สรุปวิชาประวัติศาสตร์ ม.3 โดย บอสคุง ฉึกฉึก

1. -สรุปประวัตศาสตร์ ม.3-
ิ หน้าที่ 1 © บอสคุง ฉึกฉึก
สรุปวิชาประวัติศาสตร์ ม.3
ความมั่นคงของสถาบันพระมหากษัตริย์
แผ่นดินพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยูหัว (ร.4)
่
- พระบรมวงศ์ ขุนนางชั้นผู้ใหญ่ และพระเถระระดับสูงได้อัญเชิญสมเด็จเจ้าฟ้ามงกุฎ สืบสันตติวงศ์เป็นกษัตริย์ ลาดับที่ 4 แห่งราชวงศจักรี
ทรงพระนามว่า พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว
- ทรงสถาปนาร่วมกับพระอนุชาร่วมพระชนนี คือ สมเด็จเจ้าฟ้าจุฑามณี กรมขุนอิศเรศรังสรรค์ ขึ้นเป็น กรมพระราชวังบวรสถานมงคล แต่มี
อิสริยยศสูงเกือบเสมอกษัตริย์ ทรงพระนามว่า พระบาทสมเด็จพระปิ่นเกล้าเจ้าอยู่หัว
แผ่นดินพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว (ร.5)
- พระบรมวงศ์ อัครมหาเสนาบดี สมุหพระกลาโหม สมุหนายก ได้คัดเลือกกรมพระราชวังบวรสถานมงคล ได้คัดเลือก กรมพระราชวังบวรวิ
ไชยชาญ พระโอรสในพระบาทสมเด็จพระปิ่นเกล้าเจ้าอยู่หัว เป็นกรมพระราชวังบวรสถานมงคล ซึ่งก่อให้เกิดความขัดแย้งระหว่างวังหน้า
และวังหลวงขึ้น
- กรมพระราชวังบวรวิไชยชาญ เป็นกรมพระราชวังบวรสถานมงคลพระองค์สดท้าย ก่อนที่จะสถาปนาตาแหน่งสมเด็จพระบรมโอรสาธิราช
ุ
สยามมกุฎราชกุมารขึ้นมาแทน (2429) เนื่องจากกรมพระราชวังบวรวิไชยชาญทิวงคต (2428)
- สมเด็จพระบรมโอรสาธิราช เจ้าฟ้ามหาวชิรุณหิศ สยามมกุฎราชกุมาร ทรงเป็นสยามมกุฎราชกุมาร พระองค์แรกแห่งกรุงรัตนโกสินทร์
บทบาทของพระมหากษัตริย์ไทยในการสร้างสรรค์ความเจริญและความมั่นคงของชาติ
รัชกาลที่ 4 (พ.ศ.2394 - พ.ศ.2411)
- พระองค์ทรงมีความรู้ภาษาอังกฤษเป็นอย่างดี จึงทรงปรับปรุงประเทศสู่ความทันสมัยตามแบบตะวันตก
- สนับสนุนให้พระบรมวงศ์และขุนนาง เรียนรู้ภาษาอังกฤษและวิทยาการที่ก้าวหน้า
- รักษาประเทศให้ปลอดภัยจากภัยคุกคามของลัทธิจักรวรรดินยมทีแผ่อานาจเข้าสู่ เอเชียตะวันออกเฉียงใต้ โดยทรงยอมปรับปรุงสนธิสัญญา
ิ ่
ทางการค้า เริ่มจากสนธิสัญญาเบาว์ริ่ง (2398) ทาให้ไทยเสียเปรียบด้านการค้า แต่การค้ากับชาติตะวันตกเจริญรุ่งเรืองขึ้น
- มีการตัดถนนในกรุงเทพ ขุดคลองเพื่อขยายพื้นที่ทานา
รัชกาลที่ 5 (พ.ศ.2411 - พ.ศ.2453)
- เป็นช่วงเวลาสาคัญของการจัดระบบและสร้างระเบียบของบ้านเมือง เพื่อเสถียรภาพของสถาบันพระมหากษัตริย์ รัฐบาลได้ดาเนินนโยบาย
ต่างประเทศอย่างรอบคอบ เพื่อปกป้องดินแดนและเอกราชของประเทศ
- ทรงดาเนินการปฏิรูปประเทศ เพื่อให้ไทยเป็นประเทศที่เจริญและทันสมัยตามแบบตะวันตก
- การปฏิรูประยะแรก = จัดระเบียบด้านการเงิน ปรับปรุงการปกครองและสังคมโดยยกเลิกระบบทาสไพร่ ปฏิรูปการศึกษา
- การปฏิรูประยะสอง = การปกครองส่วนกลางและภูมภาค กฎหมายและศาล การคมนาคม ดาเนินนโยบายทางการทูต การเสด็จประพาส
ิ
ต่างประเทศ ยินยอมเสียดินแดนบางส่วนเพื่อแลกกับเอกราช
พัฒนาการด้านการเมืองการปกครอง
ระบอบการปกครอง
- สมัยรัชกาลที่ 5 ทรงปฏิรูปการปกครองทั้งส่วนกลางและส่วนภูมิภาค โดยดึงอานาจบริหารเข้าสู่ศูนย์กลาง
การจัดระเบียบการปกครอง
รัชกาลที่ 4
- ร.4 เสด็จขึ้นครองราชย์ อิทธิพลของชาติตะวันตกได้คุกคามเข้ามาเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ พระองค์จงทรงปรับปรุงบ้านเมืองให้ทันสมัย เพื่อ
ึ
ป้องกันมิให้ชาติตะวันตกดูถูกคนไทย และถือเป็นข้ออ้างในการยึดครองได้
- ทรงเปลี่ยนแปลงขนบธรรมเนียมประเพณีที่ล้าสมัย เช่น ให้ขุนนางที่จะเข้าเฝ้าสวมเสื้อให้เรียบร้อย, ให้ราษฎรเข้าเฝ้าถวยพระพรได้อย่าง
ใกล้ชิด, ให้ราษฎรถวายฎีการ้องทุกข์ได้ทุกวันโกน(ก่อนวันพระ) เดือนละ 4 ครั้ง
- ทรงเปลี่ยนแปลงวิธีการแต่งตั้งพระมหาราชครู (ทาหน้าที่พิจารณาคดีความในศาล)
- ทรงออกหนังสือราชกิจจานุเบกษา เพื่อให้หนังสือราชการต่างๆมีความถูกต้องชัดเจน จะได้ไม่คลาดเคลื่อนและทบทวนได้

2. -สรุปประวัตศาสตร์ ม.3-
ิ หน้าที่ 2 © บอสคุง ฉึกฉึก
รัชกาลที่ 5
- การบริหารราชการเริ่มก่อปัญหาความไม่คล่องตัวในราชการ ในช่วงเวลาที่ไทยต้องปรับตนเองให้ทันสมัย และเข้มแข็งเมื่อเผชิญหน้ากับการ
คุกคามของชาติตะวันตก
- ทรงปฏิรูปการปกครองครั้งใหญ่เพื่อสร้างเสถียรภาพแห่งราชบัลลังก์และราชอาณาจักร
การปฏิรูประยะที่ 1 (2411-2430)
เป็นระยะเวลาที่ ร.5 ทรงมีฐานะการเมืองไม่มั่นคง เพราะมีสมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาศรีสุริยวงศ์ (ช่วง บุนนาค) เป็นผู้สาเร็จราชการแทน ร.5
เริ่มพยายามดึงอานาจการบริหารคืนจากกลุ่มขุนนางเพื่อสร้างความเป็นหนึ่งอันเดียวกันของรัฐ ขจัดความแตกแยกในกลุมชนชั้นปกครอง
่
การปกครองส่วนกลาง
- ร.5 ทรงตั้งสภาที่ปรึกษาราชการแผ่นดิน = ขุนนางระดับพระยา 12 คน มีหน้าที่ถวายคาปรึกษาราชการที่สาคัญรวมทั้งพิจารณาคดีพิเศษ
- ทรงตั้งสภาที่ปรึกษาส่วนพระองค์ = พระบรมวงศ์+ขุนนาง 49 นาย มีหน้าที่ถวายคาแนะนาข้อปรึกษาส่วนพระองค์
- ปฏิรูปด้านเศรษฐกิจ คือ ตั้งหอรัษฎากรพิพัฒน์ เป็นหน่วยงานในการรวบรวมรายได้จากภาษีอากรและจัดระเบียบการรับ-จ่ายที่เป็นรายได้
ของประเทศ
- ยกเลิกธรรมเนียมหมอบคลาน > ยืนหรือเดิน แทน, การถวายบังคมกราบไหว้ > โค้งศีรษะ
การปกครองหัวเมือง
- ร.5 ทรงปฏิรูปการปกครองหัวเมืองจากเดิมมีลักษณะกินเมือง(เจ้าเมืองมีอานาจมากและมักสืบทอดต่อไปยังลูกหลาน) โดยเฉพาะประเทศราช
ที่เป็นที่ยอมรับอานาจของอาณาจักรเข้มแข็งกว่าหลายอาณาจักรพร้อมๆกัน ทาให้จักกรวรรดินิยมตะวันตกใช้เป็นข้ออ้างในการยึดครองได้
- โปรดเกล้าแต่งตั้งข้าหลวงไปประจาหัวเมือง (เริ่มที่เชียงใหม่) นับเป็นการเริมต้นควบคุมหัวเมืองจากส่วนกลางและลดอานาจเจ้าเมืองลง
่
การปฏิรูประยะที่ 2 (2431-2453)
ระยะนี้ ร.5 ทรงมีพระราชอานาจโดยสมบูรณ์ จึงนามาตรการต่างๆมาปฏิรูปการปกครองอย่างเร่งด่วน
การปกครองส่วนกลาง
- 2430 เพิ่มกรมราชการอีก 6 กรม จาก 6 กรม บริหารร่วมกันในรูปของเสนาบดีสภา ประกอบด้วยเสนาบดีเจ้ากระทรวง 12 กระทรวง
- 2435 ยกฐานะของกรมเหล่านี้ขนเป็นกระทรวง รวม 12 กระทรวง คือ มหาดไทย กลาโหม ต่างประเทศ วัง นครบาล พระคลังมหาสมบัติ
ึ้
เกษตรพานิชการ โยธาธิการ ธรรมการ ยุทธนาธิการ ยุติธรรม และมุรธาธร
- แบ่งกิจการพลเรือนและทหารออกจากกันโดยเด็ดขาด
- ยกเลิกตาแหน่งอัครมหาเสนาบดี และ จตุสดมภ์
- ปรับปรุง สภาที่ปรึกษาส่วนพระองค์ > องคมนตรีสภา (สอบสวนงานราชการ เช่น ชาระความฎีกา)
- ปรับปรุงลูกขุน ณ ศาลหลวง > รัฐมนตรีสภา (เป็นที่ปรึกษาราชการแผ่นดิน เกี่ยวกับกฎหมายและตีความราชประเพณี)
การปกครองหัวเมืองเป็นแบบมณฑลเทศาภิบาล
- 2437 จัดระบบเทศาภิบาลอย่างเป็นทางการ รวมหัวเมืองหลายหัวเมือง > มณฑล มีสมุหเทศาภิบาลเป็นผู้ปกครองขึ้นกับกระทรวงมหาดไทย
- เป็นการปกครองแบบรวมอานาจเข้าสู่ศูนย์กลาง โดยยกเลิกระบบกินเมือง
- แต่ละมณฑลแยกออกเป็น เมือง อาเภอ ตาบล และหมูบ้าน ทาให้เป็นเอกภาพและมีขอบเขตที่ชัดเจน
่
การปกครองส่วนท้องถิ่นแบบสุขาภิบาล
- ในสมัย ร.5 โปรดเกล้าให้จัดตั้งการปกครองส่วนท้องถิ่นแบบสุขาภิบาล ตามพรบ.การปกครองท้องถิ่น ร.ศ.116
- ให้สิทธิแก่ราษฎรที่จะเลือกผู้ปกครองตนเองในระดับหมู่บ้านและตาบล เพื่อให้ดูแลท้องถิ่นของตนเอง
- การปกครองสุขาภิบาลแห่งแรก คือ สุขาภิบาลท่าฉลอม
- ตามพรบ.สุขาภิบาล ร.ศ.127 กาหนดให้มสุขาภิบาลเมือง และสุขาภิบาลตาบล
ี
กฎหมายและการศาล นับเป็นอุปสรรคต่ออานาจ
รัชกาลที่ 4 อธิปไตยของประเทศ
- ไทยทาสนธิสญญาเบาว์ริ่งกับอังกฤษ (2398) และทากับชาติตะวันตกอื่นๆในเวลาต่อมา เป็นผลให้ไทยเสียสิทธิสภาพนอกอาณาเขตหรือ
ั
อานาจทางการศาล เนื่องจากชาติตะวันตกอ้างว่ากฎหมายไทยไม่ยุตธรรม ไม่ยอมรับการลงโทษรุนแรงแบบไทย
ิ
- หากเกิดคดีความกับชาวต่างชาติและคนในบังคับ จะไม่ขึ้นศาลไทย แต่จะโอนไปพิจารณาคดีในศาลกงสุลของชาติตน

3. -สรุปประวัตศาสตร์ ม.3-
ิ หน้าที่ 3 © บอสคุง ฉึกฉึก
รัชกาลที่ 5
- ทรงพยายามที่จะดึงอานาจกฎหมายและการศาลกลับคืนมา โดยปฏิรูปไปเป็นแบบสากล
- จัดตั้งกระทรวงยุติธรรมเพื่องควบคุมงานศาลให้มารวมอยู่ที่ศาลสถิตยุติธรรม ตั้งศาลระหว่างประเทศพิจารณาร่วมกับศาลกงสุล
- ก่อตั้งโรงเรียนกฎหมาย มีพระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้ารพีพัฒนศักดิ์ กรมหลวงราชบุรีดเิ รกฤทธิ์ และ นายโรลัง ยัคแมงส์ (นักกฎหมาย
ชาวเบลเยียม) เป็นกาลังสาคัญ พร้อมกับเจรจาแก้ไขสนธิสญญาทีไม่เป็นธรรมกับนานาประเทศ โดยเฉพาะปัญหาสิทธิสภาพนอกอาณาเขต
ั ่
- จัดร่างประมวลกฎหมายตามแบบชาติตะวันตกแต่ให้เข้ากับธรรมเนียมประเพณีไทย
- ว่าจ้างนักกฎหมายต่างชาติมาช่วยจัดร่างจนสาเร็จ
- ประมวลกฎหมายอาญา ประกาศใช้ครั้งแรก พ.ศ.2441 หลังจากนั้นจึงเริ่มการร่างประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์ สาเร็จประกาศใช้
พ.ศ.2478 ไทยสามารถเรียกร้องเอกราชทางกฎหมายและศาลกลับคืนมาได้สมบูรณ์ใน พ.ศ.2481
พัฒนาการด้านเศรษฐกิจ
ระบบเศรษฐกิจในสมัยปฏิรูปประเทศ
- สนธิสัญญากับชาติตะวันในสมัยรัชกาลที่ 4 ส่งผลกระทบต่อภาวะเศรษฐกิจของไทย คือ ไทยต้องยกเลิกการค้าผูกขาดโยกรมพระคลังสินค้า
และการเก็บภาษีการค้าที่ซ้าซ้อน เปลี่ยนเป็นการเก็บภาษีขาเข้าเพียงร้อยละ 3 ส่วนภาษีขาออกจะทาการตกลงเป็นกรณี
- ในรัชกาลที่ 5 ทรงจัดระเบียบการคลังให้เป็นระบบเพื่อสอดคล้องกับนโยบายหลักในการปฏิรูปประเทศ
การจัดระเบียบด้านการเงินการคลัง
นโยบายด้านการเงิน
- สมัยรัชกาลที่ 5 มีการปรับปรุงระบบเงินตราและการผลิตเหรียญให้เป็นสากล, แก้ไขปัญหาเงินปลอม, ประกาศใช้มาตรฐานทองคาและตั้ง
เงินทุนสารองเพื่อรักษาอัตราแลกเปลี่ยนของเงินบาทไทย
- ธนบัตรได้เข้ามามีบทบาทในระบบการเงินของประเทศมาตั้งแต่สมัยรัชกาลที่ 5
- ธนาคารพาณิชย์แห่งแรกในไทย คือ ธนาคาร HSBC
- ธนาคารแห่งแรกของไทย คือ บุคคลัภย์ (Book club) ต่อมาขยายเป็นธนาคารชื่อ แบงค์สยามกัมมาจล หรือ ธนาคารไทยพาณิชย์ ในปัจจุบัน
นโยบายการคลัง
- การปฏิรูปเศรษฐกิจที่สาคัญอีกด้านคือ การวางมาตรฐานด้านการคลังให้เป็นระบบ วางแนวทางการปฏิบัติที่เป็นแบบเดียวกันทั่วประเทศ
- การตั้งหอรัษฎากรพิพัฒน์ เป็นหน่วยงานที่รวบรวมรายได้ภาษีอากรของแผ่นดิน เร่งรัดการจัดเก็บภาษีและวางแผนการใช้จ่ายเงินให้เกิด
ประโยชน์ต่อแผ่นดิน ต่อมายกฐานะเป็นกระทรวงพระคลังมหาสมบัติ มีหน้าที่จัดระเบียบควบคุมการรับ-จ่ายของกระทรวงต่างๆ
- การจัดตั้งหน่วยงานกรมสรรพากรในและกรมสรรพากรนอก มีหน้าที่ในการจัดเก็บภาษีอากรในกรุงเทพฯและหัวเมืองต่างๆ
- การจัดตั้งกรมศุลกากร มีหน้าที่ในการเก็บภาษีสินค้าขาเข้า-ขาออก และภาษีอากรทั่วๆไป
- กรมทะเบียนที่ดิน มีหน้าที่จัดเก็บอากรที่ดิน
- กรมสรรพสามิต มีหน้าที่จดเก็บภาษีสุรา
ั
การเปลี่ยนแปลงลักษณะการผลิต
การผลิตในยุคปฏิรูปเริ่มเป็นการผลิตเพื่อการส่งออก ส่วนใหญ่ยังคงเป็นผลิตผลด้านการเกษตรและทรัพยากรธรรมชาติ เพื่อนาไปแปรรูปใช้
ในอุตสาหกรรรม ส่งผลให้มีรายได้เข้าประเทศเพิ่มขึ้น
การเพิ่มผลผลิตด้านเกษตรกรรม
- ภายหลังสนธิสัญญาเบาว์ริง สินค้าส่งออกที่สาคัญคือข้าว (เริ่มส่งออกในสมัย ร.4)
- เมื่อข้าวไทยจาหน่ายได้ราคาดี และ ร.5 ยกเลิกทาสและระบบไพร่ ประชาชนจึงหันมาทานาเพื่อการส่งออกกันมากขึ้น
- มีการบุกเบิกขยายพื้นที่เพาะปลูกในภาคกลาง ขุดคลองใหม่ และขุดลอกคลองเก่า สร้างประตูกั้นน้า เพื่อประโยชน์ต่อการเพาะปลูกและ
การคมนาคม เช่น คลองผดุงกรุงเกษม เป็นต้น จัดตั้งกรมชลประทาน เพื่อควบคุมการขุดคลองและบารุงรักษาการใช้น้าของเกษตรกร เป็นผล
ทาให้การค้าข้าวขยายตัวเพิ่มขึ้น
** คลองผดุงกรุงเกษม เป็นคลองที่ขุดขึ้นในสมัย ร.4 เพื่อขยายเขตพระนครให้กว้างขวาง และใช้เป็นปราการป้องกันพระนครชั้นนอก **

4. -สรุปประวัตศาสตร์ ม.3-
ิ หน้าที่ 4 © บอสคุง ฉึกฉึก
การส่งเสริมด้านอุตสาหกรรม
ส่วนใหญ่เป็นอุตสาหกรรมขึ้นพื้นฐาน คือ การนาทรัพยากรในประเทศมาผลิตเพื่อการส่งออก (เจ้าของกิจการส่วนใหญ่เป็นชาวจีน) เช่น
- โรงสีข้าว ที่เกิดขึ้นเป็นจานวนมากในเขตพระนคร เป็นผลมาจากการส่งข้าวเป็นสินค้าการส่งออก
- โรงเลื่อยจักร ตั้งอยู่บริเวณริมฝั่งแม่น้าเจ้าพระยาในเขตกรุงเทพฯ
- อู่ต่อเรือสมัยใหม่ มีทั้งของหลวงและเอกชน เป็นเรือกลไฟและเรือเหล็ก อยู่บริเวณริมลาน้าเจ้าพระยาทางด้านใต้
- เหมืองแร่ ส่วนใหญ่เป็นเหมืองดีบุกบริเวณทางภาคใต้ ราชการจัดตั้งกรมราชโลหกิจและภูมิพิทยาขึน มีหน้าที่ในการควบคุมทาเหมืองแร่
้
การส่งเสริมด้านการค้าและพาณิชยกรรม
รายได้จากการค้า เป็นรายได้หลักของประเทศ ไทยก้าวสู่ยุคการปรับตัวให้ทันสมัย จึงมีการสั่งสินค้าเข้ามากกว่าส่งออก เป็นผลให้ไทยเริ่มเสีย
ดุลการค้า นโยบายการค้าเปลียนไปจากสมัยก่อน โดยไทยได้ทาสนธิสัญญาการค้ากับประเทศต่างๆ มีการตั้งกงสุลประจาต่างประเทศ เพื่อ
่
ส่งเสริมการค้าระหว่างประเทศ ท่าเรือสาคัญของไทยที่ส่งสินค้าไปจาหน่ายต่างประเทศ คือ ท่าเรือคลองเตย
การค้าภายใน
- ตลาดและร้านค้าจะอยูตามเส้นทางการค้าทางบกเป็นส่วนใหญ่ พ่อค้าชาวจีนและชาติอื่นๆ ได้ตั้งร้านค้าตามตึกแถวริมถนนตัดใหม่ ย่าน
่
การค้าจึงกระจายไปทางบกแทนที่ตลาดน้า
การค้าภายนอก
- สมัยนี้การค้าทางสาเภากับจีนซบเซาลง การค้ากับชาติตะวันตกรุ่งเรือง โดยมีการนาสินค้าใหม่จากยุโรปและเอเชียเข้ามาจาหน่าย ทาให้พ่อค้า
ชาวจีนบางส่วนได้เปลี่ยนไปเป็นตัวแทนจาหน่ายสินค้ายุโรปแทนพ่อค้าชาวตะวันตก
การสร้างสาธารณูปโภค
- เพื่อประโยชน์ต่อการพัฒนาเศรษฐกิจ
รัชกาลที่ 4
- ทรงให้สร้างถนน ตามวิทยาการของตะวันตกเป็นทางสัญจร ได้แก่ ถนนเจริญกรุง ถนนบารุงเมือง และถนนเฟื่องนคร
รัชกาลที่ 5
- ได้มีการสร้างถนนเพิมอีกหลายสายในเขตพระนคร เพื่อการคมนาคมที่รวดเร็ว เช่น ถนนราชดาเนิน ถนนเยาวราช ถนนพาหุรัด ถนนสามเสน
่
ถนนพญาไท
- มีการสร้างสะพานถาวรข้ามคลองเชื่อมถนนตัดใหม่ เช่น สะพานผ่านพิภพลีลา สะพานผ่านฟ้าลีลาศ สะพานมัฆวานรังสรรค์
- การติดต่อกับหัวเมือง มีการสร้างรถไฟทั้งสายตะวันออกเฉียงเหนือ สายเหนือ และสายใต้ โดยมีกรมรถไฟหลวงควบคุมดูแลในการสร้างทาง
รถไฟ
- มีการตั้งกรมไฟฟ้าและประปา ซึงให้ประโยชน์แก่พ่อค้าและประชาชน
่
- หน่วยงานด้านเศรษฐกิจ มีการตังกรมไปรษณีย์และโทรเลข ดูแลด้านการสื่อสารของประเทศ ทาให้การติดต่อค้าขายในยุโรปและเอเชีย
้
สะดวกขึ้น
- กรมแผนที่ ดูแลรับผิดชอบในการระบุบริเวณป่าไม้ เหมืองแร่ และการออกโฉนดที่ดิน
พัฒนาการด้านเศรษฐกิจ
สังคมไทยเริ่มมีการเปลี่ยนแปลงขนบธรรมเนียมประเพณีและปรับปรุงบ้านเมืองในสมัยรัชกาลที่ 4 เพื่อให้ทันสมัยตามแบบตะวันตก ส่วน
พระราโชบายของรัชกาลที่ 5 คือ การพัฒนาสังคมไทยไปพร้อมกับปฏิรูปประเทศ
พัฒนาการด้านคุณภาพของราษฎร
การส่งเสริมการศึกษา
การศึกษาของไทยแต่เดิมมักอยู่ที่ บ้าน-วัง-วัด ผู้ที่ได้รับการศึกษาส่วนใหญ่เป็นชนชั้นสูง ส่วนสามัญชนบิดามารดาจะนาบุตรชายไปฝากตัวที่
วัด เพื่อเรียนภาษาไทยและการคานวณ หลังจากนั้นจึงเรียนวิชาชีพกับครอบครัว ส่วนเด็กหญิงไม่ค่อยมีโอกาสในการเรียน มักฝึกฝนวิชางาน
บ้านงานเรือนอยู่ที่บ้าน หากมีโอกาสจึงได้เข้ารับการอบรมกิริยามารยาทและวิชาสาหรับกุลสตรีในวัง

5. -สรุปประวัตศาสตร์ ม.3-
ิ หน้าที่ 5 © บอสคุง ฉึกฉึก
ตั้งโรงเรียนการศึกษาพื้นฐานแบบตะวันตก
- ร.4 โปรดเกล้าให้มิชชันนารีหญิงมาสอนภาษาอังกฤษแก่พระโอรส-ธิดา
- ร.5 โปรดเกล้าให้ตั้งโรงเรียนหลวงสอนวิชาภาษาไทยและภาษาอังกฤษในวัง เพราะทรงตระหนักถึงความจาเป็นที่จะต้องพัฒนาคนไทยให้มี
ความรู้ทั้งแบบไทยและวิทยาการตะวันตก
- ทรงตั้งโรงเรียนลักษณะเดียวกับราษฎรขึ้นเป็นโรงเรียนหลวงอาศัยตามวัดต่างๆ โดยเริมจากวัดมหรรณพาราม
่
- มีโรงเรียนของพวกมิชชันนารีเข้ามาในประเทศ ซึ่งเริ่มมาตั้งแต่สมัยรัชกาลที่ 4 เช่น โรงเรียนอัสสัมชัญ โรงเรียนกรุงเทพคริสเตียน
- ร.5 ทรงสนับสนุนให้ตั้งโรงเรียนสาหรับสตรี คือ โรงเรียนสุนันทาลัย แต่ตั้งได้ไม่นานก็เลิกล้มไป ต่อมาสมเด็จพระนางเจ้าเสาวภาผ่องศรี
โปรดเกล้าให้ตั้งโรงเรียนเสาวภา และพ.ศ.2447 ได้ขอพระราชทานที่ดินของโรงเรียนสุนันทาลัยตั้งเป็นโรงเรียนราชินี
- ร.5 ยังโปรดให้จัดตั้งโรงเรียนสาหรับเด็กชาย โดยจัดหาครูชาวต่างประเทศมาดาเนินการ เช่น โรงเรียนสวนกุหลาบ
ตั้งโรงเรียนฝึกหัดคนเข้ารับราชการ
- ร.5 ทรงโปรดเกล้าให้ตั้งโรงเรียนในบริเวณพระตาหนักสวนกุหลาบ สาหรับฝึกสอนทหารมหาดเล็ก เรียกว่า โรงเรียนมหาดเล็ก ต่อมา
เปลี่ยนเป็นโรงเรียนข้าราชการพลเรือน และพัฒนาไปเป็นจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย
ตั้งกรมศึกษาธิการ
- ทาหน้าที่ดูแลการศึกษาทั้งจัดทาหลักสูตรแบบเรียนวัดผลการศึกษา จัดหาและผลิตครูโดยได้รับการยกฐานะขึ้นเป็นกระทรวงธรรมการ
- ร.5 ทรงริเริ่มส่งพระโอรสและเจ้านายไปศึกษาในยุโรป รวมทั้งพระราชทานทุนเล่าเรียนหลวงแก่สามัญชนด้วย
การปรับปรุงด้านแพทย์และสาธารณสุข
รัชกาลที่ 5 ทรงมีพระราโชบายปรับปรุงการสาธารณสุข โดยนาวิธีการของตะวันตกมาเป็นแบบอย่างในการปรับปรุง
การตั้งโรงพยาบาล โรงเรียนแพทย์ โอสถศาลา และสภากาชาด
- ร.5 ทรงมีพระราชประสงค์จะสร้างสถานรักษาพยาบาลแก่ราษฎร จึงได้สร้างโรงพยาบาลที่บริเวณวังหลัง ในพ.ศ.2431ซึ่งได้รับพระราชทาน
นามว่า ศิริราชพยาบาล
- จัดตั้งโอสถศาลาและสภาอุณาโลมแดง ซึ่งเริ่มจากช่วงวิกฤตการณ์ ร.ศ.112
- ผู้ริเริมก่อตั้งสภาอุณาโลมแดง คือ ท่านเปลี่ยน ภาสกรวงศ์ ปัจจุบนสภาอุณาโลมแดง คือ สภากาชาดไทย
่ ั
การป้องกันโรคระบาด
- ร.5 เกิดอหิวาตกโรคระบาดครั้งใหญ่(2424) ทรงโปรดให้จัดการรักษาพยาบาลแบบตะวันตกแทนการทาพิธีทางศาสนา โดยการปรุงยารักษา
โรค และจัดหาน้าสะอาดมาดื่มกิน เป็นที่มาของโครงการจัดทาน้าประปาในเวลาต่อมา
- ร.5 ทรงว่าจ้างนายแพทย์ต่างประเทศให้มาบาบัดโรคกาฬโรค และหาวิธีป้องกันไม่ให้ราษฎรเสียชีวิต และพยายามกาจัดพาหะของโรคอีกด้วย
- ร.5 พยายามตั้งโรงผลิตหนองฝีในเมืองไทย แต่ประสบความสาเร็จในรัชกาลต่อมา
การตั้งกรมสุขาภิบาล
- ร.5 โปรดเกล้าให้ตั้งสุขาภิบาล (มีหน้าที่ขจัดบ่อเกิดของโรคระบาด)
การห้ามสูบฝิ่น
- ในสมัย ร.4 ไทยต้องยอมผ่อนผันตามข้อเรียกร้องของอังกฤษ อนุญาตให้จาหน่ายฝิ่นได้อีก
- แต่ในสมัย ร.5 พระองค์ทรงเห็นโทษที่รุนแรงจากการสูบฝิ่น รวมทังเกิดความเสียหายทางเศรษฐกิจของประเทศ รัฐบาลจึงตัดสินใจออก
้
ประกาศห้ามสูบฝิ่นและผสมฝิ่นเป็นยา
การเปลียนแปลงสภาพชีวิต
่
- ในสมัยรัชกาลที่ 5 มีพ่อค้าชาวยุโรปและชาวจีนเปิดห้างร้านจาหน่ายสินค้าตะวันตกเพิ่มมากขึ้นเป็นจานวนมาก ชาวไทยจึงได้ปรับรสนิยมและ
วิถีชีวิตเป็นแบบสากลนิยมมากขึ้น โดยเฉพาะในเขตพระนครและหัวเมืองสาคัญ
- ร.5 ทรงมีพระราชประสงค์ที่จะเปลี่ยนแปลงขนบธรรมเนียมบางอย่างของไทย เช่น ธรรมเนียมการเข้าเฝ้า ให้ยืนเฝ้าและถวายคานับ และถ้า
โปรดเกล้าให้นั่งก็นั่งเก้าอี้ด้วยกัน การแต่งกายให้สวมเสื้อ ใส่ถุงน่อง รองเท้า นุ่งโจงกระเบน
- การเปลี่ยนแปลงทรงผม เปลี่ยนทรงมหาดไทย > รองทรง สตรีปรับเป็นทรงดอกกระทุมหรือผมตัด เด็กหญิงไว้จุกแล้วจึงเริมไว้ผมยาวประบ่า
่ ่
- การแต่งกายบุรุษ แต่งแบบฝรั่ง ใช้เสื้อฝรั่ง นุ่งโจงกระเบน ใส่ถุงน่อง รองเท้า // สตรี ได้รับการปรับปรุงเป็นเครื่องเต็มยศใหญ่

6. -สรุปประวัตศาสตร์ ม.3-
ิ หน้าที่ 6 © บอสคุง ฉึกฉึก
- วัฒนธรรมการกิน เปลี่ยน การนังกินกับพื้นและใช้มือเปิบ > นั่งโต๊ะกินพร้อมกันในห้องอาหาร
่
- อาคารที่พักของประชาชน มีการก่อสร้างโดยนารูปแบบและเทคโนโลยีตะวันตกมาใช้ มีการจัดแบ่งเป็นห้องๆ ตกแต่งด้วยเครื่องเรือนและ
ศิลปวัตถุต่างๆ ซึ่งแสดงถึงสถานภาพสังคมของเจ้าของห้อง
พัฒนาการด้านความสัมพันธ์ระหว่างประเทศ
สมัยปรับปรุงประเทศเป็นช่วงเวลาแห่งมหาอานาจตะวันตกขยายอิทธิพลครอบคลุมเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ ไทยจึงต้องดาเนินนโยบาย
ต่างประเทศอย่างรอบคอบเพื่อรักษาสัมพันธไมตรีและไม่ให้สูญเสียอานาจอธิปไตยแก่ชาติตะวันตก
การทาสนธิสัญญากับมหาอานาจตะวันตก
อังกฤษ
รัชกาลที่ 4
- ต้นรัชกาลที่ 4 รัฐบาลอังกฤษส่ง เซฮร์ จอห์น เบาว์ริง ในฐานะราชทูตของกษัตริย์อังกฤษ ได้เข้ามาเจรจากับรัฐบาลไทย ซึ่งร.4ทรงพิจารณา
ว่า ไทยจาเป็นต้องยอมทาเพื่อผ่อนปรนแรงกดดันจากลัทธิลาอาณานิคมที่เป็นนโยบายหลักของชาติตะวันตก ที่สุดจึงได้ทา สนธิสัญญา
่
เบาว์ริง ใน พ.ศ.2398
สนธิสญญาเบาว์รง (พ.ศ.2398)
ั ิ
1. พ่อค้าอังกฤษสามารถซื้อขายสินค้าทุกชนิดกับราษฎรไทยได้เสรี โดยเสียภาษีขาเข้าร้อยละ 3
2. ชาวอังกฤษและคนในบังคับได้รับสิทธิสภาพนอกอาณาเขต เมื่อบุคคลเหล่านั้นกระทาความผิด ให้ขนศาลต่างประเทศหรือศาลกงสุลของ
ึ้
ประเทศของตน
3. อังกฤษตั้งสถานกงสุลเพื่อคุ้มครองดูแลชาวอังกฤษและคนในบังคับที่พานักอยู่ในสยาม
**ไทยสูญเสียผลประโยชน์อย่างมากทั้งด้าน ภาษี ศุลกากร และสิทธิทางการศาล**
- ในสมัย ร.4 นี้ไทยได้ทาสนธิสัญญาในทานองเดียวกันกับชาติตะวันตกอื่นๆ เช่น ฝรั่งเศส สหรัฐอเมริกา สหรัฐอเมริกา ออสเตรีย-ฮังการี ญี่ปุ่น
รัชกาลที่ 5
- ช่วงรัชกาลที่ 5 อังกฤษแผ่ขยายอิทธิพลเข้ามาในดินแดนไทยมากขึ้น ขณะเดียวกันก็กีดกันมิให้มหาอานาจชาติอื่นขยายบทบาทในบริเวณนี้
- อังกฤษและฝรั่งเศส ตกลงทาข้อตกลงประกันอธิปไตยของไทยบริเวณลุ่มแม่น้าภาคกลาง ซึ่งเท่ากับรับรองให้ไทยเป็นรัฐกันกระทบ ระหว่าง
พรมแดนอาณานิคมของตน โดยดินแดนทางฝั่งตะวันออกเป็นเขตอิทธิพลของฝรั่งเศส ดินแดนทางฝั่งตะวันตกและทางใต้เป็นเขตอิทธิพลอังกฤษ
ฝรั่งเศส
- ทาสนธิสัญญาทางพระราชไมตรีและการค้ากับไทยใน พ.ศ.2399 แต่ฝรั่งเศสได้อ้างสิทธิแทนญวนเข้าไปแทรกแซงในเขมร
- พ.ศ.2406 ฝรั่งเศสบีบบังคับให้เขมรทาสัญญาลับยินยอมให้เขมรเป็นรัฐในอารักขา โดยใช้วิถีทางการทูตให้ไทยรับรองว่าเขมรเป็นของฝรั่งเศส
และให้แม่น้าโขงเป็นแม่น้านานาชาติ
- รัฐบาลไทยยอมทาสนธิสัญญากับฝรั่งเศส (2410) : ไทยต้องยอมรับว่าดินแดนเขมรส่วนนอกทั้งหมดเป็นรัฐในอารักขาของฝรั่งเศส ยกเว้น
เมืองเสียมราฐและพระตะบองที่ยังเป็นของไทย
- ฝรั่งเศสยังจะขยายอิทธิพลเข้าไปในเขมรส่วนในและหัวเมืองลาว ฝรั่งเศสขอตั้งสถานกงสุลที่หลวงพระบาง
- ฝรั่งเศสได้เข้าแทรกแซงหัวเมืองลาวซึ่งถูกพวกฮ่อรุกรานทั้งยังอ้างสิทธิ์ของญวนเหนือดินแดนเหล่านี้ และเข้ายึดครองแคว้นสิบสองจุไทย
หัวพันทั้งห้าทั้งหก พร้อมทังส่งกองกาลังฝรั่งเศสเข้ามาโดยอ้างที่จะช่วยปราบฮ่อที่หลวงพระบางและดินแดนริมฝั่งแม่น้าโขง ทาให้เกิดการ
้
ปะทะกับทหารไทย ฝรั่งเศสจึงส่งเรือรบ 2 ลามาถึงปากแม่นาเจ้าพระยา เกิดการตอบโต้ระหว่างป้อมพระจุลจอมเกล้ากับเรือรบฝรั่งเศส
้
ปรากฏว่าเรือนาร่องฝรั่งเศสถูกยิงจมลงและทหารไทย-ฝรั่งเศสเสียชีวิตและบาดเจ็บทั้งสองฝ่าย นาไปสู่วิกฤตการณ์ ร.ศ.122 (พ.ศ.2436)
- มีการเจรจาทางการทูตเพือยุติปัญหา ฝรั่งเศสยืนคาขาดโดย (1)ไทยต้องยกดินแดนฝั่งซ้ายของแม่นาโขงและเกาะในแม่น้าให้ฝรั่งเศส (2)ไทยต้องให้
่ ้
พื้นที่ 25 กม.ฝั่งชวาแม่น้าโขงให้เป็นเขตปลอดทหารและรื้อค่ายต่างๆ (3)ไทยต้องวางเงินค่าปรับไหมและค่าทาขวัญให้ฝรั่งเศสรวม 3 ล้านฟรังก์
- ไทยยอมปฏิบติตามฝรั่งเศส ฝรั่งเศสจึงหยุดปิดล้อมไทยแต่กลับไปยึดจันทบุรต่อและยังจะเข้ามายึดภาคอีสานของไทย ทาให้ไทยต้องทา
ั ี
สนธิสัญญากับฝรั่งเศสอีก 2 ฉบับ

7. -สรุปประวัตศาสตร์ ม.3-
ิ หน้าที่ 7 © บอสคุง ฉึกฉึก
สัญญาทีไทยต้องยอมทากับฝรังเศสเพือแลกกับจันทบุรและภาคอีสาน
่ ่ ่ ี
1. สนธิสัญญา 2446 ไทยยอมยกเมืองจาปาศักดิ์ มโนไพร และหลวงพระบางฝั่งขวาให้แก่ฝรั่งเศสเพือแลกกับการถอนทหารออกจากจันทบุรีแต่
่
ฝรั่งเศสจะยังยึดเมืองตราดต่อไป
2. สนธิสัญญา 2449 ไทยยอมยกเมืองเสียมราฐ พระตะบอง และศรีโสภณให้ฝรั่งเศส เพื่อแลกกับเมืองตราดและหมู่เกาะบริเวณนั้น รวมทั้งได้
สิทธิสภาพนอกอาณาเขตบางส่วนกลับคืน
นโยบายผ่อนปรน
- ร.4 และ ร.5 ได้ทาสนธิสัญญาทางสัมพันธไมตรีและยอมสละดินแดนบางส่วน นับเป็นการดาเนินนโยบายผ่อนปรนต่อตะวันตก
- ร.4 ทรงยินยอมผ่อนปรนต่อ EN ในการทาสนธิสัญญาเบาว์ริง แม้ว่าจะทาให้ไทยเสียผลประโยชน์กตาม
็
- ร.4 FR คุกคามจะเอาเขมรเป็นรัฐอารักขา TH พยายามต่อต้านอานาจของ FR ที่สุดต้องผ่อนปรนทาสนธิสัญญา 2410
- ร.5 TH ต้องยอมผ่อนปรนทาสนธิสัญญาตามข้อเรียกของ FR อีกหลายฉบับ สนธิสัญญา 2436 : ยุติวิกฤตการณ์ ร.ศ.112 // สนธิสัญญา
2446,2449 : ไทยยอมเสียดินแดนเขมรและลาวให้ FR
- ร.5 ทาข้อตกลงกับ EN ขอให้ไทยไม่โอนดินแดนไทยตั้งแต่บริเวณสะพานลงไปหรือสิทธิพิเศษใดให้ประเทศอื่น
- ร.5 ทาสนธิสัญญา2451 กับ EN : TH ยอมยกสิทธิทางการปกครองหัวเมืองมลายูให้ EN
นโยบายถ่วงดุลอานาจ&ผูกมิตร
- ไทยทาสัญญาในลักษณะเดียวกับเบาว์ริงกับต่างประเทศอีก 12 ประเทศ เพือให้ชาติมหาอานาจอื่นๆมาถ่วงดุลอานาจของอังกฤษเพือป้องกัน
่ ่
ไม่ให้ชาติใดชาติหนึ่งมีอิทธิพลเหนือไทย
- ร.5 ดาเนินนโยบายถ่วงดุลอานาจระหว่างอังกฤษและฝรั่งเศส พร้อมคบชาติตะวันตกอื่นๆ เพื่อคานอานาจของอังกฤษและฝรั่งเศส
นโยบายสูการเมืองโลก
่
- สมัยรัชกาลที่ 5 ไทยได้สมัครเข้าเป็นภาคีสมาชิกขององค์การระหว่างประเทศ เช่น สหภาพไปรษณีย์สากล สภาอุณาโลมแดง และศาล
ยุติธรรมระหว่างประเทศ นโยบายดังกล่าวไทยได้รับการยอมรับว่ามีสถานะทัดเทียมกับประเทศอธิปไตยอื่นๆ
