Зейнетақы жүйелерінің үлгісі
•Download as PPTX, PDF•
0 likes•334 views
Зейнетақы жүйелерінің үлгісі
Recommended
Recommended
More Related Content
Similar to Зейнетақы жүйелерінің үлгісі
Similar to Зейнетақы жүйелерінің үлгісі (20)
More from Yelnur Shalkibayev
More from Yelnur Shalkibayev (20)
Зейнетақы жүйелерінің үлгісі
- 2. Зейнетақы жүйелерінің жіктелуі *Сарапшылар PAYG (Pay-as-you-go сөзінен қысқартылған) ағылшын терминін пайдаланады 2 Әлемдік тәжірибеде қаржыландыру тетігі бойынша зейнетақы жүйелерінің үш классикалық түрі бар: Үлестіруші зейнетақы жүйесінде* зейнеткерлерге төлем жұмыс жасайтындардың ағымдағы кіріс (бюджетке ағымдағы салықтық түсімдер) есебінен төленеді. Жинақтаушы зейнетақы жүйесінде жұмыс жасаушы буын қарт адамдарға төлеуге жұмсалмайтын жарнаны төлейді, ол жинақталады, инвестицияланады және инвестициялаудан алынған кіріспен бірге ары қарай жинақтаған адамдарды зейнетақымен қамсыздандыру үшін пайдаланылады. Шартты-жинақтаушы жүйесі зейнетақы жүйелерінің үлестіруші және жинақтаушы түрлерінің элементтерін қамтиды:
- 3. Зейнетақы жүйелерінің жіктелуі * DВ (Defined Benefit сөзінен қысқартылған) ағылшын термині кеңінен қолданылады. Көбінесе бұл терминді «үлестіруші зейнетақы жүйесі» терминімен шатастырады. ** DC (Defined Contribution сөзінен қысқартылған) ағылшын термині кеңінен қолданылады. Көбінесе бұл терминді «жинақтаушы зейнетақы жүйесі» терминімен шатастырады. 3 Зейнетақы жүйелері төлемді есептеу қағидаты бойынша ерекшеленеді: Төлемдері белгіленген зейнетақы жүйелері жұмысшылардың жалақы мөлшеріне, еңбек өтіліне немесе басқа факторларға байланысты болатын төлемнің белгілі мөлшеріне кепілдік береді. Төлем мөлшері абсолюттік мәндегі қандай да бір сома, немесе шығындалған кірістен пайыз ретінде белгіленуі мүмкін. Бұл қағидат барлық үлестіруші, бірқатар жинақтаушы және шартты-жинақтаушы жүйелерде қолданылады. Жарналары белгіленген зейнетақы жүйелері** төлемдердің белгілі мөлшеріне, не төлем кезеңіне кепілдік бермейді. Бұл қағидат жеке жинақтаушы және шартты- жинақтаушы зейнетақы жүйелерінде қолданылады.
- 4. Зейнетақы жүйелерінің жіктелуі 4 ҮЛЕСТІРУШІ ЖҮЙЕ ЖИНАҚТАУШЫ ЖҮЙЕ Ағымдағы кезеңнің салықтық түсімдері есебінен қаржыландыру Жеке зейнетақы шотына жүйелі зейнетақы жарналары есебінен қаржыландыру А Б ЗҚ = . ЗЖ + ИТ DB (defined benefit) төлемдері белгіленген жүйе DC (defined contribution) жарналары белгіленген жүйе Өмір бойғы төлемдер. Төлем мөлшері белгілі бір шарттарға (өтілге, жалақы мөлшеріне, қызмет түріне) байланысты Жинақтары аяқталғанға дейін кесте бойынша немесе зейнетақы аннуитетін алғанда өмір бойғы төлемдер
- 5. Зейнетақы жүйелерінің жіктелуі 5 Қаржыландыру көздері бойынша төмендегідей ажыратылады: Мемлекеттік зейнетақы жоспарлары – салық және бюджетке басқа да түсімдер есебінен қаржыландыру (мысалы, Норвегияның зейнетақы қоры көмірқышқыл қорларды сатудан түскен үстеме пайда есебінен құрылады). Корпоративтік (кәсіби) зейнетақы жоспарлары жұмыс берушілер арқылы (немесе жұмыс берушілермен және жұмысшылармен бірлесе отырып) қаржыландырылады. Әлеуметтік пакет ретінде беріледі. Жеке зейнетақы жоспарлары өз пайдасына, немесе басқа жеке тұлға пайдасына жеке тұлғалар арқылы қаржыландырылады. Қаржыландыру сипаты бойынша төмендегідей ажыратылады: Міндетті – жұмыс жасайтын халық үшін, не елдің бүкіл тұрғындары үшін қатысу міндетті. Мемлекет жарналар (әлеуметтік аударымдар) мөлшерлемесін толық немесе біршама мәнде белгілейді. Ерікті – жеке ықтияры бойынша қатысады, жарналар (аударымдар) мөлшерлемесі зейнетақымен қамсыздандыру туралы шарт тараптарының келісімі бойынша белгіленеді.
- 6. Әлем бойынша зейнетақы жүйесінің түрлерін үлестіру бойынша графикалық ақпарат 6 Елдер зейнетақы жүйесінің түрлері (DB немесе DC) және DB-дан DC-ға өтудің негізгі үрдістері бойынша ІЖӨ-ден пайыз (10%-ға дейін, 10 бастап 50%-ға дейін, 50% астам) ретінде көрсетілген зейнетақы активтерінің көлеміне байланысты топтастырылған.
- 7. Қазақстан Республикасы зейнетақы жүйесінің құрылымы 7БЖЗҚ МЕМЛЕКЕТ БАЗАЛЫҚ ЗЕЙНЕТАҚЫ (01.07.2018 ж. бастап жалпы өтіл есебімен) ОРТАҚ ЗЕЙНЕТАҚЫ (өтілден бастап 01.01.98 ж. дейін) ЕРІКТІ ЖИНАҚТАУШЫ ЖҮЙЕ МІНДЕТТІ ЖИНАҚТАУШЫ ЖҮЙЕ: жұмысшының есебінен 10%; аса қауіпті өндірістер үшін жұмыс берушінің есебінен 5% 2 3 1 1.1 1.2 2.12.2 МІНДЕТТІ ШАРТТЫ- ЖИНАҚТАУШЫ ЖҮЙЕ: барлық жұмысшылар үшін жұмыс берушінің есебінен 5% (01.01.2020 ж. бастап)
- 8. 1.1. Базалық зейнетақы 8 01.01.2018ж. бастап базалық зейнетақы 15 274 теңге. Барлық зейнеткерлерге еңбек өтіліне немесе табыс деңгейіне қарамастан бірдей төленеді. кірістер өтіл Зейнетақы жасы өтіл РЕСПУБЛИКАЛЫҚ БЮДЖЕТ ЕСЕБІНЕН ТӨЛЕНЕТІН МЕМЛЕКЕТТІК БАЗАЛЫҚ ЗЕЙНЕТАҚЫ 01.07.2018 ж. бастап базалық зейнетақы мөлшері өтіліне байланысты: 0 жылдан 10 жылға дейін өтілі болса КД-дан 54%, Әр жылға 10 жылдың үстіне КД-дан +2%. Жоғарғы зейнетақы 1 КД – 33 жыл және одан көп өтілмен
- 9. 1.2. Ортақ (еңбек) зейнетақы 9 Толық еңбек зейнетақысы үшін қажетті өтіл ОРТАҚ (ЕҢБЕК) ЗЕЙНЕТАҚЫ РЕСПУБЛИКАЛЫҚ БЮДЖЕТ ЕСЕБІНЕН ТӨЛЕНЕДІ 25жыл 20жыл Зейнетақыны есептеу үшін қабылданатын барынша табыс мөлшері: 110 630 ТЕҢГЕ 01.01.1995 ж.бастап қатарынан кез келген 3 жыл үшін орташа айлық табысынан 60% Зейнетақының толық мөлшері 6ай Ортақ еңбек зейнетақысы 01.01.1998 ж.дейін еңбек өтілі бар зейнеткерлерге төленеді, кемінде Қажетті өтілдің үстіне әрбір қосымша жыл үшін+орташа айлық кірістен 1%, бірақ аспайды 75%барлығы Толық еңбек зейнетақысы (60%) = 66 378 ТЕҢГЕ Барынша еңбек зейнетақысы (75%) = 82 973 ТЕҢГЕ 2018 жылы: Орташа нақты еңбек зейнетақысы = 50 850 ТЕҢГЕ2017 ж.: 01.01.2018 ж.бастап: 46АЕК
- 10. 2.1. Міндетті жинақтаушы жүйе 10 Жинақтаушы зейнетақы жүйесі 01.01.1998 жылдан бастап Чили үлгісі бойынша енгізілген: жеке зейнетақы шоттарымен және белгіленген жарналармен МЗЖ МІНДЕТТІ ЗЕЙНЕТАҚЫ ЖАРНАЛАРЫ Жұмысшының ай сайынғы табысынан 10% мөлшерінде жұмысшының есебінен (ең төменгі жалақының 75 еселенген мөлшерінен аспайтын (2018 ж.: 2 121 300 теңге)). МКЗЖ МІНДЕТТІ КӘСІПТІК ЗЕЙНЕТАҚЫ ЖАРНАЛАРЫ жұмыс берушінің меншікті қаражаты есебінен жұмысшының ай сайынғы табысынан 5% мөлшерінде БЖЗҚ-ға ҚР ЕжәнеХӘҚМ тізбесіне сай еңбек жағдайы зиянды (аса зиянды) жұмыспен айналысатын жұмысшылардың пайдасына аударылады. Мемлекет алушыларға БЖЗҚ-дағы МЗЖ, МКЗЖ заңнамамен белгіленген зейнет жасына толу сәтіне құнсыздану деңгейiн ескере отырып, нақты енгізілген жарналары мөлшерінде сақталуына кепілдік береді.
- 11. 2.2. Шартты-жинақтаушы зейнетақы жүйесі 11 01.01.2020 ж. бастап зейнетақы жүйесінің жаңа шартты-жинақтаушы құрамдауышы енгізіледі – жұмысшының ай сайынғы табысынан 5% жұмыс берушінің міндетті зейнетақы жарналары (ЖМЗЖ). ЖМЗЖ зейнетақымен қамсыздандыру жауапкершілігін мемлекет, жұмысшы және жұмыс беруші арасында бөлу жолымен зейнетақымен қамсыздандыру деңгейін арттыруды қамтамасыз етуге бағытталған. ЖМЗЖ есебінен зейнетақы төлемдері БЖЗҚ-ға жинап келгенде кемінде 60 күнтізбелік ай ЖМЗЖ аударылған жеке тұлғаларға төленеді. Алғашқы төлемдер 01.01.2025 жылдан төлене бастайды. ЖМЗЖ есебінен зейнетақы төлемдері ай сайын және өмір бойына төленеді. Жинақтар мұраға қалдырылмайды. Құнсыздану деңгейі есебімен жарналардың сақталуы бойынша мемлекеттік кепілдік жоқ. Міндеттемелер инвестициялық табыс есебімен, әр салымшыға енгізілген жарналар мөлшері мен санына байланысты құрылады. Зейнетке шығар кезде жинақтаудың барлық кезеңі үшін барлық жарналар, инвестициялық табыс және қайтыс болғандар мен эмигранттардың жинақтарын қайта бөлу есебімен жинақтардың балансы қалыптасады. ЖҰМЫС БЕРУШІ (агент) ЖҰМЫСШЫ (алушы) ЖМЗЖ мөлшерлемесі жұмысшының табысынан 5% құрайды Меншікті қаражат есебінен ЖМЗЖ аударады БЖЗҚ-да ашылған жеке тұлғаның (жұмысшының) шартты зейнетақы шотына ЖМЗЖ 5% 63жас 62-63 жас Мүгедектігі мерзімсіз белгіленген I және II топтағы мүгедектер
- 12. 12*01.01.2018 жылға ЕРІКТІ ЖИНАҚТАУШЫ ЖҮЙЕ Ерікті зейнетақы жарналары жеке және корпоративтік ЕЗЖ ЕРІКТІ ЗЕЙНЕТАҚЫ ЖАРНАЛАРЫ Салымшылардың (жеке немесе заңды тұлғалар) өз ықтияры бойынша зейнетақы төлемдерін алушылардың пайдасына (яғни, өз пайдасына немесе үшінші тұлғаның пайдасына) БЖЗҚ-ға енгізетін сома. ЕЗЖ мөлшерлемесі зейнетақымен қамсыздандыру туралы шарт тараптарының келісімі бойынша белгіленеді. 35,5мың ЕЗЖ бойынша ЖЗШ саны* 1 722млн. тг ЕЗЖ есебінен жинақтар сомасы*
Editor's Notes
- ІЖӨ-ден % ретінде 10 бастап 50%-ға дейін зейнетақы активтері, негізінен DB, DC жағына өту үрдісі. Мысалы: Бельгия, Германия, Мальта, Португалия, Бразилия ІЖӨ-ден % ретінде 10 бастап 50%-ға дейін зейнетақы активтері, басты түрде DC немесе DC жағына қарай елеулі өту. Мысалы: Австрия, Испания, Болгария, Хорватия, Эстония, Литва, Польша, Словакия, Жаңа Зеландия, Тайвань, Колумбия, Мексика, Перу, Гонконг Қазақстанның зейнетақы жүйесі картада көрсетілмеген, бірақ жіктелуі бойынша біздің ел осы санатқа жатады. 2017 жылдың қорытындысы бойынша зейнетақы жинақтары сомасының қатынасы ІЖӨ-ден % ретінде 15,1% құрайды. Міндетті жинақтаушы зейнетақы жүйесі (DC) біртіндеп үлестіруші жүйені алмастырады (DB), 2020 жылдан бастап шартты-жинақтаушы жүйені (NDC) ендіру жоспарлануда. ІЖӨ-ден % ретінде 50%-ден астам зейнетақы активтері негізінен DC немесе DC жағына елеулі жылжу. Мысалы: Дания, Швеция, Швейцария, Ұлыбритания, Австралия, Малайзия, Сингапур, Чили, АҚШ, ОАР
- Қазақстанның қолданыстағы зейнетақы жүйесі көп компонентті болып табылады және базалық, міндетті және ерікті деңгейден тұрады. Бұл ретте әр деңгейдің өз шағын компоненттері бар. Осылайша, мемлекет іргелі зейнетақымен қамсыздандыруды бюджетке салықтық түсімдер есебінен қаржыланатын базалық және ортақ зейнетақы түрінде береді. Өз кезегінде екінші деңгейге жұмысшының міндетті 10% жарнасы және аса қауіпті еңбек жағдайында еңбек ететін жұмысшы табысының 5% мөлшерінде жұмыс берушінің міндетті кәсіптік зейнетақы жарналары кіреді. Үшінші деңгей жеке және корпоративтік ерікті зейнетақы жарналарынан тұрады. Екінші және үшінші деңгейлер жинақтаушы болып табылады және Бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қорында қалыптасады. Көпдеңгейлі үлгі зейнетақы жүйесінің тұтастай зейнетақы тұрақтылығын арттыруға және біріккен зейнетақы төлемдерінің тепе-теңдігін қамтамасыз етуге мүмкіндік береді. Мұндай үлгінің артықшылықтары: - мемлекет, жұмыс беруші және жұмысшы арасында жауапкершілікті қайта бөлу нәтижесінде бюджетке жүктеменің төмендеуі, - демографиялық трендтерге тәуелділіктің төмендеуі, - қатысу өтілі мен жарналарды жеке есепке алу арқылы халықты зейнетақы жүйесімен қамтуды арттыруды ынталандыру, сондай-ақ елдің экономикасына инвестициялау үшін «ұзын» ақша құру. Әр компонентке жеке тоқталғым келеді.
- Базалық зейнетақы төлемі қазір еңбек өтіліне және бұрын алған табыстарына қарамастан барлық зейнеткерлер үшін бірдей тағайындалады. Оның мөлшері жыл сайын республикалық бюджет туралы заңмен белгіленеді. 01.01.2018 жылдан бастап ол 15 274 теңгені құрады (КД-дан 54% ). 2018 жылғы 1 шілдеден бастап базалық зейнетақы төлемдерін тағайындау тәртібі өзгертілді. Енді оның мөлшері жинақтаушы зейнетақы жүйесіне қатысу өтіліне және 01.01.1998 жылға дейінгі, яғни жинақтаушы жүйені енгізгенге дейінгі еңбек өтіліне байланысты. Жалпы қатысу өтіліне он және кемінде жыл болса, ол толық жоқ болса да базалық немесе ортақ зейнетақы күнкөріс деңгейінен 54 пайыз мөлшерінде беріледі. Он жылдан астам зейнетақы жүйесіне қатысу өтілінің әрбір толық жылы үшін базалық зейнетақы мөлшері 2 пайыздық тармаққа ұлғаяды, бірақ күнкөріс деңгейінен 100 пайыз аспайды. Яғни барынша базалық зейнетақыны жалпы қатысу өтілі 33 жыл және одан көп жылды құрайтын тұлғалар ала алады. (2018 жылы 1 КД: 28 284 теңге).
- Ортақ немесе еңбек мемлекеттік зейнетақы 1998 жылға дейін кемінде 6 ай еңбек өтілі бар тұлғаларға есептеледі. Толық ортақ зейнетақыны алу үшін еңбек өтілі ерлер үшін – кемінде 25 жыл; әйелдер үшін – кемінде 20 жыл болуы тиіс. Толық еңбек зейнетақысының мөлшері 1995 жылғы 1 қаңтардан бастап қатарынан кез келген 36 күнтізбелік ай үшін азаматтың орташа айлық кірісінен 60% мөлшерінде есептеледі. Өтілі аз болса зейнетақы мөлшері тепе-тең азаяды. Өтілі көп болса зейнетақы ең көп 75% мөлшерге дейін әрбір қосымша жыл үшін 1 пайыздық тармаққа ұлғаяды. Бұл ретте зейнетақы төлемдері ең көп және ең төмен көрсеткіштермен шектеледі. Ең төменгі зейнетақы сәйкесті жылға республикалық бюджетпен белгіленеді (01.01.2018 жылдан бастап ол 33 745 теңгені құрады), ал ең көп зейнетақыда республикалық бюджетпен белгіленетін 46 еселенген айлық есеп көрсеткішке тең кіріс мөлшерімен шектелген (01.07.2018 ж. бастап = 46 х 2 405 теңге = 110 630 теңге). Яғни барынша қолжетімді зейнетақы 2018 жылы 82 973 теңгені құрады. Зейнетақы мөлшері заңнамамен белгіленеді және қаржы-экономикалық жағдайларға байланысты үнемі өзгертіліп (әдетт жыл сайын) отырады. Бүгін толық және ең көп зейнетақыны зейнеткерлердің барлығы ала бермейді. Көбінесе бұл сәйкесті еңбек өтілін растаудағы қиындықтармен байланысты. Мысалы, 2017 жылы орташа еңбек зейнетақы 50 850 теңгені (толық зейнетақының 70%) құрады. Уақыт келе зейнетке жаңадан шығатын азаматтардың жеткіліксіз өтіліне байланысты аталмыш құрамдауыш бойынша төлемдер төмендетілетін болады. Соңғысы оны алуға 70-жылдардың соңында туған азаматтар құқылы болады.
- Жинақтаушы зейнетақы жүйесі 1998 жылдан бастап чили үлгісі бойынша енгізілген, яғни бұл белгіленген мөлшерде міндетті жарналар аударылып отыратын жеке зейнетақы шоттары бар жүйе. Бұл жарналар кейіннен жинақтарды сақтау және көбейту мақсатында түрлі қаржы құралдарына инвестицияланады. Инвестициялық табыс жеке шоттарға күн сайын бөлінеді. Қазақстанда жұмысшының табысынан 10% міндетті зейнетақы жарналары және 2014 жылдан бастап еңбек жағдайы зиянды жұмыспен айналысатын жұмысшылардың пайдасына енгізілетін жұмыс берушінің есебінен 5% міндетті кәсіптік зейнетақы жарналары белгіленген. Мұндай кәсіптердің тізімі Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігінің тізбесімен белгіленеді, ол қажеттілігіне қарай қайта қаралуы мүмкін. Мемлекет алушыларға БЖЗҚ-дағы міндетті жарналардың заңнамамен белгіленген зейнет жасына толу сәтіне құнсыздану деңгейiн ескере отырып, нақты енгізілген жарналары мөлшерінде сақталуына кепілдік береді. Мемлекеттік кепілдікті бұрынғы ЗТМО базасында құрылған және «Азаматтарға арналған үкімет» Мемлекеттік корпорациясының құрылымына кіретін әлеуметтік төлемдердің ведомствоаралық есеп айырысу орталығы есептейды және төлейді. Мемлекеттік зейнетақыны ресімдеу кезінде мемлекеттік кепілдікті алу үшін тиісті өтініш беріледі. Өтемақы біржолғы төлеммен жүзеге асырылады. Инвестициялық табыс зейнетақы жинақтарын құруда маңызды рөл атқарғанымен, жарналарды төлеу тәртібі бірінші кезекте тұрады. Сарапшылар атап көрсеткендей, егер есептейтін нәрсе болмаса, табыстылықтың қандай болатыны маңызды емес. Сондықтан зейнетақы жарналарын тұрақты түрде және толық көлемде төлеу аса маңызды.
- Қазақстан Республикасының зейнетақы жүйесін одан әрі жаңғыртудың 2030 жылға дейінгі тұжырымдамасында жұмысшының табысынан 5% мөлшерде жұмыс берушінің міндетті зейнетақы жарналары есебінен қосымша шартты-жинақтаушы құрамдауышын енгізу көзделген. Жаңа құрамдауыш бойынша есепке алу үлгісін әзірлеу кезінде Қазақстан Швеция, Норвегия және Латвия сынды еуропа елдерінің тәжірибесіне сүйенді. Оның негізінде жинақтаушы, сондай-ақ, тарату жүйесінің қағидаттары жатыр. Яғни еңбек еткен өмірінде жұмысшының пайдасына оның жұмыс берушісінен жарналар түсетін болады. Бірақ қолданыстағы жинақтаушы жүйеге қарағанда жұмысшы зейнетке шығар кезде өзінің шартты шотындағы зейнетақы жинақтары сомасы және жұмыс өтілі есебімен жаңа құрамдауыштан өмір бойы төлем алуға құқығын алады. Бұл ретте, жұмыс берушінің жарналарынан және инвестициялық кірістен бөлек жұмысшылардың шоттарына зейнеткерлік жасқа жетпей жатып жүйеден шығып қалған қатысушылардың жинақтарының балансы қайта бөлінетін болады, олар – қайтыс болғандар немесе шетелге тұрақты тұруға кеткен азаматтар. Жарналарды қаржыландыру көзі жұмысшы емес, жұмыс беруші болып табылатындықтан қайта бөлуге жол беріледі және сәйкесінше шартты жинақтар мұраға қалдырылмайды. Қайта бөлу нәтижесі қатысушының шартты зейнетақы жинақтарын 10-20% арттырады. Бұл ретте жалақысы төмен азаматтар санаты үшін 50%-ға дейін артуы мүмкін. ЖМЗЖ алғаш 2018 жылдың 1 қаңтарынан бастап іске асыру жоспарланған, алайда Мемлекет Басшысының тапсырмасына сәйкес, экономикалық жағдайды ескере келе және жұмыс берушілерге артық қаржылық жүктеменің артуын болдырмау мақсатында, заңнамаға түзетулер енгізілді, және ЖМЗЖ ендіру мерзімі 2020 жылға дейін шегерілді.
- Зейнетақы жүйесінің үшінші деңгейі ерікті зейнетақы жарналарының төлемін көздейді. ЕЗЖ - зейнетақы төлемдерін алушылардың пайдасына (яғни, өз пайдасына немесе үшінші тұлғаның пайдасына) жеке немесе заңды тұлға бола алатын салымшылардың БЖЗҚ-ға өз ықтияры бойынша енгізетін сомасы. Ерікті жарналардың мөлшерлемесі тараптардың келісімі бойынша белгіленеді. Бұл жинақтың түрі біздің елде әлі дами қойған жоқ. Алайда зейнетақымен қамсыздандыру жүйесі дамыған елдердің тәжірибесіне қарасақ, оларда ерікті зейнетақы жарналарына аса назар аударылған. Олар халықтың қамтылуын кеңейтуде және жиынтық зейнетақының тепе-тең деңгейін құруда маңызды рөл атқарады. Оның ішінде түрлі салықтық жеңілдіктер көзделеді. Назарларыңызға рақмет!