ՄԱՐԻԱՄ ԳԵՎՈՐԳՅԱՆ 10-3

2. Մխիթար անունով անմահացած հայ ժողովուրդի
մեծամեծների համաստեղության մեջ իր ճառագայթող
դեմքով առանձնանում է հայ
բժիշկ, բնագետ, փիլիսոփա, բժշկագիտական մտքի
հայ հսկա՝ Մխիթար Հերացին: Նա հիմնադիրն է
միջնադարյան հայ բժշկության, որի համար նույն դերն
է խաղացել, ինչ Հիպոկրատը`
հունական, Գաղիանոսը` հռոմեական բժշկության
համար: Նա հավաքել, ուսումնասիրել և
ընդհանրացրել է անցյալ դարերի փորձը` ինչպես
դասական, այնպես էլ ժողովրդական բժշկության
բնագավառում` ստեղծելով այնպիսի
աշխատություններ, որոնք այսօր էլ չեն կորցրել իրենց
արժեքը:

3. Մասնագիտական կրթությունն ստացել է
Կիլիկյան Հայաստանումֈ Գիտա-
բժշկական գործունեությունը ծավալել
է Սիս մայրաքաղաքում ու
կաթողիկոսանիստ Հռոմկլա ամրոցում՝
Ներսես Շնորհալու և Գրիգոր Դ Տղայի
հովանավորությամբֈ Տիրապետել է
հունարենին, արաբերենին, պարսկերե
նինֈ Թողնելով իր հայրենի Հեր
քաղաքը (այժմ Խոյ քաղաքը
Պարսկաստանում), պատանի
Մխիթարը մեկնում է Կիլիկյան
Հայաստան, որտեղ նա բժշկական
կրթություն է ստանում, արժանանալով
բժշկապետի պատվավոր կոչման:
XII դ. 60-ական թթ. արդեն ուներ մեծ
բժշկապետի համբավ:

4. Ապա սկսվում է հետազոտական աշխատանքի մի նոր շրջան մերթ
գիտնականի փորձասենյակում, մերթ հիվանդի անկողնու մոտ,
որի արդյունքները ընդհանրացված են իր աշխատություններում:

5. Մխիթար Հերացին մեծ հռչակ է վայելում, շրջում է
երկրից երկիր, ուսումնասիրում բժշկության հայր
Հիպոկրատի աշխատությունները, ճանաչում
տարատեսակ բույսերի բուժիչ հատկությունները,
դրանք փորձարկում տարբեր հիվանդությունների
ժամանակ: Բժշկի գործունեության հետ
միաժամանակ լուրջ հետաքրքրություն է ցուցաբերել
մարդակազմության, ախտաբանության,
ակնաբուժության, դեղագիտության ու
բնագիտության հարցերի նկատմամբ, դարձել հայ
բժշկության մի շարք ճյուղերի հիմնադիր և ստեղծել
արժեքավոր երկեր, որոնցից պահպանվել են սոսկ
մասունքներ:

6. XII դարի 80-ական թվականներին Մխիթար
Հերացին ձեռնամուխ է եղել «Ջերմանց
մխիթարություն» (հրատարակվել է 1832 թ-
ին) գրքի շարադրմանը: Նա գիրքն այդպես է
անվանել, որպեսզի այն մխիթարի բժշկին՝
ուսմամբ, իսկ հիվանդին՝ առողջությամբ:
Աշխատության մեջ նա անդրադարձել է
Դաշտային Կիլիկիայի ճահճոտ վայրերում
լայնորեն տարածված տենդային
հիվանդությունների
դասակարգման, պատճառագիտության, ախ
տածնության, մահճաբուժության, կանխարգե
լման և բուժման հարցերին: Հերացին
տենդային հիվանդությունները բաժանել է 3
խմբի՝ «միօրյա», «բորբոսային» և «հալևմաշ
անող»:

7. «Միօրյա» ջերմերը կապել է հոգու ախտահարման հետ և
այս տենդերի խմբում նա նկարագրել է ալերգիկ
հիվանդությունների մի քանի ձևեր
(ֆիզիկական, քիմիական, սննդային, նյարդա-հոգեկան
ալերգիաներ):
«Բորբոսային» հիվանդությունների բնութագրման հարցում
ցուցաբերել է ուրույն մոտեցում. անտիկ բժիշկներն այդ
հիվանդությունները բացատրում էին չորս հեղուկների՝
արյան, լորձի, դեղին ու սև մաղձերի նեխմամբֈ Մ.
Հերացին, չհերքելով հումորալ տեսության ընդհանուր
դրույթները, հիշյալ ջերմերի ծագումը բացատրել է
արյան, մաղձի և լորձի մեջ «բորբոսային» գործոնի
ներթափանցմամբֈ «Բորբոսային տենդեր» բաժնում Հերացին
տեղադրել է միջին դարերում տարածված մի շարք վարակիչ
հիվանդություններ՝ դողէրոցքը, տիֆային և սեպտիկ
հիվանդությունները, ժանտախտը, ծաղիկը, կարմրուկը:

8. Տենդային հիվանդություններով տառապող
հիվանդների համար Մխիթար Հերացին առաջարկում
էր հատուկ սնունդ, մեծ տեղ հատկացնելով
կանաչեղենին, բանջարեղենին, մրգերին ու
պտուղներին, ինչպես թարմ, այնպես էլ
չորացրած, նրանց հյութերին և մուրաբաներին:
Տենդային հիվանդներին առաջարկում էր գործածել
գինձ, ռեհան, կարոս, բամիա, դանդուռ, մրգերից`
նուռ, սերկևիլ, խաղող, թուզ, ունաբ, սալոր: Հայ
բժշկապետը խորհուրդ էր տալիս նշանակել հիվանդին
դյուրամարս սնունդ` թարմ ձուկ, հավի
միս, մսաջուր, ձվի դեղնուց, կաթ (թոքախտով
հիվանդներին` այծի և էշի կաթ):

9. Ինչ վերաբերվում է «հալևմաշ» տենդերին, որոնք
համապասխանում են պալարախտի տարբեր
կլինիկական ձևերին (թոքախտ, ոսկրախտ և այլն), ապա
նրանց ծագումը, Մխիթար Հերացու կարծիքով,
պայմանավորված է հոգեկան ծանր ապրումներով,
գերհոգնածությամբ, վատ սննդով, կլիմայական
անբարենպաստ պայմաններով, որոնց այսօր էլ
բժշկությունը մեծ նշանակություն է տալիս:

10. Մխիթար Հերացին դեղաբուժության մեջ գլխավոր տեղը
հատկացնում էր բուսաբուժությանը:«Ջերմանց մխիթարութիւն»
գրքում
առաջարկված բարդ դեղատոմսերում հաճախ են հանդիպում
նունուֆարը, մանուշակը, հիրիկը, խռնդատը, մշտիկը, կղմուխը,
օշինդրը, եզան լեզուն, մատուտակը, սորնջանը, կապարը, դաղձը,
ուրցը, տատաշը և այլ շատ ուրիշ դեղաբույսեր:
ԵԶԱՆ ԼԵԶՈՒ ՀԻՐԻԿ ՄԱՆՈՒՇԱԿ

11. 1908-ին «Ջերմանց
մխիթարությունը»
գերմաներեն է
թարգմանել Էռնեստ
Զայդելը: Այնուհետև երկը
թարգմանվել է մի շարք
այլ լեզուներով և հայտնի
դարձել եվրոպական
գիտությանը:

12. Մխիթար Հերացու անունով կոչվել են փողոցներ
Երևանում ու Վանաձորում, ինչպես նաև Երևանի
պետական բժշկական համալսարանը: