Veprimtari praktike2 historia klasa 10

1. Piramidat dhe enigmat e tyre
Piramidat janë varre gjigante.Sipastraditëse besimit egjiptian
pasi vdiste faraoni, trup i i tij futej në një varr gjigant në
Piramidë. Në to futeshin mjafte ushqime, stoli, e zbukurime
madje dhe skllevër qe duhet te shoqëronin faraonin e tyre.
Ndërtimi ipiramidave kërkonte kohë të gjatë. Tre janë
piramidatmë tëmëdha: Keopsi,Kefredhe Migerino. Zbulimet
arkeologjike kanë treguarse piramidatnukjanë ndërtuarvetëm
në Egjipt, por dhe në Amerikën Qendrore, në Evropë.
Piramida e Keopsit është më e madhja nga tre piramidat kryesore në Giza dhe piramida më e lartë në
botë. Ajou ndërtuanga faraoni Keopsgjatë viteve 3100 p.e.s - 2700 p.e.s.
Ka një lartësi prej 137 m dhe gjatësinë e çdo brinje të bazës e ka 227 m.
Përbehetnga2.500.000 blloqe me masë prej 2-5 tonasecila.Kështu masa
e piramidës i afrohet 6.000.000 tonelatave. Blloqet formojnë 203 shkallë
me lartësi mesatare prej 1 metri. Piramida e Keopsit është quajtur nga
shkencëtarët "Libër shkencor i shkruajtur në gurë" pasi :
 Meridiani që kalon nga maja e piramidës, e ndante në dy pjesë të barabarta deltën e lumit Nil
dhe përputhej me drejtimin veri-jug.
 Lëvizjete hijessë piramidësshënonin orët e ditës dhe jepnin dhe datat e sakta tëekuinokseve
dhe solsticeve.
 Duke e shumëzuarme një miliardlartësinëqë dotëkishte piramida, nëse faqet e saj do të ishin
zgjaturderi në majëne saj,dotë kemi 148.208.000 km, numërqë është afërsisht i barabartë me
largësinë në km nga Toka deri në Diell.
 Per ndertimin e kesaj piramide punuan rreth 100.000 skllever per 30 vjet. Ky bllok gjigand prej
guri (pra guret e medhenj nga tecilet perbehet) mjaftojne per te bere nje mur 3 metrate larte
dhe 0.3 metra te gjere qe te rrethoje te gjithe francen. Per te transportuar te gjitha materialet
qe duhe per ndertimin e kesaj piramide duhen rreth 9000 trena, me 50 vagone secili.
Sot kjo piramide vizitohet nga shume turiste, qe vijne nga e gjithe bota.

2. Tri fazat e ndertimit te piramidve
Faza e pare
Kjo fazë nisi nga viti 1-14, që korrespondon edhe me fillimin e punimeve. Duke shfrytëzuar edhe
pjerrësinënatyrale të luginëssë Gizës,fillimishtndërtuannjë skelëtë jashtme me një pjerrësi rreth 7%,
e mjaftueshme për ndërtimin e piramidës deri në lartësinë 43metra. Kjo skelë bëri të mundur që të
ndërtohej më shumë se 70% e gjithë piramidës.
Faza e dytë
Faza e dytë përkon me vitet 14-15, vite kur u ndërtua edhe
dhoma e Faraonit. Për t‘u ndërtuar ishte e nevojshme që të
përdoreshin blloqegraniti,pothuajse10 herë më të rëndë se ato
që janë përdorurpërndërtimine piramidave.Në të njëjtën kohë
punohej edhe për ndërtimin e galerisë së madhe, që do të
përdorej përtë ndërtuardhomënmortore të Faraonit mbi bazën
e piramidës.Në vitet15-21,piramidaishte drejtpërfundimit. Në
katinqë i korrespondonte me çatinë e dhomës së Faraonit, u bë i
mundurndërtimi i një skele të brendshme,që shkonte përgjatë mureve,derinë kulmine piramidës. Ajo
ishte e hapur te këndet, gjë që lejonte rrotullimin e masave shkëmbore, që punëtorëve u duhej të
transportonin deri në majë. Ajo mbahej nga pesë struktura graniti, që u ngritën përmes një sistemi
kundërpeshash. Ndërkaq, një tjetër skelë më e vogël i lejonte skuadrës që të punonte në çdo cep, të
mos pengonte punëne punëtorëve të tjerë.Megjithatë,punaishte e vështirë, rrallë punohej me siguri,
për shkak të kushteve të papërshtatshme pasi temperaturat jashtë shkonin rreth 40 gradë në hije.
Rrotullimi i blloqeve ishtei nevojshëmnë çdoceptë piramidësdhe bëheji mundurpërmesnjë argani që
kontrollohej nga një numër i vogël punëtorësh. Një teori tjetër është ekzistenca e një skele të
brendshme, por arkeologët thonë se për ta ditur si ështe e vërteta, duhet çmontuar piramida.
Faza e tretë
Faza e fundit, lidhet me majën e piramidës. Duke qënë seështë e vështirë të manovrosh, për shak të
madhësisë e saj të barabartë me 6-7 blloqe betoni dhe formës së saj, pas përfundimit të trupit të
piramidës, mendohet se maja është ndërtuar e para. Sipas studiuesve, maja vendosej në qendër të
kantierit, paspërfundimittë dhomëssë Faraonitdhe ubë e mundurme sistemine rrotullimittë kavove.
Në praktikë, një grupi vogël punëtorëshi lidhte blloqetnë cep me litarëdhe i rrotullonin. Llogaritjet në
kompjuter treguan se litarët në atë kohë ishin në gjendje të duronin rrotullimin e nevojshëm pa u
këputur.

3. Piramidat e para
Periudha e piramidave fillon gjatë Mbretërisë së
Vjetër (2650-2134 para Krishtit), kur piramidat e
para undërtuan nga Mbreti Djoser në dinastinë e
tretë. Ndërtimi i tyre vazhdoi deri në vitin 1640
para Krishtit. Gjatë dinastisë së parë dhe të dytë,
mbretërit egjiptianë varroseshin në varre të vjetër
prej balte. Të vdekurit vendoseshin për t’u prehur
në një dhomëz nëntokësore në fund të një kulle.
Mbreti Djoserndërtoi një administratë të fuqishme
me bazë në qytetinMemfis,joshumë largqytetittë sotëmKajro.Një nga zyrtarëte tij ishte një arkitekti
famshëm dhe i shkolluar, i cili kishte projektuar Piramidën Step, varrin e një faraoni në Saqqara, që
ngjasonte me rrugëne një ylli në qiell.Kylloj varri zëvendësoi origjinalet e vjetër mastaba, me gropën e
varritnë qendër. Në dinastinë e katërt,faraoni Snefrundërtoi piramidate para të vërteta gjeografikisht
në Dahshur, në jugtë Saqqara-s.Ai filloi me lëmimine dy piramidave ekzistuese, që ishin ndërtuar nga
paraardhësite tij.Më pasSnefrundërtoi dypiramitate tij. Piramidate ndërtuaragjatë dinastisë së pestë
kishinnë përbërje gurë,mbeturinadhe plithare(tullaprej balte) dhe lyheshin me gëlqere. Kur gëlqerja
binte, pjesa mbushëse mes tullave rrezikonte të shkrihej. Piramidat e fundit
Piramidat e fundit u ndërtuan rreth Dahshur-it dhe Haware-s nga mbretërit e Mbretërisë së Mesme
(2040-1640 para Krishtit). Megjithëpërpjekjete konsiderueshme për të fshehur hyrjen për në varre, si
dhe përpjekjetpërtë zbrapsurgrabitësitme lejekalimi false,
arkitektëtdështuantë parandalonin plaçkitjene piramidave.
Si rezultat i kësaj, piramidave njëmijë vjeçare po u vinte
fundi. Eksperimenti për të siguruar udhëtimin e mbretërve
në përjetësi,doli i joi suksesshëm. Përkëtë arsye faraonëte
Mbretërisësë Re iu përkushtuan ndërtimit të varreve në
Luginëne Mbretërve.Në një zonë të largët përtej Nilit, nga
Luxordhe Karnak, ata shpresoninti shpëtonin fatit të keq të
paraardhësve të tyre.

4. Arkitektura
Egjiptianët e lashtë i ndërtonin piramidat, varret, tempujt
dhe pallatet me materiale ndërtimi mjaft të qëndrueshme.
Me gjithë tërmetet, luftërat dhe kapriçot e natyrës,
momumentet arkitekturore egjiptiane duken përtej tokës,
një atribut për këtë civilizim madhështor. Ndërtimi i
piramidave kërkonte një
shkallë të lartë aftësish në
fushën e arkitekturës dhe
inxhinierisë. Përveçpiramidave, ndërtesat egjiptiane ishin të zbukuruara
me piktura, imazhe të gdhendura prej guri, hieroglife dhe statuja tri-
dimensionale. Arti tregon historinë e faraonëve, përëndive, njerëzve të
thjeshtë, botën natyrale të bimëve, zogjtë dhe kafshët. Bukuria dhe
madhështiae këtyre vendevenukmund të krahasohen. Si ka mundësi që
egjiptianët e lashtë arrinin të ndërtonin këto struktura masive duke
përdorur rregulla primitive? Kjo mbetet ende një mister. Piramidat
spektakolare, të cilat e kanë bërë Egjiptin të famshëm, janë një prej
mrekullive më të vërteta të botës. Një prej mistereve më të lashtë në
Egjipt, ka të bëjë me ndërtimin epiramidave. Si ishte e mundur që njerëzit në periudhën e Gurit, të
lëviznin blloqekaq të mëdha guri? Egjiptianët lanë mijëra vizatime nga jeta e tyre epërditshme në
Mbretërinë e Vjetër qe çuditërisht në asnjë prej tyre nuk tregohet se si janë ndërtuar piramidat.
Piramidaështë një varrnë të katër anëtme gurë,që simbolizonmaline shenjtë,orovatjet universale të
njerëzimit për të arritur parajsat. Besimet e lashta në ngjitjen e shpirtit njerëzor te Zoti, është qëllimi
kryesor pas ndërtimit të piramidave. Edhe sot, piramidat janë metafora për kërkimet e njerëzimit.
Krijuesit e piramidave
A ishin egjiptianët të aftë për të ndërtuar piramidat ? Apo mos ndoshta ato janë ndërtuar nga
jashtëtokësorët apo nga një qytetërim i lashtë me teknologji të jashtëzakonshme ? Prej shekujsh
njerëzimi kaadmiruarnjë ngakryeveprate lashtësisë: piramidat e Egjiptit. Por ashtu siç ndodh shpesh
ajo që ne e marrimpër të vërtetë historikeshpeshfshehpassaj një sekretbefasues. A kanë qenë vërtet
egjiptianëtndërtuesite piramidavetë Egjiptit? Le ta fillojmëme përshkrimine tri prej piramidavemë të
famshme : është fjala për tri piramidat e rrafshit të Gizës. Njëra prej tyre, piramida e Keopsit, është
piramida më e madhe në botë dhe deri në shekullin e 20-të ajo ka qenë ndërtesa më e lartë në botë.
Arkeologët dhe egjiptologët janë të gjithë dakort në një pikë: piramida e Keopsit është vepra më e
arritur nga të gjithapiramidate tjera. Menjëherë pas saj vijnë dy piramidat e tjera të ndërtuara shumë
pranë saj, por me përmasamë të vogla. Mirëpostudimi i piramidës së Keopsit nxjerr në pah disa cilësi
të habitshme të saj. Së pari, kjo piramidë është vendosur saktësisht në qendrën e rëndesës së
kontinenteve. Përmë tepër nëse heqim dy vija pingule veri-jug dhe lindje-perëndim, këto vija i
ndajnëkontinentetnë katërpjesë plotësishttë barabartapërnga sipërfaqja.A janë këtothjesht rastësi ?
Si është e mundur që egjiptianët ta kenë ndërtuar piramidën pikërisht në një vend të tillë ?

5. Faraonet e egjiptit
Tutankhamun ishte faraoni i dinastisë tetëmbëdhjetë të Egjiptit. I njohur si faraon djalë, emri i të cilit
transkriptohetedhe si Tutenkhamen dhe Tutenkhamon; ishte një
sundimtaregjiptian,i dymbëdhjeti i dinastisë tetëmbëdhjetë të
Egjiptit,gjatë periudhëssë historisësë lashtë egjiptiane të njohur
si Mbretëria e Re. Emri i tij origjinal, Tutankhaten, do të thotë
"Figura e gjallë e Atenit", ndërsa Tutankhamun do të thotë "Të
jetosh pamjejen e Amun". Shpesh emri Tutankhamun ishte
shkruar Amen-tut-ankh, për shkak të përdorimit të përbashkët
për të vënë emrin e hyjnisë në fillim të fjalës, në pozicionin e
nderit.
Fama e tij është e lidhurme zbulimine varrittë tij, KV62 i Luginën
e Mbretërve, pothuajse i paprekur, e cila u zhvillua në nëntor
1922 nga ekspeditën e udhëhequr nga Howard Carter dhe
subvencionuar nga George Herbert, V Earl dhe Carnarvon.
Tutmesi I ishte faraoni i tretë i dinastisë 18-të Egjiptit. Ai mori fronin pas
vdekjessë mbretittë mëparshëm, Amenhotepi I. Gjatë mbretërimit të tij, ai
bëri fushatë thellë në Levant dhe Nubia, shtyn kufijtë e Egjiptit, më larg se
kurrë më parë. Ai gjithashtu ndërtuar shumë tempuj në Egjipt dhe një varr
vetes në Luginën e Mbretërve; ai është mbreti i parë ka konfirmuar se kanë
bërë këtë Ai upasua nga djali i tij Tutmesi II,i cili me vone u pasua nga motra
Tutmesi II, Hatshepsut. Mbretërimi i tij daton në përgjithësi nga 1506-1493
PK,por një pakicë e dijetarëve-të cilët mendojnë se vëzhgimet astrologjike
përdoren për të llogaritur afatin e regjistrimeve të lashta egjiptiane,
mendojne se mbreterimi I tij daton nga 1526-1513 PK.
Hatshepsut gjithashtuHatchepsut,që dotë thotë pikësëpari zonjafisnike.Jetoi 1508-1458 PK dhe ishte
faraoniae pestë e dinastisë te tetëmbëdhjetë të Egjiptit. Hatshepsut erdhi në
fronin e Egjiptit, në 1478 para Krishtit. Zyrtarisht, ajo vendosi së bashku me
Tutmesi III i cili u ngjit në fron si një fëmijë një vit më parë. Hatshepsut ishte
gruaja e Tutmesi II,babai Tutmesi III. Ajo është konsideruar përgjithësisht nga
egjyptologet si një prej faraoneve më të suksesshme, duke mbretëruar më
shumë se çdo grua tjetër e një dinastie indigjene egjiptian. Sipas egjiptologu
JamesHenry ajo është e njohuredhe si "gruaja e parë e madhe në historinë e
të cilitne jemi të informuar."Hatshepsutishte vajza e Tutmesi I dhe gruajas se
tij Ahmes. Hatshepsut dhe Tutmesi II kishtn një vajzë me emrin Neferure.
Punoi : Kristina Doko