωραίο
κατάρτι (ακάτιο) και στο κύριο κατάρτι (μεγίστη), και τριγωνικό ιστίο στο πρυμναίο κατάρτι. Η
καραβέλα είχε μικρότερο βύθισμα από τα άλλα πλοία και ήταν πιο γρήγορη.
Καραβέλα
Η γαλέρα (galleοn) είναι ένας άλλος τύπος ιστιοφόρου πλοίου, πολύ συνηθισμένος στους
στόλους της Αγγλίας, Γαλλίας, Ισπανίας και Ιταλίας. Τα κύρια χαρακτηριστικά του είναι οι
λεπτές γραμμές του και οι χαμηλές υπερκατασκευές στην πλώρη και την πρύμνη. Η αναλογία
μήκους - πλάτους στη γαλέρα είναι 4:1, σε αντίθεση με τις ογκώδεις καράκες με αναλογία 3:1.
Τα σπουδαιότερα πλοία του αγγλικού στόλου, που νίκησε την ισπανική αρμάδα το 1588, ήταν
γαλέρες, κατασκευασμένες από το διάσημο ναυπηγό Μάθιου Μπέικερ. Το πιο κομψό μοντέλο
γαλέρας υπάρχει στο Ναυτικό Μουσείο της Μαδρίτης και απεικονίζει μια φλαμανδική γαλέρα
του 1593, με πλουσιότατη και πολύχρωμη διακόσμηση στις πλευρές και στις υπερκατασκευές
πλώρης και πρύμνης. Μέσα σε λιγότερο από 200 χρόνια, το ιστιοφόρο πλοίο παρουσίασε
τρομερή εξέλιξη, όση δεν είχε στα 5.000 χρόνια της ιστορίας του, με αποτέλεσμα να αποκτήσει
εξαιρετικές ιδιότητες ευστάθειας και κατευθυντικότητας, καθώς και μεγάλη ταχύτητα και
ευκολία χειρισμών, αρετές πολύ σημαντικές για πολεμικά πλοία της εποχής αυτής. Παρ' όλα
αυτά, η ναυπηγική τέχνη δεν έχει γίνει ακόμα επιστήμη, αλλά αντίθετα υπάρχει μια προσπάθεια
αντιγραφής των τύπων που αποδείχτηκαν καλοτάξιδα, ενώ οι λίγοι πρακτικοί κανόνες
αποτελούσαν μυστικά των κατασκευαστών
15

16. Γαλέρα
Παράλληλα με τη γαλέρα, πολύ διαδομένος είναι και ο τύπος του ιστιοφόρου που έχει
και κουπιά και αποτελεί εξέλιξη του βυζαντινού δρόμωνα. Τα πλοία αυτά ονομάζονταν γαλέες
(galleys), και οι ιταλικές πόλεις είχαν πολυάριθμους στόλους από εμπορικές γαλέες, πλοία με
τρία κατάρτια και 19 ομάδες των τριών κουπιών η καθεμιά, σε κάθε πλευρά, δηλ. συνολικά 114
κουπιά. Το 15ο και 16ο αι. υπήρχαν και πολεμικές γαλέες με αρκετές όμως διαφορές από τις
εμπορικές. Είχαν ένα μόνο κατάρτι και ένα τριγωνικό ιστίο αντί του τετραγωνικού που είχαν οι
εμπορικές γαλέες.
Στην αρχή του 16ου αιώνα εισάγεται ένας νέος τύπος ιστιοφόρου με κουπιά, η γαλεάτσα
(galeass), συνδυασμός μεταξύ γαλέας και μεγάλου ιστιοφόρου. Ο αριθμός των κουπιών
ελαττώνεται και τοποθετούνται περισσότεροι κωπηλάτες σε κάθε κουπί, συνήθως 5 ή 7 άτομα.
Οι διαστάσεις μιας μεγάλης γαλεάτσας είναι 44,3 μ. μήκος, 8,2 μ. πλάτος και 2,8 μ. ύψος από
την καρίνα μέχρι το κατάστρωμα. Κατά το 17ο αι. η γαλεάτσα της Μεσογείου είχε 300 ή 350
κωπηλάτες και 50 κουπιά, τρία κατάρτια με τριγωνικά ιστία και ένα τετραγωνικό ιστίο στον
πρόβολο. Η Γαλλία το 17ο αι. ήταν η μεγαλύτερη ναυτική δύναμη, με σύγχρονο στόλο, ικανό να
συναγωνιστεί τον αγγλικό και ολλανδικό. Τα περισσότερα πλοία του στόλου της ήταν καθαρά
ιστιοφόρα, αλλά υπήρχαν και πολλές γαλέες και γαλεάτσες, για τη μεσογειακή ακτοφυλακή.
Στις αρχές του 17ου αι. εμφανίζεται η φρεγάτα, αρχικά μικρό ταχύ πολεμικό πλοίο με 6 -
12 πυροβόλα, που σε 50 χρόνια αναπτύχθηκε σε μεγάλο πλοίο με 64 πυροβόλα. Μέχρι το 1650
δεν υπήρχε καμιά ταξινόμηση των πολεμικών πλοίων ενός στόλου και οι ναυμαχίες δεν είχαν
καμιά πραγματική τακτική μάχης. Το Βρετανικό Ναυαρχείο όμως, το 1653, καθόρισε με διαταγή
ότι οι ναυμαχίες θα δίνονται από όλα τα πλοία του στόλου, το ένα πίσω από το άλλο, σε μια
γραμμή. Το γεγονός αυτό ανάγκασε να ταξινομηθούν τα πλοία σε κλάσεις. Ένα πλοίο πρώτης
κλάσης είχε περισσότερα από 90 πυροβόλα, ένα πλοίο δεύτερης κλάσης είχε παραπάνω από 80,
ένα τρίτης παραπάνω από 50, τετάρτης παραπάνω από 38, πέμπτης παραπάνω από 18 και έκτης
πάνω από 6. Οι τρεις πρώτες κλάσεις ήταν αυτές που έπαιρναν μέρος στις ναυμαχίες "γραμμής",
γι' αυτό και τα πλοία αυτά ονομάζονταν πλοία της γραμμής.
Φρεγάτα
16

17. Στα μέσα του 17ου αι. τα ιστία των πλοίων έγιναν μεγάλα και πολυπληθή, με
αποτέλεσμα να μη χρησιμοποιούνται όλα παρά μόνο σε ελάχιστες περιπτώσεις, εξαιτίας του
μεγάλου απαιτούμενου αριθμού πληρώματος. Το 1638 κατασκευάστηκε στη Γαλλία το
"Κουρόν", πλοίο που θα μπορούσε να αντιμετωπίσει το "κυρίαρχος των θαλασσών". Το πλοίο
αυτό είχε δυο καταστρώματα και 72 πυροβόλα. Επίσης τα γαλλικά ιστιοφόρα με τρία
καταστρώματα έχουν 13,4 μ. πλάτος αντί για 12,5 μ. των αγγλικών. Έτσι τα γαλλικά πλοία
πλεονεκτούσαν και στη χρήση του πυροβολικού και στην ιστιοδρομία. Στον Άτλαντα του
Κολμπέρ υπάρχουν πολλές εικόνες με πλοία των 84 πυροβόλων με δυο καταστρώματα
πυροβολικού και διαστάσεις 55 μ. μήκος, 39 μ. μήκος καρίνας, 13 μ. πλάτος και 6 μ. βύθισμα.
Το αγγλικό πλοίο "Πρινς" των 100 πυροβόλων είχε τρία καταστρώματα και τις ίδιες περίπου
διαστάσεις, εκτός από το βύθισμα που ήταν μεγαλύτερο από 6,5 μ. Η διαφορά αυτή οφείλεται
στο γεγονός ότι τα γαλλικά πλοία ήταν σχεδιασμένα να αντιμετωπίζουν και τις εχθρικές
μεσογειακές γαλέες, γι' αυτό είχαν όχι μόνο ισχυρά πλευρά, αλλά και εξοπλισμό στην πλώρη και
την πρύμνη.
Το 18ο αι. δεν παρατηρούμε σημαντικές αλλαγές στη σχεδίαση και κατασκευή των
πλοίων, παρά μόνο μερικές μετασκευές στα ιστία, για να μεγαλώσει η απόδοσή τους, και μια
τάση για οριστική κατάργηση των ψηλών υπερκατασκευών στην πλώρη και την πρύμνη. Ο
πρόβολος στην πλώρη επεκτείνεται εξαιτίας της τοποθέτησης του δοράτιου, για να τοποθετηθεί
ένα νέο τριγωνικό ιστίο, ο φλόκος, ενώ το κατακόρυφο κατάρτι που υπήρχε στην άκρη του
πρόβολου καταργείται. Επίσης το τριγωνικό ιστίο του πρυμναίου καταρτιού γίνεται
τετραγωνικό. Το 1682 κατασκευάστηκε στη Γαλλία ένας νέος τύπος πολεμικού πλοίου, η
δικάταρτη πολεμική γολέτα (bοmb ketch), εφοδιασμένη με πυροβόλα. Ένας άλλος τύπος πλοίου
που εμφανίζεται το 18ο αι. είναι η σκούνα (schοοner).Με το όνομα αυτό εννοούμε ιστιοφόρο με
δυο κατάρτια, το πλωριό και το κύριο, που είναι και το ψηλότερο. Την εποχή αυτή η φρεγάτα
γίνεται ο σπουδαιότερος τύπος πολεμικού ιστιοφόρου και χρησιμοποιείται ως καταδρομικό και
ως πλοίο συνοδείας νηοπομπών. Ανάλογα με το μέγεθός του είναι εξοπλισμένο πολύ ισχυρά. Οι
πρώτες φρεγάτες είχαν 24-28 πυροβόλα, ενώ στο τέλος του 18ου αι. συναντάμε φρεγάτες με
περισσότερα από 40 πυροβόλα.
Σκούνα
Περίφημα πλοία είναι η αμερικανική φρεγάτα "Πρέζιντεντ" που καθελκύστηκε το 1800,
με διαστάσεις 62,2 μ. μήκος και 13,5 μ. πλάτος, και η γαλλική "Λα Μπελ Πουλ", που
καθελκύστηκε το 1834 και είχε διαστάσεις 63,7 μ. μήκος και 14,7 μ. πλάτος. Το 1845
καθελκύστηκε στη Νέα Υόρκη το "Ρέινμποου" και θεωρείται το πρώτο πλοίο τύπου κλίπερ. Το
μεγαλύτερο πλοίο τύπου κλίπερ είναι το αμερικανικό "Γκρέιτ Ριπάμπλικ", που καθελκύστηκε το
1853. Είναι το μεγαλύτερο ξύλινο πλοίο που ναυπηγήθηκε ποτέ, οι διαστάσεις του είναι 99 μ.
μήκος και 16,2 μ. πλάτος και είναι εφοδιασμένο με τέσσερα κατάρτια. Το πλοίο αυτό βυθίστηκε
στις Βερμούδες το 1872. Την εποχή αυτή όλα τα μεγάλα πλοία κατασκευάζονται από σίδερο και
17

18. αργότερα από χάλυβα. Το γερμανικό πλοίο "Πρόισεν" είναι το μοναδικό ιστιοφόρο με πέντε
κατάρτια και πλήρη ιστιοφορία. Καθελκύστηκε το 1902, οι διαστάσεις του ήταν 124 μ. μήκος
και 164 μ. πλάτος και τα 47 πανιά του είχαν συνολική επιφάνεια ιστιοφορίας 4.650 τ.μ.
Ο πιο συνηθισμένος τύπος εμπορικού πλοίου το 19ο αιώνα είναι το τρικάταρτο
ιστιοφόρο (barque). Τα μεγάλα πλοία του τύπου αυτού είχαν πολύ απλοποιημένη ιστιοφορία, για
να μπορεί να τη χειρίζεται μικρός αριθμός πληρώματος, εξαιτίας του συναγωνισμού μεταξύ
ιστιοφόρων και ενός νέου τύπου πλοίων που εμφανίζονται την εποχή αυτή και αλλάζουν τη
μορφή της ναυτιλίας, του ατμόπλοιου. Τέλος πρέπει να αναφερθεί το μπρίκι (brig), δικάταρτο
ιστιοφόρο με ένα μεγάλο επίδρομο στο πρυμναίο κατάρτι. Τον 20ό αι. το μεγάλο εμπορικό και
πολεμικό ιστιοφόρο εκτοπίζεται από το ατμόπλοιο και εξαφανίζεται εντελώς. Αντίθετα,
εντυπωσιακή ανάπτυξη παρουσιάζει η ναυπήγηση αθλητικών ιστιοπλοϊκών σκαφών, εξαιτίας
της ανάπτυξης του σπορ της ιστιοπλοΐας. Όσο αφορά το μέγεθος των πλοίων αυτών,
διακρίνουμε τα μικρά ιστιοπλοϊκά σκάφη και τις μεγάλες θαλαμηγούς.
Μπρίκι
Τα κύρια χαρακτηριστικά όλων των σύγχρονων ιστιοπλοϊκών σκαφών είναι το μεγάλο
πλάτος και το μικρό βύθισμα. Επίσης το μήκος της ισάλου επιφάνειας είναι αρκετά μικρότερο
από το ολικό μήκος του πλοίου. Κάτω από τη γάστρα, τα ιστιοπλοϊκά έχουν ένα μεγάλο
διάμηκες στέλεχος με μεγάλη πλωρική επιφάνεια, την καρίνα. Τα περισσότερα σύγχρονα
ιστιοπλοϊκά έχουν ένα μόνο κατάρτι, εφοδιασμένο με δυο τριγωνικά πανιά, το φλόκο και το
κύριο ιστίο. Όταν ο καιρός το επιτρέπει χρησιμοποιείται και ένα τρίτο πανί, το σπίνακερ. Είναι
πανί σχήματος μπαλονιού που φουσκώνει μπροστά από το φλόκο σε περιπτώσεις ουριοδρομίας.
Εκτός από τα μονοκάταρτα ιστιοπλοϊκά σκάφη (slοορs) υπάρχουν και τρεις τύποι δικάταρτων
ιστιοπλοϊκών: το γιολ (yawl), η γολέτα (ketch) και η σκούνα (schοοner). Ο πρώτος τύπος είναι ο
πιο αποδοτικός για ιστιοπλοΐα, ο δεύτερος χρησιμοποιείται περισσότερο σε ιστιοπλοϊκά
αναψυχής παρά σε αγωνιστικά, εξαιτίας της χαμηλής απόδοσης του ιστίου, και ο τρίτος τύπος
απαντάται σε σκάφη με σχετικά μεγάλο μέγεθος, κυρίως στις αμερικανικές ανατολικές ακτές.
18

19. Ιστιοπλοϊκό σκάφος
Τα ιστιοπλοϊκά διακρίνονται σε τρεις κατηγορίες, ανάλογα με το σχήμα που έχει το
κύριο ιστίο τους: α) σχήμα τετράπλευρου επίδρομου (galfsail), β) σχήμα ωτοειδές (gunter), και
το πιο αποδοτικό, γ) σχήμα Βερμούδας (Βermudan). Το πρώτο σχήμα συναντιέται μόνο σε
παλιά ιστιοπλοϊκά και το δεύτερο σε μικρά ιστιοπλοϊκά (dinghies), που θέλουμε να έχουμε
χαμηλό κατάρτι. Τα περισσότερα ιστιοπλοϊκά έχουν σήμερα πανί Βερμούδας, εξαιτίας της πολύ
καλής απόδοσης αυτού του σχήματος.
3Ο
ΚΕΦΑΛΑΙΟ
ΑΡΧΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ-ΘΕΩΡΙΑ
Στην διάρκεια των αιώνων, που ο άνθρωπος είχε μόνο τα πανιά για να διασχίσει τους
ωκεανούς, αναπτύχθηκαν πολλών ειδών αρματωσιές σχεδιασμένες για να αποσπούν όσο το
δυνατόν περισσότερο έργο από τους άστατους ανέμους. Αλλά μόλις στον 20ο
αιώνα η επιστήμη
κατανόησε τη λειτουργία του πανιού. Οι σχεδιαστές γνωρίζουν τώρα ότι τα πανιά λειτουργούν
σύμφωνα με τους αυστηρούς νόμους της αεροδυναμικής. Η εφαρμογή των νόμων αυτών που
μοιάζουν πάρα πολύ με τους νόμους που κρατάνε το αεροπλάνο στον αέρα, δημιούργησε πανιά
πιο αποδοτικά από ότι θα μπορούσαν ποτέ να ονειρευτούν οι παλιοί ναυτικοί. Δεν υπάρχει
κανένα μυστήριο για το πώς ένα πλοίο πλέει στην ίδια κατεύθυνση με τον άνεμο, αλλά δεν είναι
καθόλου σαφές πώς ένα πανί κινεί ένα πλεούμενο κόντρα στον άνεμο.
Η πρώτη επιστημονική ανάλυση αυτού του προφανούς παραδόξου έγινε με πειράματα σε
αεροδυναμική σήραγγα στα 1915 στο Τεχνολογικό Ινστιτούτο της Μασσαχουσέτης. Κι εδώ
επενεργούν οι ίδιες δυνάμεις που κάνουν ένα φτερό να σηκώνει ένα αεροπλάνο. Το σύγχρονο
διαμήκες ιστίο, τοποθετημένο κατά μήκος του πλοίου και όχι εγκάρσια, έχει το ίδιο καμπύλο
σχήμα όπως και η άνω επιφανεια της πτέρυγας ενός αεροπλάνου. Ο άνεμος ρέει γύρο από αυτό
το αεροδυναμικό μέσο και δημιουργεί μια άνωση που κινεί το πλοίο προς τα εμπρός.
19

20. Τα παραπάνω διαγράμματα δείχνουν τις εφαρμογές της αεροδυναμικής όταν ένα πανί
μετατρέπει την ενέργεια του ανέμου σε πρόωση. Η δύναμη του ανέμου (Χ) διαιρείται από το
πανί σε συνιστώσες που μεταβάλλονται κάθε φορά που το κότερο αλλάζει κατεύθυνση. Όταν το
κότερο πηγαίνει με τη φορά του ανέμου το μεγαλύτερο μέρος της ενέργειας μετατρέπεται σε
προώση(Α). Καθώς το κότερο ορτσάρει, η δύναμη της πρόωσης μειώνεται επειδή η περισσότερη
ενέργεια διατίθεται για να το κάνει να γείρει προς τη μια πλευρά και να παρασυρθεί προς τα
πλάγια(Β). Στο διάγραμμα δεξιά εικονίζεται πώς ένα πανί αναπτύσσει την πρόωσή του. Ο αέρας
που ρέει από την εξωτερική επιφάνεια της πτερυγοειδούς καμπύλης του πανιού πρέπει να
διανύσει μεγαλύτερη απόσταση και έτσι επιταχύνεται με αποτέλεσμα να δημιουργείται μπροστά
από το πανί χαμηλότερη ατμοσφαιρική πίεση-στο εσωτερικό της καμπύλης ο αέρας
επιβραδύνεται και αυξάνει την πίεσή του. Η διαφορά ανάμεσα στις πιέσεις καταλήγει σε μια
δύναμη που κινεί το κότερο προς τα εμπρός.
4Ο
ΚΕΦΑΛΑΙΟ
ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΣΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ
Η ανάπτυξη των μεταφορών έχει τεράστια σημασία στην εξέλιξη του ανθρώπου.
Μπορούμε να σκεφτούμε τον εαυτό μας σήμερα χωρίς τα σύγχρονα μεταφορικά μέσα; Μας
επιτρέπουν να μετακινηθούμε εμείς και τα εμπορεύματα μας σε όλο τον κόσμο σε πολύ μικρό
χρονικό διάστημα. Βοηθά την επικοινωνία με τους άλλους λαούς και την ανταλλαγή κουλτούρας
και προϊόντων. Η χρησιμοποίηση των πλοίων για μεταφορές ανθρώπων και εμπορευμάτων
συμβάλλει αποφασιστικά στην ανάπτυξη υψηλού πολιτισμού.
Μερικές φορές όμως ο άνθρωπος δεν σέβεται το περιβάλλον και φτιάχνοντας δρόμους ,
αεροδρόμια κλπ κόβει, δάση δεν σέβεται αρχαιότητες μολύνει τις θάλασσες (με τα πετρέλαια
των πλοίων), μολύνει το περιβάλλον.
Οι πετρελαιοκηλίδες στη θάλασσα ιδιαίτερα αυτές που οφείλονται σε σοβαρά
ατυχήματα δεν επηρεάζουν μόνο τους ζωντανούς οργανισμούς και τα οικοσυστήματα, αλλά και
τις οικονομικές δραστηριότητες. Ιδιαίτερα σοβαρές είναι οι επιπτώσεις στον τουρισμό και στην
αλιεία.
Στη συνείδηση των περισσοτέρων ανθρώπων, η ρύπανση ή η υποβάθμιση του
περιβάλλοντος, όταν αυτή δεν απειλεί άμεσα τον οικείο ζωτικό τους χώρο, αποτελεί ένα γενικό
φαινόμενο, αρνητικό μεν, θεωρητικό όμως και απόμακρο. Έτσι, το ενδιαφέρον συνήθως
20

21. εξαντλείται σε κάποιες συζητήσεις, η δε αντίδραση είναι σχεδόν ανύπαρκτη. Όταν, όμως, το
κακό χτυπήσει τη δική τους πόρτα, αισθάνονται απειλούμενοι κι ενστικτωδώς ξυπνάει μέσα τους
η «οικολογική» συνείδηση.
Σήμερα, παρατηρείται μια αυξανόμενη ευαισθητοποίηση των πολιτών σε οικολογικά
θέματα που έχει οδηγήσει τις τελευταίες δεκαετίες στη λήψη μέτρων περιορισμού των
περιβαλλοντικών προβλημάτων.
Τα ιστιοφόρα με τα τεράστια πανιά τους, τα πανύψηλα κατάρτια, το μακρύ ξύλινο κύτος
τους και την οικολογική χρήση τους, αποτέλεσαν ένα συγκλονιστικό κατόρθωμα σχεδιασμού
και έφερναν στην Ευρώπη τα εξωτικά αγαθά όλου του κόσμου: φορτωμένα με τσάι, μπαχαρικά,
σοκολάτες και ότι άλλο λαχταρούσαν οι καταναλωτές, χάρη στην αιολική ενέργεια, χωρίς να
επιβαρύνουν το περιβάλλον. Παρόλο που τα ατμόπλοια εξαφάνισαν τα ιστιοφόρα, η ενεργειακή
κρίση τα φέρνει ξανά στο προσκήνιο καθώς όλοι αναζητούν ένα περιβαλλοντικά βιώσιμο
εμπόριο.
5Ο
ΚΕΦΑΛΑΙΟ
ΧΡΗΣΙΜΟΤΗΤΑ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ
Το ιστιοφόρο βοήθησε τον άνθρωπο στους τομείς:
 Των οικονομικών
 Του εμπορίου
 Του πολιτισμού
 Της κοινωνικοποίησης
Είναι γνωστό ότι ο άνθρωπος από πολύ παλιά συνειδητοποίησε τη χρησιμότητα και τις
δυνατότητες που του παρέχουν οι θαλάσσιοι δρόμοι. Χρησιμότητα πολύ μεγαλύτερη από αυτήν
των στεριανών, στο εμπόριο, στις μεταφορές ή στις μετακινήσεις, σε νέες ανακαλύψεις, σε νέες
κατακτήσεις.
Για να αξιοποιήσει τους θαλάσσιους δρόμους θα έπρεπε να διαθέτει κάποιο πλωτό
μεταφορικό μέσο. Το πλωτό αυτό μέσο θα έπρεπε να διαθέτει κινητήρια δύναη. Σαν τέτοια,
κατ’αρχάς, χρησιμοποίησε τη μυϊκή δύναμη, είτε κωπηλατώντας με τα χέρια είτε αργότερα
χρησιμοποιώντας κουπιά.
21

22. Ο τρόπος αυτός θαλάσσιας μεταφοράς (κωπηλατώντας) έδωσε τη δυνατότητα στους
ανθρώπους να κατανοήσουν την αξία των θαλάσσιων δρόμων. Τους έδινε όμως εξαιρετικά
περιορισμένη εμβέλεια, αφού η κόπωση δεν έπρεπε ακόμη και στους πολύ καλά γυμνασμένους
και σκληροτράχηλους κωπηλάτες να κωπηλατούν για μεγάλα χρονικά διαστήματα.
Προσπαθώντας να βρουν μια λύση στο πρόβλημα, ανακάλυψαν τη δύναμη του ανέμου
και αποφάσισαν να την εκμεταλλευτούν για να κινήσουν τα πλοία τους. Ανακάλυψαν λοιπόν μία
ανεξάντλητη πηγή ενέργειας και κινητήρια δύναμη για τα σκάφη τους που δεν επηρεαζ ταν απόὀ
την σωματική κόπωση του πληρώματος: τον άνεμο.
Η εκμετάλλευση της ενέργειας του ανέμου άνοιξε νέους ορίζοντες στα θαλασσινά
ταξίδια, αφού τα πλοία μπορούσαν να ταξιδεύουν για μεγάλα χρονικά διαστήματα.
Το ιστιοφόρο σκάφος από την εποχή εκείνη έχει παρουσιάσει μια εκπληκτική εξέλιξη, ε
αποτέλεσμα, σήμερα, να παραμένει το περισσότερο αξιόπλοο και ασφαλέστερο σκάφος
θαλάσσιας αναψυχής. Είναι ικανό, διαθέτοντας το κατάλληλα εκπαιδευμένο πλήρωμα, να
ταξιδεύει με οποιεσδήποτε καιρικές συνθήκες.
Αντίθετα, τα κωπήλατα σκάφη, για τους λόγους που προφέραμε, παρέμειναν σχεδόν
στην αρχέγονη μορφή τους και παρουσίασαν πολύ λίγες βελτιώσεις(κυρίως λόγω της χρήσης
των νέων υλικών).
Το ιστιοφόρο σκάφος έχει τη μεγαλύτερη δυνατότητα αυτονομίας από οποιοδήποτε άλλο
σκάφος και μπορεί να είναι αυτάρκες για πολύ μεγάλα χρονικά διαστήματα, αφού το μόνο που
χρειάζεται είναι η προμήθεια του πληρώματος σε τρόφιμα.
Σήμερα, ταξίδια αναψυχής που περιλαμβάνουν το διάπλου ωκεανών ή τον περίπλου της
γης, γίνονται με απόλυτη ασφάλεια μόνο με ιστιοπλοϊκά σκάφη, επανδρωμένα από έμπειρους
ιστιοπλόους.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Διαδίκτυο
1. el.wikipedia.org/wiki/Ιστιοφόρο, ανάκτηση 15/02/2014
2. www.e-skafos.gr/ιστιοφορα, ανάκτηση 15/02/2014
3. filologos-in-athens.blogspot.com/2009/02/blog-post_3815.html, ανάκτηση
17/02/2014
4. www.edc.uoc.gr/~odysseas/.../2hthl_ypost_yliko_karavia_pania.pdf, ανάκτηση
20/02/2014
5. www.oneman.gr/keimena/diabasma/megala.../ortsa-ta-pania.2331507.html,
ανάκτηση 23/02/2014
Βιβλία
1. Ασλανίδης, Ά., Ζαφειρακίδης, Γ., (2003), Το οικολογικό αλφαβητάρι. Αθήνα:
Πατάκη
2. (1995-1996), Ανακαλύπτω την τεχνολογία. Αθήνα:Ερευνητές
22

23. 23