Δ Δημοτικού Γλώσσα α τεύχος.pdf

Δ΄ Δημοτικού 1
ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΑ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΖΩΗ
ΕΝΟΤΗΤΑ 1
Ένα ακόμα σκαλί

2 Α΄ Τεύχος Γλώσσας
Ορθογραφία
Ο ΣΕΠΤΕΜΒΡΗΣ
 Τα ρήματα σε –αίνω γράφονται με–αι-.
Εξαιρούνται: μένω, δένω,πλένω
 Η λέξη φύλλο (του δέντρου) γράφεται με -υ- και -λλ-, ο φίλος (μου) με -ι-
και -λ- και το φύλο (αρσενικό ή θηλυκό) με -υ- και-λ-.
 Η μετοχή του ενεστώτα στην ενεργητική φωνή έχει κατάληξη –οντας όταν
το –ο- δεν τονίζεται και κατάληξη –ώντας όταν το –ω- τονίζεται.
π.χ. μένω – μένοντας, μιλώ – μιλώντας
ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΕΜΠΕΔΩΣΗΣ
1. Συμπληρώνω τα κενά με –ε- ή –αι- και τονίζω όπου χρειάζεται:
 Όποτε κατεβ νω τις σκάλες, λαχανιάζω.
 Μ νεις κοντά στο σχολείο;
 Μην ξεχνάτε να πλ νετε τα χέρια σας πριν φάτε.
 Όταν αρρωστ νω, ανεβάζω πυρετό και βήχω ασταμάτητα.
 Ο μικρός μου αδερφός δεν ξέρει να δ νει τα κορδόνια των παπουτσιών.
 Τον χειμώνα πρέπει να ντυνόμαστε καλά όταν βγ νουμε έξω, γιατί
κάνει πολύ κρύο.
2. Σχηματίζω τις μετοχές της ενεργητικής φωνής των παρακάτω ρημάτων:
διαβάζω _______________ φυσώ ________________
σταματώ _______________ ηρεμώ ________________
γοητεύω _______________ γυρίζω ________________
κλειδώνω _______________ ενοχλώ ________________
οδηγώ _______________ ψαρεύω ________________
Ο Σεπτέμβρης κατεβαίνει από τα δάση φορώντας παπούτσια από ολόχρυσα
φύλλα. Το κουδούνι χτύπησε και οι μαθητές με τη σάκα στον ώμο επιστρέφουν
στο σχολείο.
Ιανουάριος, Φεβρουάριος, Μάρτιος, Απρίλιος, Μάιος, Ιούνιος, Ιούλιος,
Αύγουστος, Σεπτέμβριος, Οκτώβριος, Νοέμβριος, Δεκέμβριος
ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ

ΑΝΑΜΝΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΚΑΛΟΚΑΙΡΙΟΥ
 Όλες οι λέξεις της ελληνικής γλώσσας ανήκουν σε δέκα ομάδες λέξεων,
που λέγονται μέρη του λόγου. Από αυτά τα μέρη, τα έξι περιλαμβάνουν
λέξεις που κλίνονται και λέγονται κλιτά, ενώ τα άλλα τέσσερα
περιλαμβάνουν λέξεις που δεν κλίνονται και λέγονται άκλιτα.
Μέρη του λόγου
Κλιτά Άκλιτα
άρθρο επίρρημα
ουσιαστικό πρόθεση
επίθετο σύνδεσμος
αντωνυμία επιφώνημα
ρήμα μετοχή ενεργ.φωνής
μετοχή παθ.φωνής
Πιο συγκεκριμένα:
Οριστικό [ο, η, το, του, της, τον, τη(ν), οι, τα, των, τους, τις]
1. Άρθρο Εμπρόθετο [στον, στη(ν), στο]
Αόριστο (ένας, μια, ένα, ενός, μιας, έναν)
2. Ουσιαστικό (π.χ. ο σκύλος, η γόμα, τοτετράδιο)
3. Επίθετο (π.χ. καλός, –ή, –ό / ωραίος, –α, –ο)
Προσωπική (εγώ, εσύ, αυτός, εμείς, εσείς, αυτοί , μου, σου,
του, της, το, μας, σας, τους, τες, τα)
4. Αντωνυμία
Κτητική (δικός μου, δικός σου, μου, σου, του, μας, σας, κλπ.)
5. Ρήμα (π.χ. γράφω, κοιμάμαι, τραγουδώ)
6. Μετοχή (π.χ. τρέχοντας, μιλώντας, χαρούμενος)
Σημείωση: Κλίνονται μόνο οι μετοχές με κατάληξη –μένος, -μένη, -μένο
ή –όμενος, -όμενη, -όμενο
Χρονικά (π.χ. σήμερα, χθες, αύριο, τώρα κλπ.)
7. Επιρρήματα Τοπικά (π.χ. πάνω, κάτω, δεξιά, αριστερά, μέσα κλπ.)
Τροπικά (π.χ. έτσι, μαζί, αργά, γρήγορα, ξαφνικά κλπ.)
8. Προθέσεις (π.χ. με, σε, για, από, κατά, μετά, παρά, χωρίς, δίχως κλπ.)
9. Σύνδεσμοι (π.χ. και, ούτε, αλλά, όμως, δηλαδή, γιατί, ότι, όταν, για να,
αν, μήπως, μόλις, επειδή, αφού κλπ.)
10. Επιφωνήματα (π.χ. Ω!, Αλίμονο!, Άντε!, Μακάρι!, Ε!, Άου!, Οχ!, Μπράβο!)

 Επιφωνήματα λέγονται οι άκλιτες λέξεις που εκφράζουν έντονα
συναισθήματα (χαρά, λύπη, πόνο κλπ.).
π.χ. Αχ! Οχ! Μπα! Α!
 Τα ουδέτερα ουσιαστικά που φανερώνουν τόπο (κατάστημα, τόπο άσκησης
επαγγέλματος κλπ.) ή χώρο-δοχείο όπου βάζουμε κάτι, τονίζονται στην
παραλήγουσα και τελειώνουν σε –είο.
π.χ. σχολείο, δοχείο, αγγείο, μουσείο κ.ά.
 Τα ρήματα σε –εύω, (-εύομαι) γράφονtαι με –ευ-.
π.χ. ψαρεύω, μαζεύω
Εξαιρούνται: κλέβω, σέβομαι
 Τα θηλυκά ουσιαστικά που λήγουν σε –ισσα γράφονται με γιώτα –ι- και δύο
σίγμα –σσ- (π.χ. πριγκίπισσα, Ηπειρώτισσα, γειτόνισσα κ.ά.).
Λάρισα, σάρισα(= μακρύ δόρυ), γόησσα, κνίσα (τσίκνα),
αφίσα, πουκαμίσα, λύσσα, κόμησσα
1. Στις παρακάτω προτάσεις βρίσκω τι μέρος του λόγου είναι καθεμιά από
τις υπογραμμισμένες λέξεις και το σημειώνω από πάνω:
 Μπράβο! Έλυσες σωστά την άσκηση.
 Οχ! Ξέχασα να σου φέρω την μπλούζα που μου είχες
δανείσει.
 Μακάρι να μη βρέχει αύριο για να πάμε εκδρομή!
 Α! Τι όμορφο φόρεμα είναι αυτό!
 Όταν διαβάσεις, θα παίξεις με τους φίλους σου.
 Ουφ! Βαρέθηκα να βλέπω τηλεόραση.
 Ο μπαμπάς σηκώνεται νωρίς για να πάει στη δουλειά.
 Άου! Με τσίμπησε μια μέλισσα.
Εξαιρούνται:
Μετά τα επιφωνήματα βάζουμε
συνήθως θαυμαστικό (!).

2. Σχηματίζω τα θηλυκά των αρσενικών ουσιαστικών:
 ο βασιλιάς -
 ο φοιτητής -
 ο καθηγητής –
 ο γείτονας –
 ο φούρναρης –
 ο μάγος –
 ο συμμαθητής -
3. Γράφω τα ουδέτερα ουσιαστικά που παράγονται από τις παρακάτω λέξεις
και φανερώνουν τόπο:
 κουρέας
 ζαχαροπλάστης
 λιμενάρχης
 ιχθυοπώλης
 μάγειρας
 γιατρός
 νοσοκόμος
 νηπιαγωγός
 ξενοδόχος
Πέρασα ωραία το καλοκαίρι. Έπαιζα με τα κύματα, έκανα μακροβούτια,
μάζευα κοχύλια, ψάρευα και άνοιγα με τη βάρκα μου δρόμους στη θάλασσα.
καλοκαιρινός-ή-ό, ανοιξιάτικος-η-ο, φθινοπωρινός-ή-ό,χειμωνιάτικος-η-ο

ΕΝΑ ΑΚΟΜΑ ΣΚΑΛΙ
 Οι σύνθετες λέξεις που δηλώνουν ότι το δεύτερο συνθετικό τους
υπάρχει δύο φορές γράφονται με δι(σ)-, ενώ αυτές που δηλώνουν
δυσκολία ή κακό αποτέλεσμα γράφονται με δυσ-.
π.χ. δι(σ) + εγγονός = δισέγγονος (δύο φορές εγγονός)
δι(σ) + χρώμα = δίχρωμος (αυτός που έχει δύο χρώματα)
δυσ + οσμή = δυσοσμία (άσχημη μυρωδιά)
δυσ + κίνηση = δυσκίνητος (αυτός που δυσκολεύεται να κινηθεί)
1. Συμπληρώνω τα κενά με –ι- ή –υ-:
 Η λέξη «σκαλί» είναι δ σύλλαβη.
 Το μονοπάτι ήταν δ σβατο και δυσκολευτήκαμε να φτάσουμε στην
κορυφή του βουνού.
 Η δασκάλα μάς έδωσε για το σπίτι ένα δ σέλιδο φυλλάδιο στη Γλώσσα.
 Κάθε τέσσερα χρόνια το έτος είναι δ σεκτο, δηλαδή ο Φλεβάρης έχει 29
μέρες αντί για 28.
 Μπήκα στην τουαλέτα να πλύνω τα χέρια μου και είχε μια αφόρητη
δ σοσμία.
 Η κυρία Μάρω έχει δύο δ σέγγονα.
 Όταν την πιάνει αλλεργία, νιώθει δ σπνοια.
 Τα αι, ει, οι, ου, υι λέγονται δ ψηφα φωνήεντα.

2. Τοποθετώ τις παρακάτω λέξεις στην κατάλληλη στήλη του πίνακα:
καλάμι, εργατικός, αστερίας, μικρός, κατακόκκινες, ψαρεύουν, ένας, των,
προσπαθεί, πανιά, παραμυθένιος, ξεγέλασε, γεμάτος, στροφές, μια,
δρόμος, βιβλία, κλειδώνω, ανοιχτή, έναν, πηγαίνω, έπαιζαν, τους, την
ΡΗΜΑΤΑ ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΑ ΕΠΙΘΕΤΑ ΑΡΘΡΑ
Ο επιστάτης κρυφοκοίταζε τα παιδιά που ανέβαιναν από το ισόγειο στους
πάνω ορόφους του διώροφου κτιρίου. Πρόσεχε να μη συμβεί τίποτα
δυσάρεστο.
δισέγγονος, δίχρωμος, δυσοσμία, δυσκίνητος

ΞΗΜΕΡΩΝΕΙ ΜΙΑ ΝΕΑ ΜΕΡΑ... ΩΡΑ ΓΙΑ ΣΧΟΛΕΙΟ
 Για να διακρίνουμε πότε γίνεται αυτό που σημαίνει το ρήμα, υπάρχουν
ξεχωριστοί ρηματικοί τύποι, που ονομάζονται χρόνοι. Οι χρόνοι του
ρήματος είναι τριών ειδών: α) παροντικοί, β) παρελθοντικοί και γ)
μελλοντικοί.
α) Παροντικοί χρόνοι (ενεστώτας – παρακείμενος)
 Ο ενεστώτας φανερώνει ότι κάτι συμβαίνει τώρα, σήμερα ή
επαναλαμβάνεται συνήθως.
π.χ. Διαβάζω τα μαθήματά μου.
 Ο παρακείμενος φανερώνει κάτι που άρχισε στο παρελθόν και έχει
τελειώσει τη στιγμή που μιλάμε.
π.χ. Έχω διαβάσει τα μαθήματά μου.
β) Παρελθοντικοί (παρατατικός – αόριστος – υπερσυντέλικος)
 Ο παρατατικός φανερώνει κάτι που γινόταν στο παρελθόν συνέχεια ή
επαναλαμβανόμενα.
π.χ. Το καλοκαίρι ξυπνούσα κάθε μέρα στις 9 το πρωί.
 Ο αόριστος φανερώνει κάτι που έγινε στο παρελθόν για μια στιγμή.
π.χ. Περάσαμε υπέροχα το καλοκαίρι στοχωριό.
 Ο υπερσυντέλικος φανερώνει κάτι που άρχισε στο παρελθόν και είχε
τελειώσει πριν γίνει κάτι άλλο.
π.χ. Όταν ήρθαν τα ξαδέρφια μου, εγώ είχα διαβάσει τα μαθήματά μου.
γ) Μελλοντικοί (εξακολουθητικός – συνοπτικός ή στιγμιαίος – συντελεσμένος)
 Ο εξακολουθητικός μέλλοντας φανερώνει κάτι που θα γίνεται στο μέλλον
συνέχεια ή επαναλαμβανόμενα.
π.χ. Όλο το απόγευμα θα διαβάζω για το διαγώνισμα των Μαθηματικών.
 Ο συνοπτικός ή στιγμιαίος μέλλοντας φανερώνει κάτι που θα γίνει στο
μέλλον για μια στιγμή.
π.χ. Αύριο θα ξυπνήσω πολύ πρωί.
 Ο συντελεσμένος μέλλοντας φανερώνει κάτι που θα έχει τελειώσει στο
μέλλον πριν αρχίσει κάτι άλλο.
π.χ. Μέχρι να γυρίσεις σπίτι, θα έχω τελειώσει τις εργασίες μου.

ΑΟΡΙΣΤΟΣ ΑΝΩΜΑΛΩΝ ΡΗΜΑΤΩΝ
ΕΝΕΣΤΩΤΑΣ ΑΟΡΙΣΤΟΣ
βλέπω είδα
λέ(γ)ω είπα
τρώω έφαγα
δακρύζω δάκρυσα
αθροίζω άθροισα
δανείζω δάνεισα
φεύγω έφυγα
μένω έμεινα
στέλνω έστειλα
πλένω έπλυνα
πίνω ήπια
ντύνω έντυσα
πηγαίνω πήγα
μαθαίνω έμαθα
παίρνω πήρα
μπαίνω μπήκα
ανεβαίνω ανέβηκα
έρχομαι ήρθα
δίνω έδωσα
βρίσκω βρήκα
μεθώ μέθυσα
μηνώ (=στέλνω μήνυμα) μήνυσα

1. Γράφω τα ρήματα στους άλλους χρόνους διατηρώντας το ίδιο πρόσωπο
και τον ίδιο αριθμό:
Ενεστώτας βγαίνεις αθροίζετε βρίσκουμε
Παρατατικός
Αόριστος
Εξακολουθητικός
Μέλλοντας
Συνοπτικός
Μέλλοντας
Παρακείμενος
Υπερσυντέλικος
Συντελεσμένος
Μέλλοντας
2. Γράφω σε ποιον χρόνο βρίσκεται καθένα από τα παρακάτω ρήματα:
τραγουδούσαμε:
έχουμε φάει:
είχαν κοιμηθεί:
θα φύγω:
θα έχεις τελειώσει:
σκοτείνιασε:
θα έχουμε δει:
θα ψάχνω:
είχαμε καθίσει:
τράβηξε:

έφτιαχνε:
θα μπεις:
έχει βάψει:
«Στο σχολείο του μέλλοντος η ανάγνωση και η αριθμητική θα γίνονται με
ηλεκτρονικό υπολογιστή» υπογράμμισε ο σχολικός σύμβουλος στην ομιλία του.

ΑΣΤΡΑΔΕΝΗ
Κύριοι όροι πρότασης
Υποκείμενο Ρήμα Αντικείμενο Κατηγορούμενο
(Υ) (Ρ) (Α) (Κ)
 Μια πρόταση μπορεί να μην έχει αντικείμενο ή κατηγορούμενο και οι
κύριοι όροι της να είναι μόνο το υποκείμενο και το ρήμα.
π.χ. Ο ήλιος λάμπει.
(Υ) (Ρ)
 Υ Ρ Α ή Κ
(ποιος;) (τι; ποιον;) ( τι;)
 Κάποιες φορές το υποκείμενο του ρήματος παραλείπεται, γιατί εννοείται.
Συνήθως είναι οι προσωπικές αντωνυμίες εγώ, εσύ, αυτός, εμείς,
εσείς, αυτοί και αυτό το καταλαβαίνουμε από την κατάληξη του ρήματος.
π.χ. Θα γυρίσουμε νωρίς.
Ρ ποιοι; εμείς (εννοείται) – Υποκείμενο
 Για να βρούμε το Κατηγορούμενο απαντάμε στην ερώτηση «τι;».
Υ Ρ Κ
π.χ. Η Μαρία είναι μαθήτρια.
(ποιος;) (τι;)
 Πώς βρίσκουμε το κατηγορούμενο χωρίς να το μπερδεύουμε με το
αντικείμενο;
1) Το κατηγορούμενο βρίσκεται στο ίδιο γένος, στον ίδιο αριθμό και στην
ίδια πτώση με το υποκείμενο του ρήματος, δηλ. σε ονομαστική.
Υ Ρ Κ
π.χ. Ο Γιάννης είναι ηλεκτρολόγος.
2) Συνδετικά ρήματα Κατηγορούμενο
(είμαι, γίνομαι, φαίνομαι, θεωρούμαι, λέγομαι, διορίζομαι, ονομάζομαι,
εκλέγομαι κλπ.)
ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟ

 Τα επίθετα σε –ινος, -ινη, -ινο φανερώνουν το υλικό από το οποίο είναι
φτιαγμένο το ουσιαστικό που συνοδεύουν και γράφονται με ι (γιώτα).
π.χ. μάλλινος-η-ο, ξύλινος-η-ο, πέτρινος-η-ο
Εξαιρούνται τα: ανεύθυνος-η-ο και υπεύθυνος-η-ο (σύνθετα με το
ουσιαστικό «ευθύνη»), καθώς και ακίνδυνος-η-ο και επικίνδυνος-η-ο
(σύνθετα με το ουσιαστικό «κίνδυνος»).
 Τα επίθετα σε –ινός, -ινή, -ινό τονίζονται στη λήγουσα και γράφονται
με ι (γιώτα).
π.χ. αληθινός-ή-ό, φετινός-ή-ό
Εξαιρούνται: φτηνός -ή -ό,
ορεινός -ή -ό
υγιεινός -ή -ό
φωτεινός -ή -ό
σκοτεινός -ή -ό
ταπεινός -ή -ό
ελεεινός -ή -ό κ.ά.
1. Βρίσκω το Υποκείμενο, το Ρήμα, το Αντικείμενο και το Κατηγορούμενο:
 Το σπίτι είναι πέτρινο.
 Νερό και τρόφιμα έφεραν τα παιδιά.
 Ο Κώστας διορίστηκε δάσκαλος.
 Ονομάζομαι Κατερίνα.
 Η αδερφή μου κολυμπάει πολύ γρήγορα.
 Το βιβλίο είναι μουντζουρωμένο.
 Η μικρή Αλίκη έγινε κατακόκκινη από την ντροπή της.
 Η Ντίνα φαινόταν πραγματικά αναστατωμένη.
 Η παρέα της Ελπίδας αναστάτωσε όλη τη γειτονιά.

2. Συμπληρώνω τα κενά με τον σωστό τύπο των επιθέτων που
σχηματίζονται από τα ουσιαστικά της παρένθεσης:
 Στο μουσείο υπήρχαν δεκάδες _ (από κερί) ομοιώματα.
 Ο Νίκος φόρεσε τη (από μαλλί) μπλούζα, γιατί έκανε κρύο.
 Η μητέρα έβαλε νερό στο (από γυαλί) βάζο.
 Ανέβηκε γρήγορα τη μεγάλη (από μάρμαρο) σκάλα της
αυλής.
 Τοποθετήσαμε τις (από χαρτί) συσκευασίες στον κάδο
ανακύκλωσης.
 Η (από δέρμα) τσάντα που αγόρασες είναι πολύ όμορφη.
3. Από τις παρακάτω λέξεις σχηματίζω τα επίθετα που προκύπτουν (και στα
τρία γένη):
πηλός:
φθινόπωρο:_____________________________
φως:__________________________________
κοντά:_________________________________
υγεία:
σήμερα:
σκοτάδι:
Ο υπεύθυνος του καταστήματος τύλιξε το γυάλινο βάζο καλά, επειδή ήταν
επικίνδυνο να σπάσει και μετά το έβαλε σ’ ένα φτηνό, χάρτινο κουτί με
φωτεινά χρώματα.
υγιεινός-ή-ό , σκοτεινός-ή-ό , ορεινός-ή-ό , αίτηση, διεύθυνση

ΕΝΟΤΗΤΑ 2
Ρώτα το νερό... τι τρέχει

ΤΟ ΝΕΡΟ ΣΥΣΤΗΝΕΤΑΙ
 Τα ρήματα που τελειώνουν σε –ίζω γράφονται με -ι- (π.χ. δροσίζω).
Εξαιρούνται: δανείζω, αθροίζω, δακρύζω, πήζω, πρήζω, κατακλύζω,
συγχύζω, αναβλύζω, γογγύζω, κελαρύζω κ.ά.
 Το ρήμα ωφελώ (= χρησιμεύω σε κάποιον ή σε κάτι) και τα παράγωγά
του (ωφέλιμος, ωφέλεια, ανώφελος) γράφονται με -ω- . Αντίθετα, το ρήμα
οφείλω (= χρωστώ σε κάποιον) και τα παράγωγά του (οφειλέτης, οφειλή,
όφελος) γράφονται με -ο- .
1. Σημειώνω (Ρ) για το ρήμα, (Υ) για το υποκείμενο, (Α) για το αντικείμενο
και (Κ) για το κατηγορούμενο στις παρακάτω προτάσεις:
 Ο Βασίλης φώναξε τον αδερφό του.
 Έχετε το εισιτήριο;
 Ο πατέρας μου εκλέχτηκε πρόεδρος.
 Ο παππούς είναι σιωπηλός.
 Στο σχολείο συναντήθηκαν τα παιδιά.
 Την παράσταση έκλεψε ένα σκυλάκι.
 Οι θεατές χειροκρότησαν τους ηθοποιούς.
 Η Άννα έγινε γιατρός.
 Ο Παναγιώτης ήταν διαβασμένος.
 Η φίλη μου τραγουδάει ωραία.
 Ακούγεται ο θόρυβος της μηχανής.
 Ο αδερφός μου στάθηκε τυχερός.
 Το ασθενοφόρο ερχόταν με τα φώτα αναμμένα.

2. Συμπληρώνω τα κενά με τις λέξεις της παρένθεσης:
(οφείλω, ωφελώ, ωφέλεια, όφελος)
α) Πρόσφερε εθελοντική εργασία χωρίς να έχει προσωπικό .
β) Προτιμάμε τις υγιεινές τροφές που τον οργανισμό μας.
γ) Οι ειδικοί συχνά αναφέρουν τις της άθλησης.
δ) Οι ναυαγοί ευγνωμοσύνη στους ψαράδες της περιοχής.
3. Συμπληρώνω τα κενά με ι, υ, η, οι ή ει και τονίζω όπου χρειάζεται:
 Μόλις άκουσε ότι θα έρθει ο θείος του από την Αμερική, δάκρ σε από
τη χαρά του.
 Μαρία, πόσο κάνει το άθρ σμα «25 + 75»;
 Η μαμά σκούπ σε, σφουγγάρ σε και έστρωσε τα κρεβάτια.
 Όταν γυρ σεις από το σχολείο θα σε περιμένει μια έκπληξη.
 Θα μου δαν σεις 1€ να πάρω μια τυρόπιτα;
 Χτύπησε το πόδι του ενώ έπαιζε ποδόσφαιρο και τώρα έχει πρ στεί.
 Αν δε συγυρ σεις το δωμάτιό σου, δε θα πας στη φίλη σου να παίξετε.
 Τι ώρα θα αρχ σεις να ετοιμάζεσαι για το πάρτι;
Το νερό είναι πηγή ζωής. Το βρίσκουμε στη λίμνη, στο πέλαγος και στον
αλμυρό ωκεανό. Είναι η βροχή που μας δροσίζει, το χιόνι, το χαλάζι και η
υγρασία στην ατμόσφαιρα.

ΤΟ ΠΟΤΑΜΙ ΤΡΕΧΕΙ ΝΑ ΣΥΝΑΝΤΗΣΕΙ ΤΗ ΘΑΛΑΣΣΑ
 Τα ρήματα δεν κλίνονται όλα με τον ίδιο τρόπο. Έτσι, ανάλογα με την
κατάληξή τους κλίνονται διαφορετικά:
Ενεργητική Φωνή
-ω
π.χ. γράφω
-ώ (ή –άω)
π.χ. κρατάω – κρατώ
Παθητική Φωνή
-ομαι
π.χ. γράφομαι
-ιέμαι, -ουμαι, -αμαι
π.χ. κρατιέμαι, κινούμαι,
θυμάμαι
Ενεργητική Φωνή
Οριστική
Ενεστώτας Παρατατικός
ρωτάω ή ρωτώ ρωτούσα ή ρώταγα
ρωτάς ρωτούσες ή ρώταγες
ρωτάει ή ρωτά ρωτούσε ή ρώταγε
ρωτάμε ή ρωτούμε ρωτούσαμε ή ρωτάγαμε
ρωτάτε ρωτούσατε ή ρωτάγατε
ρωτάνε ή ρωτούν(ε) ρωτούσαν(ε) ή ρώταγαν
 ΣΧΗΜΑΤΑ ΛΟΓΟΥ
Πολλές φορές, θέλοντας να τονίσουμε μια ιδιότητα ενός προσώπου, ζώου
ή πράγματος, το συγκρίνουμε με κάτι άλλο πολύ γνωστό, που έχει την ίδια
ιδιότητα σε μεγαλύτερο βαθμό. Τότε δημιουργείται το σχήμα λόγου που
λέγεται παρομοίωση. Στην παρομοίωση χρησιμοποιούμε για τη σύγκριση
τις λέξεις: σαν, όπως, μοιάζει με, λες και, όμοιος με κ.ά.
π.χ. Το πρόσωπό του έγινε κόκκινο σαν παντζάρι.
ΠΡΟΣΟΧΗ!!!
Δεν πρέπει να μπερδεύουμε το μόριο σαν που χρησιμοποιούμε στην
παρομοίωση με τον χρονικό σύνδεσμο σαν, που ισοδυναμεί με το όταν
και εισάγει δευτερεύουσες χρονικές προτάσεις.
π.χ. Σαν (=όταν) με είδε, σηκώθηκε όρθιος.


Κυριολεξία έχουμε όταν χρησιμοποιούμε τις λέξεις ή τις φράσεις με την
πραγματική τους σημασία.
π.χ. Φοράει ένα χρυσό δαχτυλίδι.
Μεταφορά έχουμε όταν χρησιμοποιούμε τις λέξεις ή τις φράσεις με
διαφορετική σημασία και όχι με την πραγματική τους, για να κάνουμε τον
λόγο μας πιο ζωντανό.
π.χ. Η αδερφή μου έχει χρυσή καρδιά.
1. Μεταφέρω τα ρήματα στον παρατατικό χωρίς να αλλάξω το πρόσωπο και
τον αριθμό όπου βρίσκονται:
ΕΝΕΣΤΩΤΑΣ ΠΑΡΑΤΑΤΙΚΟΣ
περνώ
φοράμε
συμβουλεύεις
λούζονται
ανακυκλώνετε
ζεσταίνομαι
πίνεις
προχωράμε
αναρωτιέμαι
γράφετε
ξεχνώ
μιλούν
σκεφτόμαστε
2. Σημειώνω δίπλα σε κάθε πρόταση Κ για κυριολεξία, Μ για μεταφορά και Π
για παρομοίωση:
 Θα ταξιδέψουμε με τρένο. ( )
 Πεινάω σαν λύκος! ( __)
 Πού ταξιδεύει ο νους σου; ( )
 Η ομάδα βόλεϊ πετάει. Βγήκε πρώτη στους πανελλήνιους αγώνες. ( )
 Ο μικρός μου αδερφός κολυμπάει λες και είναι δελφίνι. ( )

 Το μωρό δε μασάει ακόμα, αφού δεν έχει βγάλει δοντάκια. ( )
 Ο Νίκος μασάει τα λόγια του. ( )
 Η Μαρία είναι αδύνατη όπως η μαμά της. ( )
 Χθες ο Δημήτρης έφαγε μια τούμπα στο σχολείο. ( )
 Θα φας όλο το φαγητό σου. ( )
3. Γράφω δύο προτάσεις σε κάθε σχήμα λόγου:
ΠΑΡΟΜΟΙΩΣΗ
α)
β)
ΜΕΤΑΦΟΡΑ
α)
β)
ΚΥΡΙΟΛΕΞΙΑ
α)
β)
4. Σημειώνω Π όπου υπάρχειπαρομοίωση:
 Σαν με είδε μπροστά του ξαφνικά, τρόμαξε. ( )
 Τα μάτια του είναι μεγάλα σαν της κουκουβάγιας. ( )
 Προσπαθεί να σε ξεγελάσει. Είναι πονηρή όπως η αλεπού. ( )
 Έτρεχε γρήγορα λες και ήταν λαγός. ( )
 Σαν φτάσεις σπίτι, τηλεφώνησέ μου. ( )
 Καθόταν ακίνητος σαν άγαλμα. ( )
 Έγινε κίτρινος σαν το λεμόνι. ( )
 Σαν άκουσε ότι πέρασε στις εξετάσεις, πέταξε από την χαρά του. ( )
 Στο Ιράν γίνονται συνέχεια διαμαρτυρίες και εξεγέρσεις. Η κατάσταση
μοιάζει με καζάνι που βράζει. ( )
 Σαν έρθεις, θα σου πω όλα τα νέα. ( )

5. Βάζω τα ρήματα των παρενθέσεων στο σωστό πρόσωπο και στον χρόνο
που ζητείται:
 Η Μελίνα (νικώ, αόριστος) την αδερφή της στο σκάκι.
 Ποιοι (κουβαλώ, αόριστος) τα έπιπλα;
 Δεν (τολμώ, ενεστώτας) να μπεις μόνος σου στη σπηλιά.
 Εμείς όλο το καλοκαίρι (κολυμπώ, παρατατικός) σε
υπέροχες παραλίες.
 Οι θεατές (χειροκροτώ, αόριστος) τους ηθοποιούς.
 Σε (χαιρετώ, παρατατικός) από μακριά, αλλά δε με
έβλεπες.
 Η μαμά τον (μαλώνω, αόριστος) για τη σκανταλιά που έκανε.
 Όταν ήταν μικρός έκανε παρέα μόνο με τα αδέρφια του, αλλά όταν πήγε
σχολείο
συνομηλίκων του.
(προτιμώ, αόριστος) τη συντροφιά των
6. Μεταφέρω τα παρακάτω ρήματα από την ενεργητική στην παθητική φωνή
και αντίστροφα:
ξεχνώ γελιέμαι
χτυπώ κρύβομαι
ξεγελιέμαι χτενίζω
συναντιέμαι φορώ
αγαπώ
ζεσταίνω
μιλιέμαι
στενοχωρώ
Ο ποταμός κυλάει στα βουνά και στις κοιλάδες, πλημμυρίζει τη γη, ξεδιψάει
τα πουλιά, παγώνει με το κρύο, γίνεται χείμαρρος και τελικά χύνεται στη
θάλασσα.

ΤΟ ΝΕΡΟ ΣΤΗ ΘΡΗΣΚΕΙΑ, ΣΤΟΥΣ ΜΥΘΟΥΣ ΚΑΙ ΣΤΙΣ
ΠΑΡΑΔΟΣΕΙΣ
 ΣΗΜΕΙΑ ΣΤΙΞΗΣ
Κόμμα (,): Το χρησιμοποιούμε για να χωρίσουμε:
(1) λέξεις και προτάσεις που έχουν την ίδια συντακτική λειτουργία και δε
συνδέονται μεταξύ τους.
π.χ. Ο Νίκος αγόρασε μολύβια, τετράδια και ξυλομπογιές.
(2) ασύνδετες προτάσεις.
π.χ. Το πρωί σηκώνεται, ετοιμάζεται, πίνει το γάλα του, πηγαίνει στο
σχολείο.
(3) την κλητική προσφώνηση από την υπόλοιπη πρόταση.
π.χ. Μαρία, κλείσε την πόρτα.
(4) τις δευτερεύουσες προτάσεις από τις κύριες.
π.χ. Έφυγε από τη δουλειά, γιατί ένιωθε άρρωστος.
ΣΗΜΕΙΩΣΗ:
Δε χωρίζονται με κόμμα όλες οι δευτερεύουσες προτάσεις από τις
κύριες. (Περισσότερες λεπτομέρειες σε μεγαλύτερες τάξεις).
(5) μια φράση που επεξηγεί ή συμπληρώνει μια άλλη μέσα στην πρόταση.
π.χ. Η δασκάλα μας, η κυρία Ελένη, μας εξήγησε πώς να κάνουμε την
άσκηση.
Παρένθεση ( ): Τη χρησιμοποιούμε για να κλείσουμε μέσα σ’ αυτήν
λέξεις ή προτάσεις οι οποίες επεξηγούν ή συμπληρώνουν τα λεγόμενά μας.
π.χ. Η Αλεξανδρούπολη (η πρωτεύουσα του νομού Έβρου) είναι μια
πανέμορφη πόλη κοντά στα σύνορα με την Τουρκία.
Διπλή παύλα (- -): Τη χρησιμοποιούμε κυρίως όπως και την
παρένθεση, μόνο που αυτά που κλείνονται μέσα στις δύο παύλες είναι πιο
σημαντικά για την κατανόηση του κειμένου από αυτά που κλείνονται μέσα
στην παρένθεση. Η διπλή παύλα μπορεί να αντικαθίσταται από δυο
κόμματα ή παρενθέσεις.
π.χ. Αυτό το τραγούδι –που βραβεύτηκε και στον διαγωνισμό– είναι πρώτο
σε πωλήσεις.

 ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ ΡΗΜΑΤΩΝ – ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΩΝ – ΕΠΙΘΕΤΩΝ
Ρήματα
Χρόνοι: Ενεστώτας, Παρατατικός, Αόριστος, Εξ. Μέλλοντας, Συνοπτικός
Μέλλοντας, Παρακείμενος, Υπερσυντέλικος, Συντελεσμένος
Μέλλοντας
Εγκλίσεις: Οριστική, Υποτακτική, Προστακτική
Φωνές: Ενεργητική Φωνή, Παθητική Φωνή
Πρόσωπα: α’ (εγώ – εμείς), β’ (εσύ – εσείς), γ’ (αυτός – αυτοί)
Αριθμοί: Ενικός, Πληθυντικός
Ουσιαστικά
Πτώσεις: Ονομαστική, Γενική, Αιτιατική, Κλητική
Αριθμός: Ενικός, Πληθυντικός
Γένος: Αρσενικό, Θηλυκό, Ουδέτερο
Επίθετα
Πτώσεις: Ονομαστική, Γενική, Αιτιατική, Κλητική
Αριθμός: Ενικός, Πληθυντικός
Γένος: Αρσενικό, Θηλυκό, Ουδέτερο
Βαθμός: Θετικός, Συγκριτικός, Υπερθετικός
ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ
 Αναγνωρίζω τις λέξεις: ανθρώπους, μεγαλύτερης, έχει διαβάσει
ανθρώπους: είναι ουσιαστικό, πτώσης αιτιατικής, αριθμού πληθυντικού,
γένους αρσενικού, του ουσιαστικού «ο άνθρωπος»
μεγαλύτερης: είναι επίθετο, πτώσης γενικής, αριθμού ενικού, γένους
θηλυκού, βαθμού συγκριτικού, του επιθέτου «μεγάλος, –η, -ο»
έχει διαβάσει: είναι ρήμα, χρόνου παρακείμενου, έγκλισης οριστικής,
ενεργητικής φωνής, προσώπου γ’, ενικού αριθμού, του ρήματος «διαβάζω»

1. Βάζω κόμμα, παρένθεση ή διπλή παύλα όπου νομίζω ότι χρειάζεται:
 Νίκο κλείσε την πόρτα.
 Η Μαρία η καλύτερή μου φίλη είναι άριστη μαθήτρια.
 Η μπαμπάς μου παρόλο που ήταν κουρασμένος έπαιξε μαζί μας
«μονόπολη».
 Όλοι οι αρχαίοι λαοί Έλληνες Αιγύπτιοι Βαβυλώνιοι θεωρούσαν το νερό
πηγή ζωής.
 Η κυρία Ματίνα η δασκάλα μας είναι πολύ αυστηρή.
 Ο Αλέξανδρος αγόρασε από το βιβλιοπωλείο δύο τετράδια μια ξύστρα ένα
μπλοκ ζωγραφικής και μαρκαδόρους.
 Η αδερφή μου πήρε μαζί της αν και οι γονείς μας δε συμφωνούσαν το
νεογέννητο μωρό της.
 Έκανε μια στάση στα μισά της διαδρομής παρόλο που δεν το συνηθίζει
για να ξεμουδιάσει.
 Η Χρύσα η γυναίκα του Βασίλη πήγε ένα επαγγελματικό ταξίδι.
 Η θεά της ομορφιάς η Αφροδίτη γεννήθηκε στην Κύπρο.
2. Μεταφέρω τα ουσιαστικά στην ίδια πτώση του πληθυντικού αριθμού:
του σιδερά
του ψαρά
του καστανά
του βαρκάρη
του τσαγκάρη
του καναπέ

3. Αναγνωρίζω τις παρακάτω λέξεις:
θα ζήσουμε:
θα έχουν εξασκηθεί:
ανανέωνες:
τους αγώνες:
σκαρφαλώστε:
οι σφουγγαράδες:
να μαθαίνεις:
της ομορφότερης:
ο ταχύτατος:
Στο διάφανο και γλυκό νερό του Ιορδάνη ποταμού βαφτίστηκε ο Χριστός. Σε
ανάμνηση αυτού του γεγονότος η βάφτιση κάθε νέου ορθόδοξου χριστιανού
γίνεται στην κολυμπήθρα.

Ο ΝΕΡΟΥΛΑΣ
Αρσενικά ουσιαστικά
Ισοσύλλαβα Ανισοσύλλαβα
α) –ας (ο αγώνας) α) –ας (ο μαρμαράς, οι μαρμαράδες)
β) –ης (ο πολίτης) β) –ης (ο βαρκάρης, οι βαρκάρηδες)
γ) –ος (ο καιρός) γ) –ες (ο καναπές, οι καναπέδες)
δ) –ους (ο παππούς, οι παππούδες)
 Ισοσύλλαβα λέγονται τα ουσιαστικά που έχουν τον ίδιο αριθμό συλλαβών
και στον ενικό και στον πληθυντικό αριθμό.
π.χ. α - γώ - νας / α - γώ - νες
1 2 3 / 1 2 3
 Ανισοσύλλαβα λέγονται τα ουσιαστικά που έχουν στον πληθυντικό αριθμό
μια συλλαβή παραπάνω απ’ ό,τι στον ενικό.
π.χ. μαρ - μα - ράς / μαρ - μα - ρά - δες
1 2 3 / 1 2 3 4
 Τα παροξύτονα (αυτά που τονίζονται στην παραλήγουσα) και τα
προπαροξύτονα (αυτά που τονίζονται στην προπαραλήγουσα) ουσιαστικά σε
–ας τονίζονται στη γενική πληθυντικού στηνπαραλήγουσα.
π.χ. ο αγώνας – των αγώνων, ο πίνακας – των πινάκων
Εξαίρεση:
Τα δισύλλαβα παροξύτονα σε –ας και όσα λήγουν σε –ίας τονίζονται στη
γενική πληθυντικού στη λήγουσα.
π.χ. ο άντρας – των αντρών, ο ταμίας – των ταμιών
1. Συμπληρώνω τις καταλήξεις των παρακάτω ουσιαστικών:
α) των αγών
β) τους νερουλ
γ) τους καβγ
δ) οι σωλήν
ε) των κανόν
στ) τους σφουγγαρ
ζ) των αγών
η) των μπαμπ
θ) τους οδοστρωτήρ
ι) οι σιδερ

2. Συμπληρώνω τον πίνακα με τα ακόλουθα αρσενικά ουσιαστικά:
ψαράς, αγώνας, κανόνας, φύλακας, νερουλάς, σφουγγαράς, μυλωνάς,
σωλήνας, χειμώνας, καστανάς, ρήτορας, σιδεράς, καβγάς, μπαμπάς,
οδοστρωτήρας, επιστήμονας
ΙΣΟΣΥΛΛΑΒΑ ΑΝΙΣΟΣΥΛΛΑΒΑ
3. Συμπληρώνω τα κενά των παρακάτω προτάσεων με ένα από τα παρακάτω
αρσενικά ουσιαστικά σε –ας στη σωστή πτώση και αριθμό:
αγώνας, κανόνας, επιστήμονας, χειμώνας, νερουλάς, σφουγγαράς
α) Η Κάλυμνος είναι γνωστή και ως το «νησί των ».
β) Επιτεύχθηκε η αποκωδικοποίηση του γενετικού υλικού του ανθρώπου μετά
από πολυετείς έρευνες των .
γ) Ο Σπύρος βγήκε νικητής του δρόμου.
δ) Φέτος είχαμε έναν από τους πιο κρύους των τελευταίων
χρόνων.
ε) Πριν αρχίσουμε το παιχνίδι, διαβάσαμε τους του.
στ) Οι υπήρχαν μέχρι τη δεκαετία του 1930 στις πόλεις.
4. Βρίσκω το Υ, το Ρ, το Α ή το Κ:
 Ο Κώστας είναι φαρμακοποιός.
 Οι αστυνομικοί έπιασαν τον κλέφτη.
 Το αεροπλάνο χάθηκε μέσα στα σύννεφα.

 Οι μαθητές παίζουν βόλους.
 Ο Κώστας και η Μαρίνα ποτίζουν τα λουλούδια.
 Ξέχασα την τσάντα μου. (το Υ εννοείται: )
 Τα παιδιά παίζουν στην αυλή του σχολείου.
 Ο ελαιοχρωματιστής βάφει τον τοίχο.
 Τα λουλούδια είναι ανθισμένα.
 Ο Δημήτρης φαίνεται χλωμός.
5. Κλίνω τις φράσεις: η ευχάριστη σκέψη, ο ευτυχισμένος μαθητής
Ενικός αριθμός
Ον.:
Γεν.:
Αιτ.:
Κλητ.:
Πληθυντικός αριθμός
Ον.:
Γεν.: _
Αιτ.:
Κλητ.:
Όταν δεν υπήρχε εμφιαλωμένο νερό και οι άνθρωποι δεν είχαν φτιάξει
υδραγωγεία και σωλήνες ύδρευσης, το πόσιμο νερό το μετέφεραν σε δοχεία
στα σπίτια οι νερουλάδες. Τον χειμώνα ο κόσμος έπαιρνε νερό από τα ρυάκια.

ΤΟ ΝΕΡΟ ΤΑΞΙΔΕΥΕΙ
 Μερικές φορές, κάποιες λέξεις που χρησιμοποιούμε συχνά τις γράφουμε
κομμένες για συντομία. Αυτές οι λέξεις λέγονται συντομογραφίες.
ΠΡΟΣΟΧΗ: Στις περισσότερες συντομογραφίες σημειώνουμε συνήθως
τελεία, ύστερα από σύμφωνο.
ΣΥΝΗΘΙΣΜΕΝΕΣ ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ
άγ. = άγιος κ.ο.κ. = και ούτω καθεξής
αρ. = αριθμός κυβ. = κυβικά
αι. = αιώνας λ.χ. = λόγου χάρη
βλ. = βλέπε ΥΓ. = υστερόγραφο
κλπ. = και λοιπά μ.μ. = μετά μεσημβρίαν (μετά το μεσημέρι)
δηλ. = δηλαδή π.μ. = προ μεσημβρίας (πριν απ’ το μεσημέρι)
μ. = μέτρα κ. = κιλό
δεκ. = δέκατα γραμμ. = γραμμάριο
εκ. = εκατοστά τ. = τόνος
χιλ. = χιλιοστά π.Χ. = προ Χριστού
εκατ. = εκατομμύρια μ.Χ. = μετά Χριστόν
κ. = κύριος, κυρία σελ. = σελίδα
κ.ά. = και άλλα τ.μ. = τετραγωνικά μέτρα
κεφ. = κεφάλαιο τ.δεκ.= τετραγωνικά δέκατα
χλμ. ή χμ.= χιλιόμετρα τ.εκ. = τετραγωνικά εκατοστά
στρ. = στρέμματα π.χ. = παραδείγματος χάρη
 Συχνά γράφουμε με συντομία διάφορους Οργανισμούς, Υπηρεσίες κλπ.
χρησιμοποιώντας μόνο τα αρχικά τους. Αυτά λέγονται αρκτικόλεξα και:
α) διαβάζονται σαν μια λέξη
β) γράφονται πάντα με κεφαλαία
γ) ανάμεσα στα γράμματα μπορούμε να βάλουμε τελεία.
π.χ. Δ.Ε.Η. και ΔΕΗ

ΣΥΝΗΘΙΣΜΕΝΑ ΑΡΚΤΙΚΟΛΕΞΑ
Δ.Ε.Η.: Δημόσια Επιχείρηση Ηλεκτρισμού
Ε.Μ.Υ.: Εθνική Μετεωρολογική Υπηρεσία
Ε.Ε.: Ευρωπαϊκή Ένωση
Η.Π.Α.: Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής
Η/Υ: Ηλεκτρονικός Υπολογιστής
Μ.Μ.Ε.: Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης
Ο.Τ.Ε.: Οργανισμός Τηλεπικοινωνιών Ελλάδας
 Η λέξη «ύδωρ» είναι αρχαία ελληνική και σημαίνει νερό. Έχει μεγάλη
οικογένεια και περιλαμβάνει λέξεις όπως: υδραγωγείο, ύδρευση, υδρόβιος,
υδροπλάνο, υδρατμός, υδραυλικός, υδατοσφαίριση, υδρόγειος, υδροφόρα,
ενυδρείο, υδρόφυτο κ.ά.
Οι λέξεις που ανήκουν στην ίδια οικογένεια γράφονται με ύψιλον (υ).
π.χ. Η υδατοσφαίριση είναι ένα ομαδικό άθλημα που παίζεται στο νερό.
1. Ξαναγράφω τις παρακάτω προτάσεις αντικαθιστώντας τις
συντομογραφίες με ολόκληρες τις λέξεις:
Αγόρασε μια έκταση 2 στρ., 5 χλμ. μακριά από εδώ, για να χτίσει ένα
μεγάλο σπίτι, γύρω στα 200 τ.μ.
Το γραφείο του κ. Παπαδόπουλου βρίσκεται στην οδό Αγ. Δημητρίου,
στον αρ. 45, 100 μ. από τον σταθμό του μετρό.

2. Συμπληρώνω τα κενά με τον σωστό τύπο των ρημάτων που είναι στην
παρένθεση:
 Τις ώρες που έλειπε από την εταιρεία, το τηλέφωνο
(χτυπώ, παρατατικός) ασταμάτητα.
 Όποτε εμφανιζόταν στη σκηνή, το κοινό τον _
(χειροκροτώ, παρατατικός).
 Όλο εσείς _ (κερνώ, ενεστώτας)! Αυτή τη φορά θα
κεράσουμε εμείς.
 Από την ώρα που γύρισε από το σχολείο, είναι κλεισμένη στο δωμάτιό
της και (μελετώ, ενεστώτας) τα μαθήματά της.
 Όσοι πηγαίνουν στα τοπικά πανηγύρια (γλεντώ, ενεστώτας)
μέχρι το πρωί.
3. Συμπληρώνω τα γράμματα που λείπουν στις παρακάτω λέξεις:
 Το Σά ατο πήγαμε μια βόλτα μέχρι την πλατεία.
 Το σπίτι του απέχει τέ ερα τετράγωνα από την ε λησία του Αγίου
Μηνά.
 Έξω από το σχολείο υπάρχει ένας κάδος απο ρι μάτων.
 Το σπίτι της θείας μου βρίσκεται κοντά στη θάλα α.
4. Βάζω κόμμα, όπου χρειάζεται, στις παρακάτω προτάσεις:
 Ο Γιώργος ο καλύτερός μου φίλος γιορτάζει σήμερα.
 Κάτια ποιο είναι το αγαπημένο σου χρώμα;
 Η Άννα η ξαδέλφη μου που ζει στον Καναδά θα έρθει στο σπίτι μας τα
Χριστούγεννα.
 Όλοι οι καλεσμένοι στο πάρτι του Πέτρου τραγούδησαν χόρεψαν γέλασαν
και διασκέδασαν με την καρδιά τους.
5. Οικογένειες λέξεων:
ύδωρ οικία θάλασσα οφείλω ωφελώ

6. Συμπληρώνω τα κενά στις παρακάτω προτάσεις διαλέγοντας από την
οικογένεια της λέξης «ύδωρ» την κατάλληλη λέξη, αφού τη βάλω στη
σωστή πτώση και στον σωστό αριθμό:
 Το νούφαρο είναι και το συναντάμε στις λίμνες.
 Η μαμά χθες φώναξε τον , για να επισκευάσει τη
χαλασμένη βρύση στο μπάνιο.
 Η δασκάλα μάς έδειξε στην σφαίρα τις πέντε ηπείρους.
 Όποτε κάνω μπάνιο, ο καθρέφτης θαμπώνει γιατί έχει πολλούς
.
 Παλαιότερα το νερό το μετέφεραν με και το μοίραζαν
στα σπίτια.
 Σε κάποιες απομακρυσμένες περιοχές, ακόμα και σήμερα, δεν υπάρχει
δίκτυο .
 Οι υδρατμοί δημιουργούνται από την εξάτμιση του νερού.
 Ο υδραυλικός επισκεύασε τον χαλασμένο σωλήνα του υδραγωγείου.
 Στην τάξη μας έχουμε μια υδρόγειο σφαίρα.
 Η μόλυνση των λιμνών απειλεί τα υδρόβια πουλιά.

ΕΝΟΤΗΤΑ 4
Εμένα με νοιάζει

ΣΤΑΣΗ ΒΡΟΧΟΣΤΑΛΙΔΩΝ
 Ορισμένα ουσιαστικά σε πτώση γενική χρησιμοποιούνται για να
συμπληρώσουν την έννοια ενός άλλου ουσιαστικού μέσα στην πρόταση. π.χ.
Ήταν μεγάλη η χαρά της νίκης.
 Μερικά προπαροξύτονα ουσιαστικά σε –ος κατεβάζουν τον τόνο στην
παραλήγουσα σε τρεις πτώσεις: στη γενική ενικού, στη γενική
πληθυντικού και στην αιτιατική πληθυντικού.
π.χ. ο άνθρωπος του ανθρώπου – των ανθρώπων – τους ανθρώπους
Έτσι κλίνονται τα εξής: ο άνθρωπος, ο δάσκαλος, ο διάδρομος, ο
πόλεμος, ο όροφος, ο κάτοικος, ο άγγελος, ο άνεμος, ο διάλογος, ο
έμπορος, ο δήμαρχος κ.ά.
 Όμως, κάποια άλλα προπαροξύτονα αρσενικά σε –ος διατηρούν τον τόνο
στην προπαραλήγουσα σε όλες τις πτώσεις του ενικού και του
πληθυντικού. Αυτά είναι συνήθως οι πολυσύλλαβες, οι λαϊκές και οι
σύνθετες λέξεις, καθώς και αρκετά κύρια ονόματα.
π.χ. ο νερόμυλος του νερόμυλου – των νερόμυλων – τους νερόμυλους
Έτσι κλίνονται τα εξής: ο ανήφορος, ο πεζόδρομος, ο παιδότοπος, ο
αυλόγυρος, ο καλόγερος, α ανθόκηπος, ο λαχανόκηπος, ο ανεμόμυλος, ο
χωματόδρομος, ο Χαράλαμπος, ο Χριστόφορος κ.ά.
 Κάποια ουσιαστικά μπορούν και να διατηρήσουν τον τόνο στην
προπαραλήγουσα και να τον κατεβάσουν στην παραλήγουσα. Αυτό γίνεται
για λόγους ύφους.
π.χ. ο δήμαρχος του δημάρχου (επίσημο ύφος)
και του δήμαρχου (ανεπίσημο ύφος)
 Τα ρήματα που τελειώνουν σε –ώνω (π.χ. ανακοινώνω) και τα παράγωγά
τους (π.χ. ανακοίνωση) γράφονται με -ω- .

 Τα ουδέτερα ουσιαστικά σε –ος γράφονται με -η- στον πληθυντικό
(π.χ. το δάσος – τα δάση, το κράτος – τα κράτη, το άλσος – τα άλση).
Για καλύτερη απομνημόνευση:
«Στα ουδέτερα σε –ος,με ήτα (η) ο πληθυντικός».
1. Σχηματίζω φράσεις βάζοντας το δεύτερο ουσιαστικό σε γενική πτώση:
 τα λουλούδια – ο κήπος
 το πουκάμισο – ο έφηβος
 η απόφαση – ο δήμαρχος
 το χρώμα – το σπίτι
 ο πρόεδρος – ο σύλλογος
 ο αυλόγυρος - ο μαντρότοιχος
2. Συμπληρώνω τις προτάσεις βάζοντας το ουσιαστικό της παρένθεσης στον
σωστό τύπο:
 Απευθύνθηκα στον σχολικό μας (σύμβουλος) για την
άσχημη συμπεριφορά ενός μαθητή.
 Τους μίλησε για τους (κίνδυνος) που εγκυμονούν αν οι
(άνθρωπος) συνεχίσουν να μολύνουν τον πλανήτη.
 Πολλοί (δάσκαλος) δίνουν ερωτήσεις κατανόησης
στα παιδιά, για να κάνουν το μάθημα πιο εύκολο.
 Οι απειλές του
(υπάλληλος).
(προϊστάμενος) φόβισαν τους
 Πρέπει να ακούμε και τη γνώμη των άλλων (άνθρωπος).
 Τα πανιά των (ανεμόμυλος) σκίστηκαν από τον
δυνατό αέρα.
 Γελάσαμε πολύ με τους αστείους
ταλαντούχων ηθοποιών.
(διάλογος) των
 Ο παππούς καθημερινά φροντίζει τα φυτά του _
(ανθόκηπος).
 Μεγάλη πυρκαγιά απειλεί ν’ αφανίσει τα (δάσος)
της Κεντρικής Ευρώπης.

 Ο Οδυσσέας τέντωσε τη χορδή του τόξου του και σκότωσε τους
μνηστήρες με τα (βέλος) του.
Οι βροχοσταλίδες έγραψαν στην ανακοίνωση ότι θα κάνουν στάση μέχρι να
σταματήσουν οι άνθρωποι να μολύνουν τις θάλασσες, να καίνε τα δάση και
γενικά μέχρι να καταλάβουν τον κίνδυνο που τους απειλεί.

ΣΤΑΣΗ ΒΡΟΧΟΣΤΑΛΙΔΩΝ (συνέχεια...)
 Ονοματική λέγεται η φράση η οποία αποτελείται μόνο από ονόματα
(ουσιαστικά ή άλλα μέρη του λόγου που παίζουν ρόλο ουσιαστικού) και δεν
υπάρχει ρήμα. π.χ. η ρύπανση της θάλασσας
 Ρηματική λέγεται η φράση στην οποία υπάρχει ρήμα.
π.χ. η θάλασσα ρυπαίνεται
ΠΩΣ ΜΕΤΑΤΡΕΠΟΥΜΕ ΜΙΑ ΟΝΟΜΑΤΙΚΗ ΦΡΑΣΗ ΣΕ ΡΗΜΑΤΙΚΗ
 Για να μετατρέψουμε μια ονοματική φράση σε ρηματική:
α) μετατρέπουμε το όνομα σε ρήμα.
β) η γενική που εξαρτάται από το όνομα μετατρέπεται είτε σε ονομαστική
είτε σε αιτιατική.
π.χ. η ρύπανση της ατμόσφαιρας η ατμόσφαιρα ρυπαίνεται
η προστασία του περιβάλλοντος προστατεύω το περιβάλλον
ΠΩΣ ΜΕΤΑΤΡΕΠΟΥΜΕ ΜΙΑ ΡΗΜΑΤΙΚΗ ΦΡΑΣΗ ΣΕ ΟΝΟΜΑΤΙΚΗ
 Για να μετατρέψουμε μια ρηματική φράση σε ονοματική:
α) αντικαθιστούμε το ρήμα με το πρωτότυπο (σχετικό) ουσιαστικό σε
πτώση ονομαστική
β) μετατρέπουμε την αιτιατική ή την ονομαστική σε γενική.
π.χ. Κατεδαφίζουν τα αυθαίρετα κτίσματα. Απαγορεύεται η είσοδος
Κατεδάφιση των αυθαίρετων κτισμάτων. Απαγόρευση της εισόδου.
 ΠΑΡΑΓΩΓΗ έχουμε όταν μια λέξη σχηματίζεται από μια άλλη. Η αρχική
λέξη από την οποία παράγεται η νέα λέξη ονομάζεται «πρωτότυπη», ενώ
η λέξη που παράγεται από την πρωτότυπη λέγεται «παράγωγη».
π.χ. ζεστός (πρωτότυπη) ζεσταίνω (παράγωγη)
Τα ρήματα παράγονται είτε από ονόματα (ουσιαστικά και επίθετα) είτε από
άκλιτες λέξεις (π.χ. συχνά συχνάζω) είτε πιο σπάνια από άλλα ρήματα
(π.χ. φέγγω – φεγγίζω).

Τα ρήματα που παράγονται από ουσιαστικά τελειώνουν σε:
 Τα ουδέτερα ουσιαστικά που τελειώνουν σε –ι γράφονται με γιώτα (ι).
ΕΞΑΙΡΟΥΝΤΑΙ: βράδυ, δάκρυ, στάχυ, δίχτυ, οξύ, δόρυ καιάστυ.
ΣΗΜΕΙΩΣΗ:
Οι λέξεις δάκρυ, στάχυ, δίχτυ διατηρούν το –υ- σε όλες τις πτώσεις του
ενικού και του πληθυντικού αριθμού, ενώ η λέξη βράδυ στη γενική ενικού
και σε όλες τις πτώσεις του πληθυντικού αριθμού γράφεται με γιώτα (ι).
π.χ. το δάκρυ – τα δάκρυα, το στάχυ – τα στάχυα, το δίχτυ – τα δίχτυα
αλλά το βράδυ – του βραδιού, τα βράδια, των βραδιών
1. Μετατρέπω τις ονοματικές φράσεις σε ρηματικές:
 Αναδάσωση των καμένων εκτάσεων.
 Απαγόρευση της στάθμευσης.
 Άνοδος της τιμής της βενζίνης.
 Υποδοχή της σχολικής ομάδας.
 Αναβολή της εκδρομής.
2. Μετατρέπω τις ρηματικές φράσεις σε ονοματικές:
 Μειώνονται οι μαθητές.
 Αυξάνονται τα παιδιά στο σχολείο.
 Κατεδαφίζουν το σπίτι.
 Προσγειώνεται το αεροπλάνο.
 Εξερευνούν τη σπηλιά.
-άζω, π.χ. αγορά αγοράζω
-ιάζω, π.χ. βράδυ βραδιάζω
-ίζω, π.χ. αρχή αρχίζω
-εύω, π.χ. ψαράς ψαρεύω
-ώνω, π.χ. στεφάνι στεφανώνω
-αίνω, π.χ. ζεστός ζεσταίνω
-ύνω, π.χ. μέγεθος μεγεθύνω

3. Συμπληρώνω τα κενά με τον σωστό τύπο των ρημάτων, που παράγονται
από τις λέξεις που είναι σε παρένθεση:
α) Ο κηπουρός αύριο (κλαδί) τα δέντρα του κήπου μας.
β) Αποφεύγω τα πολλά γλυκά, γιατί (παχύς) .
γ) Πρέπει να γυρίσουμε σπίτι, γιατί σε λίγο (νύχτα).
δ) Μόλις γύρισε από τη δουλειά, _ (αγκαλιά) τα δυο παιδιά του.
ε) Πολλά είδη φυτών και ζώων (κίνδυνος) σήμερα
να εξαφανιστούν εξαιτίας της απερισκεψίας των ανθρώπων.
4. Συμπληρώνω τα κενά:
α) Από το κατάστρωμα του καραβ ού βλέπαμε τους ψαράδες να ρίχνουν τα
δίχτ α τους.
β) Η ουρά του χελιδον ού θυμίζει ψαλίδ .
γ) Το βιβλίο που διαβάζω έχει τίτλο: «Σαν στάχ α στον χρόνο».
δ) Δεν μπορούσε να συγκρατήσει τα δάκρ ά της από τη συγκίνηση.
ε) Το γιαούρτι έχει γαλακτικό οξ .
στ) Το βράδ ξέσπασε μια δυνατή μπόρα.
Τα παιδιά κατάλαβαν πόσο κινδυνεύει το περιβάλλον από τη μόλυνση και
κάθε βράδυ προσπαθούσαν να πείσουν τους γονείς τους να φτιάξουν νόμους
για την προστασία του. Τελικά, τα κατάφεραν και οι βροχοσταλίδες
επέστρεψαν για να τους δροσίσουν.
Μπράβο, παιδιά!

ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΗΣΕ ΤΟ ΞΑΝΑ... ΚΑΙ ΞΑΝΑ... ΚΑΙ ΞΑΝΑ...
 ΤΑ ΕΙΔΗ ΤΩΝ ΠΡΟΤΑΣΕΩΝ
1. ΑΠΛΗ ονομάζεται η πρόταση που περιλαμβάνει μόνο τους κύριους
όρους, δηλαδή υποκείμενο, ρήμα, αντικείμενο ή κατηγορούμενο.
2. ΣΥΝΘΕΤΗ ονομάζεται η πρόταση που έχει ένα ρήμα και περισσότερα
από ένα υποκείμενα, αντικείμενα ή κατηγορούμενα, τα οποία
συνδέονται μεταξύ τους με κόμμα ή με τον σύνδεσμο «και».
π.χ. Ο Γιάννης και ο Κώσταςείναι αδέλφια. (δύο υποκείμενα)
Η μαμά αγόρασε μήλα, πορτοκάλια και μανταρίνια. (τρία αντικείμενα)
Η ξαδέρφη μας είναι όμορφη, έξυπνη και ευγενική.
(τρία κατηγορούμενα)
3. ΕΛΛΕΙΠΤΙΚΗ ονομάζεται η πρόταση από την οποία λείπει ένας ή
περισσότεροι κύριοι όροι (Υ, Ρ), επειδή εννοούνται εύκολα από τα
συμφραζόμενα.
π.χ. Φύγε! (εννοείται το υποκείμενο «εσύ»)
Χρόνια πολλά! (εννοείται «εγώ σου εύχομαι»)
4. ΕΠΑΥΞΗΜΕΝΗ ονομάζεται η πρόταση η οποία εκτός από τους
κύριους όρους (Υ, Ρ, Α, Κ) έχει κι άλλους προσδιορισμούς που λέγονται
δευτερεύοντες όροι της πρότασης.
π.χ. Η Μαρία διαβάζει στο δωμάτιό της.
Το αεροπλάνο πετάει ψηλά στον ουρανό.
Μια απλή πρόταση μπορεί να περιέχει:
α) Υ+ Ρ (π.χ. Ο μπαμπάς κοιμάται.)
β) Υ + Ρ + Α (π.χ. Ο παππούς διαβάζει εφημερίδα.)
γ) Υ + Ρ (συνδετικό) + Κ (π.χ. Το ποδήλατο είναι καινούριο.)

 Πώς ξεχωρίζουμε τους αδύνατους τύπους της προσωπικής αντωνυμίας
από το οριστικό άρθρο;
Οι αδύνατοι τύποι της προσωπικής αντωνυμίας γ΄ προσώπου (το, του, της,
τον, τη(ν), τα, τους, τις) μπαίνουν πριν ή μετά από ρήματα, ενώ τα
αντίστοιχα οριστικά άρθρα μπαίνουν πριν από ονόματα στα οποία
αναφέρονται.
π.χ. Τους προσκάλεσε στο πάρτι. (αντωνυμία)
Προσκάλεσέ τους στο πάρτι. (αντωνυμία)
Προσκάλεσε τους φίλους του στο πάρτι. (οριστικό άρθρο)
ΣΗΜΕΙΩΣΗ:
Οι αδύνατοι τύποι της προσωπικής αντωνυμίας (μου, σου, του, της, μας,
σας, τους) τονίζονται όταν θέλουμε να δείξουμε ότι είναι προσωπική
αντωνυμία και όχι κτητική.
π.χ. Η δασκάλα μού ζήτησε να κλείσω τοπαράθυρο.
(Η δασκάλα ζήτησε από εμένα να κλείσω το παράθυρο).
Η δασκάλα μου ζήτησε να κλείσω τοπαράθυρο.
(Η δική μου δασκάλα ζήτησε να κλείσω το παράθυρο).
 Οικογένεια λέξεων του ρήματος «ποιώ»
Από το αρχαίο ελληνικό ρήμα ποιώ ( = φτιάχνω, δημιουργώ, κατασκευάζω)
παράγονται πολλές λέξεις.
Παράγωγες λέξεις: ποίημα, ποίηση, ποιητής, ποιήτρια, ποιητικός κ.ά.
Σύνθετες: χρησιμοποιώ, ειδοποίηση, αρτοποιός, επιπλοποιείο,
χειροποίητο, αχρησιμοποίητος κ.ά.
1. Χαρακτηρίζω τις παρακάτω προτάσεις ως προς τη δομή τους (απλή,
σύνθετη, επαυξημένη, ελλειπτική) αφού πρώτα τις συντάξω:
 Το νερό είναι παγωμένο. ( )
 Η Μαρία και η Αλίκη φαίνονται χαρούμενες. ( )
 Θα φύγουμε; ( )
 Το διαγώνισμα των Μαθηματικών ήταν δύσκολο. ( )
 Καλή Χρονιά! ( )
 Η μαμά μαγείρεψε κοτόπουλο στον φούρνο με πατάτες. ( )

 Αυτό είναι περίεργο. ( )
 Ο πεινασμένος καρβέλια ονειρεύεται. ( )
 Ο Γιάννης είναι καλός στο ποδόσφαιρο. ( )
 Ο Πέτρος αγόρασε μαρκαδόρους και ξυλομπογιές. ( )
2. Σημειώνω Α για κάθε απλή πρόταση και Σγια κάθε σύνθετη πρόταση:
 Η πόλη μας έχει πλατείες, δρόμους, πεζοδρόμια, διαβάσεις. ( )
 Στον δρόμο κυκλοφορούν αυτοκίνητα, φορτηγά, δίκυκλα, ποδήλατα. ( )
 Το νερό γίνεται ατμός. ( )
 Ο δάσκαλος διορθώνει τις εκθέσεις. ( )
 Ο αντίπαλος τού έσπασε τη μύτη και το σαγόνι. ( ___)
 Τα παιδιά ζωγραφίζουν. ( )
 Οι κάτοικοι είναι φιλόξενοι και χαρούμενοι. ( ___)
 Οι εξετάσεις είναι καλές. (___)
3. Υπογραμμίζω τις προσωπικές αντωνυμίες στις παρακάτω προτάσεις:
 Μου είπε το μυστικό της.
 Ό,τι κι αν τους πω, δε θα με καταλάβουν.
 Ακούστε τον προσεχτικά, έχει να σας πει κάτι σημαντικό.
 Να τις πλύνεις και να τις κόψεις σε μικρά κομματάκια.
 Αυτές είναι οι καλύτερες μαθήτριες στην τάξη.
 Η δασκάλα μας ήταν άρρωστη και μας έκανε μάθημα ο διευθυντής.
 Ο παππούς τού είπε ότι τον περιμένει πώς και πώς να έρθει στο χωριό.
 Εμένα δε μου αρέσει ο αρακάς.
 Η δασκάλα μάς ζήτησε να γράψουμε σε μια παράγραφο τις αιτίες μόλυνσης
του περιβάλλοντος.
 Εσύ πότε θα πας στο χωριό σου;

 Σου ζήτησα να κάνεις ησυχία, γιατί κοιμάται το μωρό και δε θέλω να το
ξυπνήσεις.
 Ο μπαμπάς μού ζήτησε να του φέρω ένα ποτήρι νερό.
 Εσείς συνέχεια με κοροϊδεύετε. Θα σας άρεσε να έκανα κι εγώ το ίδιο;
 Σε ψάχνω από το πρωί.
4. Ξαναγράφω τις προτάσεις αντικαθιστώντας τις υπογραμμισμένες λέξεις ή
φράσεις με τους αδύνατους τύπους της προσωπικής αντωνυμίας:
 Η Δώρα ρώτησε αυτήν πού θα πάμε εκδρομή.
 Προσκάλεσε τους φίλους του να έρθουν σπίτι να δουν τον αγώνα
ποδοσφαίρου.
 Μετέφερα τον υπολογιστή στο δωμάτιό μου.
 Ζήτησα της δασκάλας να μου εξηγήσει την άσκηση.
 Φέρε τον χάρακα εδώ!
5. Γράφω πάνω από κάθε υπογραμμισμένη λέξη Ο.Α. αν είναι οριστικό άρθρο
ή Π.Α. αν είναι προσωπική αντωνυμία:
 Έβαλε τα πράγματα στο χαρτόκουτο, για να τα μεταφέρει.
 Διάβασε το μυθιστόρημα και το βρήκε συναρπαστικό.
 Να τις κόψεις σε κύβους και να προσθέσεις τις πιπεριές.
 Μην τους ακούς, αυτοί βάζουν τους κανόνες του παιχνιδιού.
 Σας τηλεφώνησα χθες, αλλά λείπατε.
 Τις έβαλε σε μεγάλα σακιά.

 Τα έπλυνες τα χεράκια σου;
 Κάλεσέ τους να έρθουν στο τραπέζι.
Στις μέρες μας πολλά πράγματα τα χρησιμοποιούμε μόνο μια φορά, όπως το
αλουμινόχαρτο, τα πλαστικά κ.ά. Η λύση θα ήταν να τα ανακυκλώνουμε, έτσι
ώστε να εξοικονομούμε ενέργεια και να μην εξαντλούμε τους θησαυρούς της
γης.

ΣΚΟΥΠΙΔΙΑ ΣΤΗ ΘΑΛΑΣΣΑ
 Σύνθετες λέγονται οι λέξεις που σχηματίζονται όταν ενώσουμε δύο ή
περισσότερες λέξεις:
π.χ. σγουρά + μαλλιά = σγουρομάλλης
1. Δημιουργώ μια σύνθετη λέξη, όπως στο παράδειγμα:
 Η μητέρα μου έχει κόκκινα μαλλιά.
Η μητέρα μου είναι κοκκινομάλλα.
 Το φως ανάβει και σβήνει.
 Μάζεψα άγρια χόρτα από το χωράφι μας.
 Στο χωριό μου υπάρχει ένα δάσος με πεύκα.
 Μαρία, βάλε στο τραπέζι έξι ποτήρια του κρασιού.
 Ο Οδυσσέας ταξίδευε πολλές μέρες και νύχτες.
 Η γιαγιά μου έφτιαξε πίτα με σπανάκι.
 Η μαμά έφτιαξε σούπα με ψάρι.

2. Πώς λέγεται:
 αυτός που έχει μαύρα μάτια:
 αυτός που φτιάχνει έπιπλα:
 ο γιατρός για τα δόντια:
 αυτός που αγαπάει πολύ τα ζώα: _
 o φύλακας του λιμανιού:
 εκεί που πουλάνε ψάρια:
 το δοχείο που έχει λουλούδια:
3. Για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις βρίσκω και γράφω 4 λέξεις που
ανήκουν στην ίδια οικογένεια λέξεων:
 σκουπίδι:
 πόλεμος:
 δρόμος:
 γιατρός (ιατρός):
Οι περιβαλλοντικές και οικολογικές οργανώσεις ζήτησαν να οργανωθούν
θαλάσσια πάρκα και να προστατευτούν οι βιότοποι των ζώων που
απειλούνται με εξαφάνιση.

ΕΝΟΤΗΤΑ 5
Ασφαλώς κυκλοφορώ

ΜΑΘΗΜΑ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ
Μια πρόταση μπορεί να είναι απλή, ελλειπτική, σύνθετη ή επαυξημένη.
π.χ. Υ Ρ Α
Ο Νίκος βλέπει τηλεόραση. (απλή)
Ρ
Θα έρθεις; (ελλειπτική, εννοείται το υποκείμενο: εσύ)
Υ Υ Ρ Α
Ο Δημήτρης και ο Αλέξης παίζουν ποδόσφαιρο. (σύνθετη)
Υ Ρ Α τοπικός προσδ.
Η Ιωάννα άφησε τα τετράδια στην έδρα. (επαυξημένη)
 Η λέξη ασφάλεια, όπως και όλα τα θηλυκά ουσιαστικά που προέρχονται από επίθετα
σε –ής (ασθενής – ασθένεια, επιμελής – επιμέλεια, απρεπής – απρέπεια κλπ.), γράφεται
με -ει- .
 Η λέξη σταυροδρόμι (σταυρός + δρόμος) όπως κι όλες οι λέξεις της οικογένειας του
σταυρού γράφονται με -αυ- (π.χ. σταυρώνω, διασταυρώνω, σταυρωμένος, Σταύρος,
σταυροβελονιά κλπ.)
 παίζω = ασχολούμαι με ένα παιχνίδι, υποδύομαι κάποιον ρόλο
πεζός = αυτός που πηγαίνει κάπου περπατώντας
1. Μετατρέπω τις παρακάτω προτάσεις σε ελλειπτικές:
 Εγώ δε φεύγω. __________________
 Λοιπόν, εσύ έχεις διαβάσει; __________________
 Για πού το έβαλες εσύ; __________________
 Ποιο είναι το όνομά σου; __________________
 Εγώ σου ζητώ συγγνώμη! __________________

 Ορίστε τα ρέστα σας, κύριε. __________________
 Σας εύχομαι καλή επιτυχία! __________________
 Εγώ σου εύχομαι καλημέρα! __________________
 Εσύ να ζήσεις χρόνια πολλά! __________________
 Εμείς παίζουμε. __________________
2. Βρίσκω το Υ, το Ρ, το Α ή το Κ στις παρακάτω προτάσεις και μετά γράφω το είδος τους:
 Η Ελένη και η Χριστίνα μαγειρεύουν. ( ____________ )
 Ακούστηκε ένας θόρυβος. ( ____________ )
 Ο δρόμος μοιάζει μακρύς και ατελείωτος. ( _______________ )
 Η γιαγιά πλέκει ένα πουλόβερ για το εγγονάκι της. ( ____________ )
 Το παιδί ήταν ήσυχο. ( ______________ )
 Τα αγόρια παίζουν κρυφτό στην αυλή του σχολείου. ( ___________ )
 Η μαμά και ο μπαμπάς κοιμούνται. ( _______________ )
 Τηλεφώνησε ο παππούς από το χωριό. ( ______________ )
 Καλή τύχη! ( ________________ )
 Θα φας παστίτσιο; ( __________________ )
3. Γράφω μια απλή πρόταση, μια ελλειπτική, μια σύνθετη και μια επαυξημένη:
 __________________________________________________
 __________________________________________________
 __________________________________________________
 __________________________________________________
Στο μάθημα της Κυκλοφοριακής Αγωγής τα παιδιά έμαθαν πώς να κινούνται στον
δρόμο με ασφάλεια. Η δασκάλα τούς εξήγησε ότι, για να διασχίσουν ένα
σταυροδρόμι, πρέπει να περνάνε από τη διάβαση των πεζών.

ΣΤΟΝ ΔΡΟΜΟ ΜΕ ΤΟΝ ΣΩΤΗΡΗ
 Οι εγκλίσεις είναι τρεις: η οριστική, η υποτακτική και η προστακτική.
Τι φανερώνουν οι εγκλίσεις:
(1) Η οριστική φανερώνει το πραγματικό, το βέβαιο.
π.χ. Η μαμά μαγειρεύει.
Χθες το βράδυ χιόνισε.
Το Σαββατοκύριακο θα πάμε στην εξοχή.
(2) Η υποτακτική φανερώνει αυτό που θέλουμε ή που περιμένουμε να γίνει.
π.χ. Ας φάμε. (= θέλω)
Όταν έρθει το καλοκαίρι, θα πάμε διακοπές στην Κρήτη. (= περιμένουμε)
(3) Η προστακτική φανερώνει προσταγή ή επιθυμία ή ευχή.
π.χ. Κλείσε την πόρτα.
Βοήθα με, Θεέ μου.
Λύστε τις ασκήσεις.
Ο σχηματισμός της υποτακτικής και της προστακτικής:
Η υποτακτική σχηματίζεται παίρνοντας μπροστά ένα από τα μόρια ας, να ή
έναν από τους συνδέσμους για να, όταν, αν, πριν, άμα ή το απαγορευτικό μη(ν).
Η προστακτική έχει μόνο το β’ ενικό και β’ πληθυντικό πρόσωπο.
Χρόνοι των εγκλίσεων:
ΟΡΙΣΤΙΚΗ: ενεστώτας, παρατατικός, αόριστος, εξακολουθητικός μέλλοντας,
συνοπτικός μέλλοντας, παρακείμενος, υπερσυντέλικος, συντελεσμένος μέλλοντας
ΥΠΟΤΑΚΤΙΚΗ: ενεστώτας, αόριστος, παρακείμενος
ΠΡΟΣΤΑΚΤΙΚΗ: ενεστώτας και αόριστος
 Τα ρήματα που λήγουν σε -ώ σχηματίζουν το β΄ πληθυντικό πρόσωπο της
προστακτικής αορίστου με την κατάληξη –ήστε ενώ τα ρήματα που τελειώνουν σε –
ίζω έχουν κατάληξη –ίστε.
π.χ. ακολουθώ – ακολουθήστε
χτυπώ – χτυπήστε
διασχίζω – διασχίστε

 Όλα τα ρήματα στο β΄ πληθυντικό πρόσωπο στην προστακτική αορίστου τελειώνουν
σε –είτε (π.χ. δείτε, δεθείτε).
ΠΡΟΣΤΑΚΤΙΚΗ ΑΝΩΜΑΛΩΝ ΡΗΜΑΤΩΝ
ΡΗΜΑΤΑ ΕΝΕΣΤΩΤΑΣ ΑΟΡΙΣΤΟΣ
πλένω πλένε – πλένετε πλύνε – πλύντε
μένω μένε – μένετε μείνε – μείνετε
βλέπω βλέπε – βλέπετε δες – δείτε
λέω λέγε – λέγετε πες- πείτε
μαθαίνω μάθαινε-μαθαίνετε μάθε – μάθετε
στέλνω στέλνε – στέλνετε στείλε – στείλτε
μπαίνω μπαίνε – μπαίνετε μπες – μπείτε
ανεβαίνω ανέβαινε – ανεβαίνετε ανέβα – ανεβείτε
ντύνω ντύνε – ντύνετε ντύσε – ντύστε
πίνω πίνε – πίνετε πιες – πιείτε
φεύγω φεύγε – φεύγετε φύγε – φύγετε
δακρύζω δάκρυζε – δακρύζετε δάκρυσε–δακρύστε
δανείζω δάνειζε - δανείζετε δάνεισε – δανείστε
αθροίζω άθροιζε – αθροίζετε άθροισε - αθροίστε
 Τα ρήματα σε –έρνω και –ερνώ (π.χ. περνώ, σέρνω, γέρνω, κερνώ κ.ά.) εκτός από
το παίρνω γράφονται με -ε- .
 Τα ουδέτερα ουσιαστικά σε –ημα (π.χ. όχημα, ποίημα, πάτημα, ξύπνημα, ατύχημα,
διήγημα, κλήμα = αμπέλι κ.ά.), εκτός από το κλίμα (= καιρός) γράφονται με -η-.

1. Γράφω το β’ πληθυντικό των παρακάτω ρημάτων στην οριστική, στην υποτακτική
και στην προστακτική του ενεστώτα και του αορίστου:
ΟΡΙΣΤΙΚΗ ΥΠΟΤΑΚΤΙΚΗ ΠΡΟΣΤΑΚΤΙΚΗ
Ενεστώτας Αόριστος Ενεστώτας Αόριστος Ενεστώτας Αόριστος
τρέχω
περπατώ
προσέχω
οδηγώ
προχωρώ
κοιτάζω
γελάω
διασχίζω
2. Συμπληρώνω τις προτάσεις με τους τύπους των ρημάτων παίρνω ή περνώ:
 Της είπα να προσέχει όταν __________ τον δρόμο για να πάει στο σχολείο,
αλλά δεν ___________ από λόγια.
 Κάθε μέρα γυρνώντας από τη δουλειά __________ από τον φούρνο της
γειτονιάς και ________ μισό κιλό ψωμί.
 Σιγά σιγά το σχέδιό μας _________ σάρκα και οστά.
3. Υπογραμμίζω τα ρήματα των παρακάτω προτάσεων και γράφω μέσα στην παρένθεση
σε ποια έγκλιση βρίσκονται:
 Ο Γιώργος δεν προσέχει στο μάθημα. ( ____________ )
 Προσέξτε! ( _______________ )

 Τι να φάω; ( ______________ )
 Ρώτα τον Νικόλα για την άσκηση. ( ____________ )
 Το φαγητό μυρίζει υπέροχα. ( _____________ )
 Μακάρι να πάμε εκδρομή. ( ______________ )
 Μη γράφετε στο θρανίο! ( ______________ )
 Βγάλε τα παπούτσια σου αμέσως! ( ______________ )
 Αρχίζει να μαθαίνει τον ρόλο του. ( _____________ )
 Πρόσεχε στον δρόμο, όταν πηγαίνεις στο σχολείο. ( ____________ )
( ____________ )
4. Γράφω την προστακτική ενεστώτα και την οριστική και προστακτική αορίστου
ενικού αριθμού των παρακάτω ρημάτων. Προσέχω την ορθογραφία:
ΕΝΕΣΤΩΤΑΣ ΑΟΡΙΣΤΟΣ
Οριστική Προστακτική Οριστική Προστακτική
μιλώ μίλα μίλησα μίλησε
χτυπώ
ζητώ
αγαπώ
κυκλοφορώ
παρακαλώ
κρατώ
μαθαίνω
βάζω
ξεχνώ

ρωτώ
ανεβαίνω
κατεβαίνω
φροντίζω
βγαίνω
5. Στην παρακάτω συνταγή υπογραμμίζω τα ρήματα τα οποία βρίσκονται στην οριστική
και τα γράφω στην υποτακτική και στην προστακτική του ίδιου χρόνου:
Ζεσταίνεις σε κατσαρολάκι τη σοκολάτα και 1/2 κούπα κρέμα γάλακτος, ώσπου να
λιώσει και ανακατεύεις συνεχώς. Βάζεις το μίγμα σε μπολ και το αφήνεις να
κρυώσει τελείως. Σε μπολ χτυπάς την υπόλοιπη κρέμα (και το μπράντι), ώσπου να
αρχίσει να πήζει. Την προσθέτεις στο μίγμα σοκολάτας και ανακατεύεις.
Οριστική Υποτακτική Προστακτική
ζεσταίνεις να ζεσταίνεις ζέσταινε
_______________ ______________ _______________
_______________ ______________ _______________
_______________ ______________ _______________
_______________ ______________ _______________
_______________ ______________ _______________
6. Παρακάτω δίνονται οδηγίες πρώτων βοηθειών. Συμπληρώνω τις καταλήξεις στα
ρήματα με ει, η ή ι και τονίζω όπου πρέπει:
 Μην επιχειρ__τε να μεταφέρετε εσείς τον τραυματία.
 Ρωτ__στε τον τραυματία για την κατάστασή του.
 Συνεχ__ στε να τον κρατάτε ακινητοποιημένο εκεί που βρίσκεται.
 Κρατ__στε τον ζεστό.
 Φροντ__στε για την άμεση μεταφορά του στο νοσοκομείο.
 Δροσ__στε το κεφάλι και το σώμα του, αν έχει πυρετό.
 Βεβαιωθ___τε ότι δε διατρέχετε κανέναν κίνδυνο.

 Συνεννοηθ__τε με κάποιον ειδικό.
Το φυλλάδιο οδικής κυκλοφορίας λέει ότι οι πεζοί πρέπει να περνούν από τις
διαβάσεις, αφού πρώτα ελέγξουν τον δρόμο και δουν αν έρχονται οχήματα.
παίρνω – περνώ, σταματήστε, δεθείτε, δείτε, διασχίστε, ακολουθείτε, κυκλοφορήστε

ΕΝΑ ΑΛΛΙΩΤΙΚΟ ΠΑΡΚΟ
Ουδέτερα ουσιαστικά
Ισοσύλλαβα Ανισοσύλλαβα
-ο (π.χ. το βιβλίο) -μα (π.χ. το μάθημα, τα μαθήματα)
-ι (π.χ. το παιδί) -σιμο (π.χ. το δέσιμο, τα δεσίματα)
-ος (π.χ. το δάσος) -ας (π.χ. το κρέας, τα κρέατα)
-ως (π.χ. το φως, τα φώτα)
ΟΥΔΕΤΕΡΑ ΑΝΙΣΟΣΥΛΛΑΒΑ ΣΕ –μα
Ενικός αριθμός Πληθυντικός αριθμός
Ον: το γράμμα το μάθημα τα γράμματα τα μαθήματα
Γεν: του γράμματος του μαθήματος των γραμμάτων των μαθημάτων
Αιτ: το γράμμα το μάθημα τα γράμματα τα μαθήματα
Κλητ: - γράμμα - μάθημα - γράμματα - μαθήματα
Τα ουδέτερα ανισοσύλλαβα ουσιαστικά σε –μα:
 έχουν μια συλλαβή παραπάνω στη γενική ενικού και στον πληθυντικό αριθμό.
 στη γενική πληθυντικού κατεβάζουν τον τόνο τους στην παραλήγουσα.
 γράφονται με δύο μ (-μμα) αν παράγονται από ρήματα, των οποίων ο χαρακτήρας του
θέματος είναι π, β, φ και πτ.
π.χ. βλέπω – βλέμμα, γράφω - γράμμα

ΣΗΜΕΙΩΣΗ:
Τα ουδέτερα ουσιαστικά σε –ημα γράφονται με η (π.χ. μηχάνημα)
ΕΞΑΙΡΟΥΝΤΑΙ: ίδρυμα, κατάλυμα, μήνυμα κ.ά.
 Τα ρήματα που τελειώνουν σε –αίνω γράφονται με -αι- (π.χ. μαθαίνω).
Εξαιρούνται: μένω, δένω, πλένω
 Τα ρήματα στην παθητική φωνή τελειώνουν σε –αι στο α΄, β΄, γ΄ ενικό και γ΄
πληθυντικό, ενώ στο α΄ και β΄πληθυντικό τελειώνουν σε –ε.
π.χ. (εγώ) κινούμαι, (εσύ) κινείσαι, (αυτός) κινείται, (αυτοί) κινούνται, αλλά (εμείς)
κινούμαστε, (εσείς) κινείστε
1. Μεταφέρω στον πληθυντικό αριθμό τα ονόματα στις παρακάτω φράσεις:
 το γράμμα του παππού ____________________________
 το ύψος του παιδιού ____________________________
 το χρώμα του παντελονιού ____________________________
 το ενοίκιο του διαμερίσματος ____________________________
 το κάταγμα του ποδιού ____________________________
 το σφύριγμα του διαιτητή ____________________________
 το βλέμμα του δασκάλου ____________________________
 το ερώτημα του μαθητή ____________________________

2. Συμπληρώνω τον παρακάτω πίνακα:
Ονομ.
Ενικού
Γενική
Ενικού
Ονομ.
Πληθ.
Γενική
Πληθ.
το πάτωμα
του πλάσματος
τα στοιχήματα
το σήμα
του δικαιώματος
τα θεάματα
το κτήμα
3. Γράφω τα ουδέτερα ουσιαστικά σε -μα ή –μμα που παράγονται από τα παρακάτω
ρήματα:
βλέπω ___________ περνώ _____________
κλαίω ___________ ράβω _____________
κόβω ___________ θέλω _____________
φοράω ___________ μαθαίνω _____________
γράφω ___________ πράττω _____________

Στο Πάρκο Κυκλοφοριακής Αγωγής τα παιδιά μαθαίνουν πώς να κινούνται σε έναν
δρόμο που δε διαθέτει πεζοδρόμιο και πώς να συμπεριφέρονται όταν είναι επιβάτες
σ’ ένα όχημα. Μαθαίνουν ακόμα να αναγνωρίζουν τις ειδικές πινακίδες και τα σήματα
στον δρόμο που ρυθμίζουν την κυκλοφορία πεζών και οχημάτων.

ΡΟΔΑ ΕΙΝΑΙ ΚΑΙ ΓΥΡΙΖΕΙ
 Έχουμε μάθει ότι κάποιες λέξεις προέρχονται από κάποια απλή, αρχική λέξη
(παράγωγες) και κάποιες άλλες είναι σύνθετες με αυτήν. Όλες αυτές οι λέξεις μαζί
λέμε ότι ανήκουν στην ίδια οικογένεια λέξεων.
1. Χρησιμοποιώ τους κατάλληλους τύπους των λέξεων παίζω, πεζός, παίρνω και
περνώ για να συμπληρώσω τις παρακάτω προτάσεις:
 Οι οδηγοί πρέπει να δίνουν πάντα προτεραιότητα στους _________ .
 Να ___________ πάντα στα σοβαρά τις συμβουλές που σου δίνω.
 Ο ________ έχει πάντα προτεραιότητα, αλλά πρέπει κι αυτός να προσέχει όταν
διασχίζει τον δρόμο.
 Μόνο όταν ανάβει πράσινο για τους ____________ , μπορούμε να
____________ απέναντι με ασφάλεια.
 Τα παιδιά __________ κρυφτό στο προαύλιο του σχολείου.
2. Για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις γράφω δύο παράγωγες και δύο σύνθετες που
ανήκουν στην ίδια οικογένεια:
_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _

_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _
_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _
_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _
Αιτία του ατυχήματος ήταν η απροσεξία του Γρηγόρη και οι επικίνδυνες ακροβασίες του
με το ποδήλατο. Για λίγο καιρό δεν μπορούσε να περπατήσει και χρησιμοποιούσε
αναπηρικό καροτσάκι.
ήλιος τόπος
παίζω γιατρός

Δ Δημοτικού Γλώσσα α τεύχος.pdf

Δ Δημοτικού Γλώσσα α τεύχος.pdf

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (20)

Similar to Δ Δημοτικού Γλώσσα α τεύχος.pdf

Similar to Δ Δημοτικού Γλώσσα α τεύχος.pdf (20)

More from zohsschool

More from zohsschool (20)

Recently uploaded

Recently uploaded (20)

Δ Δημοτικού Γλώσσα α τεύχος.pdf