Αρχαϊκή εποχή: Η δημιουργία της πόλης-κράτους και ο β΄ ελληνικός πολιτισμός.

1. ΑΡΧΑΪΚΗ
ΕΠΟΧΗ
750-480 π.Χ.

2. Αρχαϊκή η εποχή από τη λέξη «αρχή»
γιατί είναι εποχή που προετοιμάζει την
οικονομική
πολιτική
και πολιτιστική εξέλιξη
του ελληνικού κόσμου

3. Χαρακτηριστικά:
Οργάνωση πόλεων – κρατών και
ίδρυση αποικιών (Β΄ ελληνικός αποικισμός)
Εξέλιξη των πολιτευμάτων
(όχι πλέον μοναρχία, μετάβαση σταδιακά σε
αριστοκρατία, ολιγαρχία, τυραννίδα, δημοκρατία)
 Πνευματικές αναζητήσεις
(λυρική ποίηση – φυσικοί φιλόσοφοι - τέχνη:
αρχιτεκτονική, γλυπτική, κεραμική)
Περσικοί Πόλεμοι → αρχή 5ου αι.

4. Ο όρος «πόλη – κράτος»
δηλώνει την έννοια του χώρου
και συγχρόνως
την οργανωμένη κοινότητα
ανθρώπων
κάτω από μία εξουσία.

5. Συστατικά στοιχεία της πόλης-κράτους:
 Από άποψη γεωγραφική
πόλις ή άστυ
ύπαιθρος χώρα
 Από άποψη οργανωτική
οι πολίτες
το πολίτευμα

6. Βασικές επιδιώξεις της πόλης-κράτους:
 Η ελευθερία (ανεξαρτησία)
 Η αυτονομία (διακυβέρνηση με νόμους που
οι ίδιοι οι πολίτες είναι ψηφίσει)
 Η αυτάρκεια (κάλυψη των αναγκών τους)

7. Η σημασία του θεσμού της πόλης – κράτους
Όλα τα σημαντικά επιτεύγματα του ελληνικού πολιτισμού
(δημοκρατία, ποίηση, θέατρο, φιλοσοφία, ρητορική,
επιστήμη) γεννήθηκαν μέσα από τη λειτουργία του θεσμού
της πόλης – κράτους. Γιατί;
Οι πολίτες των ελληνικών πόλεων – κρατών αγωνίζονταν
συνεχώς για την εξασφάλιση της ελευθερίας, της αυτονομίας
και της αυτάρκειας της πόλης τους.
Αυτή η προσπάθεια μετέτρεψε τον απλό κάτοικο της πόλης σε
ενεργό πολίτη, με πολιτική δραστηριότητα
α) για την αντιμετώπιση των κοινών προβλημάτων
και β) για την κατοχύρωση των δικαιωμάτων του.

8. Από την άλλη …
Ο συνεχής αγώνας των πολιτών των ελληνικών
πόλεων-κρατών για ελευθερία, αυτονομία και
αυτάρκεια αποτέλεσε τροχοπέδη για την
οργάνωση των Ελλήνων σε ενιαίο κράτος,
οδήγησε σε μια μορφή πατριωτισμού με έντονο
τοπικιστικό πνεύμα και προκάλεσε πολλές
εμφύλιες συγκρούσεις.

9. Διαδραστικός χάρτης
με σπουδαίες πόλεις - κράτη της αρχαιότητας
https://photodentro.edu.gr/v/item/ds/8521/9152

10. Η οικονομική και κοινωνική οργάνωση
Οι ομηρικές κοινότητες εξελίχθηκαν σε πόλεις-κράτη. Πώς;
 Τμήματα ελληνικών φύλων αυτονομήθηκαν και εγκαταστάθηκαν μόνιμα σε μια
περιοχή όπου ο χώρος και η γεωγραφία ήταν ευνοϊκές και όπου υπήρχε κάποια
τοπική λατρεία. Δεν αποκλείεται και η ανάμειξη με τμήματα άλλων φύλων. Πού; Στα
παράλια της Μ. Ασίας. Πότε; Στη διάρκεια του πρώτου αποικισμού.
 Στον ελλαδικό χώρο οι πόλεις-κράτη συγκροτήθηκαν ή από τμήματα διαφορετικών
φύλων που ανεξαρτητοποιήθηκαν και οργανώθηκαν μεταξύ τους σε ενιαίο κράτος ή
με συνοικισμό (= γειτονικές κοινότητες που ενώθηκαν ή ομάδες που αποσπάστηκαν
από κώμες συγκρότησαν τη δική τους πόλη-κράτος.
 Συμπέρασμα: οι πόλεις-κράτη δεν οργανώθηκαν συγχρόνως και με τον ίδιο τρόπο.

11. Η κρίση του ομηρικού κόσμου
Στα τέλη του 9ου αι π.Χ ο ομηρικός κόσμος βιώνει
οικονομική κρίση λόγω:
 της αύξησης του πληθυσμού,
 των περιορισμένων καλλιεργήσιμων εκτάσεων,
 της συγκέντρωσης της γης σε λίγους,
 της απουσίας εργασιακής ειδίκευσης και
 της έλλειψης άλλων πόρων πέρα από την εκμετάλλευση
της γης.

12.  Περιορισμός της βασιλικής εξουσίας από τους ευγενείς
 Ύπαρξη πολλών μικρών ή μεσαίων καλλιεργητών αλλά και
ακτημόνων
 Ανάπτυξη του θεσμού της δουλείας
Κύρια χαρακτηριστικά της πολιτικής και κοινωνικής
κατάστασης των πόλεων – κρατών ήταν:
ευγενείς
αγαθοί, άριστοι,
ευπατρίδες,
εσθλοί, ιππείς
μικρομεσαίοι
καλλιεργητές και
ακτημόνες
πλήθος, όχλος,
κακοί
VS

13. Η αντιμετώπιση της κρίσης
 ανάπτυξη βιοτεχνίας και εμπορίου (Αθήνα)
 κατακτητικοί πόλεμοι και εδαφική επέκταση (Σπάρτη,
Άργος, Ήλιδα)
 ίδρυση αποικιών (Κόρινθος, Μέγαρα, Χαλκίδα,
Μίλητος συνδύασαν όλα τα παραπάνω).
* Τα απομονωμένα τμήματα του ελληνικού κόσμου
(Αρκάδες, Αιτωλοί, Ακαρνάνες, Ηπειρώτες, Μακεδόνες)
διατήρησαν τη φυλετική οργάνωση.

14. Ο δεύτερος ελληνικός αποικισμός
 Πότε; 8ος – 6ος αι. π.Χ.
 Πού; στη Μεσόγειο και στον Εύξεινο Πόντο
 Γιατί;
1. Η στενοχωρία (λόγω αύξησης πληθυσμού και
περιορισμένων καλλιεργήσιμων εκτάσεων).
2. Η έλλειψη μετάλλων και λοιπών πρώτων υλών.
3. Η αναζήτηση νέων αγορών.
4. Οι εσωτερικές πολιτικές κρίσεις, οι οποίες
συνεπάγονταν την απομόνωση ομάδας πολιτών.
5. Η συσσώρευση γνώσεων για τις θαλάσσιες οδούς
και τις περιοχές εγκατάστασης.
6. Ο ριψοκίνδυνος χαρακτήρας των Ελλήνων.

15.  Διαφορά από τον Α΄ αποικισμό (που έγινε
11ο με 9ο αι. π.Χ. στα μικρασιατικά παράλια)
→ Η ίδρυση αποικιών την αρχαϊκή εποχή ήταν
επιχείρηση οργανωμένη εξ ολοκλήρου από τη
μητέρα-πόλη (μητρόπολη).
 Η νέα πόλη – κράτος ήταν αυτόνομη και αυτάρκης. Οι
δεσμοί της με τη μητέρα-πόλη ήταν χαλαροί, σε μερικές
περιπτώσεις ανύπαρκτοι, ενώ σε σπάνιες περιπτώσεις
οι σχέσεις ήταν εχθρικές.

16. Ο σύνδεσμος που ακολουθεί οδηγεί σε
έναν διαδραστικό χάρτη.
Επιλέγοντας την πόλη, εμφανίζονται στον χάρτη οι
αποικίες που ίδρυσε:
https://photodentro.edu.gr/v/item/ds/8521/2822

17. Βίντεο από Cognosco Team
Το αποικιακό εγχείρημα του ελληνικού κόσμου
- Η διαδικασία και τα χαρακτηριστικά του
https://www.youtube.com/watch?v=G0cyWBFCHUE
&t=86s

18. Οι συνέπειες του Β΄ αποικισμού
Στον οικονομικό τομέα
 περιορίστηκε η εμπορική δραστηριότητα των Φοινίκων στο χώρο της
Μεσογείου
 αντιμετωπίστηκε η οικονομική κρίση των ομηρικών χρόνων έξω από τα
όρια των πόλεων-κρατών
 αναπτύχθηκε ο δευτερογενής και τριτογενής τομέας της οικονομίας
(μεταποίηση, εμπόριο και υπηρεσίες)
 άλλαξε ο χαρακτήρας του εμπορίου και από ανταλλακτικό έγινε
εμπορευματοχρηματικό, χάρη στη κοπή και στη χρήση του
νομίσματος που έγινε το κύριο μέσο συναλλαγών

19. Στον κοινωνικό τομέα
 δημιουργήθηκε νέα ομάδα πολιτών που πλούτισαν από το εμπόριο, οι
οποίοι διεκδικούν τη συμμετοχή στην άσκηση εξουσίας
 δημιουργήθηκε κρίση στην αριστοκρατικά οργανωμένη κοινωνία
 αναπτύχθηκε η δουλεία, λόγω της ανάγκης για περισσότερα και
φθηνότερα εργατικά χέρια. Οι δούλοι αυτοί ονομάστηκαν αργυρώνητοι
και αποτέλεσαν παράγοντα οικονομικής ανάπτυξης
Οι συνέπειες του Β΄ αποικισμού

20. Οι συνέπειες του Β΄ αποικισμού
Στον πολιτιστικό τομέα
 πραγματοποιήθηκε ανταλλαγή πολιτιστικών στοιχείων
(θρησκευτικών πεποιθήσεων, πολιτικών πρακτικών, αισθητικών
αντιλήψεων και γενικότερα του τρόπου ζωής) μεταξύ των
Ελλήνων και γηγενών πληθυσμών των αποικιών.
 Χαρακτηριστική περίπτωση το χαλκιδικό αλφάβητο που
διαδόθηκε από τους Χαλκιδείς στους ιταλικούς λαούς.

21. Το κύπελλο του Νέστορα βρέθηκε σε τάφο στις Πιθηκούσσες
(αρχαία ελληνική αποικία που ίδρυσαν οι Ευβοείς το 740 π.Χ.,
σημερινή Ίσκια - δες τον χάρτη ) και πιστεύεται ότι κατασκευάστηκε σε
εργαστήριο της Ρόδου. Η επιγραφή που φέρει είναι ένα από τα πρώτα
δείγματα γραφής στο ελληνικό αλφάβητο.

22. «Νέστορος [εἰμὶ ] εὔποτ[ον] ποτήριο[ν]∙ ὃς δ’ ἂν τοῦδε π[ίησι]
ποτηρί[ου] αὐτίκα κῆνον ἵμερ[ος αἱρ]ήσει καλλιστ[εφάν]ου
Ἀφροδίτης».
«Είμαι το καλόπιοτο ποτήρι του Νέστορος∙ όποιος πιεί από τούτο το
ποτήρι αμέσως θα τον καταλάβει ο πόθος της καλλιστέφανης
Αφροδίτης».
Σήμερα το Κύπελλo του Νέστορος φυλάσσεται
στο Museo Archeologico di Pithecusae στην Ίσκια.