Rapport resultaten onderzoek informatiepositie raadsleden

Vereniging van Nederlandse Gemeenten
Raadsleden in de
informatiesamenleving
Resultaat onderzoek informatiepositie
raadsleden

1VNG Realisatie
Maike Popma
Alexander Versteeg
Tim Kies
Victor van Hagen
VNG Realisatie
Nassaulaan 12
2514 JS Den Haag
Maart 2019

2VNG Realisatie
Inhoud
1. Aanleiding.................................................................................................................................. 3
2. Aanpak ...................................................................................................................................... 4
3. Context-analyse ........................................................................................................................ 6
Hotspot 1 – Griffie ..................................................................................................................... 8
Hotspot 2 – Dualisme................................................................................................................ 9
Hotspot 3 – Veiligheid ............................................................................................................... 9
Hotspot 4 – Gemeenschappelijke regelingen ......................................................................... 10
Hotspot 5 – WhatsApp generatie ............................................................................................ 10
Hotspot 6 – Big issues ............................................................................................................ 11
Hotspot 7 – Happy flow ........................................................................................................... 12
Hotspot 8 – Rechtspositie ....................................................................................................... 12
Hotspot 9 – Verbinder ............................................................................................................. 13
Hotspot 10 – Lokale media ..................................................................................................... 13
4. Vervolgstappen ....................................................................................................................... 15
4.1. Ontwikkellijn 1 – De versterkte griffie............................................................................ 17
4.2. Ontwikkellijn 2 – De verbinding behouden.................................................................... 20
4.3. Ontwikkellijn 3 – Een veilig en oprecht ambt ................................................................ 23
5. Dankwoord .............................................................................................................................. 25

3VNG Realisatie
1. Aanleiding
De maatschappij legt meer nadruk op de transparantie van de overheid en
innovatie van het beleid. De toegankelijkheid van relevante informatie en het
toepassen ervan spelen hierin een belangrijke rol. De snelheid van de
ontwikkelingen en verandering in behoeften leiden tot spanning bij
gemeenten om in controle te blijven.
De gemeenten zijn ambitieus om de informatievoorziening voor bestuur, ambtenaren, raad,
burgers, ondernemers en stakeholders te verbeteren. Ze gebruiken informatie en data vaker om
beleid mee te maken, te monitoren en te verantwoorden. Naast hun eigen (informatie)systemen,
gebruiken ze hiervoor collectieve voorzieningen zoals bijv. informatieplatform
Waarstaatjegemeente.nl (WSJG), CBS en open data voorzieningen.
De Wet Revitalisering Generiek Toezicht (RGT) uit 2012 had als doel raadsleden in hun kracht te
zetten en de controlerende rol van de gemeenteraad te versterken. Het instrument
Toezichtinformatie op Waarstaatjegemeente.nl gaven raadsleden en toezichthouders inzicht in de
uitvoering van medebewindswetten door gemeenten. In 2017 is de VNG gestopt met het aanbieden
van dit instrument omdat het instrument onvoldoende meer aansloot bij de behoeften van
verschillende gebruikers.
Door het wegvallen van Toezichtinformatie op WSJG en diverse ontwikkelingen op gebied van
informatievoorziening (o.a. Toepassing op Open Raad en Open Verantwoording) ontstond de
urgente vraag om meer inzicht te krijgen in de informatiebehoefte van raadsleden.
Gebruikersonderzoek van Waarstaatstaatjegemeente.nl (Klantreis WSJG, 2017) gaf onvoldoende
duidelijkheid welke belemmeringen raadsleden in hun informatiepositie ervaren. Met programma
Open Verantwoording (RFC GGU Ensia 19 februari 2018) is verkenning gestart voor het versterken
van de informatiepositie van raadsleden. Onderdeel van programma was onderzoek bij en met de
raadsleden uit te gaan voeren.
In maart 2018 zijn er gemeenteraadsverkiezingen geweest en zijn de gemeenteraden vernieuwd.
Dit bleek een mooie kans te gaan peilen wat de informatiebehoefte is bij de raadsleden en om
vervolgstappen te kunnen nemen in de informatievoorziening te optimaliseren Via het observeren
van de groep in hun rol als raadslid is gekeken worden hoe bij raadsleden vragen ontstaan, de
informatie wordt verzameld en dan wordt toegepast in hun verschillende rollen.
Doel van het onderzoek is om met de resultaten verbeterde instrumenten te maken die beter
aansluiten bij de veranderde behoefte.

4VNG Realisatie
2. Aanpak
Het onderzoek naar de informatiepositie beoogt in eerste plaats inzicht te
geven in hoe de raadsleden aan hun informatie komen, en hoe en in welke
mate ze deze toepassen in hun rol als raadslid. De aanleiding van de vraag,
de verhouding van het aanbod van informatie actief (zelf zoeken) en passief
(vanuit gemeente) en welke belemmeringen ze verder ervaren waren ook
wenselijk om in het onderzoek mee te nemen.
VNG Realisatie wilde het onderzoek doen samen met de doelgroep op een zichtbare en
interactieve wijze. Wenselijk was dat de aanpak snel inzichten gaf ivm diverse ontwikkelingen (o.a.
wegvallen Toezichtinformatie en Open Raad). De presentatie van de bevindingen moesten
aansprekend en inspirerend zijn. De keuze van onderzoeksmethodiek is daarom Design Thinking
geweest.
Design thinking is een innovatieve kwalitatieve onderzoeksmethode waarbij de klant of doelgroep
centraal wordt gesteld. De methode gaat uit van 3 fasen (Inventariseren, Ontwerpen, Uitwerken),
zie ook figuur 2.1. De klant en stakeholders1 worden in elke fase betrokken en onderdeel gemaakt
van het ontwerpen van oplossingen. Dit vergroot het draagvlak en verhoogt het tempo om tot
productontwikkeling te komen en te implementeren.
Figuur 2.1: Fasen innovatie onderzoek Design thinking
Met de bevindingen (zie Context-analyse) in het onderzoek informatiepositie raadsleden is fase
Inventariseren voltooid. De bevindingen zijn input voor mogelijke vervolgtrajecten voor ontwikkeling
van diensten en producten (zie Vervolgstappen).
1 Betrokken stakeholders in de Willemshof zijn Vereniging van Raadsleden, Vereniging van
Griffiers, Commissie Raadsleden & Griffiers en Commissie Bestuur en Veiligheid.

5VNG Realisatie
Het onderzoek bestond uit het uitvoeren van verdiepende interviews bij raadsleden. Verder zijn de
deelnemers gevraagd via Mobile ethnography (een digitaal “huishoudboekje”) positieve en
negatieve ervaringen in hun informatiepositie bij te houden. Tijdens het onderzoek moest een
deelnemend raadslid vooral raadslid zijn. De deelname aan het onderzoek was vrijwillig en in de
aanpak is rekening gehouden om de belasting voor een raadslid zo minimaal mogelijk te houden.
Alle informatie die tijdens het onderzoek is verzameld en de resultaten zijn anoniem verwerkt.
Voor het onderzoek is een diverse groep van raadsleden uitgenodigd. Om de representativiteit zo
groot mogelijk te maken is een selectie gedaan op politieke achtergrond, regionale spreiding,
gemeentegrootte, onderdeel van coalitie of oppositie, man/vrouw, jong/oud, en duur van
raadslidschap (anciënniteit). De selectie heeft geleid tot 15 open gesprekken in de periode
september/oktober 2018. In november is de informatie verwerkt in een context-map. Tijdens de ALV
van de vereniging van Raadsleden is dit beeld getoetst bij een groep raadsleden die niet aan het
onderzoek hebben deelgenomen. De context-map wordt beschreven in de volgende paragraaf en is
gepresenteerd in een visualisatie (Figuur 3.1).

6VNG Realisatie
3. Context-analyse
In de literatuur worden gemeenteraadsleden vaak geportretteerd als een pion
in een duidelijk uitgekristalliseerd speelveld. Deze positie is juridisch
verankerd in de gemeentewet en onderdeel van “het Huis van Thorbecke”.
Uit het VNG onderzoek naar de informatiepositie van raadsleden komt een
ander beeld naar voren.
Figuur 3.1: Context-map onderzoek Informatiepositie Raadsleden
Raadsleden worden voor vier jaar gekozen en in die periode wordt er veel van hen verwacht. Wat
we zien is dat raadsleden nogal van elkaar verschillen. Zij wonen in verschillende gemeenten waar
uiteenlopende onderwerpen en belangen spelen. Soms klein en overzichtelijk zoals de aanleg van
een plantsoentje, soms complex en gemeentegrensoverschrijdend zoals de uitbreiding van een
windmolenpark. Uit het onderzoek blijkt dat raadsleden graag hun oor te luisteren leggen. Zij leggen
contact met inwoners, polsen politieke achterbannen om hun standpunt te bepalen en brengen
bezoeken aan ondernemers en organisaties uit het maatschappelijk middenveld. We omschrijven
deze lokale ruimte waarin al deze interacties met o.a. inwoners, belangenverenigingen,
ondernemers en lokale media plaatsvindt met de term Samenleving.

7VNG Realisatie
De tweede ruimte die vanuit het Raadsledenonderzoek als relevant naar voren kwam duiden we
met de term Organisatie. Hieronder wordt de politiek-bestuurlijke organisatie en governance
verstaan waarin gemeenteraadsleden opereren. Politiek is iets dat je moet liggen. De raadsleden
zijn lid van een politieke partij die in de coalitie of de oppositie actief is. Politiek is ook vaak
ongrijpbaar. Een landelijke partij met een stevige organisatie en omvangrijke ondersteuning is
anders dan een net beginnende lokale partij die zijn standpunten nog moeten vormen. De mate
waarin ze effectief hun netwerken inzetten en de beschikbare informatie doelgericht gebruiken blijkt
bepalend voor de positie van het raadslid binnen deze ruimte. Deze positie ligt niet van te voren
vast. Soms is het voor raadsleden lastig om in te schatten wat hun specifieke rol is en waar ze van
meerwaarde kunnen zijn. Het is vaak gewoon een kwestie van uitproberen.
Het raadslidmaatschap kost veel tijd. Het moet meestal gebeuren in de vrije uurtjes. Doordeweeks
werken of studeren de meeste raadsleden. Ze zijn lid van hun verenigingen,
geloofsgemeenschappen en vrijwilligersorganisaties. Ieder raadslid heeft een eigen achtergrond,
opleiding en gezinssituatie. Een raadslid dat werkt als melkveehoudster brengt die kennis en kunde
mee in de raadszaal. En die kan wezenlijk verschillen van iemand die werkt als ambtenaar binnen
het sociaal domein in een naburige gemeente. Deze ruimte waarin het raadslid binnen zijn of haar
eigen mogelijkheden, met zijn of haar achtergrond en motivatie verbindingen legt met het
raadswerk noemen we in dit kader Professionaliteit.
Binnen deze drie ruimtes herkennen de onderzoekers diverse hotspots. Een hotspot definiëren we
hier als een optelsom van issues en kansen die op het pad van de raadslid langskomen. Alle
hotspots hebben een duidelijk te herkennen informatiecomponent in zichzelf, maar zijn ook
afhankelijk van de positie van het raadslid binnen de ruimtes samenleving, organisatie en
professionaliteit. We onderscheiden 10 hotspots. Deze zijn in willekeurige en geen orde van
belangrijkheid:
• Hotspot 1 – Griffie
• Hotspot 2 – Dualisme
• Hotspot 3 – Veiligheid
• Hotspot 4 – Gemeenschappelijke regelingen
• Hotspot 5 – WhatsApp generatie
• Hotspot 6 – Big issues
• Hotspot 7 – Happy flow
• Hotspot 8 – Rechtspositie
• Hotspot 9 – Verbinder
• Hotspot 10 – Lokale media
In de volgende paragrafen worden de hotspots beschreven. De beschrijving van een hotspot start
met een opvallende quote van een deelnemer die de hotspot goed typeert. Er volgt hierna een korte
uiteenzetting wat er speelt voor de raadsleden in de hotspot, welke belemmeringen er worden
herkend en wat een mogelijke oplossingsrichting is.

8VNG Realisatie
Figuur 3.2: Uitsnede hotspots Context-map onderzoek Informatiepositie Raadsleden
Hotspot 1 – Griffie
“Ik had een opener informatieklimaat gewild en verwacht”
De griffie dient elk raadslid te voorzien van faciliteiten, zodat raadsleden hun werkzaamheden goed
kunnen uitvoeren. De griffie bestaat uit de griffier en zijn ondersteuning en moet over voldoende
capaciteit beschikken om raadsleden op secretarieel, procesmatig en inhoudelijk gebied te
ondersteunen. Een goed functionerende griffie is essentieel voor het goed kunnen functioneren van
de raadsleden.
Belemmering: Capaciteitsprobleem griffie
Voor het goed kunnen uitvoeren van de werkzaamheden en taken van de raadsleden, wordt de
griffier als essentiële partner gezien. De benaderbaarheid en inzet van de griffier wordt door de
raadsleden zeer gewaardeerd. Zij beschrijven de algemene ondersteuning van de griffie als
“meestal op orde”. De raadsleden ervaren het als een belemmering dat de griffie niet altijd de
mogelijkheid kan bieden om naast ondersteuning die regulier geboden wordt, iets extra’s te kunnen
bieden. Raadsleden zien dit als een capaciteitsprobleem van de griffie.
Oplossingsrichting: Transparantie van informatie
Raadsleden hebben duidelijke wensen ten opzichte van het functioneren van de griffie wat betreft
het verschaffen van informatie. Zij wensen dat informatie zoveel mogelijk transparantie is. Ook
dienen de totstandkoming van besluiten meer aangekleed te worden met relevante annotaties.
Jargon en afkortingen moeten worden gemeden of goed worden toegelicht. Daarnaast willen
raadsleden gebruik kunnen maken van een goed werkend en toegankelijk Raadsinformatiesysteem

9VNG Realisatie
(RIS), waarin compleetheid, kwaliteit en vindbaarheid van informatie gewaarborgd is. Om de
informatiepositie tussen coalitie en oppositie en de gemeenschappelijke regelingen te beschrijven,
wordt de term level playing field gebruikt. Daarnaast geven raadsleden aan een veilige plek nodig te
hebben om hun raadslidschap vorm te geven.
Hotspot 2 – Dualisme
“Versnippering en een gesloten politiek blok, dan komen de kiezers op een zijspoor”
Sinds de invoering van de Wet dualisering gemeentebestuur, zijn de rollen, taken en posities van
de raad en het college gescheiden. Beide organen beschikken nu over een eigen ambtelijke
organisatie die ondersteunt in het verschaffen van informatie en voorzieningen. Het functioneren
van de raad en het college is afhankelijk van individuele raadsleden, de effectiviteit van de griffie en
de bestuurlijke cultuur binnen een gemeente.
Belemmering: Dualisme niet vanzelfsprekend
De gemeenteraad is het hoogste gezagsorgaan in een gemeente. Toch heerst soms het gevoel
onder raadsleden dat het college dat is. Bij grote complexere onderwerpen moeten raadsleden er
alles aan doen om de relevante, meest actuele en betrouwbare informatie te vergaren. Daardoor is
het moeilijk en soms onmogelijk om het college goed onderbouwd te controleren. Sinds de
invoering van de Wet dualisering gemeentebestuur heeft de gemeenteraad ondersteuning
gekregen van de griffie. Raadsleden zijn over het algemeen positief over de griffier in hun
gemeente, maar geven ook aan dat de griffie overbelast is en niet altijd het maatwerk kan leveren
die zij nodig hebben om als raadslid optimaal te functioneren.
Oplossingsrichting: Politiek overstijgende allianties
Veel gemeenten zijn actief in het verbeteren van het dualisme. De informatiepositie wordt verbeterd
door te investeren in griffie en informatie toegankelijker te maken. Soms kiezen gemeenten er voor
om niet meer in termen van coalitie en oppositie te denken, maar oplossingen te zoeken in politiek
overstijgende allianties die de problemen van burgers en ondernemers kunnen oplossen.
Hotspot 3 – Veiligheid
“Het raadslidmaatschap is een rollercoaster”
In een democratie moeten volksvertegenwoordigers hun werk in vrijheid kunnen uitvoeren. Dit is
verankerd in wetten, regelgeving en gedragscodes. De praktijk is soms wat grilliger; uit onderzoek
van de Nederlandse Vereniging voor Raadsleden en EenVandaag (2018) bleek dat ruim een derde
van de raadsleden te maken heeft gehad met verbale intimidatie. Tientallen raadsleden gaven aan
zelfs gechanteerd of bedreigd te worden en vernieling en fysieke intimidatie mee te maken. Onder
deze omstandigheden is het moeilijk om het raadswerk nog goed uit te kunnen oefenen.

10VNG Realisatie
Belemmering: Ervaring met bedreiging en intimidatie
Uit de gesprekken die we met raadsleden hebben gevoerd, kwam naar voren dat sommigen ook
ervaring hebben met aanvallen vanuit de pers, bedreigingen, intimidatie of zelfs een poging om het
leven van een raadslid te ontnemen. De raadsleden geven aan dat er soms sprake is van subtiele
vormen van bedreiging en intimidatie. Daarnaast komt het voor dat er onenigheid ontstaat tussen
de raad en het college waarbij van beide kanten niet fraai wordt gehandeld.
Oplossingsrichting: Creëren van een veilige omgeving
Meer dan ooit lijkt het van belang om met raadsleden het gesprek aan te gaan over hun gevoel van
veiligheid. Op deze manier kan worden geïnventariseerd hoe het werk van raadsleden weer kan
worden teruggebracht binnen de grenzen van een vrije en veilige omgeving
Hotspot 4 – Gemeenschappelijke regelingen
“De schaal is te groot geworden!”
De gemeenteraad beslist over welke taken in een gemeenschappelijke regeling worden uitgevoerd.
Informatie- en verantwoordingsplicht is een essentieel onderdeel voor het uitvoeren van de taken
van de raad. De gemeenschappelijke regelingen streven ernaar de burger en ondernemer optimaal
en efficiënt te bedienen door een goede onderlinge samenwerking tussen de verschillende
gemeenten te promoten.
Belemmering: Controle op functioneren samenwerking moeizaam
In de praktijk blijkt de controle op het functioneren van de samenwerking of het agenderen van een
zienswijze een moeizame aangelegenheid. De informatie die raadsleden krijgen, sluit niet aan bij
hun behoefte. Initiatief om goed geïnformeerd te blijven over de onderwerpen waar ze zich mee
bezig houden, ligt veelal bij de raadsleden zelf.
Oplossingsrichting: Grotere betrokkenheid bij gemeenschappelijke regelingen
Raadsleden geven aan dat ze meer betrokken willen worden bij de gemeenschappelijk regelingen,
zodat ze zich opdrachtgever voelen en de resultaten in de gaten kunnen houden. De
informatieplicht kent zijn basis in betrekken en op de hoogte gehouden worden. De beschikbare
informatie is voor iedereen gelijk(waardig). De vertegenwoordiging in de gemeenschappelijke
regeling door wethouders wordt als een belemmering ervaren. Alles betreft de gemeenschappelijke
regelingen moeten bespreekbaar zijn. Een volwassen rekenkamer wordt als oplossing gezien.
Hotspot 5 – WhatsApp generatie
“Twitter? Dat is wel een achterhaald medium inmiddels”
De manier waarop raadsleden met informatie omgaan moet eerlijk, navolgbaar en transparant zijn.
De werkzaamheden van raadsleden vragen om een secure aanpak; vertrouwelijkheid en
geheimhouding zijn belangrijke factoren in hun werk. Daarnaast wordt er van raadsleden verwacht
dat ze weten wat de totstandkoming en geschiedenis van standpunten en besluiten zijn.

11VNG Realisatie
Belemmering: Overzicht in proces kwijt
Om de integriteit van raadsleden te bewaken, worden thema-avonden georganiseerd die gaan over
integriteit. Daarnaast worden er bijeenkomsten van podium- en opiniecommissies georganiseerd in
aanloop naar besluitvorming. Door een gebrek aan tijd is het niet altijd mogelijk om duidelijke
zienswijzen te ontwikkelen en is het voor de raadsleden niet altijd duidelijk waar in de
besluitvormingscyclus ze zitten wat betreft inspraak. Door de veelheid aan gemeenschappelijke
regelingen raken raadsleden het overzicht, maar ook hun kaderstellende en controlerende rol kwijt.
Daarnaast worden sociale media steeds vaker ingezet als informatievoorziening, naast het gebruik
van formele informatiestromen en leesstukken.
Oplossingsrichting: Gebruik Google als aanvulling op RIS
De raadsleden hebben een volle agenda. Hun werkzaamheden zijn vaak complex en bestaan uit
veel leeswerk. De raadsleden moeten leren de juiste keuzes te maken en de juiste weg te vinden
voor het uitvoeren van hun werkzaamheden. Google wordt soms gebruikt als alternatief voor het
RIS, omdat de zoekfunctie van Google beter werkt dan de ‘vind’-functie van het RIS. Raadsleden
maken gebruik van diverse WhatsApp groepen om: hun standpunten aan te scherpen binnen de
eigen fractie, de puntjes op de i te zetten tijdens raadsvergaderingen en om contact te hebben met
gemeenten uit andere delen van het land.
Hotspot 6 – Big issues
“Het is soms allemaal bloed, zweet en jenever”
Elke gemeente kent ‘big issues’. Dit zijn complexe onderwerpen, als (gemeentelijke)
grensoverschrijdende thema’s en onderwerpen met veel sentiment. Voorbeelden van ‘big issues’
zijn grondstofdelving, regionale bereikbaarheid, beslissingen op het gebied van regionale
economie, het gebruik van ruimte en vraagstukken op het gebied van natuur en milieu. Raadsleden
zijn verantwoordelijk voor de aanpak van deze complexe onderwerpen. Hoe de gemeente omgaat
met deze issues, bepalen de raadsleden.
Belemmering: Moeite met aanpak van complexe onderwerpen
Het adequaat aanpakken van ‘big issues’ lukt raadsleden niet altijd. Dit komt onder meer door een
kennisachterstand, een gebrek aan informatie of het niet op tijd betrokken worden. Ook belemmert
onduidelijkheid over de invloedssfeer van raadsleden het goed kunnen reageren op complexe
onderwerpen, terwijl wel van raadsleden wordt verwacht dat ze dit doen.
Oplossingsrichting: Het vormen van coalities
Waar de lokale democratie wordt gepasseerd, de raad zijn invloed verliest, of zaken
onbespreekbaar worden, dient de raad te acteren om zaken binnen zijn invloedssfeer te houden.
Om complexe onderwerpen het hoofd te bieden, dient een coalitie over de grenzen van ‘coalitie’ en
‘oppositie’ heen niet geschuwd worden. Raadsleden moeten gewezen worden op hun recht op
informatie. Burgers hebben inspraak op besluiten en wijzigingen daarop om lokale ideeën ruimte te
geven. Hiermee wordt draagvlak gecreëerd bij de burgers.

12VNG Realisatie
Hotspot 7 – Happy flow
“Wie klein is, moet slim zijn”
Nederlandse Raadsleden vormen geen community die logischerwijs met elkaar samenwerken.
Raadsleden worden gescheiden door gemeentegrenzen, maar ook verdeeld door politieke en
ideologische grenzen, terwijl ze aangeven van elkaar te kunnen leren.
Belemmering: Gebrek aan een landelijk platform
Er is momenteel geen landelijk platform dat raadsleden kunnen gebruiken om onderling ervaringen
uit te wisselen. Raadsleden geven aan hier wel behoefte aan te hebben. Wellicht kan een tutorial
over specifieke onderwerpen als de begroting of een podcast over windmolens uitkomst bieden en
inzicht geven. Onderwerpen voor de tutorials of podcasts moeten aansluiten bij de behoeften van
raadsleden. Ook moeten ze makkelijk te delen zijn en zich richten op actuele en concrete taken
binnen het politieke werkveld van de lokale volksvertegenwoordigers.
Oplossingsrichting: Onderling ervaringen uitwisselen
Het komt voor dat raadsleden uit verschillende gemeenten met elkaar bellen of appen om te
informeren hoe ze bepaalde onderwerpen in andere gemeenten hebben aangepakt. Gesprekken
kunnen gaan over uiteenlopende onderwerpen; van een windmolenpark tot ideeën rond moties
tijdens de begrotingsbehandeling. Het contact vindt vaak plaats tussen raadsleden van dezelfde
politieke kleur. Af en toe wordt er een gezamenlijk WhatsApp groep gebruikt waarin ideeën worden
uitgewisseld. Sommige partijen maken gebruiken van een handige app met best practices en
concrete omschrijvingen van politieke standpunten.
Hotspot 8 – Rechtspositie
“Wie vind je nog zo gek om zich in te spannen voor de gemeenteraad?”
Raadsleden doen het raadswerk in hun vrije tijd. Het kost tijd om het raadswerk in de vingers te
krijgen en zich te ontwikkelen binnen het raadswerk. De gemeente, VNG en belangenorganisaties
hebben de plicht duidelijkheid te verschaffen over de rechten en plichten van raadsleden, ervoor te
zorgen dat er ruimte is voor maatwerk en de mogelijkheid om kennis en kunde op te kunnen blijven
doen.
Belemmering: Juridische positie niet altijd gewaarborgd
In de praktijk lijkt de juridische positie van raadsleden minder verankerd en gestructureerd te zijn
dan in de gemeentewet is beschreven. Maatschappelijke ontwikkelingen en decentralisaties zorgen
voor steeds meer taken voor de gemeente. Deze soms complexe taken zijn de verantwoordelijkheid
van de raadsleden, terwijl vernieuwing en verbetering van hun rechtspositie niet mee verandert.
Oplossingsrichting: Duidelijkheid over rechten van raadsleden
Gestreefd moet worden naar een vanzelfsprekende duidelijkheid over de rechten van een raadslid.
Ze mogen verwachten van de gemeente dat ze gewezen worden op hun rechten en ondersteund
worden in het uitvoeren van hun plichten. De VNG en de landelijke politiek moeten strijden voor het
laten aansluiten van de rechtspositie van raadsleden aan de veranderende en steeds complexer
wordende taakstelling van het raadslidschap.

13VNG Realisatie
Hotspot 9 – Verbinder
“Werkbezoeken daar leer je het meest van”
Als raadslid heb je drie voorname rollen: kaderstellend, het vertegenwoordigen van het volk en
controlerend. Raadsleden besteden veel tijd aan vergaderingen, commissies en leeswerk. De
raadsleden geven aan de agenda van het college te volgen. Veel van het leeswerk is digitaal.
Vroeger namen raadsleden tassen vol met papier mee naar huis, tegenwoordig gebruiken ze de
iPad of laptop om stukken op te lezen. Het leeswerk bestaat onder andere uit het lezen van stukken
van de eigen organisatie, maar ook van gelieerde organisaties, de Rekenkamer, de
veiligheidsregio, WMO-raad en de Ombudsman.
Belemmering: Bureaucratie
We zien regelmatig dat raadsleden in de ene gemeente werken en in hun woonplaats actief zijn als
raadslid, Statenlid of werkzaamheden verrichten binnen het waterschap. We hebben verschillende
valkuilen geconstateerd voor raadsleden die het formele systeem van het lokale bestuur door en
door kennen. Ze lopen namelijk de kans om bureaucratisch te worden. Dit roept verschillende
vragen op: Blijft er voldoende ruimte voor startende raadsleden en of starten partijen om in te
voegen? Is er daarnaast voldoende verbinding met wat er in de samenleving en leefwereld van
burgers afspeelt?
Oplossingsrichting: Verbinding met netwerksamenleving behouden
Een andere valkuil is dat het werk van raadsleden zo geprofessionaliseerd raakt, dat voor spontane
ontmoetingen en gesprekken geen plek meer is in de agenda of in de wandelgangen. De vraag is
hoe de taken en keuzes van raadsleden zo georganiseerd kunnen worden dat er ruimte blijft
bestaan voor de verbindende rol van raadsleden met de netwerksamenleving. Hoe kunnen we er
daarnaast voor zorgen dat democratische legitimiteit geen issue wordt?
Hotspot 10 – Lokale media
“Er gebeurt nog best veel bij ons in de supermarkt”
In vrijwel iedere gemeente is bij de raadsvergaderingen een lokale journalist aanwezig. Soms is er
bij gebrek aan een lokale redactie een verslaggever aangesteld die in dienst is van de gemeente.
Coalitie- en oppositiepartijen krijgen niet altijd evenveel aandacht in de lokale media. Terwijl dorps-
en wijkraden een belangrijke functie hebben in opinievorming en tegenspraak. Zij zijn de ogen en
oren van raadsleden. Ook in de supermarkt wordt veel besproken. De supermarkt vervult
tegenwoordig de functie van een moderne agora.
Belemmering: Bezuinigen op lokale media
Als gevolg van bezuinigingen en de opkomst van digitale media, moeten lokale nieuwsredacties
inkrimpen. Hiermee is het speelveld van bestuur, politiek en de lokale media als waakhond van de
democratie veranderd. Als gevolg hiervan is een gat ontstaan waar lokale media voorheen de
samenleving voorzag van informatie. Het lokale nieuws, verspreid door lokale media, droeg bij aan
het maken van opinie en het geven van betekenis in het dagelijks leven van burgers en
ondernemers

14VNG Realisatie
Oplossingsrichting: Nieuwe rol lokale media
De lokale redacties zouden in de huidige netwerken informatiesamenleving een belangrijke rol
kunnen vervullen. Lokale redacties kunnen hun rol als waakhond van de democratie,
mensenrechten en maatschappelijke waarden terugwinnen door het faciliteren van
maatschappelijke dialogen of het schrijven van beschouwelijke stukken. De maatschappelijke
dialogen kunnen desgewenst plaatsvinden in een koffiebar of de lokale supermarkt.

15VNG Realisatie
4.Vervolgstappen
Als er niets verandert dan hebben we groeiend probleem voor de rol van
raadsleden in de democratie. Er is een algemene urgentie om te agenderen
wat niet automatisch goed blijft gaan, en om meer te doen om tot een betere
uitgangspositie voor raadsleden te komen. Dit blijkt wel uit de hotspots die
zijn herkend.
De onderzoeksmethode Design Thinking stelt de gebruiker centraal. Het doel van dit onderzoek is
om na het krijgen van meer duidelijkheid in de behoefte en belemmeringen van raadsleden een
fase, de zogenaamde Ontwerpen (Ideation), te starten waarin producten en diensten worden
ontworpen en getoetst met raadsleden en stakeholders. De onderzoekers ervaren een aantal
dilemma’s om deze fase in te gaan voor alle bevindingen (hotspots) los.
De ontwikkeling van producten en diensten rond de bestaande ontwikkelingen van Open Raad en
Open verantwoording kan VNG Realisatie op snel op doorpakken omdat zij hier al op acteren. Maar
het onderzoek heeft meer inzicht gegeven dan alleen de instrumentele kant van het ontsluiten en
optimaal beschikbaar maken van informatie. De hotspots haken verder op elkaar in en een
verbetering voor de ene hotspot kan zorgen voor een verbetering bij een ander. De rijkheid van het
onderzoek vinden de onderzoekers zo groot dat het zonde wordt gevonden om niet breed op te
gaan acteren.
Om samenhang en aanpak van het onderzoek eer aan te doen hebben de onderzoekers daarom
drie vervolgtrajecten gedefinieerd. Deze zogenaamde ontwikkellijnen zijn:
1. De versterkte griffie: een cluster van hotspots Griffie, Gemeenteschappelijke regelingen, Big
Issues en Dualisme;
2. De verbinding behouden: een cluster van hotspots WhatsApp-Generatie, Lokale media,
Verbinder en Dualisme; en
3. Een veilig en rechtvaardig ambt: een cluster van hotspots Veiligheid, Rechtspositie en
Dualisme.
Zie ook figuur 4.1 met de clustering.
Alle drie de lijnen raken elkaar in de hotspot Dualisme. In het onderzoek zie je dat hier het doel, de
uitdaging en de energie zit bij raadsleden om verandering en vernieuwing te laten plaatsvinden. De
ideeën hoe dit kan toont zich in veel initiatieven in het ook echt al anders, beter en handiger doen.
Deze “Happy flow” zit overal en wordt graag gedeeld.

16VNG Realisatie
Figuur 4.1: Clustering hotspots in ontwikkellijnen
In de volgende paragrafen worden de voorgestelde ontwikkellijnen toegelicht (perspectief). Per lijn
is een doel opgesteld en wordt beschreven wat er wordt opgelost als het vervolgtraject wordt
opgepakt. In een impactanalyse wordt de urgentie, complexiteit, abstractie en gevoeligheid
geadresseerd.
De onderzoekers concluderen dat raadsleden meer dialoog wensen over hun issues. Dat ze graag
leren van elkaar of dat ze elkaar graag leren. Met ontwikkelingen rond meer uniformiseren van de
informatievoorziening zijn dit drie typen activiteiten waar per ontwikkellijn een optie of een aantal
opties voor worden aangereikt. Bij de onderzoeker bekende relevante ontwikkelingen en informatie
zijn opgenomen per lijn en zullen worden aangevuld in de volgende fase. Er is een voorzet gedaan
wie de betrokken Partners (stakeholders) zijn.
De ontwikkellijnen worden in een werksessie (april 2019) aangeboden aan Raadsleden en
Stakeholders om over te reflecteren, om aan te scherpen waar nodig en ter adoptie voor het maken
van vervolgstappen voor het gaan ontwerpen en toetsen van producten en diensten.

17VNG Realisatie
4.1. Ontwikkellijn 1 – De versterkte griffie
Cluster
hotspots
De ontwikkellijn 1 “De versterkte griffie” komt voort uit een clustering van de
hotspots Griffie, Big Issues, Gemeenteschappelijke regelingen en
Dualisme.
Perspectief De ontwikkelingen van schaalvergroting bij gemeenten, de steeds meer
specialistische taken die ze moeten uitvoeren en de verregaande
samenwerking met andere organisaties en met andere gemeenten zorgt voor
spanning bij de griffie om de informatievoorziening op peil te houden voor
raadsleden.
Bij grote issues die de grenzen van een gemeente overschrijden is de griffie
niet altijd in staat de informatie te begeleiden tot aan het raadslid. De dynamiek
die bijvoorbeeld een gemeenschappelijke regeling kent is anders dan de
dynamiek van een raadscyclus, wat het moeilijk maakt de informatie die nodig
is op het juiste moment te hebben.
Doel
Het doel is om ervoor te zorgen dat de informatievoorziening voor alle
raadsleden een “level playing field” kent.
Als deze lijn wordt uitgevoerd dan komen er nieuwe producten of diensten
waarmee raadsleden meer de mogelijkheid hebben om informatie in hun tijd en
plek te kunnen vinden en tot zich te nemen.
De griffie kent een cruciale rol die versterkt is om dit mogelijk te maken.
Impactanalyse De urgentie voor deze ontwikkellijn is hoog. De griffie staat onder spanning.
Raadsleden hebben behoefte aan meer en ander type ondersteuning.
Meerdere malen in onderzoek is aangegeven dat er een capaciteitsprobleem is
op de griffie. Raadsleden verwachten steeds meer informatievoorziening dat
een “level playing field” kent.
De complexiteit is niet hoog of laag, maar gemiddeld. De gemakkelijke weg is
meer menskracht op de griffie. De uitdaging is een vernieuwing te laten
plaatsvinden op de griffie met andere competenties, steeds meer gebruik te
maken van standaarden en andere tooling voor de informatievoorziening te
implementeren zoals Open Raadsinformatie.
De abstractie is ook gemiddeld. Er zijn al veel initiatieven in gemeenteland om
anders te werken en met andere tooling. Tooling tbv Open verantwoording is in
ontwikkeling en kan op verder worden doorgebouwd. Er is al veel voorwerk
gedaan.
De gevoeligheid is laag. De ontwikkelingen in de maatschappij gaan snel.
(Beleids)keuzes worden niet 1 keer per 4 jaar meer getoetst. De behoefte en de
wil is om relevante informatie sneller te krijgen en te kunnen delen om juiste
besluiten te kunnen nemen en gemaakte besluiten te toetsen.

18VNG Realisatie
Activiteiten Versterken van Dialoog
- Vernieuwing Archiefwet en Open Verantwoording: kansen om
informatie te borgen voor verantwoording en effectiviteit van beleid te
toetsen.
Leren van elkaar
- Inventarisatie wat de griffie nodig heeft qua menskracht en waar de
vernieuwing zit in competentie. De toets naar wat een griffie nodig heeft
in de complexiteit waar zijn gemeente zich bevindt, is een mooie om te
kunnen gaan benchmarken en te zorgen dat gemeenten kunnen leren
van elkaar.
Uniformeren informatievoorziening
- Aansluiten bestaande ontwikkelingen Open data en Open overheid:
kansen informatievoorziening naar raadsleden te verbeteren en te
versnellen.
Relevante
ontwikkelingen
• Vernieuwing Archiefwet
• Revitalisering generiek toezicht
• Open verantwoording
• Verbeterde Zoekfunctionaliteiten in kwalitatieve informatie
• Vernieuwing Rekenkamer
Relevante
informatie
• Onderzoek “... geven de raad alle inlichtingen ...” (Stichting
DecentraalBestuur.nl: Peter Castenmiller, Marcel van Dam, Klaartje
Peters):
https://www.decentraalbestuur.nl/images/Rapportage_informatievoorzie
ning_gemeenteraad_def.pdf
• Onderzoek omvang griffie: https://www.binnenlandsbestuur.nl/bestuur-
en-organisatie/nieuws/onderzoek-naar-minimale-bezetting-
griffie.9598737.lynkx; onderdeel van het Democratiepact:
https://www.lokale-democratie.nl/kennisbank/inhoud-democratiepact
• Rechtspositie griffie verslechterd door aangepast arbeidsrecht (Wet
normalisering rechtspositie ambtenaren (Wnra)), zie:
https://www.binnenlandsbestuur.nl/bestuur-en-
organisatie/kennispartners/bestuursacademie-nederland/nieuwe-
rechtspositie-ambtenaren.9597692.lynkx
• Proefschrift Jos Hessels, te weinig ambtelijke ondersteuning Raad
(https://www.binnenlandsbestuur.nl/ambtenaar-en-
carriere/nieuws/ambtelijke-bijstand-raad-slecht-geregeld.9593237.lynkx
• Waterschappen worden nauwelijks gecontroleerd, terwijl ze in
toenemende mate belangrijk zijn:
https://www.binnenlandsbestuur.nl/bestuur-en-organisatie/nieuws/wie-
controleert-het-waterschap.9591695.lynkx.

19VNG Realisatie
• Onderzoek Federatie en herindeling gewogen:
https://www.binnenlandsbestuur.nl/Uploads/2018/8/Federatie-en-
herindeling-gewogen--002-.pdf.
• Verzet tegen onafhankelijke rekenkamer:
https://www.binnenlandsbestuur.nl/financien/nieuws/verzet-tegen-
onafhankelijke-rekenkamer.9597799.lynkx
• Onderzoek Lokale democratie kan vitaler (Universiteit Tilburg):
organisatie/nieuws/lokale-democratie-kan-vitaler.9602355.lynkx.
• Onderzoek gemeenten Overbetuwe (Berenschot):
organisatie/nieuws/college-overbetuwe-is-te-machtig.9594703.lynkx
• Rapport Raad Groningen verzuipt in informatie WMO:
https://www.binnenlandsbestuur.nl/sociaal/nieuws/raad-groningen-
verzuipt-in-informatie-wmo.9598301.lynkx.
• Overheidsinfo sneller beschikbaar, wetsvoorstel 2019 Minister Slob:
https://www.binnenlandsbestuur.nl/digitaal/nieuws/overheidsinfo-
sneller-beschikbaar.9590095.lynkx.
Partners • Vereniging van Griffiers (VvG),
• Vereniging van Raadsleden (VvR),
• Commissie van Raadsleden en Griffiers (cie R&G)
• VNG Realisatie (Productowner als uitvoerder Open verantwoording)
• Ministerie Binnenlandse zaken (BZK)

20VNG Realisatie
4.2. Ontwikkellijn 2 – De verbinding behouden
Cluster
hotspots
De ontwikkellijn “De verbinding behouden” is een clustering van hotspots
WhatsApp-Generatie, Lokale media, Verbinder en Dualisme.
Perspectief Er heerst een spanning op de persoonlijke rol van raadslid als verbinder.
Ontwikkeling en invloed van sociale media zorgen voor grote veranderingen in
informatiegedrag van burgers en bedrijven. De samenleving wordt
individualistischer en fragmenteert steeds meer. De dalende invloed van lokale
journalistiek als agenderend medium versterkt dit.
Er moet meer ruimte worden gemaakt voor de verbindende rol van raadsleden
in de netwerksamenleving, zodat ze het volk goed kunnen blijven
vertegenwoordigen.
Doel Het doel is om een raadslid optimaal in verbinding te laten staan met de
maatschappij in de dynamiek van zijn dagelijks leven en het raadslidschap.
waarmee raadsleden en gemeenten de mogelijkheid hebben om in contact te
komen en te blijven met de maatschappij om zo beter te toetsen in hoeverre
besluiten van de raad het beoogde effect hebben.
Impactanalyse De Urgentie is gemiddeld. De ontwikkelingen rond sociale media zijn deels
autonoom. De veranderende rol van lokale media is het effect van de groei van
de WhatsApp-generatie. Dit proberen te stoppen of reguleren is lastig en
wellicht is het beter het versterken van de rol van verbinder in andere
oplossingen te zoeken.
Complexiteit en Abstractie zijn hoog. Het in verbinding zijn van raadsleden is
maatwerk. Maatwerk in wie een raadslid is en wie die vertegenwoordigt. Een
algemene oplossing is er niet. De initiatieven om innovatielabs in te richten om
verschillende oplossingen te maken zijn er al in de grote steden (bijvoorbeeld
Participatielab Amsterdam). De uitdaging is om oplossingen te ontwikkelen voor
middelgrote en kleine gemeenten.
De maatschappij mee krijgen in de vernieuwing zal een uitdaging zijn en af en
toe een proces van verleiden. Het alleen denken in digitale oplossingen zal niet
voor alle individuen bijdragen aan een verbetering.
De Gevoeligheid is laag. De noodzaak om anders te verbinden wordt herkend
en erkend. De handen jeuken meer om aan de slag te gaan, dan dat men zijn
vingers er niet aan wil branden. Er zijn ook al veel initiatieven in gemeenteland.
- Hyperloop en blotevoeten pad: dialoog over wat kenmerkt het politieke
landschap: formele en informele informatie vormt een hybride
informatie beeld

21VNG Realisatie
Leren van elkaar
- Maatschappelijke dialogen: wat werkt wel en wat werkt niet om in
verbinding te blijven
- Inventariseren activiteiten en collectivisering van bestaande initiatieven:
oa aansluiten traject BZK eParticipatie.
Relevante
ontwikkelingen
• Kamerbrief plan van aanpak voor versterking lokale democratie en
bestuur:
https://www.rijksoverheid.nl/documenten/kamerstukken/2018/07/05/ka
merbrief-plan-van-aanpak-voor-versterking-lokale-democratie-en-
bestuur
Relevante
informatie
• Onderzoek “Democratische kernwaarden volgens burgers en
bestuurders”:
organisatie/kennispartners/i-o-research/democratische-kernwaarden-
volgens-burgers-en.9591676.lynkx.
• Onderzoek “Versterk de lokale democratie”:
organisatie/kennispartners/i-o-research/versterk-de-lokale-
democratie!.9592134.lynkx.
• Media monitoring:
https://www.lexisnexis.nl/
• Onderzoek “Verkenning van lokale democratie in Nederland”:
https://www.decentraalbestuur.nl/images/Verkenning_lokale_democrati
e.pdf
• Blog “Lokale publieke omroepen hebben toekomst”:
https://textmaker.nl/lokale-publieke-omroepen-hebben-toekomst/
• Nieuws “Ook Leefbaar Almere wil fonds voor lokale media”:
https://www.binnenlandsbestuur.nl/bestuur-en-organisatie/nieuws/ook-
leefbaar-almere-wil-fonds-voor-lokale-media.9579691.lynkx
• Nieuws “Leids mediafonds open voor aanvragen”:
organisatie/nieuws/leids-mediafonds-open-voor-
aanvragen.9595784.lynkx
• Opinie “Regiojournalistiek ligt bijna op apegapen”:
organisatie/opinie/ingezonden/regiojournalistiek-ligt-bijna-op-
apegapen.9583068.lynkx.
• Website Blik op samenspel, veranderende verhoudingen in bestuur en
democratie:
https://www.blikopsamenspel.nl/

22VNG Realisatie
Partners • Vereniging van Raadsleden
• Commissie Raadsleden en Griffiers
• VNG - programma Lokale Democratie
• Rathenau Instituut (https://www.rathenau.nl)
• Organisatie van lokale omroepen in Nederland (https://www.olon.nl/)
• Stichting democratie en media (https://www.stdem.org/)
• Stichting beroepseer (https://beroepseer.nl/)
• Stichting Nederlands debat instituut
• Prodemos Huis voor democratie en rechtsstaat:
https://prodemos.nl/samenwerking/gemeenten/

23VNG Realisatie
4.3. Ontwikkellijn 3 – Een veilig en oprecht ambt
Cluster hotspots De ontwikkellijn “Een veilig en oprecht ambt” is een clustering van hotspots
Veiligheid, Rechtspositie en Dualisme.
Perspectief Overbelasting en onveiligheid zorgen voor stress waardoor een raadslid zich
belemmert voelt in zijn functioneren. Te weinig aandacht hiervoor, het niet (op
tijd) herkennen of erkennen en dan soms er langdurige mee moeten leven
versterkt de stress en belemmeringen. Raadsleden haken af.
Directe bedreiging is een bekende reden voor onveiligheidgevoel. Lastig zijn
de vormen van ondermijning, intimidatie en het niet durven spreken binnen
partij of coalitie, die zorgen voor stress en een gevoel van onveiligheid.
Wat niet meehelpt is dat raadsleden soms niet weten waar ze recht op
hebben en ze missen de begeleiding en/of tijd om dit te ontdekken en zaken
goed te regelen.
Doel Het doel is het raadslid meer duidelijkheid te geven in zijn rechten en te
zorgen dat de stress door angst, onveiligheidsgevoel en overbelasting wordt
weggenomen.
waarmee raadsleden meer in hun recht komen te staan. Er zal meer aandacht
zijn voor de aspecten van onveiligheid en de stress die het uitvoeren van het
ambt belemmeren.
Impactanalyse De Urgentie en Complexiteit zijn gemiddeld. Raadsleden gaan vaak vanuit
een maatschappelijk issue de politiek in en men accepteert dat dit kan komen
met een zeker niveau van stress. Toch is langdurige stress iets dat niet
voorzien wordt. Hoe de organisatie, mede raadsleden, partij en maatschappij
hiermee omgaan is vaak een teleurstelling die zich kan vertalen in een gevoel
van er alleen voor staan. Het gaat concreet om 3 zaken:
• Tijd tekort / te lage vergoeding
• Polarisatie, wat leidt tot agressievere burgers / fellere kritiek /
dreigementen
• ondermijning, en alles wat daarbij hoort.
De Abstractie is laag. Het gevoel van onveiligheid is niet voor iedereen
hetzelfde, maar het effect wel als men zich onveilig voelt.
De Gevoeligheid is hoog. Het niet goed weten waar je recht op hebt, wordt
soms als je eigen probleem gezien. De bedreigingen, intimidatie en niet
mogen uitkomen voor je standpunt zijn “part-of-the-job” geworden.

24VNG Realisatie
4.3. Ontwikkellijn 3 – Een veilig en oprecht ambt
- Dialoog over meer erkenning en herkenning van de issues rond
veiligheid: via de dialoog meer vertrouwen geven aan raadsleden om
zich uit te spreken (bijvoorbeeld via raad op zaterdag)
Leren van elkaar
- Buddy netwerk: pro-actief leren van elkaar waar je recht op hebt en
wat werkt (en niet)
- Mogelijk maken dienstverlening op maat (obv uniform aanbod) over
de rechtten en plichten
- Andere vormen van overdacht informatie, bijvoorbeeld podcast voor
en door raadsleden
Relevante
ontwikkelingen
• Verschillende voorbeelden van ondermijning
• Polarisatie in maatschappij
• Verhoogde vergoeding raadsleden
Relevante
informatie
• Nieuws vergoeding raadsleden:
organisatie/nieuws/raadsleden-wachten-op-extra-geld.9596431.lynkx.
• Nieuws Onderzoek ProDemos naar lokale partijen (onder andere over
issues ondersteuning):
https://www.binnenlandsbestuur.nl/ambtenaar-en-
carriere/nieuws/lokale-partijen-wel-steun-geen-sturing.9601806.lynkx
• Subsidie weerbaarheid lokaal bestuur:
https://www.binnenlandsbestuur.nl/bestuur-en-organisatie/nieuws/1-1-
miljoen-euro-subsidie-voor-bevordering.9596287.lynkx
• Onderzoek Opleven rechts-extremisme, rapport AIVD:
https://www.aivd.nl/onderwerpen/extremisme/documenten/publicaties/
2018/10/02/rechts-extremisme-in-nederland-een-fenomeen-in-
beweging.
• Netwerk weerbaar bestuur voor vragen instrumenten, handreikingen
en protocollen:
https://www.lokale-democratie.nl/netwerkweerbaarbestuur/
• Verzameling informatie en handreikingen, een voorbeeld van toolkit:
https://drive.google.com/drive/folders/1VZLm4NuMHADNDfr7_pyy5sk
5flHDxWug
Partners • Vereniging van Raadsleden
• Nederlands Genootschap van Burgemeesters
• Vereniging van Gemeentesecretarissen
• Ministerie van Justitie en Veiligheid
• VNG

25VNG Realisatie
5.Dankwoord
De onderzoekers willen graag de volgende betrokken partijen danken
• Vereniging van Raadsleden voor proactief meedenken en mogelijkheid om resultaten
onderzoek te presenteren en te toetsen op de jaarvergadering in november 2018
• Vereniging van Griffiers voor enthousiasme en proactief meedenken.
• Commissie van Raadsleden en Griffier voor hun enthousiasme en deelname aan het
onderzoek.
• STBY, Amsterdam, voor de zeer professionele ondersteuning van het onderzoek
• Public Cinema, voor de prachtige visualisatie van de Context-map van de bevindingen

Rapport resultaten onderzoek informatiepositie raadsleden

Recommended

Recommended

More Related Content

Similar to Rapport resultaten onderzoek informatiepositie raadsleden

Similar to Rapport resultaten onderzoek informatiepositie raadsleden (20)

More from VNG Realisatie

More from VNG Realisatie (20)

Rapport resultaten onderzoek informatiepositie raadsleden