3. Μια προσπάθεια εννοιολόγησης του
Ρεμπέτικου
Τα πρώτα τραγούδια που χαρακτηρίστηκαν
«ρεμπέτικα» ανήκαν στην ελαφρά μουσική και δεν είχαν
καμία σχέση με το «χώρο της μαγκιάς».
1912
Η πρώτη εμφάνιση του όρου στο τραγούδι «Απονιά»
(Κωνσταντινούπολη)
1913
Δεύτερη εμφάνιση στο τραγούδι «Τίκι Τίκι Τακ»
(Κωνσταντινούπολη)
4. Μια προσπάθεια εννοιολόγησης
του ΡεμπέτικουΟ όρος «ρεμπέτικο»
αποδίδεται:
στο αρχαίο ελληνικό ρήμα «ρέμβομαι» που σημαίνει
περιπλανώμαι
την τουρκική λέξη «rebet» (ρεμπέτ) που σημαίνει εκτός
νόμου
στην αραβική λέξη «rubaiayat» (ρουμπαγιάτ) που
σημαίνει τετράστιχο
στην ιταλική/ενετική λέξη «rebelo» (ρέμπελο) που
σημαίνει άτακτος, αντάρτης, επαναστάτης
στη σλαβική λέξη «rebenok» (ρέμπενοκ) που
μεταφράζεται ως παλικάρι
Στη σύνθεση της μουσικής νότας ρε και του αγγλικού
ρήματος beat time, που σημαίνει ακομπανιάρω.
Οι ρεμπέτες
χαρακτηρίζονταν ως:
μάγκες
σκυλόμαγκες
τσίφτηδες
νταήδες
βλάμηδες
τσακάλια
αλάνια
κουτσαβάκηδες
μόρτηδες
μαγκιόροι
δερβίσηδες.
5. Μια προσπάθεια εννοιολόγησης του
Ρεμπέτικου
Ειδικότερα από τη λέξη «μάγκας» παράγονται οι λέξεις:
γεροντόμαγκας (ο μεγάλης ηλικίας μάγκας)
μαγκίτης (ο νέος μάγκας) και το θηλυκό του μαγκίτισσα,
χωριατόμαγκας ή βλαχόμαγκας (ο επαρχιώτης που παριστάνει το μάγκα
ενώ δεν είναι),
μαχαλόμαγκας (αυτός που είναι μάγκας μόνο στα πλαίσια της γειτονιάς
του)
6. Μια προσπάθεια εννοιολόγησης του
Ρεμπέτικου
Οι λέξεις «ρεμπέτης» και «ρεμπέτικο» δεν χρησιμοποιούνταν στο «χώρο
της μαγκιάς», καθώς οι μάγκες χρησιμοποιούσαν μόνο τις
προαναφερθείσες λέξεις.
Η λέξη «ρεμπέτικο» εδραιώθηκε το 1949 από το Μάνο Χατζηδάκι, ο οποίος εξήρε τη
μουσικολογική και λαογραφική του αξία.
7. Πρωτογενής Περίοδος (τέλη 19ου
αιώνα-1922)
«Τα βασικά κέντρα ανάπτυξης ήταν η Σμύρνη, η Πόλη,
η Ερμούπολη, ο Πειραιάς, το Ναύπλιο, η Πάτρα, το
Λαύριο και οι ελληνικές παροικίες του εξωτερικού».
Μικρά Ασία: Χώρος Δημιουργίας τα «Καφέ Αμάν», όπου κυριαρχούσαν οι
μουσικοί αυτοσχεδιασμοί, οι λεγόμενοι «αμανέδες».
Ελλάδα: Χώρος Δημιουργίας η φυλακή και ο τεκές (παράγκες, τρώγλες,
καταγώγια ή ακόμα και χαλάσματα) όπου συγκεντρωνόταν «το σινάφι των
παρανόμων».
11. Η Μικρασιατική Σχολή του Ρεμπέτικου (1922-1934)
Οι μουσικοί και οι τραγουδιστές/ιες που ήρθαν από τη Μικρά
Ασία μετέφεραν τη μουσική των χαμένων πατρίδων,
μεταλαμπαδεύοντας το μικρασιάτικο δημοτικό και το αστικό
λαϊκό τραγούδι στην Ελλάδα.
Το σμυρναίικο ύφος επιβλήθηκε στη δισκογραφία της εποχής,
ενώ ορχήστρες ονομαζόμενες «σαντουρόβιολα» και
αποτελούμενες από σαντούρια, βιολιά, κανονάκια, ούτια και
κιθάρες εξαπλώθηκαν σε όλη την Ελλάδα.
12. Η Μικρασιατική Σχολή του Ρεμπέτικου
(1922-1934)
Γνωστοί συνθέτες του Σμυρναίικου
Ρεμπέτικου είναι:
ο Παναγιώτης Τούντας,
ο Βαγγέλης Παπάζογλου
ο Δημήτρης Σέμσης ή Σαλονικιός
ο Σπύρος Περιστέρης
ο Σταύρος Παντελίδης
ο Γιάννης Δραγάτσης ή
«Ογδοντάκης»
ο Κώστας Καρίπης
ο Γιάννης Εϊτζιρίδης ή «Γιοβάν
Τσαούς»
ο Κώστας Σκαρβέλης
Γνωστοί/ες Τραγουδιστές/ιες
η Ρόζα Εσκενάζυ
η Ρίτα Αμπατζή
ο Γιώργος Βιδάλης
ο Βαγγέλης Σωφρονίου
ο Κώστας Καρίπης
ο Αντώνης Διαμαντίδης ή
«Νταλγκάς»
ο Γιώργος Κάβουρας
ο Στελλάκης Περπινιάδης
ο Κώστας Ρούκουνας
13. Τραγούδι: Πίνω και μεθώ (1934)
Στίχοι-Μουσική: Σπύρος
Περιστέρης
Πρώτη Εκτέλεση: Ζαχαρίας
Κασιμάτης
15. Η Δικτατορία του Μεταξά (1936-
1940)Ο Ιωάννης Μεταξάς αρχηγός του περιθωριακού ακροδεξιού Κόμματος των
Ελευθεροφρόνων διέλυσε τη Βουλή και εν συνεχεία εγκαθίδρυσε τη δικτατορία
του στις 4ης
Αυγούστου 1936.
Στις 31 Αυγούστου 1936 δημοσιεύθηκε ο Αναγκαστικός Νόμος «Περί Συστάσεως
Υφυπουργείου Τύπου και Τουρισμού» υπό την ηγεσία του Θεολόγου Νικολούδη,
ενώ αργότερα με Βασιλικό Διάταγμα ακολούθησε η δημιουργία του «Γραφείου
Εποπτείας του Εσωτερικού Τύπου» προκειμένου να ελεγχθούν όλες οι μορφές του
πολιτισμού.
Την ίδια χρονιά λογοκρίθηκε το τραγούδι «Βαρβάρα» με συνθέτη τον Πάνο
Τούντα και ερμηνευτή το Στελλάκη Περπινιάδη
19. Τραγούδι: «Δική μου είναι η Ελλάς» (Ούζο
όταν πιείς) (1934)
Στίχοι: Αιμίλιος Σαββίδης
Μουσική: Σώσος Ιωαννίδης
Πρώτη Εκτέλεση: Ρόζα Εσκενάζυ
20. Η Πειραιώτικη Σχολή του Ρεμπέτικου (1934-
1940)
Ο Μάρκος Βαμβακάρης (Σύρος 1905, Αθήνα 1972) θεωρείται δικαιωματικά
«Πατριάρχης» του Ρεμπέτικου.
Είχε το παρατσούκλι «Φράγκος» επειδή προερχόταν από οικογένεια
Καθολικών.
Από μικρός είχε πλούσιες μουσικές εμπειρίες ακολουθώντας τον πατέρα του σε
διάφορες μουσικές γιορτές στις οποίες ο μεν πατέρας έπαιζε τσαμπούνα
(γκάιντα) και ο ίδιος τον συνόδευε με το τουμπάκι (μικρό νταούλι).
22. Η Πειραιώτικη Σχολή του Ρεμπέτικου
(1934-1940)
Ο Μάρκος αποτελεί τη γέφυρα ανάμεσα στο ρεμπέτικο και στο
δημοτικό τραγούδι, γεγονός που αναφύεται από τη μουσική
του, η οποία σε αρκετές περιπτώσεις έχει τη δομή
παραδοσιακής μαντινάδας.
Το 1934 δημιούργησε μαζί με το Στράτο Παγιουμτζή, το
Γιώργο Μπάτη και τον Ανέστη Δελιά ή Αρτέμη ένα μουσικό
σχήμα, την ιστορική «Πειραιώτικη Τετράδα».
23. Τραγούδι: «Βαδίζω και Παραμιλώ» (1939)
Στίχοι-Μουσική-Πρώτη Εκτέλεση:
Γιάννης Παπαϊωάννου
25. Η Πειραιώτικη Σχολή του Ρεμπέτικου
(1934-1940)
Σε αυτήν την περίοδο:
Εμφάνιση ερωτικών τραγουδιών
Παρατηρείται υποχώρηση της ρεμπέτικης αργκό
Εισάγεται το τρίχορδο μπουζούκι και καθιερώνονται οι «μπουζουκομπαγλαμάδες»
από το Μάρκο
Εμφανίζονται επώνυμοι συνθέτες
Η διάδοση των τραγουδιών γίνεται προφορικά, αλλά και μέσω της αναδυόμενης
δισκογραφίας.
26. Η Πειραιώτικη Σχολή του Ρεμπέτικου (1934-
1940)
Αυτή η περίοδος χαρακτηρίζεται για το διφορούμενο και
αντιτιθέμενο χαρακτήρα της, καθώς στους κόλπους των
ρεμπετών συμβίωνε από τη μία το σινάφι των παρανόμων και
από την άλλη το λούμπεν προλεταριάτο, δηλαδή οι πλανόδιοι,
οι εξαθλιωμένοι και οι άεργοι.
29. Η «Εργατική» Περίοδος (1940-
1953)
Η Κατοχική Περίοδος (1941-1944)
Ο Ελληνοϊταλικός Πόλεμος απετέλεσε το κεντρικό θέμα πολλών
ρεμπέτικων τραγουδιών εκείνης της εποχής. Οι συνθέτες μέσω των
τραγουδιών τους περιέγραψαν γλαφυρά τις τραγικές καταστάσεις της
εποχής, όπως τους γερμανικούς βομβαρδισμούς, τα στρατόπεδα
συγκέντρωσης, τις μαζικές εξοντώσεις, εκτελέσεις και βασανιστήρια, την
έλλειψη τροφίμων και την συνεπακόλουθη «μαύρη αγορά», τον αυξανόμενο
πληθωρισμό, τους γενναίους αγωνιστές-σαμποτέρ των Γερμανών, την
Αντίσταση, τα δεινά του πολέμου σε αντίθεση με τα αγαθά της ειρήνης.
32. Η «Εργατική» Περίοδος (1940-1953)
Το σινάφι των παρανόμων τείνει προς εξαφάνιση, ενώ εμφανίζεται μια νέα
κοινωνική ομάδα, που απαρτίζεται από ανέργους, περιστασιακούς εργάτες και
υποαπασχολούμενους.
Η αστικοποίηση οδηγεί αναπόδραστα σε μια νέα ιδεολογία που απομακρύνεται από
τα ανομικά και παραβατικά στοιχεία του παρελθόντος, καθώς απορρίπτεται
συνειδητά ο χώρος των παρανόμων.
Σε αυτήν την περίοδο δεσπόζει ο συνθέτης Βασίλης Τσιτσάνης (Τρίκαλα 1915,
Λονδίνο 1984), ο οποίος ανέσυρε τη λαϊκή μουσική από το κοινωνικό περιθώριο με το
οποίο είχε ταυτιστεί, απομακρύνοντας συνειδητά όλα τα αντισυμβατικά,
αντικοινωνικά και ανατολίτικα στοιχεία.
35. Η «Εργατική» Περίοδος (1940-1953)
Η Μετακατοχική Περίοδος (1945-1953)
Ο Στέφανος Σπιτάμπελος εισήγαγε την τετράχορδη
μορφή του μπουζουκιού, η οποία επεβλήθη το 1953 από
το διάσημο μαθητή του Μανώλη Χιώτη. Το
συγκεκριμένο έτος θεωρείται συμβολικά η λήξη του
αυθεντικού ρεμπέτικου τραγουδιού.
36. Τραγούδι: «Που ‘σουν μάγκα το χειμώνα»
(1976)
Στίχοι-Μουσική-
Πρώτη Εκτέλεση:
Γιώργος
Μουφλουζέλης
38. Η «Εργατική» Περίοδος (1940-1953)
Η Μετακατοχική Περίοδος (1945-1953)
Η μετάβαση αυτή από το ρεμπέτικο στο λαϊκό επηρέασε
την πορεία όλων των παλαιών ρεμπετών, ακόμα και των
επιφανέστερων, καθώς μετά την επιβολή του τετράχορδου
μπουζουκιού, το τρίχορδο απαξιωνόταν πλήρως και οι
μουσικοί οργανοπαίχτες δεν μπορούσαν να εργαστούν και
κατά συνέπεια να επιβιώσουν.
39. Περίοδος 1974-1990
Αναγνωρίστηκε ευρέως η μουσική και λαογραφική αξία του
ρεμπέτικου, γεγονός που αποδεικνύεται από την έκδοση
σημαντικών βιβλίων επιστημονικού περιεχομένου αλλά και
από την εμφάνιση «νέων ρεμπετών», όπως του Αγάθωνα, του
Στέλιου Βαμβακάρη, του Γιάννη Λεμπέση, του Μπάμπη
Τσέρτου, της Αθηναϊκής Κομπανίας και άλλων σημαντικών
καλλιτεχνών στα λεγόμενα «ρεμπετάδικα».
40. Τραγούδι: «Άλλα μου λεν τα μάτια σου»
(1959)
Στίχοι: Κώστας Μάνεσης
Μουσική: Θόδωρος Δερβενιώτης
Πρώτη Εκτέλεση : Πόλυ Πάνου
