Քիմիական տարրեր։

1. Քիմիական տարրեր
Վիգեն Հովակիմյան 7-2 դասարան

2. Ջրածին
Ջրածինը (H) պարբերական համակարգի
առաջին տարրն է։ Այն տիեզերքում
ամենատարածված տարրն է։ Երկրի վրա
այն գտնվում է հիմնականում
միացությունների ձևով։ Ջրածինը
միացություններում միավալենտ է։ Ջրածնի
ատոմը կազմված Է մեկ պրոտոն ունեցող
միջուկից և մեկ էլեկտրոնից։ Հանդես է
գալիս H2 պարզ նյութի ձևով։ Ջրածինը
հայտնաբերվել է 16-րդ դարի կեսերին
Պարացելսի կողմից, որը ստացել է երկաթի
վրա ծծմբական թթու ազդելով։ 1766
թվականին Կավենդիշը հաստատել է նրա
հատկությունները և ցույց է տվել նրա
տարբերությունը մյուս գազերից և անվանել
է «այրվող օդ»։ Լավուազիեն 1783
թվականին առաջին անգամ ջրածին
ստացավ ջրից և ապացուցեց, որ ջուրը
ջրածնի և թթվածնի քիմիական
միացությունն է և նրան անվանեց
«հիդրոգենիում», որը նշանակում է ջուր
ծնող։

3. Ջրածին
Ջրածինը երկրի վրա հանդես է գալիս
միացություններում՝ ջրում, նավթում,
կենդանի հյուսվածքներում, իսկ ազատ
վիճակում՝ շատ չնչին քանակներով
մթնոլորտի վերին շերտերում։
Ջրածին անջատվում է նաև հրաբխային
ժայթքումների ժամանակ։ Սպեկտրոսկոպի
օգնությամբ ջրածին հայտնաբերվել է
արեգակի և աստղերի վրա։
Տիեզերքի նյութը ժամանակակից
պատկերացումներով կազմված է 30-50%-ի
չափով ազատ ջրածնից, որի ատոմը
հանդիսանում է տիեզերքի կառուցման
հիմնական աղյուսիկը։

4. Թթվածին
Թթվածին (լատ.՝ Oxygenium) Սովորական
պայմաններում թթվածինը անգույն, անհոտ
և անհամ գազ է։
Թթվածինը ամենատարածված քիմիական
տարրն է Երկրի վրա։ Կապված թթվածինը
կազմում է Երկրի ջրային շերտի զանգվածի
6/7 մասը (85,82 % ըստ զանգվածի),
մթնոլորտում, որտեղ նա գտնվում է ազատ
վիճակում, պարունակությամբ երկրորդն է
(23,15 % ըստ զանգվածի) ազոտից հետո։
Փոփոխությունը օդում 0,1 % -ից չի անցնում։
Մթնոլորտում թթվածնի կորուստը
օքսիդացման, այրման, նեխման և
շնչառության պատճառով լրացվում է
ֆոտոսինթեզով։ Թթվածինը առաջին տեղն է
առաջացրած միներալների թվով (1364),
որոնց մեջ թթվածնի պարունակությամբ
գերակշռում են սիլիկատները, քվարցը,
երկաթի օքսիդները, կարբոնատները և
սուլֆատները։

5. Թթվածին
Թթվածինը մտնում է բոլոր այն նյութերի
բադադրության մեջ, որոնցից կազմված են
կենդանի օրգանիզմները, օրինակ, մարդու
օրգանիզմը պարունակում է մոտավորապես
65 % թթվածին։
Առաջին անգամ միմյանցից անկախ
թթվածինը ստացել են շվեդ, գիտնական
Շեելեն (1769-1970 թվականին՝ մագնեզիումի
նիտրատի, թորակների ջերմային
քայքայումից) և անգլիացի գիտնական
Պրիստելին (1774 թվականին՝ սնդիկի
օքսիդի և սուսրի տաքացումից)։
1775 թվականին Ա. Լավուազիեն
հաստատեց օդի բաղադրությունը, ցույց
տվեց, որ թթվածինը համարվում է թթուների
բաղադրիչ մասը և անվանեց այն oxygene -
«թթու առաջացնող»

6. Ազոտ
Ազոտ (լատ.՝ Nitrogenium - սելիտրա ծնող),
քիմիական տարր։ Ազատ վիճակում անհամ
և անհոտ գազ է, ջրում վատ է լուծվում։
Մոլեկուլը կազմված է 2 ազոտի ատոմներից
(N2), որոնց կապը շատ ամուր է։
Ազոտը բավականին իներտ գազ է, որը
կազմում է երկիր մոլորակի մեկ քառորդը։
1772 թվականին Հենրի Կավենդիշը
իրականացրել է հետևյալ փորձը. նա
բազմիցս օդ է բաց թողել այրվող քարածխի
վրա, որի արդյունքում առաջացավ
նստվածք, որը Կավենդիշը անվանեց
խեղդող օդ։ Ազոտը հայտնագործվել է 1772
թվականին շոտլանդացի գիտնական Դանիել
Ռեզերֆորդի կողմից՝ ածխի, ծծմբի,
գազային ֆոսֆորի այրման արգասիքները
ծծմբական լուծույթի միջով անցկացնելիս
(այս դեպքում այն չի կլանվում՝ ի
տարբերություն CO2-ի)։

7. Ազոտ
Շուտով ֆրանսիացի քիմիկոս Անտուան
Լավուազիեն եկավ եզրակացության, որ այդ
«խեղդող» գազը մտնում է մթնոլորտի
բաղադրության մեջ և անվանեց այն «azote»
(հուն․՝ ἄζωτος (ազոտոս), անկենդան)։ 1784
թվականին անգլիացի քիմիկոս Հենրի
Կավենդիշը բացահայտեց ազոտի
առկայությունը սելիտրայում (այստեղից
գալիս է ազոտի լատինական անվանումը,
որն առաջարկվել է ֆրանսիացի քիմիկոս
Ժան Անտուան Շապտալի կողմից 1790
թվականին իր «Քիմիական տարրեր»
գրքում։

8. Ծծումբ
Ծծումբ՝ S (լատ.՝ sulfur), քիմիական տարր է,
որի նշանն է S և ատոմային թիվը՝ 16: Իսկ
ջրածնի և թթվածնի միացություններում
բաղկացած է տարբեր իոններներից,
փոխազդում է համարյա բոլոր թթուների և
աղերի հետ։ Ծծմբի աղերը քիչ են լուծվում
ջրում։ Ցուցաբերում է ոչ մետաղական
հատկություններ։ Ծծումբը մարդուն հայտնի
է վաղնջական ժամանակներից։
Երկրակեղևում ծծմբի պարունակությունը
0,05% է։
«Ծծումբ» բառը հայտնի է հին ռուսերենից
15-րդ դարում, վերցված է Հին Սլավոնական
«sera» բառից, նշանակում է ծծումբ, խեժ,
ընդհանուր առմամբ, «դյուրավառ, յուղ»:
Ըստ Ֆասմերայի ենթադրության, «ծծումբը»
գալիս է լատ.՝ sera և «աճել» կամ լատ.՝
serum - «շիճուկ» բառերից։ Լատիներեն
sulfur - ենթադրաբար գալիս է
հնդեվրոպական արմատ՝ swelp - «այրել»
բառից։

9. Պղինձ
Պղինձը մարդկությանը հայտնի ամենահին
մետաղներից է (երկրի վրա հանդիպում է
բնածին պղինձ)։ Դեռ քարի դարում մարդը
կարող էր բնածին պղինձին իր ուզած ձևը
տալ քարե գործիքների օգնությամբ։
Կացինների, դահուկների և կենցաղային այլ
իրերի պատրաստումը պղնձից սկիզբ դրեց
կարճատև պղնձի դարին։ Ըստ
հնագիտական աղբյուրների Հայաստանի
տարածքում պղնձե իրեր էին պատրաստում
դեռևս էնեոլիթյան շրջանում․ վաղ
երկրագործական բնակատեղերում (մ․ թ․
ա․ 6-5-րդ հազարամյակներ) հայտնաբերվել
են պղնձե ասեղներ, շեղբեր, կարթեր,
նետագլխիկներ և այլն։
Պղնձի և նրա համաձուլվածքների (բրոնզ)
հալումը հանքաքարից սկսվել է մ․ թ․ ա․ 5-
րդ հազարամյակի երկրորդ կեսում՝
Հայաստանի և Անատոլիայի տարածքում։

10. Պղինձ
Պղնձի լատ.՝ Cuprum անունն առաջացել է
Կիպրոս կղզու անունից, որտեղ դեռևս
մ.թ.ա. 3-րդ հազարամյակում արդեն կային
պղնձի հանքեր։ Պղինձ բնության մեջ
հեշտությամբ տեղաշարժվող տարր է։
Առաջացնում է մեծ թվով միներալներ,
որոնցից արտադրական նշանակություն
ունեն խալկոպիրիտը, խալկոզինը, կովեինը,
մալաքիտը, ազուրիտը և այլն։ Պղնձի
միներալները վառ գունավորված են։
Հանդիպում է նաև բնածին պղինձ՝
սովորաբար ցրոնային, հազվադեպ մեծ
կտորներով (1857 թվականին Մեծ Լճերի
շրջանում գտնվել է 420 տ կշռող կտոր)։
Տարածվածությամբ պղինձը 26-րդ տարրն է,