ในพระสูตรตุวฏกสูตรนี้ เป็นการแสดงพระธรรมเทศนาให้เหล่าเทวดาและพระพรหมที่มาเข้าเฝ้าพระพุทธองค์ที่ได้กล่าวไว้ในมหาสมัยสูตร เมื่อพระพุทธนิมิตถามปัญหา พระผู้มีพระภาคเจ้าจึงได้ตรัสพระสูตรตุวฏกะนี้ (ข้อปฏิบัติของนกคุ่ม) พร้อมกับคำถามพระสูตรนั้น แก่พวกเทวดาและพรหมที่เป็นพวกสัทธาจริต

1. 1
มหาสมัยสูตร และพระสูตรที่เกี่ยวเนื่อง ตอนที่ ๗ (ตอนสุดท้าย)
ตุวฏกสูตร
พลตรี มารวย ส่งทานินทร์
๒๔ เมษายน พ.ศ. ๒๕๖๖
เกริ่นนา
ในพระสูตรตุวฏกสูตรนี้ เป็นการแสดงพระธรรมเทศนาให้เหล่าเทวดาและพระพรหมที่มาเข้าเฝ้า
พระพุทธองค์ที่ได้กล่าวไว้ในมหาสมัยสูตร เมื่อพระพุทธนิมิตถามปัญหา พระผู้มีพระภาคเจ้าจึงได้ตรัสพระ
สูตรตุวฏกะนี้ (ข้อปฏิบัติของนกคุ่ม) พร้อมกับคาถามพระสูตรนั้น แก่พวกเทวดาและพรหมที่เป็นพวกสัทธา
จริต
ตุวฏกสูตร
พระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๕ พระสุตตันตปิฎกเล่มที่ ๑๗ [ฉบับมหาจุฬาฯ]
ขุททกนิกาย ขุททกปาฐะ-ธรรมบท-อุทาน-อิติวุตตกะ-สุตตนิบาต
๑๔. ตุวฏกสูตร
ว่าด้วยภิกษุผู้กาจัดบาปธรรมอย่างเร็วพลัน
(พระพุทธเนรมิตทูลถามดังนี้ )
[๙๒๒] ข้าพระองค์ขอทูลถามพระองค์ ผู้ทรงเป็นเผ่าพันธุ์พระอาทิตย์ ผู้มีวิเวก มีสันติบท ทรง
แสวงหาคุณอันยิ่งใหญ่ว่า ภิกษุเห็นอย่างไร จึงไม่ถือมั่นอะไรๆ ในโลก ดับไป
(พระผู้มีพระภาคตรัสตอบดังนี้ )
[๙๒๓] ภิกษุพึงขจัดบาปธรรมทั้งปวง ที่เป็นรากเหง้าแห่งกิเลสเครื่องเนิ่นช้า (รากเหง้าแห่งกิเลส
เครื่องเนิ่นช้า ในที่นี้ หมายถึงอวิชชา (ความไม่รู้) อโยนิโสมนสิการ (การไม่มนสิการโดยแยบคาย)
อัสมิมานะ (ความถือตัว) อหิริกะ (ความไม่ละอาย) อโนตตัปปะ (ความไม่เกรงกลัว) อุทธัจจะ(ความ
ฟุ้งซ่าน)) และอัสมิมานะ ด้วยมันตา ตัณหาอย่างใดอย่างหนึ่งที่เกิดในภายใน ภิกษุมีสติทุกเมื่อ พึงศึกษา
เพื่อกาจัดตัณหาเหล่านั้น
[๙๒๔] ภิกษุพึงรู้คุณธรรมอย่างใดอย่างหนึ่ง ในภายในหรือในภายนอก แต่ไม่ควรทาความดื้อรั้น
เพราะคุณธรรมนั้น เพราะการทาความดื้อรั้นนั้น ผู้สงบทั้งหลายไม่กล่าวว่า เป็นความดับกิเลส
[๙๒๕] ภิกษุไม่พึงสาคัญตนว่า เราเลิศกว่าเขา เราด้อยกว่าเขา หรือว่าเราเสมอเขา เพราะ
คุณธรรมนั้น เป็นผู้เพียบพร้อมด้วยคุณธรรมเป็นอเนกแล้ว ไม่พึงกาหนดตนดารงอยู่
[๙๒๖] ภิกษุพึงสงบกิเลสภายในนั่นเอง ไม่พึงแสวงหาความสงบโดยทางอื่น เมื่อภิกษุสงบกิเลส
ภายในได้แล้ว ทิฏฐิว่ามีอัตตา หรือทิฏฐิว่าไม่มีอัตตาก็ไม่มีแต่ที่ไหนๆ

2. 2
[๙๒๗] คลื่นไม่เกิดในส่วนกลางทะเล ทะเลเรียบอยู่ ฉันใด ภิกษุพึงเป็นผู้มั่นคง ไม่หวั่นไหว ฉัน
นั้น ภิกษุไม่พึงก่อกิเลสเครื่องฟูใจ (กิเลสเครื่องฟูใจ มี ๗ อย่าง คือ ราคะ โทสะ โมหะ มานะ ทิฏฐิ กิเลส
และกรรม) ในที่ไหนๆ
(พระพุทธเนรมิตทูลถามดังนี้ )
[๙๒๘] พระผู้มีพระภาค ผู้มีพระจักษุแจ่มแจ้ง (จักษุ ในที่นี้ หมายถึงจักษุ ๕ ชนิด คือ มังสจักษุ
ทิพพจักษุ ปัญญาจักษุ พุทธจักษุ และสมันตจักษุ) ได้ทรงแสดงธรรมที่เป็นพยาน (ธรรมที่เป็นพยาน
หมายถึงธรรมที่พระผู้มีพระภาคทรงทราบเอง ประจักษ์แก่พระองค์เอง มิใช่โดยการเชื่อผู้อื่น) อันเป็นธรรม
เครื่องกาจัดอันตราย ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ ขอพระองค์จงตรัสบอกปฏิปทา คือปาติโมกข์ หรือแม้สมาธิ
(พระผู้มีพระภาคตรัสตอบดังนี้ )
[๙๒๙] ภิกษุไม่พึงเป็นผู้มีตาลอกแลก พึงป้องกันหูมิให้ได้ยินคามกถา (คามกถา ในที่นี้ หมายถึง
ติรัจฉานกถา คือถ้อยคาอันขวางทางไปสู่สวรรค์หรือนิพพาน ได้แก่เรื่องราวที่ภิกษุไม่ควรนามาเป็นข้อ
สนทนากัน เพราะทาให้เกิดความฟุ้งซ่านและหลงเพลินเสียเวลา) ไม่พึงติดใจในรส และไม่พึงยึดถืออะไรๆ
ในโลกว่า เป็นของเรา
[๙๓๐] เมื่อใด ภิกษุถูกผัสสะกระทบ เมื่อนั้น เธอก็ไม่พึงทาความคร่าครวญในที่ไหนๆ ไม่พึง
คาดหวังภพ และไม่พึงกระสับกระส่าย เพราะอารมณ์ที่น่ากลัว
[๙๓๑] ภิกษุได้ข้าวก็ดี น้าก็ดี ของขบเคี้ยวก็ดี ผ้าก็ดี ไม่ควรทาการสะสม เมื่อไม่ได้ข้าวเป็นต้น ก็
ไม่พึงสะดุ้ง
[๙๓๒] ภิกษุพึงเป็นผู้มีฌาน ไม่พึงเป็นผู้มีเท้าอยู่ไม่สุข พึงเว้นจากความคะนอง ไม่พึงประมาท
และพึงอยู่ในที่นั่งที่นอนที่มีเสียงน้อย
[๙๓๓] ภิกษุไม่พึงหลับมาก มีความเพียรเครื่องเผากิเลส พึงประกอบความเพียรเครื่องตื่นอยู่ พึง
ละเว้นความเกียจคร้าน ความหลอกลวง เรื่องชวนหัว การเล่น เมถุนธรรม พร้อมทั้งการประดับตกแต่ง
[๙๓๔] ผู้นับถือพระรัตนตรัยไม่พึงประกอบการทาอาถรรพณ์ (อาถรรรพณ์ หมายถึงคาถาอาคม
ทางไสยศาสตร์ หรือเวทมนตร์ที่ใช้เพื่อให้ดีหรือร้าย เป็นคัมภีร์อีกเล่มหนึ่งในคัมภีร์พระเวท) การทานายฝัน
การทานายลักษณะ หรือแม้การดูฤกษ์ยาม ไม่พึงเรียนการทานายเสียงสัตว์ร้อง การปรุงยาให้ตั้งครรภ์ และ
การบาบัดรักษาโรค
[๙๓๕] ภิกษุไม่พึงหวั่นไหวเพราะการนินทา แม้ได้รับการสรรเสริญก็ไม่พึงลาพองตน พึงบรรเทา
ความโลภรวมทั้งความตระหนี่ ความโกรธ และวาจาส่อเสียด
[๙๓๖] ภิกษุไม่พึงดารงชีวิตในการซื้อขาย ไม่พึงก่อกิเลสเป็นเหตุว่าร้ายในที่ไหนๆ ไม่พึงเกี่ยวข้อง
ในบ้าน และไม่พึงพูดเลียบเคียงกับคน เพราะอยากได้ลาภ
[๙๓๗] ภิกษุไม่พึงเป็นคนมักอวด ไม่พึงกล่าววาจามุ่งได้ ไม่พึงศึกษาความเป็นผู้คะนอง ไม่พึง
กล่าวถ้อยคาแก่งแย่ง
[๙๓๘] ภิกษุไม่พึงมุ่งมั่นในความเป็นคนพูดเท็จ เมื่อรู้ตัวก็ไม่พึงทาความโอ้อวด และไม่พึงดูหมิ่น
ผู้อื่นด้วยความเป็นอยู่ ด้วยปัญญา ด้วยศีลและวัตร

3. 3
[๙๓๙] ภิกษุผู้ถูกคนเหล่าอื่นเบียดเบียน ได้ยินคาพูดมากของพวกสมณะ หรือพวกคนพูดมาก
(เหล่าอื่น) ไม่พึงโต้ตอบคนเหล่านั้นด้วยคาหยาบ เพราะผู้สงบย่อมไม่สร้างศัตรู
[๙๔๐] ภิกษุรู้ธรรมนี้ แล้ว เลือกสรรอยู่ พึงเป็นผู้มีสติ ศึกษาทุกเมื่อ รู้ความดับกิเลสว่า เป็นความ
สงบแล้ว ไม่พึงประมาทในศาสนาของพระโคดม
[๙๔๑] ภิกษุนั้นเป็นผู้ครอบงา (ครอบงา หมายถึงครอบงารูป เสียง กลิ่น รส โผฏฐัพพะ และ
ธรรมารมณ์ หรือครอบงาบาปอกุศลธรรม) ไม่ถูกครอบงา ได้เห็นธรรมที่เป็นพยานซึ่งไม่ต้องเชื่อใคร
เพราะฉะนั้น เธอพึงเป็นผู้ไม่ประมาท ในศาสนาของพระผู้มีพระภาคพระองค์นั้น นอบน้อมอยู่ พึงหมั่น
ศึกษาทุกเมื่อ
ตุวฏกสูตรที่ ๑๔ จบ
------------------------
คาอธิบายเพิ่มเติมนี้ นามาจากบาลส่วนของอรรถกถา ขุททกนิกาย สุตตนิบาต อัฏฐกวรรค
ตุวฏกสูตร
อรรถกถาตุวฏกสูตรที่ ๑๔
พระสูตรนี้ มีการเกิดขึ้นอย่างไร?
ในมหาสมัยนั้นอีกนั่นแหละ พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสพระสูตรนี้ เพื่อทรงประกาศความนั้นแก่
ทวยเทพบางพวกผู้มีจิตเกิดขึ้นว่า อะไรหนอ คือการปฏิบัติเพื่อบรรลุพระอรหัต จึงให้พระพุทธนิมิตตรัสถาม
โดยนัยก่อนนั่นแล.
พึงทราบความสังเขปแห่งคาถาต้นในคาถาเหล่านั้นก่อน.
กิเลสทั้งหลายมีอวิชชาเป็นต้นอันเป็นรากเหง้าแห่งส่วนของธรรมเป็นเครื่องยังสัตว์ให้เนิ่นช้านั้น
ภิกษุพึงปิดกั้นเสียซึ่งธรรมทั้งปวงอันเป็นรากเหง้าแห่งส่วนของธรรมเป็นเครื่องยังสัตว์ให้เนิ่นช้านั้น ซึ่ง
เป็นไปอยู่ว่าเป็นเราด้วยปัญญา ตัณหาอย่างใดอย่างหนึ่งพึงเกิดขึ้น ณ ภายใน ภิกษุพึงเป็นผู้มีสติศึกษาทุก
เมื่อ เพื่อกาจัดตัณหาเหล่านั้น คือพึงตั้งสติศึกษา.
พระผู้มีพระภาคเจ้า ครั้นทรงแสดงเทศนาประกอบด้วยไตรสิกขาในคาถาที่หนึ่งก่อนอย่างนี้ ด้วย
ธรรมเป็นยอดคือพระอรหัตแล้ว เพื่อทรงแสดงด้วยการละมานะอีก
บทนั้นมีความดังนี้ ภิกษุไม่พึงสาคัญว่า เราเป็นผู้ประเสริฐกว่าเขา เลวกว่าเขา หรือเสมอเขา
ด้วยมานะนั้น ถึงถูกผู้อื่นถามด้วยคุณหลายประการมีความเป็นผู้เกิดในตระกูลสูงเป็นต้น ก็ไม่พึงกาหนดตน
ตั้งอยู่โดยนัยเป็นต้นว่า เราบวชแล้วจากตระกูลสูง.
พระผู้มีพระภาคเจ้าครั้นตรัสปฏิปทาบริบูรณ์แก่พระพุทธนิมิตอย่างนี้ แล้ว จึงทรงจบเทศนาด้วย
ธรรมเป็นยอด คือพระอรหัต.
เมื่อจบเทศนาได้มีผู้บรรลุธรรมเช่นกับที่กล่าวแล้วในปุราเภทสูตรนั้นแล.

4. 4
--------------------