2 том

1. 1
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
«ӨРЛЕУ» БІЛІКТІЛІКТІ АРТТЫРУ ҰЛТТЫҚ ОРТАЛЫҒЫ» АҚ ФИЛИАЛЫ
АТЫРАУ ОБЛЫСЫ БОЙЫНША ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ҚЫЗМЕТКЕРЛЕРДІҢ БІЛІКТІЛІГІН
АРТТЫРУ ИНСТИТУТЫ
«ЖАҺАНДЫҚ БӘСЕКЕЛЕСТІК ЖАҒДАЙЫНДАҒЫ БІЛІМ
БЕРУ ЖҮЙЕСІ: МӘСЕЛЕЛЕРІ, БАСЫМДЫЛЫҚТАРЫ,
ДАМУ БОЛАШАҒЫ»
тақырыбындағы
халықаралық ғылыми-тәжірибелік online конференция
МАТЕРИАЛДАРЫ
2 ТОМ
Атырау қаласы
2016 жыл

2. 2
Жалпы редакциясын басқарған:Галимжанова М.А.-педагогика
ғылымдарының кандидаты, профессор, академик
Редакциялық алқа мүшелері: Н.С.Сарсенова-доцент,п.ғ.к.,профессор,
О.М.Ташмуханова- доцент, Г.С.Қаленова-магистр
Жаһандық бәсекелестік жағдайындағы білім беру жүйесі: мәселелері,
басымдылықтары, даму болашағы: халықаралық ғылыми-тәжірибелік
конференция материалдар жинағы/ құраст.Г.Б.Исмурзина, И.Т.Юсупова,2-
том, Атырау, 2016. 280 б
Жинаққа ҚР бойынша мектепке дейінгі, жалпы орта білім беру
ұйымдарының педагогтары сонымен бірге техникалық және кәсіптік білім
беру мекемелер педагог мамандары, еліміздің және шетелдік жоғары оқу
орындарының ғалымдары, «Өрлеу» БАҰО» АҚ филиалдарының профессор-
оқытушылар құрамының ғылыми баяндамалары мен іс-тәжірибелері енген.
Жинақ білім беру жүйесі біліктілікті арттыру қызметкерлеріне, ғылыми
қызметкерлерге, жоғары оқу орындары мен колледж оқушылары мен
студенттеріне және барлық тәрбие және білім беру саласы қызметкерлеріне
арналған.
Жинақ үздіксіз білім беру жүйесінің қызметкерлеріне және көпшілік
оқырманға арналған.
Барлық материалдар авторлар ұсынған нұсқада жарияланған.
© «Өрлеу» БАҰО» АҚ филиалы
Атырау облысы бойынша педагогикалық қызметкерлердің
біліктілігін арттыру институты, 2016 жыл

3. 3
ВСТУПИТЕЛЬНОЕ СЛОВО
Галимжанова Маржан Анесовна
директор ИПК по Атырауской области филиала АО «НЦПК «Өрлеу»,
кандидат педагогических наук, профессор,
академик Международной Академии Информатизации
Уважаемые коллеги!
Филиал Акционерного Общества «Национальный центр повышения
квалификации «Өрлеу» Институт повышения квалификации педагогических
работников по Атырауской области» приветствует вас на международной
научно-практической он-лайн конференции на тему «Система образования в
условиях глобальной конкуренции: проблемы, приоритеты, перспективы
развития».
Как вы знаете, сегодня уровень развития образования используется в
качестве одного из факторных показателей в рейтинговых оценках уровня
конкурентоспособности различных экономических систем.
Поэтому, перед современной образовательной политикой стоит задача
создать такие условия для развития системы образования, которые бы
активировали возможности интеграции в мировое образовательное
пространство, а также стимулировали рост качества образования.
Глобализация образования выносит процессы конкуренции в
данной сфере на международный уровень. Повышается роль
образовательных учреждений в борьбе за лидерство в мировой системе
образования, обеспечении стратегических конкурентных преимуществ на
рынке образования.
Процессы глобализации, нашедшие отражение в трансформации
мировой системы образования, представляют собой вызов для отечественных
систем образования.
Ответом на вызовы времени может стать инновационная модель
образования, которая выполняет помимо собственно образовательных целей
ещё и важнейшие социальные функции, и в этом смысле выступает как
функциональный механизм, который делает возможным дальнейшее
развитие государства, общества и личности.
Как отметил Президент Республики Казахстан Нурсултан Абишевич
Назарбаев: «Сегодня важно взглянуть на образовательные процессы как
можно шире. Каждому человеку надо привить умение делать, умение
учиться, умение жить вместе в современном мире… Поэтому первостепенная
задача современной системы образования - это подготовка людей,
обладающих критическим мышлением и способных ориентироваться в
информационных потоках».
В настоящее время система образования Республики Казахстан
проходит путь постепенной интеграции в международную образовательную
систему. Казахстан, подписав Болонскую декларацию, открыл для себя дверь
в мировую образовательную систему.

4. 4
В результате в нашей стране начался процесс модернизации
отечественного образования и приведения его в соответствие с
международными стандартами.
Так какой же должна быть обновленная система образования с учетом
того, что в современных условиях важно найти определенный баланс: с
одной стороны, интегрироваться в мировое образовательное пространство, а
с другой– охранить достоинства собственной системы, без которых
невозможно существование национальной культуры?
Ответы на этот, волнующий всех педагогов вопрос, мы надеемся
получить на нашей конференции, целью которой является обсуждение
актуальных аспектов внедрения эффективных практик в условиях
обновления содержания воспитания и образования.

5. 5
ИНКЛЮЗИВТІ БІЛІМ БЕРУДЕГІ ӨЗЕКТЕНДІРУ МӘСЕЛЕЛЕРІ
Ағатаева Гүлнар Кочниязовна
Маңғыстау облысы, Жаңаөзен қаласы
№1 Т.Әлиев атындағы орта мектеп
тарих пәні мұғалімі
Ерекше сұранысты қажет ететін балаларға білім беру кез келген ел үшін
негізгі міндеттердің бірі болып табылады. Бұл – әркім өз іс-әрекетінің
қажеттігі мен қатыстылығын сезіне білетін шын мәніндегі инклюзивті қоғам
құруға қажетті шарт. Біз әрбір балаға оның сұранысы мен басқа да
жағдайларына тәуелсіз, өз әлеуетін толық жүзеге асыруға, қоғамға пайда
әкелуге және оның толыққанды мүшесі болуға мүмкіндік беруге міндеттіміз.
Дэвид Бланкет
Еліміздің Ата заңында барлық бала жалпы орта біліммен қамтылуы
тиістігі жазылса да, өкінішке қарай, мүмкіндігі шектеулі балаларды оқыту
өзекті мәселе күйінен түспей тұр. Олардың қатары жыл сайын өсіп
жатқандықтан, жарымжан балаларға білім беру жүйесін жетілдіру қажет.
«Инклюзивті білім» ұғымы, біздің өмірімізге 1996 жылдан бастап енді,
қазір көп елдерде заң жүзінде бекітілген. Бұл Батыс Европада да, Америкада
да, Латын Америкасына да қатысты. Шет мемлекеттерде де табыспен
жүзеге асуда. Сонымен, инклюзия бұл-қазіргі кездегі қажеттілік. Әр баланың
жеке тұлғасы қымбат бола тұра, біздер сенімдіміз, ерекше қажеттілігі бар
балаларға әлеуметтік ортаға кіру үшін отбасынан басқа орта керек, басқа
балалармен араласу керек, ата-анадан басқа мұғалім қажет.
Инклюзивті білім берудің негізінде балалардың қандай да бір
дискриминациясын жою, барлық адамдарға деген теңдік қатынасты
қамтамасыз ету, сонымен бірге оқытудың ерекше қажеттілігі бар балаларға
арнайы жағдай қалыптастыру мақсаты жатыр.
Инклюзивті білім беру –балаларды жалпы білім беру процесіне
толықтай қосу үшін балаларды бір-бірінен ажыратып,кедергілерге
ұшырамауға бағытталған және олардың жасына, жынысына, этикасына,
дініне қарамастан әлеуметтік бейімдеуге бағытталған мемлекеттік саясат.
Сонымен қатар дамудағы қалыс қалу немесе экономикалық мәртебесіне,
отбасына белсенді қатысуы, коррекциялық-педагогикалық және балалардың
жеке мұқтаждарын әлеуметтік адресті қолдаудағы бейімдеудің баланы емес,
ортаны жеке ерекшеліктерімен білімдік қажеттіліктерін білім беру
жағдайларын тиімді жолмен құру.
Мүмкіндігі шектеулі балаларға білім беру жағдайын сараптауда,
отандық тәжірибеде ерекше мұқтаж балаларды жалпы білім беру процесіне
қосуда әр түрлі елдердегі шетел ғалымдары инклюзивті процестерін
халықаралық құқықтық акт туралы жұмыстарда игеру қажет. Осы әр түрлі
жер бетіндегі елдердің мәдени-тарихи және әлеуметтік- экономикалық
деңгейлерінің дамуына байланысты инклюзивті білім беру принциптері
анықталады:
 Жалпы білім берудің жоғарғы сапалары;

6. 6
 Балалардың отбасындағы жағдайы;
 Оқытумен тәрбиелеу кезіндегі ата-анасының қатысуы;
 Мұғалімдердің әр түрлі өзгерістерге дайын болуы, балалардың
құқықтарымен қабілеттерін есепке алып отыру;
 Жалпы білім беру мекемелерінде тиімді білім жағдайларын туғызу
 Нәтижелі әлеуметтендірумен оқытудың жүзеге асырылуы инклюзивті
білімді қолдану кезінде ғана табысқа жетілуі;
 Демократиялық қоғамға орналастыру және жеке тұлғалық құқықтарын
сақтауға кепілдеу;
 Мүмкіндігі шектеулі балаларды тиімді білімділікпен, коррекциялаумен,
әлеуметтік жағдайларына араластыру
Ата –аналар, мұғалімдер, тәрбиешілер мен мамандар іс-әрекетінде
бірлестік, жүйелілік болса ғана инклюзивтік тәрбие жұмысы жақсы нәтиже
көрсетеді.
Мүмкіндігі шектеулі балаларға ерекше білім беру назарсыз қалмауы
үшін әр педагог әдіс-тәсілдерін нақты ойластыру қажет. Тек қана балаға
бейімделген тәрбие оның ішкі потенциялын ашуға мүмкіндік туғызады, әр
адамға қарап, сабырлылыққа тәрбиелейді, отбасыларымен қарым-
қатынастықты нығайтып, оқу барысына кірістіреді. Инклюзивті тәрбиенің
ұтымдылығы қанша және кім пайдасын көреді?
Бала кемістігінің даму деңгейі неғұрлым төмен болса,
соғырлым мұғалімнің білім деңгейі жоғары болу керек.
Неміс педогог-дефектолог П.Шуман.
«Табиғаттың мүмкіндігі шектеулі деп есептемейік! Адамның өнері
арқылы бұл мүмкіндіктін шектеусіз сипатқа ие болуы да ықтимал», Ж.
Ламетри айтқандай, қазіргі таңда барлық әлемде жеке қажеттілікті түзету,
педагогикалық қолдау мен бейімдеу баланы емес, балалардың білімдік
сұраныстары мен жеке ерекшеліктеріне ортаның, отбасының белсенді
қатысуымен білімт беру үрдісіне толық қосуды қарастыратын барлығы үшін
бір мектеп немесе инклюзивті білім беру туралы айтуда. [45 б.]
Инклюзивті білім беру – мүмкіндіктері шектеулі балаларды оқытып
үйретудің бір формасы. Бұл арнаулы білім беру жүйесінде дәстүрлі түрде
қалыптасқан және даму үстіндегі формаларды ығыстырмайды. Нағыз
инклюзив білім берудің екі жүйесін жалпы және арнаулы жүйелерді бір
біріне қарама-қарсы қоймай қайта жақындатады. Олардың арасындағы
шекараны ашады. Инклюзивті білім берудің Қазақстанда өріс алуы
қажеттілік әрі перспективалық іс екенін мойындаймыз. Осы кезде ғылыми
ортада педагогикалық қауымдастықтар арасында инклюзивтік білім беру
(баршаға қол жетімді және бәріне бірдей білім беру жүйесіне қосу) идеясы
кең етек алып келеді. [32 б.]
Жалпы білім беретін мектепте сау балалар мен мүмкіндігі шектеулі
балалардың бірлесіп (интеграциялы) түрде оқуын ұйымдастыру консилиум
арқылы әзірленеді. Консилиумға мектептің пән мұғалімдері, педагог-

7. 7
дефектологтар, психологтар қатысады. Жеке бағдарлама есту, сөйлеу, көру
қозғалу мүшелері мен интеллектіде ақаулықтары бар оқушылардың
танымдық мүмкіндігіне бейімдетіледі.
Инклюзивті білім беру жағдайындағы жалпы білім беретін мектептерде
білім беру процесін ұйымдастыру типтік және қолданыстағы оқу
жоспарларына сәйкес жүргізілуі, жылдық күнтізбелік оқу жоспары және
сабақ кестесі арқылы регламенттелуі тиіс. Бұл ұсыныстар мүмкіндігі
шектеулі бар балалар оқитын бастауыш сынып мұғалімдері мен пән
мұғалімдеріне оқу бағдарламаларын әрбір жеке жағдайға байланысты
оқушылардың білім жөніндегі талап-тілегіне бейімдеуді жүктейді. Білім беру
бағдарламалары мектептің педагогикалық және әдістемелік кеңестерде
бекітілу керек.
Ғалымдардың және практик мамандардың ( Коноплева А.Н, Ямбург
Е.А)зерттеу нәтижелері көрсеткендей, даму мүмкіндігі шектеулі балалар
жалпы білім беру мектеп жағдайында әлеуметтенуі де, оқу материалдарын
игеруі де табысты өтеді, олар балалар арасында көшбасшы да бола алады.
Өкінішке орай , көбінесе ,осы «басқаша» балалар өздерін оқшау ұстап, бұл
әлемнен бөлектеніп, көңіл-күйі біршама жайсыздау дискомфорт болады. [72
б.]
Инклюзивтік білім беруде балаға деген педагогикалық ықпалдың
позитивтік мүмкіндігі , ол дер кезінде жоғарыда айтылған эмоциялық
дағдарыстағы баланы байқап, көру болып , табылады.
Қазіргі демократиялық қоғамда әр адамның өзін өзі дамытуға, осы
қоғамда айқындалуына, қабілетін шыңдауға, шығармашылықпен айналысуға
таңдау бостандығы бар,өмірін толыққанды етуге, былайша айтқанда өз
тағдырына қатысты .
Кемтар балаларды әлеуметтiк және медициналық-педагогикалық түзеу
арқылы қолдау туралы Қазақстан Республикасының 2002 жылғы 11
шілдедегі заңында даму мүмкіндігі шектелген барлық балалар
психологиялық-медицина-педагогикалық кеңестің қортындысына сәйкес
арнайы түзету мекемелерінде және мемлекеттік білім жалпы беретін
мектептерде тегін оқуға құқылы делінген.
Атап айтсақ, мүмкіндігі шектеулі балаларды жалпы білім беретін ортаға
кіріктіру мақсатында 2009 жылғы ҚР инклюзивті білім беруді дамыту
тұжырымдамасының жобасы әзірленген, сонымен қатар 2010 жылдың 1
ақпанында бекітілген ҚР білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға
арналған мемлекеттік бағдарламасын атауға болады.
Бұл бағдарламаның басты міндеттерінің бірі –еліміздің инклюзивті
оқытуды дамыту болып саналады.
Субъект болып, өмірін мағыналы етуге құқылы.
Осы баяндама негізіне мектеп тәжірибесіндегі психикалық дамуы
тежелген, шекаралық интеллектуалдық дамудағы, интеллектуалдық
жетіспеушілігі бар балалармен жұмыс істейтін педагогтардың кәсіби
құзіреттілігі жайлы айтылады. Интеграциялық білім беретін мектептегі

8. 8
мұғалімнің кәсіби құзіреттілігі ол, оның адами құндылықтар мен кәсіби және
өмірлік тәжірибесіне сүйене отырып, түрлі проблемалар мен міндеттерді
шешу мүмкіндігі. Мектептерде қалыптасқан стереотиптер көп. Оны бұзу өте
қиын. Біз , Кеңес дәуірінде, 20-шы ғасыр бойы білім, тек білім ғана деп
келдік. А. Байтұрсынов «Білім білікке апаратын жол» деген. [48 б.] Қазіргі
таңда білімнің көптігі емес, оның тиімділігі яғни, білік артып тұр, әсіресе
интеллектуалдық жеткіліксіздігі бар балаға. Білімді алуын алар , ал ол оған
қажет пе? Әсіресе, алған, жаттаған білімі жай бір керексіз ақпарат болса,
баланың өмірлік қажеттілігіне ешбір қатысы болмаса. Дені сау , төрт
құбыласы тең баланың бәрі математик, химик, физик болып кетпейді, ол
айдан анық. Ал дамуында тежелуі , немесе интеллектуалдық дамуы қалыпты
емес бала қайтеді?
Ең маңыздысы айналадағы дүние өзгерістерін адекватты түсініп,
қатынас таныта алатын жағымды қасиеттері бар, мобильды тұлға тәрбиелеу
деп, түсінеміз.
Инклюзивті оқыту- негізгі принцептері:
1. Адам құндылығы оның мүмкіндігіне қарай қабілеттілігімен, жеткен
жетістіктермен анықталады.
2. Әрбір адам сезуге және ойлауға қабілетті.
3. Әрбір адам қарым қатынасқа құқылы.
4. Барлық адам бір-біріне қажет.
5. Білім шынайы қарым-қатынас шеңберінде жүзеге асады.
6. барлық адамдар құрбы-құрдастарының қолдауы мен достығын қажет
етеді.
7. Әрбір оқушы үшін жетістікке жету-өзінің мүмкіндігіне қарай орындай
алатын әрекетін жүзеге асыру.
8. Жан-жақтылық адам өмірінің даму аясын кеңейтеді.
Инклюзивті бағыт кемтар балаларды оқуда жетістікке жетуге ықпал
етіп, жақсы өмір сүру мүмкіншілігін қалыптастырады.
Еліміздің Ата заңында барлық бала жалпы орта біліммен қамтылуы
тиістігі жазылса да, өкінішке орай мүмкүндігі шектеулі балаларды оқыту
өзекті мәселе күйінен түспей тұр. Олардың қатары жыл сайын өсіп
жатқандықтан, жарымжан балаларға білім беру жүйесін жетілдіру қажет.
Мәселе Аудан бойынша мүгедек және мүмкіндігі шектеулі балалардың саны
2013 жылғы есеп бойынша 378-ге жеткен. Ауданымыздын жалпы орта білім
беретін 16 мектебінде 113 мүмкіндігі шектеулі (психикалық дамуы тежелген
балаларды) балалар инклюзивті білім нәрімен сусындалады. Қазір олардың
мүмкіндіктерін ескере отырып, өзгелермен теңдей білім алуына жағдай жасау
қажет. [89 б.]
«Білім туралы» Қ.Р-ның Заңының 21-тармағының 3 тармақшасына
сәйкес инклюзивті білім беру–оқытудың тиісті білім беретін оқу
бағдарламаларына білім алушылардың өзге де санаттарымен тең
қолжетімділікті, арнайы жағдайларды қамтамасыз ету арқылы дамытуға
түзету-педагогикалық және әлеуметтік қолдауды көздейтін, мүмкіндігі

9. 9
шектеулі адамдарды бірлесіп оқыту және тәрбиелеу;". Сондықтан мамандар
елімізде инклюзивті білім беруді дамыту қажет екендігін алға тартады.
Қолданылған әдебиеттер:
1.Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2011 - 2020 жылдарға
арналған мемлекеттік бағдарламасы
2.Кусаинов А.К. Состояние и перспективы системы образования Республики
Казахстан Педагогика 2012
3.Коноплева А.Н. Синергетический подход к социальному развитиюи
воспитанию лиц с особенностями психофизического
развитияПедагогическая наука и образование 2012 г
4.Педагогикалық құзыреттілікті қалыптастырудың дидактикалық шарттары
К.Ы. Сариева 2014 ж
5.«Инклюзивное образование: построение и организация инклюзивного
образовательного пространства»
ИНКЛЮЗИВТІ БІЛІМ БЕРУ ОРТАСЫНДА МҮМКІНДІГІ
ШЕКТЕУЛІ БАЛАЛАРҒА БІЛІМ БЕРУДІҢ НЕГІЗІ
Аманова Гульхан Сабырхановна
«Өрлеу» БАҰО» АҚ филиалының ЖОБ ПҚ БАИ, Тараз қ.
Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауында «Ұлттық
білім берудің барлық буынының сапасын жақсартуда бізді ауқымды жұмыс
күтіп тұр.Сондықтан оларға заманауи бағдарламалар мен оқыту
әдістемелерін, білікті мамандар ұсыну» деп атап көрсеткен. Сол себепті де
білім беру саласындағы өзекті мәселенің бірі – инклюзивті білім беру.
Инклюзивті білім беру деген не?
Инклюзивті білім беру негізіне баланы кез-келген
дискриминациядан құтқаратын, барлық адамға бірдей қарым-қатынасты
қамтамасыз ететін, бірақ ерекше білімділік қажеттілікті талап
ететін балаларға арнайы жағдай жасайтын идеология салынған. Кез-
келген қатыгез білімділік жүйеден балалардың белгілі бөлігінің
шығып қалатынын тәжірибе көрсетіп отыр.
Өйткені, жүйе бұндай балалардың жеке қажеттіліктерін
қанағаттандыруға дайын емес. Бұл салыстыру мектептегі барлық
балалар санының 15 % құрайды, шығып қалған балалар оқшауланып
қалады. Инклюзивті тәсілдер бұндай балаларды оқыту мен жетістікке
жеткізуде қолдау танытады, жақсы өмір сүру мүмкіндігін береді.
Кемтар балаларды әлеуметтiк және медициналық – педагогикалық
түзеу арқылы қолдау туралы Қазақстан Республикасының 2002 жылғы
11 шілдедегі заңында даму мүмкіндігі шектелген барлық балалар
психологиялық–медицина – педагогикалық кеңестің қортындысына сәйкес
арнайы түзету мекемелерінде және мемлекеттік білім жалпы беретін
мектептерде тегін оқуға құқылы делінген.

10. 10
Атап айтсақ мүмкіндігі шектеулі балаларды жалпы білім беретін ортаға
кіріктіру мақсатында 2009 жылғы ҚР инклюзивті білім беруді дамыту
тұжырымдамасының жобасы әзірленген, сонымен қатар 2010 жылдың 1
ақпанында бекітілген ҚР білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға
арналған мемлекеттік бағдарламасын атауға болады. Бұл бағдарламаның
басты міндеттерінің бірі –еліміздің инклюзивті оқытуды дамыту болып
саналады.
Қазіргі таңда барлық әлем жұртшылығының назарын аударып отырған
мәселе балалардың жеке сұраныстары мен ерекшеліктеріне ортаның,
отбасының қатысуымен білім беру үрдісіне толық қосуды қарастыратын
инклюзивті білім беру. Осы жаһандық мәселеге әлем ғалымдары мынадай
анықтама береді: инклюзивтік білім беру дегеніміз - барлық балаларды,
соның ішінде мүмкіндіктері шектеулі балаларды жалпы білім үрдісіне толық
енгізу және әлеуметтік бейімдеуге,жынысына, шығу тегіне,дініне, жағдайына
қарамай,балаларды айыратын кедергілерді жоюға,ата-аналарын
белсенділікке шақыруға,баланың түзеу-педагогикалық және әлеуметтік
мұқтаждықтарына арнайы қолдау, яғни, жалпы білім беру сапасы сақталған
тиімді оқытуға бағытталған мемлекеттік саясат. [1]
Инклюзивті оқыту –
ерекше мұқтаждықтары бар балалардың жалпы білім беретін мектептердегі
оқыту үрдісін сипаттауда қолданылады. Демек, инклюзивті оқыту негізінде
балалардың қандай да бір дискриминациясын жоққа шығару, барлық
адамдарға деген теңдік қатынасты қамтамасыз ету, сонымен бірге оқытудың
ерекше қажеттілігі бар балаларға арнайы жағдай қалыптастыру идеологиясы
жатыр. Осы бағыт балаларды оқуда жетістікке жетуге ықпал етіп, жақсы өмір
сүру жағдайын қалыптастырады.
Инклюзивті білім беруді дамыту мүмкіндіктері шектеулі балалардың
білім алу жүйесін жетілдірудің басты бағыттарының бірі ретінде қарастырған
жөн. Бала және оның ата – анасының тұрғылықты жеріне сәйкес жалпы
типтегі мекемелерде мұндай балаларға білім беруді ұйымдастыру оларды
ұзақ мерзімге мектеп – интернатқа жіберуден сақтап, отбасында тәрбиеленіп
тұруы үшін жағдай жасайды, қалыпты деңгейдегі дамыған құрдастарымен
күнделікті қарым– қатынас жасауды қамтамасыз етеді, әлеуметтік бейімделуі
және қоғамға кіріктіруге қатысты мәселелерді тиімді шешуге мүмкіндік
береді.
Дамуында ауытқулары бар балалар үшін арнайы жағдайлар жасалуы
керек. Ол үшін білікті тәрбиешілер мен мұғалімдер қажет болады.Оның
үстіне педагогтер осы балалардың ата-анасымен ынтымақтаса білуі, оларға
білікті көмек бере білуі тиіс. Инклюзивті білім беру жүйесі кездесіп отырған
күрделі проблема-оған қоғам тарапынан туып отырған теріс көзқарас
проблемасын жою.
Инклюзивті білім беру мәселесі шет елдерде 1970 жылдан бастау алады,
ал 90 жылға қарай АҚШ пен Еуропа өздерінің білім беру саясатына осы
бағдарламаны толық енгізді. Ал, біздің елімізде инклюзивті білім беру
жүйесінің дамуы туралы ресми дерек «Қазақстан

11. 11
Республикасының Білім беруді дамытудың 2010-2020 жылдарға арналған
мемлекеттік бағдарламасында» көрсетілді. Осы бағдарлама төңірегінде
инклюзивті білім беруді жетілдіру мәселелері қарастырылып, 2015 жылға
мына міндеттерді шешу көзделген:
-мүмкіндіктері шектеулі балаларды біріктіріп оқытудың модульдік
бағдарламалары жасалады;
- мүмкіндіктері шектеулі балаларды жалпы білім беретін ортада біріктіріп
оқыту ережесі әзірленеді;
- түрлі кемістігі бар балалар үшін бірігу нысандары анықталады;
-мүгедек балаларға қашықтықтан білім беруді ұйымдастыру қағидалары
әзірленеді.[5]
Мемлекеттік бағдарлама негізінде 2020 жылға қарай мектептерде
мүгедек балалар үшін көтергіш жабдықтар, пандустар, санитарлық
бөлмелерде арнайы құралдар орнату, тұтқалармен, арнайы парталармен,
үстелдермен және басқа да арнайы компенсаторлық құралдармен жабдықтау
арқылы «кедергісіз аймақтар» құруы жоспарланған.
Сондықтан да, ата-аналарда өздерінің құқығын біліп, Заңдармен
танысып, кеңес алып, балаларын қорғай білгені жөн.
Жеке адамдық дамудың ықпалды көзі – тәрбие, қоршаған орта, табиғи
нышандармен қатар тұрса, ол адам қалыптасуына жетекші фактор. И.П.
Подласый: “Тәрбие – қоғамға жеткілікті қалыптасып дамыған жеке адамды
бере алатын негізгі күш” – деп баса айтады [2].
Инклюзивті білім беру оқыту процессінде балаға жеке көмек көрсету
мен психологиялық-педогогикалық қолдауды қамтамасыз етеді, жалпы білім
беретін мектепте мүмкіндігі шектеулі балаларға кедергісіз аймақ құру ғана
емес, баланың психофизикалық мүмкіндігін ескере отырып құрылатын оқу-
тәрбие процесінің ерекшілігінде ескерген жөн.
Ал бұл процессті жүзеге асыру үшін мектепте балаға психологиялық-
педогогикалық қолдау қызметі ұйымдастырылуы қажет.
Қазақстанда дефектология бойынша маман дайындаудың стандарты мен
компоненттері болса да, әр аймақта түрлі бағдарламалармен жүргізіледі,
ортақ бірізділік жоқ деген мәселені ортаға салды. Қазіргі таңда
республикамызда инклюзивті білім беру бойынша 39 балабақшада 315 топ,
106 мектепте 1219 сынып жұмыс істейді, барлығы 25мың бала білім
алатындығын жеткізген пед.ғ.д., профессор З.А.Мовкебаева: «Шет елдермен
салыстырғанда біздің қоғам зияты кем, денсаулығында кінараты бар,
мүмкіндігі шектеулі азаматтарға шұқшия қарап, қолмен көрсетуге дейін
барады. Ал басқа мемлекеттерде оларды қоғамның қалыпты бір мүшесі
ретінде қарайды. Дені сау азаматтар қандайда бір құқығының бұзылуы
жайлы шағым түсіріп, өз мүддесін қорғап жататын болса, неге біздегі
мүмкіндігі шектеулі жандар сырт қалуы керек. Олардың да толық білім
алуына жағдай жасалып, құқықтары қорғалу керек. Осы ретте Латвиямен
салыстырғанда біздің елдің педагогтары мүмкіндігі шектеулі жандармен
жұмыс істеуге дайын емес. «Мен жұмыс істеймін, тек оқып-үйрену керекпін»

12. 12
деп тұрса, оңай болар еді. Алайда басым көпшілігі «істей алмаймын» деген
пікірді ұстанып алған. Сол себепті де маман дайындау, оны аймақтарға
жіберу жағы кешеуілдеп тұр», – деген мәселе көтерген.
Алда мектептерде мүмкіндіктері шектеулі балаларды оқытуға және
тәрбиелеуге тең қол жеткізу үшін жағдайлар жасалу міндеті (мектептерде
педагог-дефектологтардың, балаларды психологиялық-педагогикалық
сүйемелдеудің, арнайы жеке техникалық және компенсаторлық құралдардың
болуы) алға қойылған. Үйде білім алатын мүгедек балалар жеке
мүмкіндіктері мен қажеттіліктері ескеріле отырып, компьютерлік техникамен
қамтамасыз ету сияқты істері жүзеге асырылмақшы. Осылайша
мемлекетіміз мүмкіндігі шектеулі жандарды әлеуметтік қорғау, олардың
қоғамға етене араласуына, оларды оңалту, жұмысқа орналастыру және жаңа
жұмыс орындарын құру, білім алу, оқыту, қайта мамандандыруда қолдан
келгенше жағдай жасамақшы.[4,5]
Осыған орай, инклюзивті білім берудің негізгі 8 принципі туындайды.
Яғни ол мына принциптер:
1. Адам құндылығы оның мүмкіндігіне қарай қабілеттілігімен, жеткен
жетістіктерімен анықталады.
2. Әрбір адам сезуге және ойлауға қабілетті.
3. Әрбір адам қарым-қатынасқа құқылы.
4. Барлық адам бір-біріне қажет.
5. Білім шынайы қарым-қатынас шеңберінде жүзеге асады.
6. Барлық адамдар құрбы-құрдастарының қолдауы мен достығын қажет
етеді.
7.Әрбір оқушы үшін жетістік кежетуөзінің мүмкіндігіне қарай орындай
алатын әрекетін жүзеге асыру.
8. Жан- жақтылық адам өмірінің даму аясын кеңейтеді.[1]
Сонымен қорыта айтқанда, инклюзивті оқыту- оқушылардың тең
құқығын анықтайды және ұжым іс-әрекетіне қатысуға, адамдармен қарым-
қатынасына қажетті қабілеттілікті дамытуға мүмкіндік береді. Инклюзивті
оқыту арқылы барлық балалардың мұқтаждықтарын ескеріп, ерекше
қажеттіліктері бар балалардың білім алуын қамтамасыз ететін жалпы білім
үрдісін дамытуға болады. Мұндай оқыту түрі арнаулы білім беру жүйесінде
дәстүрлі түрде қалыптасқан және даму үстіндегі формаларды
ығыстырмайды, қайта жақындатады. Инклюзивті бағыт арқылы мүмкіндігі
шектеулі балаларды оқуда жетістікке жетуге ықпал етіп, жақсы өмір сүру
мүмкіншілігін қалыптастырады. Осы бағытты білім беру жүйесіне енгізу
арқылы оқушыларды адамгершілікке, ізгілікке, қайырымдылыққа тәрбиелей
аламыз. Сонымен қоса, инклюзивті оқыту үрдісі балаларды толеранттылыққа
тәрбиелеудің бастауы болмақ .
Пайдаланған әдебеттер:
1.Руководящие принципы политики в области инклюзивного образования.
Париж, ЮНЕСКО, 2009г.

13. 13
2. Бгажнокова И.М. «Школа для детей с нарушениями интеллекта: тенденции
перспективы развития» Дефектология 2004ж.
3. Жарықбаев Қ. Жалпы психология, 2000ж.
4. Кемтар балаларды әлеуметтік және медициналық-педагогикалық түзету
арқылы қолдау туралы. ҚР 2002ж №343 заңы.
5. Қазақстан Республикасының Білім беруді дамытудың 2011-2020
жылдарына арналған мемлекеттік бағдарламасы.-Астана, 2010.
6. Подласый И.П. Педагогика. В 2-х кн. Кн.1. -М., 2002. 573 стр.
7. Қоянбаев Ж., Қоянбаев Р. Педагогика. – Астана, 1998ж.
КАЖДЫЙ РЕБЕНОК ОСОБЕННЫЙ, ВСЕ ДЕТИ – РАВНЫЕ
Дигенова Ботагоз Каирбаевна
тренер центра уровневых программ
Мамилина Куралай Куанышбековна,
тренер Программы НДО «Самопознание»
Филиала АО «НЦПК «Өрлеу» «ИПКПР по Акмолинской области», г.Кокшетау
Особенный ребёнок. Сегодня так называют детей с ограниченными
физическими или психическими возможностями. Может ли открыть для них
границы мира инклюзивное образование? Т.е. обучение и воспитание вместе
со здоровыми детьми. Как правильно организовать такое обучение? И кому
оно показано? Прежде всего, остановимся на трактовке инклюзивного
образования.
Фактически инклюзивное образование - это возможность включения
детей с ограниченными возможностями (ОВ) в образовательный процесс и
возможность посещать обычные школы и детские сады. Любой ребёнок,
независимо от особенностей, нуждается в адекватные периоды развития в
социальной среде. Т.е. ребёнку в определённый момент надо общаться со
сверстниками в детском саду, в определённый момент со сверстниками в
школе. И только в этом случае он будет нормально развиваться. Это первое.
Второе - это содержание системы образования. Если преподавание и
обучение станут более эффективными в результате изменений, которые
внедряет инклюзивное образование, тогда выиграют все дети (не только дети
с особыми потребностями). Это заключено в принципах инклюзивного
образования.
В теории все звучит хорошо, почему же родители, как от чумы, бегут от
коррекционных школ и готовы нанимать репетиторов чуть ли не с первого
класса, лишь бы пойти в "обыкновенное" учебное заведение? Нередко папы и
мамы просто не готовы смириться с особостью своего ребенка. "Это учителя
не умеют его учить" (и они зачастую действительно не умеют). "С ним надо
больше заниматься" (да - если знать, как именно). "Надо просто построже
спрашивать" (а вот это может кончиться очень печально). Записывать

14. 14
ребенка в "отстающие" не хочется. Да и страшно - вдруг "слабый" старт
захлопнет перед ним двери в большой мир? Многие годы считалось, что в
рамках этих школ разрабатывается особый подход к каждой категории в
отдельности, дающий возможность для их развития. Но так ли это
происходит на самом деле? Дети обучаются и воспитываются только лишь с
такими же, как они сами. Что же на другой чаше весов?
В массовой школе ребенку с задержкой в развитии придется тоже
нелегко: в ней нет специалистов, знающих и понимающих, как с ним
работать. Маленький, не очень здоровый человек должен в одиночку
справиться со своими проблемами. В жертву предполагаемому успешному
будущему приносится настоящее, в котором поселяются страхи, неврозы,
тревоги, частые болезни. Самое страшное, что может подстерегать особого
ребенка в обычном классе, — не насмешки детей и не жадное любопытство
взрослых, а постоянное ощущение "я хуже всех". То, что у других получается
играючи, от него требует напряжения всех сил. Долго ли ребенок сможет
догонять одноклассников без надежды сравняться с ними? Тревожность
("Продержаться бы сегодня... сейчас... еще один урок...") переходит в апатию
("А зачем стараться? Все равно не получается!"). Апатия перетекает в
депрессию ("У меня никогда ничего не выйдет!") или протест ("Все плохо?
Так пусть будет еще хуже!"). В результате ребенок не просто
останавливается в развитии, но и теряет с трудом завоеванные крупицы
знаний и умений. Происходит то, что психологи называют "тотальным рег-
рессом". Уверенность "я - неудачник" остается с человеком на всю жизнь,
нередко определяя все ее дальнейшее течение и ставя под угрозу то самое
светлое будущее, ради которого все и затевалось.
Здесь возникает и другой вопрос. Нормальный ребёнок, не окажется ли
он ущемлён?
Особый ребенок не может того, что могут другие дети, он нуждается во
внимании, поддержке и заботе. В зарубежных странах, где такие дети есть,
практически отсутствуют аутсайдеры. Так как у обычных детей меняется
система отношений, и они видят возле себя беззащитного, нуждающегося в
поддержке, а не угрожающего им ровесника. Хотелось бы, чтобы наши дети
выросли достойными людьми: милосердными, благородными, добрыми,
внимательными и т.д. Чтобы они понимали, что сильный должен помогать
слабому.
В инклюзивном образовании предлагается альтернатива. Здесь учатся
вместе все дети, независимо от наличия или отсутствия диагнозов. Все
движутся в общем потоке, но каждый в своем темпе - по здоровью и по
способностям. При необходимости ребёнок сопровождается дополнительным
педагогом - тьютором (или иначе адаптером). Тьютор обеспечивает
социализацию особого ребёнка в новую среду и занимается тем, чтобы
донести до особого ребёнка то, что говорит учитель в то время, как педагог
продолжает заниматься с остальным коллективом класса в процессе
обучения. Никакой проблемы не возникает, все дети в работе, а наш особый

15. 15
ребёнок продолжает развиваться, не мешая другим. Представим схему, по
которой можно увидеть особенности индивидуального подхода к таким
детям[1].
В какой обычной школе сейчас вы найдете команду специалистов (врач,
психолог, нейропсихолог, дефектолог), которая к каждому ребенку подходит
индивидуально и разрабатывает план действий для педагогов, родителей и
учеников, а семейный психолог помогает папам и мамам понять и принять
особенности ребенка? Так в идеале выглядит инклюзивное образование.
Реалии сегодняшней школы далеки от этого идеала.
Хотелось бы из категории особых выделить детей с нарушением опорно-
двигательного аппарата, а точнее их обучение. Часть детей с такой пато-
логией не имеют отклонений в развитии познавательной деятельности и не
требуют специального обучения и воспитания. Но все дети с нарушениями
опорно-двигательного аппарата нуждаются в особых условиях жизни,
обучения и последующей трудовой деятельности. Его особенности только в
том, что на коляске у него снижена двигательная активность. Остается
решить вопрос, чтобы дети на коляске смогли подняться на третий этаж,
проехать в класс, включиться в учебный процесс. За рубежом такие дети уже
не являются людьми с особенностями. Их коляски настолько хороши, что
они не ограничены в передвижении. У нас эту проблему надо решать и
решать в кратчайшие сроки. Необходимо устранить барьеры во внешнем
мире, а, в первую очередь, необходимо устранить барьеры внутренние,
обеспечить детям-инвалидам опыт социальной коммуникации. Вспомните,
какими приходят наши обычные дети из школы. Ритм общеобразовательной

16. 16
современной школы настолько высок, что детям необходимо определённое
время для восстановления и включения уже в ритм того, что происходит вне
школы. Спасёт ли больных детей школа, оборудованная пандусами и
лифтами? Будет ли им под силу выдержать такой режим?
Для правильного создания системы казахстанского инклюзивного
образования необходимо изучить международный и свой, хоть и маленький
опыт инклюзивного образования. За рубежом с 70-х годов прошлого
столетия ведется разработка и внедрение пакета нормативных актов, способ-
ствующих расширению образовательных возможностей инвалидов. В
современной образовательной политике США и Европы получили развитие
несколько подходов, в том числе: расширение доступа к образованию
(widening participation), мэйнстриминг (mainstreaming), интеграция
(integration), инклюзия, т.е. включение (inclusion). Мэйнстриминг
предполагает, что ученики с ограниченными возможностями общаются со
сверстниками на праздниках, в различных досуговых программах.
Интеграция означает приведение потребностей детей с психическими и
физическими нарушениями в соответствие с системой образования,
остающейся в целом неизменной, не приспособленной для них. Включение,
или инклюзия, подразумевает реформирование школ и перепланировку
учебных помещений так, чтобы они отвечали нуждам и потребностям всех
детей без исключения. В 90-х годах в США и странах Европы вышел ряд
публикаций, способствовавших популяризации идей инклюзивного
образования. Статьи были посвящены проблеме самоорганизации родителей
детей-инвалидов, общественной активности взрослых инвалидов и
защитников их прав.Исследования экономической эффективности
инклюзивного образования демонстрируют преимущества интегрированного
образования в терминах выгоды, пользы, достижений. На сегодняшний день
в большинстве западных стран сложился определенный консенсус
относительно важности интеграции детей-инвалидов. Государственные и
муниципальные школы получают целевое финансирование из бюджета на
детей с особыми потребностями, и, соответственно, они заинтересованы в
приеме в учебное заведение учащихся, имеющих статус инвалида. И весь
этот процесс у них занял более 40 лет!
А инклюзивное образование в Казахстане делает только первые шаги. И
сразу о нашем «успехе» в этой области заговорили с экранов телевизора и со
страниц газет. Например, о том, что детям с отклонениями в здоровье
директора школ отказывали в приёме на учёбу. И тогда дело доходило до
суда. Естественно, школы оказывались в проигрыше, ведь сам факт отказа
есть ни что иное, как нарушение конвенции ООН о правах человека.
Но на самом деле, вне зависимости от исхода, здесь проигрывали все:
школы, родители, а главное - дети. Представьте, что в обычной школе, безо
всяких «удобств» для детей с ограниченными возможностями, в самом
обычном классе учится подобный ребёнок. Преподавателю, не имеющему
опыта общения с такими детьми, придётся очень сложно, тем более,

17. 17
зачастую таким детям нужна совсем другая программа занятий. И
получается, что особый ученик, сидя за последней партой (за первой он
отвлекает весь класс) толком не выучится, но ему будут упорно ставить
«средненькие» оценки, дабы не портить репутацию школы и не нарушать
права человека.
Надеемся, что многие школы, провозгласившие себя инклюзивными,
успеют пересмотреть своё отношение к детям с ограниченными возмож-
ностями, и они действительно будут полноценно обучаться и получать
знания наравне с остальными.
В рамках Программы развития образования на 2011-2020 годы
предусмотрено развитие ещё одного из направлений инклюзивного
образования, обучения на дому - дистанционного обучения.
Сейчас в стране идёт первый этап реализации этого проекта. Дети-
инвалиды обеспечиваются специальным оборудованием. Это, прежде всего
компьютеры и обучающие программы. Кроме того, учитываются
особенности детей. Например, для ребёнка с ДЦП - специальная клавиатура;
если ребёнок слепой, то есть специальная программа, позволяющая
управлять ею без зрения. Следующий этап (пока ещё только в проекте) -
когда дети-инвалиды с использованием этой техники смогут дистанционно
обучаться вместе со своим классом. Представьте, идёт урок, он
транслируется по «скайпу». Получается, что ребёнок, находясь дома, как
будто находится в классе. Обеспечение всем этим оборудованием идёт за
счёт государства. На этом этапе обеспечение оборудованием, на следующем
– интернет - подключение. Основная задача обучения на дому заключается в
том, чтобы оказать качественные образовательные услуги, не зависимо от
того, приходит учитель на дом или общается по скайпу. Для связи с
ребёнком, находящимся дома, необходимо обеспечить интернетом класс, в
котором он числится. Это для нас пока достаточно сложно. Кроме того,
нужно учитывать возможности особого ребёнка в работе с аппаратурой и
возрастные ограничения.
Проблемы в становлении инклюзивного образования в нашей стране
есть. В то же время есть положительный опыт внедрения инклюзивного
образования в Казахстане. Это школа-гимназия №65 г.Астаны. В ней
действуют 11 коррекционных классов с казахским и русским языками
обучения. В гимназии обучаются около 100 детей с ограниченными
возможностями. Этих детей до школы подвозят на специальном автобусе. В
здании учебного заведения имеется необходимое для ребят оборудование.
Учащиеся вне зависимости от места проживания и, что очень важно, дети с
ограниченными возможностями получают полный доступ не только в здания
и строения, но и к образовательным материалам, могут консультироваться с
преподавателями и исследовать базы электронных библиотек любой страны
мира. И это только первая такая школа, а к 2015 году государство обещало
«будет построено ещё 522 такие школы». Каждая из них будет оснащена
всем необходимым, что нужно для детей с ограниченными возможностями.

18. 18
Совместно с Комитетом по строительству, Министерством здравоохранения
внесены изменения в действующие СанПиНы, и на сегодняшнем этапе эти
документы предусматривают создание безбарьерной среды во всех новых
школах[2].
Рассмотрение образования через призму инклюзивности означает
изменение представления о том, что проблемой является ребёнок и переход к
пониманию того, что в изменениях нуждается сама система образования.
Цели инклюзивного образования находятся принципиально в иной системе
координат, в отличие от привычных нам систем общего или специального
образования. Оно стремится к соединению или взаимообогащению этих сла-
бо взаимосвязанных между собой систем общего или специального
образования. К сожалению, по данным мониторинга, 80% педагогов,
работающих в специальных коррекционных образовательных организациях
не принимают идеи совместного обучения детей с ОВЗ со здоровыми
сверстниками. Приоритет развития совместного обучения инвалидов и
здоровых обучающихся ребят не означает отказа от бывших достижений
казахстанской системы специального образования. Специальное
коррекционное образование и специалисты, работающие в таких
образовательных организациях, - это серьезный методический ресурс для
развития инклюзивной практики в общем образовании.
Идея инклюзивного образования действительно займет свое место в
образовательном процессе только в том случае, если она овладеет умами
учителей, станет составной частью их профессионального мышления.
Требуются специальные усилия, чтобы это произошло. Рассмотренный опыт
внедрения инклюзивного образования показывает, что учителя и другие
специалисты не сразу начинают соответствовать тем профессиональным ро-
лям, которые требуются для данной формы обучения. Они проходят
несколько стадий: начиная с явного или латентного сопротивления, переходя
к пассивному, а затем и к активному принятию происходящего. Специалисты
испытывают страх: "Смогу ли я сделать это?" Они боятся не справиться и
потерять работу, боятся ответственности, боятся рисковать. Страх и
неуверенность также связаны с тем, что специалисты боятся, что не будут
полностью контролировать происходящее, что им придется просить о
помощи учеников, родителей или педагогов, тем самым, признав, что они не
имеют ответов на абсолютно все вопросы. Советы, которые я хочу дать в
таких случаях, просты: нужно делать свое дело, несмотря ни на что. Следует
посмотреть в лицо своим страхам и продолжать работать. Слова "Не
волнуйтесь. Не бойтесь" произносить бессмысленно. Включение - это
перемена. Перемены пугают всех. Так устроен наш организм. Но в данном
случае речь идет о правах человека, и идти навстречу переменам мы должны
все равно.
Необходимо планомерно реализовать формирование направлений
инклюзивного образования:

19. 19
1. Формирование толерантного отношения общества к лицам с
ограниченными возможностями в развитии.
2. Создание нормативно-правовой базы.
3. Раннее выявление и комплексная помощь ребенку с ограниченными
возможностями в развитии.
4. Предусмотреть различные варианты включения ребенка в
образовательный процесс и обеспечения выбора для каждого ученика
возможного и полезного для его развития варианта включения.
5. Психолого-медико-педагогическое сопровождение интегрированных
детей.
6. Профессионально-трудовая подготовка лиц с ограниченными
возможностями в развитии.
7. Программно-методическое и учебно-дидактическое обеспечение
бразования общего типа для удовлетворения особых потребностей детей.
8. Кадровое обеспечение.
9. Материально-техническое оснащение организаций образования
общего типа для удовлетворения особых потребностей детей.
10. Проведение специальных научных исследований.
11. Включение родителей и общественных организаций в процесс
развития инклюзивного образования.
Для полного и качественного включения особых детей в
общеобразовательный процесс необходимо без исключения выполнить
пошагово все эти 11 направлений. По прогнозам специалистов, около 50%
детей с ОВЗ, прошедших только лишь через систему качественной
дошкольной инклюзии, смогут обучаться в образовательных организациях
общего профиля, а не в специальных коррекционных организациях. Доступ
детей с инвалидностью к более качественным образовательным услугам
увеличит долю детей, имеющих общее среднее образование, и, как следствие,
долю тех, кто сможет претендовать на получение среднего и высшего
профессионального образования. Такая ситуация приведет к улучшению
жизненного благополучия и успеха людей с инвалидностью.
Отдать особого ребенка в массовую школу, где никто не знает, что с ним
делать, — поступок бесчеловечный. Учебное заведение должно быть готово,
принять ребенка, а тот—следовать школьным порядкам и учебной программе
без ущерба для психического и физического здоровья. Задача родителей —
привести эти непростые требования к общему знаменателю. И сделать этот
выбор нужно с открытыми глазами.
И наконец, не должен стоять вопрос о том, чтобы махом закрыть все
специальные школы. Мы должны понимать, что есть часть детей, которым
будет не очень комфортно в обычной школе, которые нуждаются в серьезном
психолого-педагогическо-дефектологическом сопровождении. Такое
сопровождение, и человеческое, и техническое, создано только в
специальных организациях образования. И для обычной школы создавать
такие условия для одного ребенка просто невозможно.

20. 20
Для успешного развития инклюзивной политики в Казахстане нужно
постепенно преодолевать барьеры, существующие в обычной школе.
Следует изжить некорректное отношение к детям с ограниченными
возможностями. У нас нет адекватного представления об этих детях. Мы
просто боимся того, чего не знаем. Отсутствие специально
подготовленного педагогического состава также препятствует
успешной инклюзии. Пока учителя общей школы не готовы к обучению
детей, имеющих отклонения в развитии. Государству необходимо поменять
стандарты высшего педагогического образования, уделив особое внимание
подготовке специалистов соответствующего профиля. Остается плохая
материально-техническая оснащенность учебных заведений.
Отсутствуют специальные устройства и обучающие материалы для детей, а
также методические пособия для учителей [3]. Есть большая категория детей
с ограниченной мобильностью, которые по уровню развития своего
интеллекта смогли бы обучаться в общеобразовательной школе и быть
успешными. Но пока в школах не созданы условия для таких детей. Введение
широкой градуированной системы оценки достижения детей позволит
включить в общий поток детей с различными отставаниями от нормы
развития в интеллекте. Из всего вышеперечисленного можно сделать вывод:
массового перевода детей из специальных школ в систему общего
образования не должно быть.
Литература:
1.Алметов Н.Ш., Бримкулова А.Д. Подготовка учителей массовой школы к
инклюзивному образованию // Вестник АПН Казахстана.-2011.-№3-4.-С.59
2.Дигенова Б.К. Организация и деятельность работы психолога в системе
коррекционно-развивающего обучения детей с ограниченными
возможностями в условиях КППК -2012 г.// Мир печати
3.Лепешев Д.В. Инклюзивная система образования в Казахстане:
перспективы развития и проблемы (Анализ пилотного социологического
исследования) // Воспитание школьника.-2009.-№6.-С.2-9.
ОҚУШЫЛАРДЫҢ ЖЕКЕ ҚАЖЕТТІЛІКТЕРІН ЕСКЕРЕ
ОҚЫТУ МӘСЕЛЕСІ
Танатарова Пердегул Бексуиновна
«Өрлеу» БАҰО АҚФ Жамбыл облысы
бойынша ПҚ БАИ» ДБО тренері, Тараз қаласы.
Бала кемістігінің даму деңгейі неғұрлым төмен болса,соғұрлым
мұғалімнің білім деңгейі жоғары болу керек.
П.Шуман
Қазіргі таңда жұртшылықтың назарын аударып отырған мәселе
балалардың жеке сұраныстары мен ерекшеліктеріне ортаның, отбасының
қатысуымен білім беру үрдісіне толық қосуды қарастыратын инклюзивті
білім беру. Осы мәселеге ғалымдар мынадай анықтама береді: Инклюзивтік
білім беру дегеніміз–барлық балаларды,соның ішінде мүмкіндіктері шектеулі

21. 21
балаларды жалпы білім үрдісіне толық енгізе отырып, әлеуметтік бейімдеуге,
жынысына, шығу тегіне, дініне, жағдайына қарамай, балаларды айыратын
кедергілерді жоюға, баланың түзеу-педагогикалық және әлеуметтік
мұқтаждықтарын арнайы қолдауға, жалпы білім беру сапасы сақталған
тиімді оқытуға бағытталған мемлекеттік саясат.
«Инклюзивті» деген термин ағылшын тілінен аударғанда енгізілген,
араластырылған деген мағынаны білдіреді. Бұл оқушыларды олардың
бұрынғы оқу үлгерімі, денсаулық жағдайы, ата-анасының әлеуметтік–
экономикалық мәртебесі мен басқа да жағдайларға көңіл аудармай жалпы
білім беру үрдісіне араластыру болып табылады.
Инклюзив (латын тілінен «өзімді қосқанда») тәжірибе мен стратегияда,
өзінің құндылығын нақтылы түрде көрсетеді, яғни оның мүмкіндігіне
қарамастан әр адамның құқығын қолдайды, қоғам мен қоғамдастық,
отбасының толық құқылы мүшесі ретінде қызмет ету түріндегі кең ортаға
қатысады.
Инклюзивті оқыту – мүгедек немесе дамуында сәл бұзушылығы мен
ауытқулары бар балалардың дені сау балалармен бірге олардың
әлеуметтендіру және интеграция процестерін жеңілдету мақсатындағы
бірлескен оқыту.
Инклюзивті оқытудың мынадай түрлері болады:
Біріктірілген (оқушы дені сау балалар сыныбында/тобында оқиды және
дефектолог-мұғалімнің жүйелі көмегін алады),
Жартылай (жеке балалар күннің бір бөлігін арнайы топтарда, ал екінші
бөлігін қарапайым топтарда өткізеді).
Уақытша (арнайы топтардағы балалар және жәй топтардың оқушылары
бірлескен серуендерді, мерекелерді, сайыстарды, жеке істерді өткізу үшін
біріктіріледі).
Толық (дамуда ауытқулары бар 1-2 бала балабақшаның, сыныптың,
мектептің жәй топтарына енгізіледі, мамандардың бақылауы бойынша түзету
көмегін ата-аналар көрсетеді) .
Инклюзивті білім беру – мүмкіндіктері шектеулі балаларды оқытып-
үйретудің бір формасы десек,бұл арнаулы білім беру жүйесінде дәстүрлі
түрде қалыптасқан және даму үстіндегі формаларды ығыстырмайды.
Инклюзивтік мектептің міндеті– жүйені құру, яғни әр баланың
қажетсінулерін қанағаттандыру. Инклюзивтік мектепте барлық балалардың,
яғни әр баланың қажетсінулерін қанағаттандырады.
Инклюзивті оқыту балаларда қандай да бір кемсітушілікті жоққа
шығару, барлық адамдарға деген теңдік қатынасты қамтамасыз ету, сонымен
бірге оқытудың ерекше қажеттілігі бар балаларға арнайы жағдай
қалыптастыру идеологиясына негізделген.
Нағыз инклюзия білім берудің 2 жүйесін: жалпы және арнаулы
жүйелерді бір-біріне қарама-қарсы қоймай,қайта жақындатады.
Жалпы білім беретін мектепте сау балалар мен мүмкіндігі шектеулі
балалардың бірлесіп (интеграциялы түрде) оқуын ұйымдастыру кезінде

22. 22
мәселелер туындау мүмкіндігін азайту үшін инклюзивті білім беруге қажетті
нақты жағдайлар тізбесін анықтау шарт. Бұл тізбе оқу үдерісін
ұйымдастыруды, оқу мазмұны мен әдістемесін, балалардың үлгерімін
бағалауды және т. б. қамтуы тиіс. Инклюзивті білім беру мәселесі соңғы
уақытта ғана қолға алынып отыр.
Инклюзивті білім беруде шешуін күтіп отырған мәселелер
жетерлік.Мысалы:
1.Арнайы оқыту әдістемесінің жоқтығы инклюзивті білім беру үшін елеулі
қиындықтар туғызады.
2. Педагогтардың жетіспеушілігі. Бар болғанның өзінде дамуында
ауытқулары бар балалармен жұмыста тәрбиешілер мен мұғалімдердің кәсіби
дайындық деңгейі төмен. Мысалы, педагогтар (тәрбиешілер) , оның ішінде
дефектологтар баланың оқуы мен даму үдерісіне теріс ықпал ететін барлық
жағдайлар мен факторларды білмеуі мүмкін. Сондықтан, инклюзивті
оқытуды ойдағыдай жүргізу үшін педагог кадрларды қайта даярлау
курстарынан өткізуді қолға алу керек.
3. Қоғам тарапынан туып отырған теріс көзқарас проблемасын жою.
Ақпараттың аздығы, қорқыныш, бала құқын аяқасты ету – осының бәрі даму
мүмкіндігі шектеулі балаларға теріс көзқарасты дамытады.
4. Мүгедек балалардың барлығын бірден партаға отырғызып, оқытып кетудің
мүмкін еместігі.
5.Оқытқанның өзінде ата-аналар тарапынан кеңінен қолдау таппай
отырғандығы.
Орта білім беретін мектептерде педагогтарды дайындау, мектептердің
ондай балаларды қабылдауға дайын болуы секілді мәселелер шешілу керек.
Республиканың мектепке дейінгі және бастауыш білім беру жүйесінде
ерекше қажеттілікті балаларды оқыту мен тәрбиелеу қазіргі заманғы
қазақстандық әлеуметтік экономикалық жағдайларды, ұлттық білім беру
жүйесінің ерекшеліктерін ескеруі тиіс. Оның үстіне, интеграция мектепке
дейінгі білім беру мекемелерінде сезімтал бағдарлама мен кадрлармен
қамтамасыз етілген жағдайда жүзеге асуы қажет, ал әдістемелер баланың
ерекше мүмкіндіктері мен қабілетіне, сонымен қатар оның дамуындағы
ерекше қиындықтар сипатына сәйкес болғаны жөн.
Дамуында ауытқулары бар балалар үшін арнайы жағдайлар жасалуы
керек. Ол үшін білікті тәрбиешілер мен мұғалімдер қажет болады.Оның
үстіне педагогтер осы балалардың ата-анасымен ынтымақтаса білуі, оларға
білікті көмек бере білуі тиіс.
Айта кететін болсақ, «мүгедек бала оқитын сыныпта менің балам неге
отыруы керек?» деген теріс көзқарастың да бар екендігі. Ол бала мүгедек
болғанымен, бас еркі өзіндегі азамат екендігін еске алсақ, бұл түсініктің қате
екенін көруге болады. Сондай-ақ олардың қайда, қай мектепте оқимын десе
де хақы бар. Оларды ата-аналары көмекші не арнаулы мектептер мен мектеп
интернаттарға,психологиялық–педагогикалық түзеу кабинеттері мен

23. 23
сыныптарға бергісі келмесе,жалпы балалар оқитын мектептерге
жеңілдетілген бағдарламамен оқытуға толық құқылы.
Бүгінгі таңда елімізге мүмкіндігі шектеулі балаларға білім берудің
ұлттық бағдарламасы қажет болып отыр. Сондықтан, қазір бұл жүйе
мектепке дейінгі мекемелерде біртіндеп қолға алынуы керек. Қазақстанда
бұған дейін мұндай балалар арнаулы мекемелерде бөлек оқытылып келген
еді. Қазір дені сау балалармен қатар білім алып, оларды жалпы ортаға
бейімдеу қажет екендігі анық. Осындай ерекшеліктерін ескеріп, жай
мектептің оқу бағдарламасына кіріктірген жөн. Инклюзивті оқыту – барлық
балалардың мұқтаждықтарын ескеріп, мүмкіндіктерін жетілдіретін жалпы
білім үрдісінің дамуы болып саналады. Сондықтан инклюзивті оқыту арқылы
бала бойындағы қабілетті дер кезінде байқауға, ақыл-ойын дамыта отырып,
дарындылығын ұштауға болады. Мұндай мүмкіндікке қол жеткізе білсек,
бала болашағына жол ашқанымыз болар еді.
Инклюзивті білім берудің негізі мектептегі барлық балаға олардың
ерекшеліктерінен тыс сапалы білім беру болып табылады.
Инклюзивті оқытудың артықшылығы:
1.Балаларды оқуда жетістікке жетуге ықпал етіп, жақсы өмір сүру жағдайын
қалыптастырады.
2.Барлық балаларға мектепке дейінгі оқу орындарында, мектеп өміріне
белсене қатысуға мүмкіндік береді.
3.Оқушылардың тең құқығын анықтайды.
4.Ұжым іс – әрекетіне қатысуға мүмкіндік береді.
5.Адамдармен қарым – қатынасына қажетті қабілеттілікті дамытуғамүмкіндік
береді.
6.Барлық балалардың мұқтаждықтарын ескеріп, ерекше қажеттіліктері бар
балалардың білім алуын қамтамасыз ететін жалпы білім үрдісін дамытуға
болады.
7. Дәстүрлі түрде қалыптасқан және даму үстіндегі формаларды
ығыстырмайды, қайта жақындатады.
8. Оқушыларды адамгершілікке, ізгілікке, қайырымдылыққа тәрбиелей
аламыз.
9. Балаларды толеранттылыққа тәрбиелеудің бастауы болмақ.
Инклюзивті оқытуға қойылатын талаптар
ҚР Білім және ғылым министрлігінің «Мүмкіндігі шектеулі балаларға
интеграцияланған (инклюзивті) білім беру ісін ұйымдастыру жөніндегі
әдістемелік ұсынымдарында» мүмкіндігі шектеулі балаларды инклюзивті
оқытуға қойылатын талаптар белгіленген. Олардың орындалуына жалпы
білім беретін мектеп басшысы жауап береді. Бұл талаптар бойынша мұндай
балаларды қабылдау және жалпы білім беру үдерісіне ендіруге байланысты
мынадай дайындық жұмыстары жүргізілуі тиіс:
-мектептің физикалық тұрғыдан қол жетімділігін қамтамасыз ету (лифтілер,
пандустар, тірек-қозғалыс аппаратының қызметінде ақаулығы бар балаларға
арналған арнаулы жиһаз (мебель);