2. Բացահայտման պատմություն
Առաջին անգամ միմյանցից անկախ
թթվածինը ստացել են շվեդ,
գիտնական Շեելեն (1769-1970թվ
ականին՝մագնեզիումի նիտրատի,
թորակների ջերմային քայքայումից)
և անգլիացի գիտնական Պրիստելին
(1774թվականին՝ սնդիկի օքսիդի և
սուսրի տաքացումից).
3. Անվան ծագում
1775 թվականին Ա. Լավուազիեն
հաստատեց օդի բաղադրությունը,
ցույց տվեց, որ թթվածինը
համարվում է թթուների բաղադրիչ
մասը և անվանեց այն oxygene -
«թթու առաջացնող» (հին
հուն․՝ ὀξύς - «թթու» և γεννάω —
«ծնում եմ»), այստեղից էլ հայերեն
«թթվածին» անվանումը։
4. Բնության մեջ
Թթվածինը Երկրի կեղևի ամենատարածված էլեմենտն է։
Ազատ վիճակում գտնվում է մթնոլորտային օդում,
կապված ձևով մտնում է ջրի, միներալների, լեռնային
ապարների, և բոլոր այն բույսերի, որոնցից կազմված են
բույսական և կենդանական օրգանիզմները։
Երկիր մոլորակի օդային մթնոլորտը կազմված է
հիմնականում երկու գազից՝ թթվածնից (O2) և ազոտից
(N2)։ Օդի բաղադրությունում թթվածնի ծավալային
բաժինը 20,93 % է, իսկ զանգվածայինը՝ 23,15 %։ Սակայն
թթվածնի հիմնական զանգվածը մեր մոլորակում
պարունակվում է տարբեր միացությունների (բարդ
նյութերի) բաղադրությունում։ Երկրագնդի
ջրապաշարներում թթվածնի զանգվածային բաժինը
85,82 % է, ավազում՝ 53 %, կավերում, լեռնային
ապարներում ու հանքերում՝ մոտավորապես 56 %։
Բոլոր կենդանի օրգանիզմներում պարունակվող
նյութերի (ճարպ, շաքար, սպիտակուց և այլն)
բաղադրությունում առկա հիմնական տարրերից մեկը
թթվածինն է։ Օրինակ՝ մարդու օրգանիզմում թթվածնի
զանգվածային բաժինը 65 % է (իսկ ըստ ատոմների՝
26 %)։
5. Օդում թթվածնի ծախսը հիմնականում
պայմանավորված է նյութերի օքսիդացմամբ,
այրմամբ, օրգանական նյութերի նեխմամբ ու
կենդանի օրգանիզմների շնչառությամբ։
Սակայն ծախսված թթվածինը վերականգնվում
է լուսասինթեզի միջոցով, որը հիմնականում
կատարվում է բույսերում։ Կանաչ բույսերում
արևի լուսային էներգիան խթանում
է ածխաթթու գազի (CO2) և ջրի (H2O)
մոլեկուլների միջև քիմիական
փոխազդեցություն, որի հետևանքով
ածխաթթու գազի ծավալին հավասար
թթվածին է անջատվում։ Այդ գործընթացում
նաև մի շարք օրգանական միացություններ են
առաջանում։ Թթվածինը բնության մեջ
յուրօրինակ շրջապտույտ է կատարում։
6. Ֆիզիկական հատկություններ
Թթվածնին (երկթթվածնին)՝ որպես պարզ նյութի, ծանոթ չլինել չեք
կարող, քանի որ բոլորս ենք այդ նյութը շնչում։ Հայտնի է, որ թթվածինը.
սովորական պայմաններում գազ է,
հոտ չունի,
անգույն է,
համ չունի,
եռում է -1830 °C ջերմաստիճանում,
պնդանում է -2190 °C ջերմաստիճանում,
հեղուկ և պինդ վիճակում երկնագույն է,
հեղուկ վիճակում դեպի մագնիսն է ձգվում
Թթվածնի խտությունը 0 °C ջերմաստիճանում և 101 կՊա ճնշման տակ
հավասար է 1,43 գ/լ, ինչը 1,11 անգամ մեծ է օդի խտությունից։
Թթվածինը ջրում քիչ է լուծվում. 200 °C ջերմաստիճանում 100 ծավալ
ջրում լուծվում է 3 ծավալ թթվածին, որն էլ, ապահովում է ջրային
կենդանիների ու բույսերի շնչառությունը։
Ջերմաստիճանը բարձրացնելիս թթվածնի, ինչպես և՝ ցանկացած այլ
գազի, լուծելիությունը ջրում նվազում է, իսկ իջեցնելիս՝ աճում։ Օրինակ՝
0 °C ջերմաստիճանում թթվածնի լուծելիությունը 100 ծավալ ջրում 5
ծավալ է, և այդ հանգամանքի հետ է մասամբ կապված հյուսիսային
ծովերի ձկնառատությունը։
