1. โครงการฝนหลวง
"เงยหน้าดูทองฟ้ ามีเมฆ ทาไมมีเมฆอย่างนี้ ทาไมจะดึงเมฆนี่
้
ลงมาให้ได้ ก็เคยได้ยนเรื่ องทาฝนก็มาปรารภกับคุณเทพฤทธิ์ ฝนทา
ิ
ได้ มีหนังสื อเคยอ่านหนังสื อ ทาได้..."

2. ประวัติ ค วามเป็ นมา
โครงการพระราชดาริ ฝนหลวง เป็ นโครงการที่ก่อกาเนิดจากพระมหากรุ ณาธิคุณ ที่ทรงห่วงใยในความทุกข์
ยากของพสกนิกรในท้องถิ่นทุรกันดาร ที่ตองประสบปัญหาขาดแคลนน้ า เพื่ออุปโภคบริ โภค และเกษตรกรรม อัน
้
เนื่องมาจากภาวะแห้งแล้งซึ่งมีสาเหตุมาจาก ความผันแปร และคลาดเคลื่อนของฤดูกาลตามธรรมชาติ กล่าวคือ ฤดูฝน
เริ่ มต้นล่าเกินไป หรื อหมดเร็วกว่าปกติหรื อฝนทิงช่วงยาวในช่วงฤดูฝน จากพระราชกรณี ยกิจ ในการเสด็จพระราช
้
ดาเนินเยียมพสกนิกร ในทุกภูมิภาคอย่างต่อเนื่อง สม่าเสมอนับแต่เสด็จขึ้นเถลิงถวัลย์ราชสมบัติ จนตราบเท่าทุกวันนี้
่
ทรงพบเห็นว่าภาวะแห้งแล้ง ได้ทวีความถี่ และมีแนวโน้มว่าจะรุ นแรงยิงขึ้นตามลาดับ เพราะนอกจากความผันแปร
่
และคลาดเคลื่อนของฤดูกาลตามธรรมชาติแล้ว การตัดไม้ทาลายป่ า ยังเป็ นสาเหตุให้สภาพแวดล้อมทางธรรมชาติ
เปลี่ยนแปลงไปอย่างรวดเร็ว ซึ่งสร้างความเดือดร้อนให้แก่ราษฎร ในทุกภาคของประเทศ ทาความเสี ยหายแก่
เศรษฐกิจโดยรวมของชาติเป็ นมูลค่ามหาศาลในแต่ละปี

3. ตามเส้นทางที่เคยเสด็จพระราชดาเนิน ทั้งภาคพื้นดิน ทางอากาศยานดังกล่าว ทรงสังเกตเห็นว่ามีเมฆ
ปริ มาณมากปกคลุมท้องฟ้ า แต่ไม่สามารถก่อรวมตัวกัน จนเกิดเป็ นฝนได้ เป็ นเหตุให้เกิดภาวะฝนทิ้งช่วงระยะยาว
ทั้ง ๆ ที่เป็ นช่วงฤดูฝน ทรงคิดคานึงว่า น่าจะมีมาตรการทางวิทยาศาสตร์ ที่จะช่วยให้เมฆเหล่านั้นก่อรวมตัวกันจน
่
เกิดเป็ นฝนได้ ทรงเชื่อมันว่า ด้วยลักษณะของกาลอากาศ ภูมิอากาศ และภูมิประเทศของประเทศไทยซึ่งตั้งอยูใน
่
่
ภูมิภาคเขตร้อน และอยูในอิทธิพลของฤดูมรสุ มของทวีปเอเชีย โดยเฉพาะฤดูมรสุ มตะวันตกเฉียงใต้ซ่ ึงเป็ นฤดูฝน
และเป็ นฤดูเพาะปลูกประจาปี ของประเทศไทย จะสามารถดัดแปรสภาพอากาศ ให้เกิดเป็ นฝนตกได้ อย่างแน่นอน
ตามที่ทรงเล่าไว้ใน RAINMAKING STORY จาก พ.ศ. 2498 เป็ นต้นมา ทรงศึกษาค้นคว้า และ
วิจยทางเอกสาร ทั้งด้านวิชาการอุตุนิยมวิทยา และมีการดัดแปรสภาพอากาศ ซึ่งทรงรอบรู ้ และเชี่ยวชาญ เป็ นที่
ั
ยอมรับทั้งใน และต่างประเทศ จนทรงมันพระทัย จึงพระราชทานแนวคิดนี้แก่ ม.ร.ว.เทพฤทธิ์ เทวกุล ผูเ้ ชี่ยวชาญ
่
ในการวิจยประดิษฐ์ทางด้านเกษตรวิศวกรรม ของกระทรวงเกษตรและสหกรณ์ขณะนั้น ในปี ถัดมา และทรงพระ
ั
กรุ ณาโปรดเกล้าโปรดกระหม่อม ให้หาลู่ทางที่จะทาให้เกิดการทดลองปฏิบติการในท้องฟ้ าให้เป็ นไปได้
ั

4. จนกระทังถึงปี พ.ศ. 2512 กระทรวงเกษตรและสหกรณ์ ได้จดตั้งหน่วยบิน ปราบศัตรู พืชกรมการข้าว และพร้อมที่จะให้
่ ั
การสนับสนุน ในการสนองพระราชประสงค์ ม.ร.ว.เทพฤทธิ์ เทวกุล จึงได้นาความขึ้นกราบบังคมทูลพระกรุ ณาทรง
ทราบว่า พร้อมที่จะดาเนินการ ตามพระราชประสงค์แล้ว ดังนั้นในปี เดียวกันนั้นเอง ทรงพระกรุ ณาโปรดเกล้าฯ ให้ทา
การทดลองปฏิบติการจริ งในท้องฟ้ าเป็ นครั้งแรก เมื่อวันที่ 1-2 กรกฎาคม 2512 โดยกระทรวงเกษตรและสหกรณ์แต่งตั้ง
ั
ให้ ม.ร.ว.เทพฤทธิ์ เทวกุล เป็ นผูอานวยการโครงการ และหัวหน้าคณะปฏิบติการทดลอง เป็ นคนแรก และเลือกพื้นที่วน
้ ั
อุทยานเขาใหญ่เป็ นพื้นที่ทดลองเป็ นแห่งแรก โดยทดลองหยอดก้อนน้ าแข็งแห้ง (dry ice หรื อ solid
carbondioxide) ขนาดไม่เกิน 1 ลูกบาศก์นิ้ว เข้าไปในยอดเมฆสู งไม่เกิน 10,000 ฟุต ที่ลอยกระจัดกระจายอยู่
เหนือพื้นที่ทดลองในขณะนั้น ทาให้กลุ่มเมฆ ทดลองเหล่านั้น มีการเปลี่ยนแปลงทางฟิ สิ กส์ของเมฆอย่างเห็นได้ชดเจน
ั
เกิดการกลันรวมตัวกันหนาแน่น และก่อยอดสู งขึ้นเป็ นเมฆฝนขนาดใหญ่ ในเวลาอันรวดเร็วแล้วเคลื่อนตัวตามทิศทาง
่
ลม พ้นไปจากสายตา ไม่สามารถสังเกตได้ เนื่องจากยอดเขาบัง แต่จากการติดตามผลโดยการสารวจทางภาคพื้นดิน และ
ได้รับรายงานยืนยันด้วยวาจาจากราษฎรว่า เกิดฝนตกลงสู่ พ้นที่ทดลองวนอุทยานเขาใหญ่ในที่สุด นับเป็ นนิมิตหมายบ่ง
ื
ชี้ให้เห็นว่า การบังคับเมฆให้เกิดฝนเป็ นสิ่ งที่เป็ นไปได้

5. วิธีการทาฝนหลวง
1. เทคโนโลยีฝนหลวง
เทคโนโลยีฝนหลวงเป็ นเทคนิค หรื อ วิชาการที่เกี่ยวกับการดัดแปลงสภาพอากาศ โดยเน้นการทาฝน
เพื่อเพิ่มปริ มาณฝนตก (Rain enhancement) และ/หรื อ เพื่อให้ฝนตกกระจายอย่างสม่าเสมอ (Rain
redistribution) สาหรับป้ องกันหรื อบรรเทาภาวะแห้งแล้งที่เกิดจากฝนแล้ง หรื อฝนทิ้งช่วงนั้น เป็ น
วิชาการที่ใหม่สาหรับประเทศไทยและของโลก ข้อมูลหลักฐาน (evidence) ที่ใช้พิสูจน์ยนยัน เพื่อให้เกิด
ื
การยอมรับในระดับนักวิชาการและผูบริ หารระดับสู ง ถึงผลปฏิบติการฝนหลวงทั้งทางด้านกายภาพ
้ ั
(Physic) และด้านสถิติ (Statistic) มีนอยมาก ดังนั้น ในระยะแรกเริ่ มของการทดลองและวิจย กรรมวิธี
้ ั
ั ่ ั
การปฏิบติการฝนหลวง พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยูหว จึงได้ทรงติดตามผลการวางแผนการทดลองปฏิบติการ
ั
การสังเกตจากรายงานแทบทุกครั้งโดยใกล้ชิด

6. 2. กรรมวิธีการทาฝนหลวง
กรรมวิธีการทาฝนหลวงในประเทศไทยที่ใช้เป็ นหลักในปัจจุบน สรุ ปได้ ดังนี้
ั
ขั้นตอนทีหนึ่ง : ก่อเมฆ
่
เป็ นการดัดแปรสภาพอากาศเพื่อเร่ งหรื อเสริ มการเกิดเมฆ โดยการโปรยสารเคมีผลละเอียดของเกลือ
โซเดียมคลอไรด์ (NaCl) ที่ระดับความสู ง 7,000 ฟุต ในท้องฟ้ าโปร่ งใสที่มีความชื้นสัมพัทธ์ไม่นอย
้
กว่า 60 เปอร์เซ็นต์ ผงของเกลือโซเดียมคลอไรด์ ซึ่งมีคุณสมบัติในการดูดความชื้นได้ดี จะทาหน้าที่เสริ ม
ประสิ ทธิภาพของแกนกลันตัวในบรรยากาศ (Cloud Condensation Nuclei) เรี ยกย่อว่า
่
CCN ทาให้กระบวนการดูดซับความชื้นในอากาศให้กลายเป็ นเม็ดน้ าเกิดเร็วขึ้นกว่าธรรมชาติ และเกิด
กลุ่มเมฆจานวนมาก ซึ่งเมฆเหล่านี้จะพัฒนาเป็ นเมฆก้อนใหญ่ในเวลาต่อมา

7. ขั้นตอนทีสอง : เลียงให้ อ้วน
่ ้
เป็ นการดัดแปรสภาพอากาศ เพื่อเร่ งหรื อเสริ มการเพิ่มขนาดของเมฆและขนาดของเม็ดน้ าในก้อนเมฆ จะ
ปฏิบติการเมื่อเมฆที่ก่อตัวจากขั้นตอนที่ 1 หรื อเมฆเดิมที่มีอยูตามธรรมชาติ ก่อยอดสู งถึงระดับ 10,000 ฟุต
ั ่
โดยการโปรยสารเคมีผลแคลเซียมคลอไรด์เข้าไปในกลุ่มเมฆที่ระดับ 8,000 ฟุต ผงแคลเซี่ยมคลอไรด์ซ่ ึงมี
คุณสมบัติดูดความชื้นได้ดี จะดูดซับความชื้นและเม็ดน้ าขนาดเล็กในก้อนเมฆให้กลายเป็ นเม็ดน้ าขนาดใหญ่
ในขณะเดียวกันจะเกิดปฏิกิริยาคายความร้อน ซึ่งเป็ นคุณสมบัติเฉพาะของสารแคลเซี่ยมคลอไรด์เมื่อละลายน้ า
ความร้อนที่เกิดขึ้นจะเพิ่มอัตราเร็วของกระแสอากาศไหลขึ้นในก้อนเมฆ ทั้งขนาดเม็ดน้ าที่โตขึ้นและความเร็ว
ของกระแสอากาศไหลขึ้นที่เพิ่มขึ้น จะเป็ นปัจจัยเร่ งกระบวนการชนกันและรวมตัวกันของเม็ดน้ า ทาให้เม็ดน้ า
ขนาดใหญ่จานวนมากเกิดขึ้นในก้อนเมฆ และยอดเมฆพัฒนาตัวสู งขึ้น

8. ขั้นตอนทีสาม : โจมตี
่
่ ั
เป็ นการดัดแปรสภาพอากาศ เพื่อเร่ งให้เมฆเกิดเป็ นฝน ซึ่งสามารถกระทาได้ 3 วิธี ขึ้นอยูกบ
คุณสมบัติของเมฆ และชนิดของเครื่ องบินที่มีอยู่ ดังนี้
วิธีที่ 1 โจมตีเมฆอุ่น
แบบแซนด์วช ถ้าเป็ นเมฆอุ่น เมื่อเมฆแก่ตว ยอดเมฆจะอยูที่ระดับ 10,000 ฟุต หรื อสู งกว่าเล็กน้อย
ิ ั ่
และเคลื่อนตัวเข้าสู่ พ้ืนที่เป้ าหมาย จะทาการโจมตีโดยวิธี Sandwich คือ ใช้เครื่ อง บิน 2 เครื่ อง
เครื่ องหนึ่งโปรยผงโซเดียมคลอไรด์ทบยอดเมฆ หรื อไหล่เมฆที่ระดับ 9,000 ฟุต หรื อ ไม่เกิน 10,000
ั
ฟุต อีกเครื่ องหนึ่งโปรยผงยูเรี ย ที่ฐานเมฆ ทามุมเยื้องกัน 45 องศา เมฆจะเริ่ มตกเป็ นฝนลงสู่ พ้ืนดิน

9. วิธีที่ 2 โจมตีเมฆเย็น แบบธรรมดา
ถ้าเป็ นเมฆเย็นและมีเครื่ องบินเมฆเย็นเพียงเครื่ องเดียว เมื่อเมฆเย็นพัฒนายอดสู งขึ้นเลยระดับ 20,000 ฟุต ไป
แล้ว จะทาการโจมตีโดยการยิงพลุสารเคมี ซิลเวอร์ ไอโอไดด์ (Agl) เข้าสู่ ยอดเมฆ ที่ระดับความสู งประมาณ 21,500
ฟุต ซึ่ งมีอุณหภูมิระหว่าง -8 ถึง 12 องศาเซลเซี ยส มีกระแสอากาศไหลขึ้นสู งกว่า 1,000 ฟุตต่อนาที และมีปริ มาณน้ า
เย็นจัดไม่ตากว่า 1 กรัมต่อลูกบาศก์เมตร ซึ่ งเป็ นเงื่อนไขเหมาะสม อนุภาคของสาร Agl จะทาหน้าที่เป็ นแกนเยือก
แข็ง (Ice Nuclei) และเมื่อสัมผัสกับเม็ดน้ าเย็นจัดในบอดเมฆ จะทาให้เม็ดน้ าเหล่านั้นกลายเป็ นน้ าแข็งและคาย
ความร้อนแฝงออกมา ซึ่ งความร้อนดังกล่าวจะเป็ นพลังงานผลักดันให้ยอดเมฆเจริ ญสู งขึ้นไปอีก และมีการชักนา
อากาศชื้นเข้าสู่ ฐานเมฆเพิ่มขึ้น ในขณะเดียวกันเม็ดน้ าที่กลายเป็ นน้ าแข็ง จะมีความดันไอที่ผวต่ากว่าเม็ดน้ าเย็นจัด ทา
ิ
ให้ไอน้ าระเหยจากเม็ดน้ าไปเกาะที่เม็ดน้ าแข็ง และเม็ดน้ าแข็งจะเจริ ญเติบโตได้เร็ วเป็ นก้อนน้ าแข็งที่มีน้ าหนัก
เพิ่มขึ้น และจะล่วงหล่นลงสู่ เบื้องล่าง ซึ่ งจะละลายเป็ นเม็ดน้ าฝน เมื่อผ่านชั้นอุณหภูมิเยือกแข็งลงมาที่ฐานเมฆ และ
เกิดเป็ นฝนตกลงสู่ พ้ืนดิน

10. วิธีที่ 3 โจมตีเมฆเย็น แบบซูเปอร์แซนด์วช
ิ
หากเป็ นเมฆเย็น และมีเครื่ องบินครบทั้งชนิดเมฆอุ่นและเมฆเย็น เมื่อเมฆเย็นพัฒนายอดสู งขึ้นเลย
ระดับ 20,000 ฟุต ไปแล้ว จะทาการโจมตีโดยการผสมผสานวิธีที่ 1 และ 2 ในเวลาเดียวกัน กล่าวคือ
เครื่ องบินเมฆเย็นจะยิงพลุสารเคมี ซิลเวอร์ไอโอไดด์ (Agl) เข้าสู่ ยอดเมฆ ที่ระดับความสู งประมาณ
21,500 ฟุต ส่ วนเครื่ องบินเมฆอุ่น 1 เครื่ อง จะโปรยสารเคมีโซเดียมคลอไรด์ที่ระดับไหล่เมฆ (ประมาณ
9,000 - 10,000 ฟุต) และเครื่ องบินเมฆอุ่นอีก 1 เครื่ อง จะโปรยสารเคมีผงยูเรี ยที่ระดับชิดฐานเมฆ ทามุม
เยืองกัน 45 องศา วิธีการนี้จะทาให้ประสิ ทธิภาพในการเพิ่มปริ มาณน้ าฝนสู งยิงขึ้น และเทคนี้โปรดเกล้า
้ ่
ฯ ให้เรี ยกชื่อว่า SUPER SANDWICH

11. จัดทาโดย
นางสาววรรณพร สุ ขทวี
มัธยมศึกษาปี ที่ 4/6 เลขที่ 28