1. Томас Майн Рид
Сэдэв : Зохиолын үзэл санаа ба зохиолын уран сайхан дүрийн задлал
Улаанбаатар хот
2014
Морь унасан толгойгүй хүн

2. Томас Майн Рид “Морь унасан толгойгүй хүн”
Хуудас 2
Танилцуулга
Нэр:
Анги:
Хобби:
Хэлэх дуртай үг:
Ирээдүйн мэргэжил:

3. Томас Майн Рид “Морь унасан толгойгүй хүн”
Хуудас 3
Илтгэлийн бүтэц
Оршил ................................................................................................................ 4
Зорилго................................................................................................................5
Зорилт..................................................................................................................5
Зохиогчийн намтар, уран бүтээл........................................................................6
Эх зохиолын агуулга............................................................................................8
Дүрийн задлал ....................................................................................................10
Зохиолын дүрслэх ур маягууд............................................................................12
Зохиолын үзэл санаа...........................................................................................13
Дүгнэлт..................................................................................................................14
Ном зүй..................................................................................................................15

4. Томас Майн Рид “Морь унасан толгойгүй хүн”
Хуудас 4
Оршил
Майн Ридийн Морь унасан толгойгүй хүн зохиол
нь 1868 онд хэвлэгдсэн, 100 бүлэгтэй, 512
хуудастай, нэг боть зохиол юм.
Морь унасан толгойгүй хүн нь Мексикийн дайнд
оролцож явсан Ирландын адал явдал хайгч,
баатрын тухай зохиол юм. Майн Рид “Ахмад
Рид” зохиолоо бичсэнийхээ дараа Техасын
ардын үлгэрээс санаа авч бичсэн байна. Анх
Владимор Набаков уг зохиолыг Франц хэл рүү
хөрвүүлсэн байна.
Майн Ридийн Морь унасан толгойгүй хүн
зохиолыг анх Монголд 1956 онд Ч. Лодойдамба
орчуулан хүргэсэн байна.

5. Томас Майн Рид “Морь унасан толгойгүй хүн”
Хуудас 5
Зорилго
 Тухайн үеийн хүмүүсийн шашин шүтлэг, ѐс суртахуун, сэтгэхүйн талаар
судалж дүрүүдэд задлал хийх юм.
 Өөрийнхөө илтгэх чадвар болон зохиолд задлал, дүгнэлт гаргах чадварыг
дээшлүүлэх юм.
Зорилт
 Эх зохиолоо унших
 Зохиогчийн намтар, уран бүтээлийн талаар уншиж мэдэх
 Зохиолын товч агуулгыг гаргах
 Зохиолын үзэл санааг гаргаж тухай үеийн хүмүүсийн нийгмийн байдал,
шашин шүтлэг, ѐс суртахууныг судлах
 Эх зохиолын уран дүрсэлүүдийг судлах
 Дүрүүдэд задлал хийх
 Дүгнэлт гаргах

6. Томас Майн Рид “Морь унасан толгойгүй хүн”
Хуудас 6
Зохиогчийн намтар, уран бүтээл
Томас Майн Рид нь 1818 онд Ирландийн санваартны гэрт төржээ. Эцэг нь хүүгээ
лам болгохыг хүссэн боловч угийн сүжиггүй хүү нь эцэгтэйгээ түнжин хагарч,
хүссэн ажлаа олохоор шийдэн 1840 онд нутгаа орхин, Америкийг зорив. Түүний эх
орон Ирланд аль хэдийнээс Английн эзэмшил гэгдэх болсон ч, Ирланд хүмүүс
тэмцлээ зогсоогоогүй байна. Мөн хэдийгээр
олон хүн аргагүйн учир арлаа орхин явдаг
байсан ч амьдралынхаа эцсийн мөчийг эх
орондоо өнгөрүүлэхээр эргэн ирдэг байлаа.
Залуу Томас ч нутгаа орхин гарахдаа дарлал
мөлжлөгийг үзэн ядаж байв. Тэрээр 1840 оны
нэгдүгээр сард Өмнөдийн газар тариалангийн
төв болсон хүмүүс бужигнасан “Шинэ
Орлеанд”-ыг зорилоо. Залуу эр амьдрахын
тулд хөвөнгийн тариаланд ажиллаж,
жүжигчин, багш зэрэг ажил хийн, өмнөд муж
Мексикээр тэнүүчлэн аглаг тал нутаг, гол
мөрнөөр аялж явахдаа хар арьст боол,
анчин, улс төрийн дүрвэгсэд, газар
нутгийнхаа төлөө тэмцэх индиан гээд олон
хүнтэй нүүр учирсан нь, амьдралын баялаг
туршлага, түүний хожмын бүтээлийн барагдашгүй эх булагийн үндэс болжээ. 1843
оноос Филадельфид суурьшин зохиолоо бичиж эхлэн сурважлагч болж, удалгүй
сайн сэтгүүлчийн тоонд багтлаа. Энэ үед АНУ- Мексикийн хооронд дайн өрнөхөд
залуу Ирланд эр цэргийн сурвалжлагчаар явжээ. Дайн АНУ-ын ялалтаар дуусаж
Майн Рид ахмад цолтой буцаж ирлээ. 1849 онд Майн Рид хэсэг нөхдийн хамт
Европыг зүглэн Англид ирсэн боловч хувьсгалын хувь заяа нэгэнт шийдэгдсэн
байлаа. Ийнхүү Майн Рид эрх чөлөөний армийн ахмад болж хувьсгалт үйл явдалд
оролцсон ч амь бөхтэй феодалын байгууллагын үлдэгдлийг Европт устган дарна
гэсэн хүсэл нь биеэлсэнгүй. 1850 оноос Майн Рид Лондонд суурьшлаа. Учир нь
1848 оны хувьсгалд оролцож байсан олон хүн тэнд амьдарч байсан бөгөөд ихэнх
нь найдлагаа хараахан алдаагүй, хувьсгал дахин Европын аль нэг өнцөгт
дүрэлзэнэ гэдэгт итгэж байжээ. Майн Рид ч Оросын хааны эсрэг тэмцэлд хүч
цуглуулж байсан Польшийн хувьсгалчдад туслан, Английн ард түмнийг хуурч
байсан “Британий нууц дипломат бодлогыг” хэвлэлээр шүүмжилж байлаа. Энэ
үеэс зохиолч Майн Рид мэргэжлийн ажилаа хийн уран бүтээлээ туурвиж
эхэлжээ.Майн Ридийн зохиолуудын даруу, зоригтой баатрууд нь янз бүрийн
аюулаар дүүрэн амьдралын хүнд замыг туулан үнэний төлөө, хүн ѐсны төлөө

7. Томас Майн Рид “Морь унасан толгойгүй хүн”
Хуудас 7
тэмцэлдээ үнэнчээр үлддэг нь уншигчдын зүрх сэтгэлийг татаж байлаа. Тэд элдэв
өөдгүй хүмүүсийн хорон санаад өртөхөөс гадна байгалийн гай гамшиг, махчин
араатны дайралтанд өртөн сайн нөхөр нохой ч юмуу морины тусламжаар аюулаас
мултран, дайснуудаа үнэнч шудрагаар ялан дийлж байдаг. Майн Рид ямагт
бүтээлүүдээрээ нийгмийн асуудлыг хөндөн, хар арьстан боолыг чөлөөлөхийн
төлөө, цагаан арьстанд дарлуулж байгаа индиан омгийг хамгаалагч мексик,
италийн тариачин, францын ажилчдыг талархахгч байлаа. Майн Ридийн
зохиолчийн шилдэг бүтээлийн нэг нь “Морь унасан толгойгүй хүн” юм. Түүний
бүтээлийн дотор гардаг үнэний төлөө авхаалж самбаатайгаар, замд тохиолдох
элдэв саад бэрхшээлийг эр зоригийн хүчээр туулдаг юунаас ч буцаж шантардаггүй
баатруудыг нь уншигчид хайрлан хүндэлсээр ирсэн юм. Тиймээс ч худал хуурмаг,
атаа хорслыг үнэн цагаан сэтгэл, эр зоригоороо ялан дийлдэг зохиолын баатарт
дургүй уншигчид ховор юм.
Зохиолчийн бүтээлүүд:
Чөлөөтэй сум
Хуйхын ангууч 1851
Цагаан удирдагч 1855
Квартерон бүсгүй 1856
Маронууд 1862
Дайны мөр 1857
Оцеола баатар 1858
Зоригт анчин бүсгүй 1861
Зоригт багачууд 1865
Морь унасан толгойгүй хүн 1866
Анаашны ангуучид 1867
Хурлийз бүсгүй 1868
Орхигдсон уул 1885
Барын ангууч 1889

8. Томас Майн Рид “Морь унасан толгойгүй хүн”
Хуудас 8
Зохиолын агуулга
Луизианагийн Миссип мөрнөөс Пойндекстерийнхэн Техасын зэрлэг тал нутагт
орших Каса-дель-Корво шилтгээн рүү явахдаа цурам болсон талд төөрч адуучин
Морис Жеральдтай тааралдаж зам
заалгадаг.Энэ явдлаас хойш
Вудлигийн охин Луиза түүнд
дурладаг. Адуучин залуугийн
ачаар шилтгээндээ амжилттай
очсон Пойндекстерийнхэн найр
хийхэд Морис бидэрт мустангийг
өөрөө барьж авчран Луизад
бэлэглэдэг. Луизаг мустангийг
унаад давхиж байхад мустангийн
сүрэг таарч аюул учрахад Морис
араас нь морддог. Луизагийн үеэл
Кассий Колхаун хардаж араас нь
явдаг ч бүтэлгүйтдэг. Бие биендээ
тийм ч дуртай биш Морис, Колхаун
хоѐр Обердоферийн бааранд
буудалцаж Колхаун бууж өгөн
хоѐул шархддаг. Морисыг Обердофер баарны эвдэлсэн сүйтсэн хохиролыг
төлүүлэхийн тулд үлдээн асардаг. Асарч байх хугацаанд өмнө нь аюулаас аварч
байсан Исидора Коварубис де Ланос авхай түүнд дурлаж идэх уух зүйл өгөхөд
Луиза хардан анч өвгөн Зеб Стулигаас шалгаан үнэнийг мэдэн санаа амардаг.
Нэгэн орой шөнө дундад Луиза, Морис хоѐр болзож байх үеэр Колхаун тэднийг
хараад Луизагийн дүү Генриг дуудан босгож тэдний байгаа газарт аваачихад дүү
нь уурладаг ч дараа нь эгчийнхээ гуйлтаар уучлалт гуйхаар Морисын араас явдаг.
Морис, Генри хоѐр эвлэрснийг бэлгэдэн гутал хүрэм, малгайгаа солилцдог. Гай
болж Колхаун Генриг Морис гэж бодон буудаад бүр алахын тулд нүүрийг нь

9. Томас Майн Рид “Морь унасан толгойгүй хүн”
Хуудас 9
харалгүйгээр толгойг тасддаг. Морис буун дуугаар Генри дээр очоод түүнийг үхсэн
байхыг хараад биеийг нь мориндоо баглаад харин толгойг нь хажууд нь өлгөдөг.
Генригийн морь Морист дасаагүй учир маш хурдан давхиж, Морис модонд тээглэн
ухаан алдаж унадаг. Генригийн морь шилтгээндээ эргэн очиход гэрийнхэн нь
Генриг үхсэн гэж бодоод сэжигтнийг Морис гэж гүтгэдэг. Хэн ч Морисын гэрийг
мэддэггүй ч Морисыг Луизад хайртай гэдгийг мэдсэн Исидора авхай өшөө авахын
тулд гэрийг нь хүмүүст зааж өгдөг. Энэ хооронд Морис шигүү ойд өлсгөлөн чоно,
ирвэс, таснуудтай шархтай тулалдан Зеб өвгөний ачаар амьд гараад гэртээ
дөнгөж ирчихсэн байдаг. Техасын хүмүүс Морисыг цаазлахаар авч явдаг. Анч
өвгөн Зеб үнэн хэргийг илрүүлэхээр хүмүүсийг айлгаад байсан морь унасан
толгойгүй хүний мөрийг мөшгөж жинхэнэ хэрэгтнийг мэддэг. Шүүх хурал дээр
Морисыг үгээ хэлж дуусахад морь унасан толгойгүй хүн үзэгдэж, Колхаун, Зеб
хоѐр араас нь хөөж морийг барьж аваад, буцаж ирэн Колхауны бурууг нотолж
Генригийн биеийг задалж Колхауны бууны сумыг гарган ирдэг. Колхаун буруугаа
хүлээдэг ч өөрийгөө мөн Морисыг бууддаг. Азаар Морисыг энгэр дэх төмрөн зүйл
түүнийг аварч, Луиза тэр хоѐр гэрлэдэг. Үнэндээ Морис Жеральд адуучин биш
Ирландын нэгэн эд хөрөнгөтэй баян, тэр болгон олдоод байдаггүй хэргэм зэрэгтэй
бээл байсан юм. Арван жилийн дараа тэр хоѐр зургаан хүүхдийн эцэг эх болж
Каса-дель-Корво шилтгээнийн эзэд болсон байдаг.

10. Томас Майн Рид “Морь унасан толгойгүй хүн”
Хуудас 10
Дүрийн задлал
Морис жеральд Пойндекстерийнхэнийг төөрч явж байхад өөрөө яаралтай
ажилтай байсан ч тусалсан. (Тусч, сайхан сэтгэлтэй)
Тэднийг зөв замд нь оруулахын тулд бугуйлаа чирж яван тод мөр гаргасан.
(Ухаантай )
Тэдэнтэй танил биш ч гэсэн үнэхээр эелдэг, нөхөрсөг харьцсан. (Нөхөрсөг)
Kолхаун Морисыг зам зааж өгч байхад зам мэддэг юм шиг бардамнаж сүүлд
нь байдалд ордог.
Хэрэгээ хүлээсэн ч эцсээ хүртэл бууж өгөлгүй Морисыг буудсан.
Морисыг зам зааж өгөхөд Луиза түүнийг харж байхад түүнд атаархсан.
• Сайхан сэтгэлтэй
• Тусч
• Нөхөрсөг
• Ухаантай
• Хурц яриатай
Морис
Жеральд
• Атаач
• Бардам
• Бууж өгдөггүй,
зөрүүд
Кассий
Колхаун
• Хөдөлмөрч
• Зоригтой
• Нэр хүндтэй
Ижил тал

11. Томас Майн Рид “Морь унасан толгойгүй хүн”
Хуудас 11
Морис, Колхаун хоѐр хоѐулаа өөрийнхөө хүчээр хүмүүсийн таньдаг хүн
болсон. Морисын адуучин болох, Колхауны цэргийн ахмад болно гэдэг их
зохиг шаардсан зүйл юм.
Эх зохиолд Морисын зан чанарыгдараах байдлаар дүрсэлжээ:
Бүгд л мустангерыг зүс царайтай, зүрх зориг сайтай, моринд хорхойтой,
хүүхнүүдийн сэтгэл зүрхийг татдаг, сайн сэтгэлтэй, ихэнх ирланд хүн шиг
хурц яриатай залуу гэж боддог. (хуудас 457)
Түүний зүрх зориг нь хэтэрнэ гэж ховорхон бөгөөд дэмий хоосон чалчина
гэж байдаггүй, хэзээд төлөв даруу, үг ярих нь цэгцтэй, аяга дарс уусан ч
олон юм ярьдаггүй нь ирланд хүнд ховор байдаг чанар байлаа.

12. Томас Майн Рид “Морь унасан толгойгүй хүн”
Хуудас 12
Зохиолын дүрслэх ур маяг
Дүрслэх
хэрэглүүр
• Улаан шаргал
алтан бамбай шиг-
шаргал нарны туяаг
дүрсэлжээ
• Од мичид шиг
чимээгүй
• Хээр талын салхи
шиг санаа амар
• Манан дунд
цахилгаан нүргэлэх
мэт тоног дөрөө
харшлах
• Гэлийсэн баримал
лугаа адил жигтэй
битүүлэг дүрс
• Хөсөг нь тэмтэрч
байгаа юм шиг
аажуухан хөдөлнө.
Хэлц үг
• Нүд алдам- уудам
цэлгэр
• Гол тасартал өвдөх-
маш их өвдөх
• Амиа алдах- үхэх
• Амь үрэгдэх- үхэх, нас
барах
• Үнхэлцэг хагартал-
маш их айх, цочих
• Нүд хальтрах- эгцлэн
харж чадахгүй
• Сүүрс алдах- санаа
алдах
• Ам алдах- хэлэх ѐсгүй
зүйлийг хэлэх
• Алган дээрээ тавьсан
юм шиг- маш сайн
мэдэх
Хэллэг
• Унасан газар, Угаасан
ус- Өсч төрсөн газар
• Өртэй хүн өгч амарна
• Хорыг хороор, Өсийг
өсөөр

13. Томас Майн Рид “Морь унасан толгойгүй хүн”
Хуудас 13
Зохиолын үзэл санаа
 Зохиолч өөрөө нийгмийн тэгш бус байдал, боолчлол, арьс өнгөөр
ялгаварлах үзлийг үзэн яддаг байв.Тухайн үеийн хүмүүс нь католик
шашинтай, боолчлолын үед хамаарагддаг байсанбабаян хүмүүс нь бүгд
өнгөт арьст зарцтай байсан байна.Цагаан арьст хүмүүс үргэлж
Индианчуудаас айж тэднийг устгадаг байсан ба боолууд нь өөрийн үзэл
бодлыг чөлөөтэй илэрхийлж чаддаггүй байсан байна.
 Зохиолч Морис, Колхаун хоѐрын дүрээр хүний сайн муу, атаач жөтөөч зан
чанарыг харуулж өгсөнбайна.

14. Томас Майн Рид “Морь унасан толгойгүй хүн”
Хуудас 14
Дүгнэлт
Миний уг эх зохиолоос ойлгосон зүйл нь хүн болгон хүссэн зүйлийнхээ төлөө
шургуу тэмцдэг. Гэхдээ хэт их шунаснаасаа болоод өөрийгөө аюулд оруулж
магадгүй юм. Тийм болохоор аливаа үйлдэлдээ хянамгай хандаж, сайн шалгах
хэрэгтэй. Хэтэрхий их атаач, бардам байх нь бусдаас өөрийгөө холдуулахад их
нөлөөлдөг зүйлс юм. Хайр дурлал гэдэг маш хүчтэй зэвсэг бөгөөд дурлалдаа
шатсан хүн юу ч хийхээс буцдаггүй.
Энэхүү илтгэлийг тавьснаар би эх зохиолд задлал хийх чадвараа дээшлүүлж,
туршлагатай болсон. Мөн түүнчлэн ном унших хурд, ойлгоц минь илүү их өссөн.

15. Томас Майн Рид “Морь унасан толгойгүй хүн”
Хуудас 15
Ном зүй
“Морь унасан толгойгүй хүн” Томас Майн Рид, 2009 он.
www.Google.com
www.Wikipedia.org