LITERATURE

1. ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΆ Γ΄ΛΥΚΕΙΟΥ - ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: ΤΟ ΦΥΣΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ
Επιμέλεια: Ε. Πατέρα Σελίδα 1
Το φυσικό περιβάλλον και ο άνθρωπος
Ποταμός Αχέροντας
Αμφίδρομη η σχέση ανθρώπου –περιβάλλοντος, σχέση διαλεκτική αφού ο
άνθρωπος την επηρεάζει και επηρεάζεται, επεμβαίνει και διαμορφώνει
τις συνθήκες χρησιμοποιώντας τη διάνοια και την οξύνοιά του.
Η έννοια του φυσικού περιβάλλοντος αναφέρεται:
 Στη γεωγραφική θέση του χώρου
 Στο κλίμα
 Στην πανίδα και στη χλωρίδα
 Στην εδαφική μορφολογία και υδατογραφία
Αριστοτέλης: «Ἡ φύσις μηδέν
μήτε ἀτελές ποιεῖ μήτε μάτην»
( Η φύση δεν κάνει τίποτα
ούτε ατελές ούτε μάταιο).

2. ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΆ Γ΄ΛΥΚΕΙΟΥ - ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: ΤΟ ΦΥΣΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ
Επιμέλεια: Ε. Πατέρα Σελίδα 2
Η προσφορά της φύσης στον άνθρωπο
Βιολογικές: παροχή απαραίτητων στοιχείων για την επιβίωσή του
(ζωτικά φυσικά συστατικά) αέρας, νερό, ήλιος, παροχή πόρων για την
κάλυψη της υλικής ένδειας και της προστασίας του από τους κινδύνους
(τον τροφοδοτεί με υλικά αγαθά για να καλύψει τις βασικές του ανάγκες).
Δευτερευόντως του χαρίζει ευεξία, ζωντάνια, ενεργητικότητα.
Πνευματική ανάπτυξη: τα φυσικά φαινόμενα αποτελούν αστείρευτη
πηγή ερεθισμάτων έμπνευσης, προβληματισμού, έρευνας και τελικά
γνώσης. Διεγείρουν το νου και τη διάνοια, καλλιεργώντας τη φιλομάθεια
και την επινοητικότητα προκαλώντας ερωτήματα πολλαπλά (
φιλοσοφικά, θεολογικά κτλ). Εξελίσσει και αναβαθμίζει το βιοτικό και
πνευματικό επίπεδο, διευρύνοντας τους ορίζοντές του.
Ψυχική ισορροπία-ηθική καλλιέργεια: η φύση διδάσκει αρμονία, τάξη,
κοσμιότητα (κόσμος), ισορροπία, απλότητα, μέτρο, ομορφιά. Ηρεμεί την
ψυχή, την γαληνεύει, την απαλλάσσει από το άγχος, της προσδίδει την
αίσθηση της ελευθερίας ( η ιδέα των φυσικών δικαιωμάτων του ανθρώπου
17ος
και 18ος
αιώνας – Ρουσό: «Ο άνθρωπος γεννιέται ελεύθερος αν και
είναι από παντού αλυσοδεμένος».
Κοινωνική ανάπτυξη: ανάγκη για κοινωνική συμβίωση έχοντας ως
πρότυπο τη φυσική ευταξία και αρμονία. Το φυσικό κάλλος αποτελεί
αισθητική αξία προσφέροντας στον άνθρωπο έμπνευση, δημιουργικότητα
και ανάγκη συνύπαρξης για την ολοκλήρωσή του.
Η καταστροφή του φυσικού περιβάλλοντος –οικολογική καταστροφή
Η αλόγιστη ανθρώπινη δραστηριότητα δημιούργησε τεράστια
περιβαλλοντικά προβλήματα και διατάραξε την οικολογική ισορροπία. Η
μόλυνση (αφορά ζωτικούς οργανισμούς) και η ρύπανση (αφορά
ανόργανα και οργανικά υλικά) της γης, του αέρα και των υδάτων είναι
φαινόμενα που απασχολούν την παγκόσμια κοινότητα.
Τα προβλήματα που υπάρχουν είναι:
 Φαινόμενο θερμοκηπίου – κλιματική αλλαγή
 Τρύπα του όζοντος
 Η όξινη βροχή –ρύπανση του περιβάλλοντος-μόλυνση
ατμόσφαιρας (ρύπανση εδάφους, υδάτων)
 Η καταστροφή των δασών
 Το νέφος
 Λειψυδρία και ενεργειακό πρόβλημα

3. ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΆ Γ΄ΛΥΚΕΙΟΥ - ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: ΤΟ ΦΥΣΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ
Επιμέλεια: Ε. Πατέρα Σελίδα 3
 Προσβολή της αισθητικής του περιβάλλοντος
Αίτια της οικολογικής καταστροφής
 Ο υπερπληθυσμός - Έλλειψη οικολογικής συνείδησης (εντατική
καλλιέργεια, φυτοφάρμακα, οικοδόμηση, τεχνικά έργα, εξοπλισμοί
σε συνάρτηση με την έλλειψη οικολογικής συνείδησης, αδιαφορία
για τις επιπτώσεις, παραμονή στο δόγμα «η ανάπτυξη για την
ανάπτυξη», σπατάλη προϊόντων
 Τεχνολογική πρόοδος και κυριαρχία του ανθρώπου στη φύση –
παρεμβάσεις στο περιβάλλον ( υπέρβαση του μέτρου, η αλαζονεία
και η έπαρση του ανθρώπου ότι εξουσιάζει τα πάντα, απόλυτος
κυρίαρχος, εξουσιαστής της βιόσφαιρας)
 Εκβιομηχάνιση – υπερκαταναλωτισμός, υπερεκμετάλλευση –
άκριτη επιδίωξη οικονομικού κέρδους (ο άνθρωπος θεωρεί ότι
είναι ο μοναδικός κάτοχος της γης, του αέρα, των υδάτων,
διακρίνεται για την απληστία του, την αλλοτριωμένη αντίληψη για
τη ζωή, αποξενωμένος από το περιβάλλον, περιφρονεί τη φύση,
τυφλωμένος από τον υλικό ευδαιμονισμό, στοχεύοντας στην
επίτευξη του μέγιστου κέρδους)
Συνέπειες της καταστροφής
Εξάντληση φυσικών πόρων ( π.χ. μείωση των αποθεμάτων του ύδατος)
οδηγεί στη διασάλευση των κρατικών σχέσεων και αιτία πολέμων.
Μείωση της βιοποικιλότητας (εξαφάνιση ή μείωση της χλωρίδας και της
πανίδας), με αποτέλεσμα την ανισορροπία του κόσμου, την αποδυνάμωση
παραδοσιακών επαγγελμάτων και τη συρρίκνωση του βιοτικού επιπέδου/
υποβάθμιση των συνθηκών διαβίωσης)
Ακραία καιρικά φαινόμενα (η άνοδος της στάθμης της θάλασσας
απειλεί τις παράκτιες περιοχές και τα νησιά σε πολλά μέρη του πλανήτη.
Η ξηρασία επιφέρει την ερημοποίηση και την εξαφάνιση περιοχών που
άλλοτε σφύζανε από ζωή. Οι μετακινήσεις των πληθυσμών αλλάζουν το
γεωγραφικό και πολιτισμικό χάρτη με ότι αυτό συνεπάγεται)
Πρόκληση σοβαρών ασθενειών και υπονόμευση των προοπτικών υγιούς
ανάπτυξης.

4. ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΆ Γ΄ΛΥΚΕΙΟΥ - ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: ΤΟ ΦΥΣΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ
Επιμέλεια: Ε. Πατέρα Σελίδα 4
Αντιμετώπιση του προβλήματος
Ανάπτυξη περιβαλλοντικής συνείδησης: Ο κάθε άνθρωπος να
συνειδητοποιήσει τις ευθύνες του απέναντι στο περιβάλλον, τις
διαστάσεις του προβλήματος προκειμένου να συμβάλλει στην αποτροπή
ενεργειών με επιβαρυντικό χαρακτήρα για το περιβάλλον. Η γνώση και η
ενημέρωση είναι απαραίτητα για την αντιμετώπιση του προβλήματος.
Επιτακτική ανάγκη η συμμετοχή του κάθε ανθρώπου σε δράσεις με σκοπό
τη διάσωση του φυσικού περιβάλλοντος, (αναδάσωση, καθαριότητα
ακτών, ανάπτυξη πηγών ανανεώσιμης ενέργειας, περιορισμός της
καταναλωτικής σπατάλης, συντήρηση ηλεκτρικών συσκευών,
ανακύκλωση, κατασκευή βιοκλιματικών κτηρίων, έμφαση στην οικο-
καινοτομία, κτλ)
Η πολιτεία και η περιβαλλοντική εκπαίδευση: η παιδεία και η
εκπαίδευση αποτελούν τους πυλώνες της ανάπτυξης της οικολογικής
συνείδησης. Η λειτουργία προγραμμάτων περιβαλλοντικής εκπαίδευσης,
ο εθελοντισμός για διάσωση του περιβάλλοντος, θα δημιουργήσουν τις
συνθήκες που θα επιτρέψουν στους νέους να αντιληφθούν και να
μεταδώσουν/μεταλαμπαδεύσουν το μήνυμα της συνετής και ορθολογικής
χρήσης των φυσικών αγαθών. Ο κεντρικός πολιτικός σχεδιασμός και η
ίδρυση φορέων και οργάνων ελέγχου τα οποία θα εποπτεύον το
πρόβλημα κρίνονται απαραίτητα για την αντιμετώπιση του φαινομένου.
Επιπλέον η θέσπιση νομοθετικού πλαισίου και πρόσθετων μέτρων θα
βοηθήσει περαιτέρω προστασία του περιβάλλοντος.
Τα ΜΜΕ καθώς και διεθνείς οργανισμοί μπορούν να συμβάλλουν στην
ενημέρωση και την αντιμετώπιση των προβλημάτων του πλανήτη μας.
Πνευματικοί άνθρωποι και επιστήμονες οφείλουν και μπορούν να δώσουν
τους όρους της αειφορίας εξασφαλίζοντας τη γνώση και κατά συνέπεια το
μέλλον των επερχόμενων γενιών.
Η αειφόρος ανάπτυξη και οι ενεργειακοί πόροι:
 Ανανεώσιμες/εναλλακτικές πηγές ενέργειας
 Πρόοδος της βιοτεχνολογίας
 Ενεργειακά κτήρια
Λεξιλόγιο –λέξεις –φράσεις
Η φύση ως τροφός ζωής, νομοτέλεια της φύσης, περιβαλλοντική
εκπαίδευση και συνείδηση, διατάραξη του οικολογικού συστήματος,
ενεργειακοί/φυσικοί πόροι, ανανεώσιμες/εναλλακτικές πηγές ενέργειας,
παγκόσμιο/οικουμενικό/διεθνές το πρόβλημα της οικολογικής
υποβάθμισης, έμφαση στο φυσικό τρόπο ζωής, τεχνοκρατισμός, αφύπνιση
της κοινής γνώμης, άτεγκτος ανταγωνισμός και απληστία.

5. ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΆ Γ΄ΛΥΚΕΙΟΥ - ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: ΤΟ ΦΥΣΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ
Επιμέλεια: Ε. Πατέρα Σελίδα 5
Μη λογοτεχνικό κείμενο 1: Μεταξύ Ανάπτυξης και προστασίας του
Φυσικού Περιβάλλοντος
Με τους όρους οικολογία, οικολογικός, οικολογική ευαισθησία φυσικό
περιβάλλον, περιβαλλοντικός, προστασία του φυσικού περιβάλλοντος
κ.λπ. καθένας εννοεί αυτό που θέλει και αυτό που περισσότερο επιθυμεί.
Οικολογική ευαισθησία έχουν οι πάντες, κυβερνήσεις και πολίτες, κανείς
δεν θέλει να στερηθεί αυτού του τίτλου και να κατηγορηθεί … ως
οικολογικά αναίσθητος! Με οικολογική ευαισθησία όλες μαζί οι
κυβερνήσεις της τελευταίας εικοσαετίας και πλέον έπεσαν πάνω στον
Αχελώο και σχεδίασαν την εκτροπή του, παραμυθιάζοντας τους ατυχείς
αγρότες της Θεσσαλίας για να κερδίσουν την ψήφο τους. Με την ίδια
ευαισθησία καταπατητές και αυθαιρεσιούχοι ……προστατεύουν τα δάση,
τις ακτές και τα μικροσυμφέροντά τους από τις επιδρομές νέων
καταπατητών και αυθαιρεσιούχων.
Το φαινόμενο δεν είναι μόνο ελληνικό, αλλά παγκόσμιο. Παντού η
οικολογία στερείται σαφών προτάσεων τόσο στη θεωρία όσο και στην
πράξη. Το «οικολογικά ορθό» δεν είναι παντού το ίδιο παρ' όλο που η
καταστροφή του φυσικού περιβάλλοντος προ πολλού άρχισε να
εμφανίζεται με πραγματικά «παγκοσμιοποιημένες» μορφές, όπως είναι
το φαινόμενο του θερμοκηπίου, η μόλυνση των θαλασσών, η εξάντληση
των φυσικών πόρων κ.ά. Το οικολογικό αίτημα του αναπτυγμένου κόσμου
δεν είναι και αίτημα του υποανάπτυκτου.
Έλλειψη σαφών και σταθερών προτάσεων παρατηρείται και στο
οικολογικό κίνημα ή σ' αυτό που εμφανίζεται σαν τέτοιο. Ως οικολογικό
κίνημα εννοούμε μικρές μειοψηφίες ακτιβιστών, που ζουν και ενεργούν
στη μοναξιά τού «ράμπο», αποκομμένες από τον υπόλοιπο πληθυσμό, με
στόχους περιστασιακούς και εφήμερους, χτυπώντας πότε εδώ και πότε
εκεί, κυρίως για λόγους εντυπωσιασμού.
Η αντιπαράθεση και η βαθύτερη σύγκρουση Φυσικού
Περιβάλλοντος και Ανάπτυξης είναι νομίζω η κύρια αιτία της
παγκόσμιας οικολογικής αμηχανίας. Ανάπτυξη σημαίνει καταστροφή του
φυσικού περιβάλλοντος, αλλά κανείς δεν θέλει να παραιτηθεί από το
όνειρο της Ανάπτυξης ή από τα κατεστημένα συμφέροντα που τη
συνοδεύουν. H Ανάπτυξη είναι πια μια ανεξάρτητη από τη θέλησή μας
παγκόσμια δύναμη με τη δική της λογική και τους δικούς της νόμους. Και
η καταστροφή του Φυσικού Περιβάλλοντος είναι μια παγκόσμια
κατάσταση μη αναστρέψιμη και ανεξάρτητη από κοινωνικά καθεστώτα.
Έτσι, κανένας οικολόγος δεν τολμάει να διατυπώσει οικολογικό
αίτημα που να στρέφεται ευθέως εναντίον της Ανάπτυξης γιατί θα έθιγε
το όνειρο και την ελπίδα όλων των ανθρώπων και ιδιαίτερα των φτωχών.
Κανείς δεν λέει μας φτάνει τόση Ανάπτυξη για να ζήσουν όλοι οι
άνθρωποι της γης με ισότητα και ευημερία. Οι πιο τολμηρές φιλελεύθερες

6. ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΆ Γ΄ΛΥΚΕΙΟΥ - ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: ΤΟ ΦΥΣΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ
Επιμέλεια: Ε. Πατέρα Σελίδα 6
και σοσιαλιστικές προτάσεις ευαγγελίζονται την ευημερία μέσα από την
ταχύτερη και ολοκληρωμένη ανάπτυξη. H εγγενής αντιπαράθεση
Ανάπτυξης και Φυσικού Περιβάλλοντος, που φαίνεται ότι άρχισε από τη
στιγμή που ο άνθρωπος αποσπάσθηκε από τη Φύση και αντιλαμβάνεται
τον εαυτό του ως υποκείμενο και τη Φύση ως αντικείμενο, υποκείμενο που
δρα και αντικείμενο επί του οποίου δρα, κάνει μάταιη κάθε προσπάθεια
να διατυπωθεί κεντρικό και ολοκληρωμένο οικολογικό αίτημα.
Μπροστά σ' αυτήν την εγγενή αμηχανία η οικολογία
επεξεργάσθηκε το αίτημα της «ήπιας Ανάπτυξης», που θα στηριχθεί σε
ανανεώσιμες φυσικές πηγές. Μάλλον πρόκειται για την ανακάλυψη ενός
ακόμη οικολογικού όρου παρά για πρόταση νέας μορφής Ανάπτυξης. H
Ανάπτυξη είναι αυτή που είναι με δεδομένη σχέση αντίθεσης με το
Φυσικό Περιβάλλον. Θα το καταλάβουμε αυτό καλά όταν και αν η Κίνα
και οι Ινδίες μπουν για τα καλά στον δρόμο της Ανάπτυξης[…]
Αντώνης Καρκαγιάννης, Η Καθημερινή, 24-04-2005, [ανάκτηση 11/10/2019]
Μη λογοτεχνικό κείμενο 2: Ο αγώνας δρόμου
Σήμερα βρισκόμαστε μπροστά σε μια κούρσα γιγαντιαίων διαστάσεων, που από
τη μια μεριά βρίσκεται το πριόνισμα του κλαδιού του πλανήτη, με την
υποβάθμιση του περιβάλλοντος, την αλλοίωση της ζωής και την έκπτωση
του προσώπου, και από την άλλη ο πολιτικός και κοινωνικός αγώνας για
μια άλλη κοινωνία, όπου η οικονομική παράμετρος θα είναι απλά μια
συνιστώσα δίπλα στις άλλες συνιστώσες, που είναι η ποιότητα της ζωής
και οι σχέσεις αλληλεγγύης ανάμεσα στους ανθρώπους και τους λαούς.
Θα πρέπει να κατανοήσουμε ότι η συνέχιση της ιστορίας του ανθρώπινου
είδους εξαρτάται από τη διατήρηση της ακεραιότητας της βιόσφαιρας και
ότι δεν μπορούμε να υπονομεύουμε επ' άπειρον τις οικολογικές
προϋποθέσεις της ζωής. Η έλλογη λιτότητα και η ολιγαρκής επάρκεια για
όλους, σε συνδυασμό με την ακεραιότητα του γήινου οικοσυστήματος
είναι τα ελάχιστα αναγκαία βήματα για να σταματήσει το πριόνισμα του
κλαδιού.
Δυστυχώς, ζούμε σε μια κοινωνία που εξακολουθεί να ζει με το
ιδεολόγημα της απεριόριστης ανάπτυξης, της διαρκούς αύξησης της
παραγωγής και της κατανάλωσης, της άνισης κατανομής ιδιοκτησίας,
εξουσίας και κοινωνικού πλούτου. Η κοινωνία μας επιμένει να
προσδιορίζει την ανάπτυξη με ποσοτικούς και όχι με ποιοτικούς δείκτες
και δεν κατανοεί ότι έννοια της ανάπτυξης και της προόδου, δεν μπορεί
να αφορά μόνο το υλικό, αλλά και το διανοητικό, το συναισθηματικό και
το ηθικό γίγνεσθαι των ανθρώπων. Για όλους αυτούς τους λόγους, αλλά
και για πολλούς άλλους, χρειαζόμαστε μια ριζική αναδιοργάνωση των
κοινωνικών θεσμών, των σχέσεων εργασίας, των οικονομικών, πολιτικών

7. ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΆ Γ΄ΛΥΚΕΙΟΥ - ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: ΤΟ ΦΥΣΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ
Επιμέλεια: Ε. Πατέρα Σελίδα 7
και πολιτιστικών σχέσεων, με σκοπό τη δημιουργία μιας πραγματικά νέας
και αυτόνομης κοινωνίας
Στόχος αυτής της κοινωνίας θα είναι η ελευθερία και η δικαιοσύνη
για όλους για να μπορέσουν οι άνθρωποι να αναπτύξουν τις ικανότητές
τους και να μάθουν να σέβονται τους άλλους και τη φύση. Αυτή όμως η
κοινωνία δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί αν δεν συντελεστεί παράλληλα
μια βαθιά μεταβολή στην ψυχοκοινωνική οργάνωση του σύγχρονου
Δυτικού ανθρώπου, και δεν μεταβληθεί το φαντασιακό του πρότυπο,
δηλαδή η στάση του απέναντι στους άλλους, στη ζωή και τη φύση. Τίποτε
δεν μπορεί να αλλάξει αν δεν εγκαταλείψουμε την ιδέα ότι σκοπός της
ζωής είναι να παράγουμε και να καταναλώνουμε ολοένα και
περισσότερο, μέσω μιας αέναης κυριαρχίας πάνω στη φύση και μιας
απεριόριστης ανάπτυξης.
Όμως ο δρόμος γι' αυτή την «άλλη» κοινωνία και για τον «νέο»
άνθρωπο, δεν είναι από πουθενά προδιαγεγραμμένος. Η σωτηρία του
πλανήτη γη, κάθε άλλο παρά αναπόφευκτη είναι. Απεναντίας ο
τεχνοκρατικός ανθρωπισμός και η απειλούμενη νέκρωση του φυσικού
περιβάλλοντος τείνουν να κυριαρχήσουν πλέον σε όλη τη γη. Οι φωνές
για μια άλλη στάση και μια άλλη κοινωνία διαρκώς πληθαίνουν, αλλά
προς το παρόν ακολουθούν από απόσταση ασθμαίνοντας. Ουδείς
γνωρίζει τον νικητή σ' αυτήν την κούρσα που βρίσκεται σχεδόν στο τέλος
της.
Μην ξεχνάμε ότι η ουσία του ανθρώπου είναι η αυτοδημιουργία του
και αυτό σημαίνει ότι ο άνθρωπος δημιουργεί την ουσία του, και η ουσία
αυτή είναι δημιουργία και αυτοδημιουργία. Ο άνθρωπος καθώς
αυτοπραγματώνεται, είναι ικανός για την ανύψωσή του, όσο και για την
αυτοακύρωσή του. Κανείς δεν θα του υποδείξει τον ορθό δρόμο. Ο ίδιος θα
θεσπίσει τον ορίζοντα που δεν πρέπει να διαβεί.
Προς το παρόν πάντως ο αντίπαλος της ζωής και του πλανήτη, ο
άλλος δρομέας, βρίσκεται αρκετά μπροστά από τη φύση και την κοινωνία.
Με το τεχνολογικό του μαστίγιο οδηγεί το άρμα προς το τέλος, που
ταυτόχρονα θα είναι και το τέλος του ανθρώπινου όντος και της φωλεάς
του, της γης. Κάποιοι είναι σε θέση να βλέπουν ότι νήμα του τερματισμού
έχει αρχίσει να αχνοφαίνεται. Θα μπορέσει άραγε να καλυφθεί το χαμένο
έδαφος; Ιδού η μεγάλη απορία.
Τάσος Κουράκης, Η Καθημερινή, 10/02/2002, [ανάκτηση:10/10/2019]

8. ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΆ Γ΄ΛΥΚΕΙΟΥ - ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: ΤΟ ΦΥΣΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ
Επιμέλεια: Ε. Πατέρα Σελίδα 8
ΘΕΜΑ1ο
Α. Να αποδώσετε περιληπτικά τις παραγράφους 4-6 του μη λογοτεχνικού
κειμένου1 (60 περίπου λέξεις).
15 μονάδες
ΘΕΜΑ2ο
Β1. Να χαρακτηρίσετε τις προτάσεις που ακολουθούν, δίπλα στο γράμμα
που αντιστοιχεί σε κάθε πρόταση, τη λέξη ΣΩΣΤΟ αν η πρόταση
συμφωνεί με το νόημα του κειμένου1 ή τη λέξη ΛΑΘΟΣ, αν διαφωνεί.
α. Υπάρχει μια παρερμηνεία του όρου οικολογική ευαισθησία ανά τον
κόσμο.
β. Είναι ξεκάθαρο ότι η ανάπτυξη δεν συμβαδίζει με την προστασία του
περιβάλλοντος.
γ. Η έννοια της ήπιας ανάπτυξης στηρίζεται σε ανανεώσιμες φυσικές
πηγές.
15 μονάδες
Β2. Ποια συλλογιστική πορεία ακολουθείται στη δεύτερη παράγραφο του
2ου
μη λογοτεχνικού κειμένου; Να τεκμηριώσετε την απάντησή σας.
15 μονάδες
Β3. α. Να δικαιολογήσετε τη χρήση της στίξης στις ακόλουθες λέξεις:
«άλλη», «νέο» στο 2ο
μη λογοτεχνικό κείμενο.
Β3. β. Πώς υλοποιείται η συνοχή μεταξύ 4ης
και 5ης
παραγράφου στο μη
λογοτεχνικό κείμενο1;
(2x5) 10
μονάδες
Δ. Σε άρθρο που θα δημοσιευθεί σε σχολικό έντυπο να αναφέρεται τους
τρόπους αντιμετώπισης του οικολογικού προβλήματος.

9. ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΆ Γ΄ΛΥΚΕΙΟΥ - ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: ΤΟ ΦΥΣΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ
Επιμέλεια: Ε. Πατέρα Σελίδα 9
ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ
Θεματικός άξονας: Φυσικό περιβάλλον
Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης
ΟΝΕΙΡΟ ΣΤΟ ΚΥΜΑ
Κατεξοχήν διηγηματογράφος ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης (Σκιάθος
1851-1911) μας έδωσε, ανάμεσα στις πολλές σελίδες που αφιέρωσε στην
παρακολούθηση χαρακτηριστικών τύπων της ιδιαίτερης πατρίδας του και
της παλιάς Αθήνας, μια σειρά, όχι μεγάλη, γραπτών με προσωπικότερες
αναμνήσεις: η πλούσια πηγή των παιδικών του χρόνων προσπορίζει και
το θέμα του «Ονείρου στο Κύμα», διηγήματος που δημοσιεύτηκε
στα Παναθήναια το 1900. Πρόκειται για ένα κείμενο ερωτικό, γενικώς στα
«αυτοβιογραφικά» καταχωριζόμενο, και της «εφηβικής ηλικίας» μάλιστα,
που η κριτική ξεχωρίζει συστηματικά στο έργο του. «Σε τι ποσοστό
μεταφέρονται εδώ πραγματικά βιώματα του Παπαδιαμάντη, θα ήταν
δύσκολο να καθορίσουμε με ακρίβεια» (Π. ΜΟΥΛΛΑΣ, Εισαγωγή στο Α.
Παπαδιαμάντης Αυτοβιογραφούμενος, Αθ.: Ερμής, 1974, σ. νβ ')· ο
συγγραφέας άλλωστε υπογράφοντας αποποιείται κάθε ταύτισή του με
τον αφηγητή. Πάντως η δυναμική αντιπαράθεση παρελθόντος-παρόντος
στο διήγημα υπερβαίνει τα όρια της κατάθεσης ενός προσωπικού
βιώματος και προσδίδει στο διήγημα την αίσθηση της γενικευμένης
εμπειρίας. Ο αδιαπραγμάτευτος ιδανισμός θρησκευτικής προέλευσης από
τη μια, που κρατάει τον ήρωα σε απόσταση από το αντικείμενο του
ερωτικού θαυμασμού του, κι από την άλλη το εγκώμιο της φυσικής
ομορφιάς, που συνιστά μια φλογερή κατάφαση στη ζωή, δίνουν εσωτερική
ένταση και συνοχή στο κείμενο - ένα κείμενο επιδεκτικό πολλαπλών
αναγνώσεων και ερμηνειών εξαιρετικού ενδιαφέροντος.

10. ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΆ Γ΄ΛΥΚΕΙΟΥ - ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: ΤΟ ΦΥΣΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ
Επιμέλεια: Ε. Πατέρα Σελίδα 10
“Ἤμην πτωχόν βοσκόπουλον εἰς τά ὄρη. Δεκαοκτώ ἐτῶν, καί δέν ἤξευρα
ἀκόμη ἄλφα. Χωρίς νά τό ἠξεύρω, ἤμην εὐτυχής. Τήν τελευταίαν φοράν
ὁπού ἐγεύθην τήν εὐτυχίαν ἦτον τό θέρος ἐκεῖνο τοῦ ἔτους 187... Ἤμην
ὡραῖος ἔφηβος, κ' ἔβλεπα τό πρωίμως στρυφνόν,1
ἡλιοκαές πρόσωπόν μου
νά γυαλίζεται εἰς τά ρυάκια καί τάς βρύσεις, κ' ἐγύμναζα τό εὐλύγιστον,
ὑψηλόν ἀνάστημά μου ἀνά τούς βράχους καί τά βουνά.
Τόν χειμῶνα πού ἤρχισ' εὐθύς κατόπιν μ' ἐπῆρε πλησίον του ὁ γηραιός
πάτερ Σισώης, ἤ Σισώνης, καθώς τόν ὠνόμαζον οἱ χωρικοί μας, καί μ'
ἔμαθε γράμματα. Ἦτον πρῴην διδάσκαλος, καί μέχρι τέλους τόν
προσηγόρευον ὅλοι εἰς τήν κλητικήν «δάσκαλε». Εἰς τούς χρόνους τῆς
Ἐπαναστάσεως ἦτον μοναχός καί διάκονος. Εἶτα2
ἠγάπησε μίαν
Τουρκοπούλαν, καθώς ἔλεγαν, τήν ἔκλεψεν, ἀπό ἕνα χαρέμι τῆς Σμύρνης,
τήν ἐβάπτισε καί τήν ἐνυμφεύθη.
Εὐθύς μετά τήν ἀποκατάστασιν τῶν πραγμάτων, ἐπί Καποδίστρια
κυβερνήτου3
, ἐδίδασκεν εἰς διάφορα σχολεῖα ἀνά τήν Ἑλλάδα, καί εἶχεν
οὐ μικράν φήμην, ὑπό τό ὄνομα «ὁ Σωτηράκης ὁ δάσκαλος». Ἀργότερα
ἀφοῦ ἐξησφάλισε τήν οἰκογένειάν του, ἐνθυμήθη τήν παλαιάν
ὑποχρέωσίν του, ἐφόρεσε καί πάλιν τά ράσα, ὡς ἁπλοῦς μοναχός τήν
φοράν ταύτην, κωλυόμενος νά ἱερατεύῃ,4
κ' ἐγκαταβίωσεν5
ἐν μετανοίᾳ,
εἰς τό Κοινόβιον τοῦ Εὐαγγελισμοῦ.6
Ἐκεῖ ἔκλαυσε τό ἁμάρτημά του, τό
ἔχον γενναίαν ἀγαθοεργίαν ὡς ἐξόχως ἐλαφρυντικήν περίστασιν,7 καί
λέγουν ὅτι ἐσώθη.
Ἀφοῦ ἔμαθα τά πρῶτα γράμματα πλησίον τοῦ γηραιοῦ Σισώη, ἐστάλην
ὡς ὑπότροφος τῆς μονῆς εἴς τινα κατ' ἐπαρχίαν ἱερατικήν σχολήν, ὅπου
κατετάχθην ἀμέσως εἰς τήν ἀνωτέραν τάξιν, εἶτα εἰς τήν ἐν
Ἀθήναις Ριζάρειον.8
Τέλος, ἀρχίσας τάς σπουδάς μου σχεδόν εἰκοσαέτης,
ἐξῆλθα τριακοντούτης ἀπό τό Πανεπιστήμιον· ἐξῆλθα δικηγόρος μέ
δίπλωμα προλύτου9
...
Μεγάλην προκοπήν, ἐννοεῖται, δέν ἔκαμα. Σήμερον ἐξακολουθῶ νά
ἐργάζωμαι ὡς βοηθός ἀκόμη εἰς τό γραφεῖον ἐπιφανοῦς τινος δικηγόρου
καί πολιτευτοῦ ἐν Ἀθήναις, τόν ὁποῖον μισῶ, ἀγνοῶ ἐκ ποίας σκοτεινῆς
ἀφορμῆς, ἀλλά πιθανῶς ἐπειδή τόν ἔχω προστάτην καί εὐεργέτην.
Καί εἶμαι περιωρισμένος καί ἀνεπιτήδειος10
οὐδέ δύναμαι νά ὠφεληθῶ
ἀπό τήν θέσιν τήν ὁποίαν κατέχω πλησίον τοῦ δικηγόρου μου,
θέσιν οἱονεί11
αὐλικοῦ.
Καθώς ὁ σκύλος, ὁ δεμένος μέ πολύ κοντόν σχοινίον εἰς τήν αὐλήν τοῦ
αὐθέντου του, δέν ἠμπορεῖ νά γαυγίζῃ οὔτε νά δαγκάσῃ ἔξω ἀπό τήν
ἀκτῖνα καί τό τόξον τά ὁποῖα διαγράφει τό κοντόν σχοινίον, παρομοίως κ'
ἐγώ δέν δύναμαι οὔτε νά εἴπω, οὔτε νά πράξω τίποτε περισσότερον παρ'
ὅσον μοῦ ἐπιτρέπει ἡ στενή δικαιοδοσία τήν ὁποίαν ἔχω εἰς τό γραφεῖον
τοῦ προϊσταμένου μου.
* * *

11. ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΆ Γ΄ΛΥΚΕΙΟΥ - ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: ΤΟ ΦΥΣΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ
Επιμέλεια: Ε. Πατέρα Σελίδα 11
Ἡ τελευταία χρονιά πού ἤμην ἀκόμη φυσικός ἄνθρωπος12
ἦτον τό θέρος
ἐκεῖνο τοῦ ἔτους 187... Ἤμην ὡραῖος ἔφηβος, καστανόμαλλος βοσκός, κ'
ἔβοσκα τάς αἶγας τῆς Μονῆς τοῦ Εὐαγγελισμοῦ εἰς τά ὄρη τά
παραθαλάσσια, τ' ἀνερχόμενα ἀποτόμως διά κρημνώδους
ἀκτῆς, ὕπερθεν13
τοῦ κράτους τοῦ Βορρᾶ καί τοῦ πελάγους. Ὅλον
τό κατάμερον14
ἐκεῖνο, τό καλούμενον Ξάρμενο15
, ἀπό τά πλοῖα τά ὁποῖα
κατέπλεον ξάρμενα ἤ ξυλάρμενα16
, ἐξωθούμενα ἀπό τάς τρικυμίας, ἦτον
ἰδικόν μου.
Ἡ πετρώδης, ἀπότομος ἀκτή του, ἡ Πλατάνα, ὁ Μέγας Γιαλός, τό Κλῆμα,
ἔβλεπε πρός τόν Καικίαν,17
καί ἦτον ἀναπεπταμένη18
πρός τόν Βορρᾶν.
Ἐφαινόμην κ' ἐγώ ὡς νά εἶχα μεγάλην συγγένειαν μέ τούς δύο τούτους
ἀνέμους, οἱ ὁποῖοι ἀνέμιζαν τά μαλλιά μου, καί τά ἔκαμναν νά εἶναι
σγουρά ὅπως οἱ θάμνοι κ' αἱ ἀγριελαῖαι, τάς ὁποίας ἐκύρτωναν μέ τό
ἀκούραστον φύσημά των, μέ τό αἰώνιον τῆς πνοῆς των φραγγέλιον.19
Λεξιλόγιο
1. στρυφνόν (< στρύφνος, φυτό που ο χυμός του προξενούσε έκφραση
αποστροφής· εδώ προκειμένου για ήθος προσώπου): τραχύ,
αυστηρό, άρα αρρενωπό.
2. Είτα· έπειτα.
3. επί Καποδίστρια κυβερνήτου· δηλ. κατά την περίοδο 1828-1831,
οπότε ως γνωστό αναπτύχθηκε ευρύ εκπαιδευτικό πρόγραμμα
στην Ελλάδα.
4. κωλυόμενος να ιερατεύη· του απαγορευόταν να τελεί μυστήρια ως
ιερέας, ίσως ως ποινή για το παράπτωμά του.
5. εγκαταβίωσεν (<εν+κατά+βιώ)· πέρασε τη ζωή του μέσα...
6. Κοινόβιον του Ευαγγελισμού· την Ι.Μ. Ευαγγελισμού της Θεοτόκου,
στη Σκιάθο, που λειτουργούσε με πνεύμα κολλυβάδικο, χτισμένη
(πιθ. το 1794) πάνω στα ερείπια της παλαιότερης μονής των
Αγαλλιανών σε υψηλόκρημνη κορυφή.
7. το έχον γενναίαν αγαθοεργίαν ως εξόχως ελαφρυντικήν περίστασιν·
είχε ως μεγάλο ελαφρυντικό το ότι ενήργησε με τόλμη που
κατέληξε ...σε γάμο.
8. Ριζάρειον [Εκκλησιαστική Σχολή]· ιδρυμένη από τους εθνικούς
ευεργέτες Μ. και Γ. Ριζάρη — σήμερα στην οδό Βασ. Σοφίας (1844
κ.εξ.).
9. προλύτου· ασκήσιμου, απλού πτυχιούχου (προλυτεία: αποφοίτηση,
απόλυση, πτυχίο λυτείας — παλαιά απόδοση πανεπιστημιακού
τίτλου).
10. είμαι περιωρισμένος· δεν έχω οικονομική άνεση· είμαι ανεπιτήδειος·
δεν έχω τα «επιτήδεια» (πόρους) — ομόσημες εκφράσεις.

12. ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΆ Γ΄ΛΥΚΕΙΟΥ - ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: ΤΟ ΦΥΣΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ
Επιμέλεια: Ε. Πατέρα Σελίδα 12
11. οιονεί (<οίον ει)· σαν, τρόπον-τινά, κατά κάποιον τρόπο. Βλ. σχετικά
στην κατακλείδα του διηγήματος, όπου η παρομοίωση
επανέρχεται.
12. φυσικός άνθρωπος· «ζῶν κατά φύσιν». Ο Παπαδιαμάντης γενικά
δεν συμπαθούσε τον πολιτισμό των αστικών κέντρων που
απομάκρυνε τους ανθρώπους από την παράδοση.
13. ύπερθεν (επίρρ.)· πάνω από, υπεράνω του...
14. κατάμερον· εξοχική περιοχή που ανήκει σε κάποιον, περιοχή όπου
κάποιος βοσκός διαμένει με το κοπάδι του.
15. Ξάρμενο, και παρακάτω Πλατάνα, Μέγας Γιαλός, Κλήμα κλπ.·
τοπωνύμια της Σκιάθου.
16. Για ιστιοφόρα που θαλασσοδέρνουν: ξάρμενα· χωρίς
αρματωσιά· ξυλάρμενα· με δεμένα λόγω κακοκαιρίας τα πανιά κι
εκτεθειμένα στον άνεμο.
17. Καικίαν· τον βορειοανατολικό άνεμο των αρχαίων («ἀπό τῆς
ἄρκτου [από το Βορρά] ῥέων ἄνεμος», κατά μεσαιωνική πηγή).
18. αναπεπταμένη (<αναπετάννυμι): ανοιχτή, εκτεθειμένη/ανοιγμένη
προς...
19. φραγγέλιον· μαστίγιο (λέξη εκκλησιαστική).
Λέξεις κλειδιά: Διήγημα, ηθογραφία, ρεαλισμός, νατουραλισμός.
Ερωτήσεις επεξεργασίας
1. Ποια είναι τα εξωτερικά γνωρίσματα του νεαρού βοσκού;
2. Ποια πρόσωπα δρούσαν και κινούνταν στον ίδιο χώρο με τον ήρωά
μας.
3. Ποιο είναι το βασικό μοτίβο του αποσπάσματος;
4. Να εντοπίσετε τα στοιχεία εκείνα που συνθέτουν την
προσωπογραφία του αφηγητή.
5. Να καταγράψετε δύο φράσεις από το κείμενο που να πιστοποιούν
ότι ο συγγραφέας είναι γνώστης του εκκλησιαστικού βίου.
6. Να σχολιάσετε τη φράση: Τήν τελευταίαν φοράν ὁπού ἐγεύθην τήν
εὐτυχίαν ἦτον τό θέρος ἐκεῖνο τοῦ ἔτους 187...
7. Να εντοπίσετε σημεία προσήμανσης στο απόσπασμα και να τα
καταγράψετε.
8. Να εντοπίσετε τα ρηματικά πρόσωπα της αφήγησης και να
αιτιολογήσετε τη χρήση τους.
9. Να εντοπίσετε δύο παρομοιώσεις και να αιτιολογήσετε πως
υπηρετούν το νόημα του κειμένου.

13. ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΆ Γ΄ΛΥΚΕΙΟΥ - ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: ΤΟ ΦΥΣΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ
Επιμέλεια: Ε. Πατέρα Σελίδα 13
10. Με δεδομένο ότι ο ήρωας νιώθει ευτυχισμένος κοντά στη φύση να
διατυπώσετε τις σκέψεις σας για την επίδραση της φύσης στον
άνθρωπο.
11. Με ποιούς κειμενικούς δείκτες αισθητοποιείται ο τρόπος ζωής του
ήρωα στο αστικό περιβάλλον στο οποίο νιώθει ανελεύθερα και
ασφυκτικά.
Ιδιαίτερα γνωρίσματα του έργου
Το αυτοβιογραφικό στοιχείο.
Το όνειρο στο κύμα ανήκει στα αυτοβιογραφικά έργα του Παπαδιαμάντη,
αυτά που συνδέονται με τις αναμνήσεις που έχει ο συγγραφέας από την
εφηβική του ηλικία. Η πρωτοπρόσωπη αφήγηση και ο εξομολογητικός
χαρακτήρας δείχνουν ότι ο συγγραφέας ανακαλεί μια εμπειρία από την
προσωπική του ζωή, ένα βίωμά του.
Η περιορισμένη δράση
Ολόκληρη η αφήγηση εξαντλείται στην παρουσίαση μιας απώτερης και
οριστικά χαμένης ευτυχίας, που ταυτίζεται χρονικά με τη νεανική ηλικία
του αφηγητή.
Έχει πολλά στοιχεία των έργων της ποιμενικής λογοτεχνίας και αντλεί το
θέμα του από το ειδυλλιακό περιβάλλον της φύσης, του βουνού και του
κάμπου.
Το φυσικό περιβάλλον παρουσιάζεται εξιδανικευμένο με έντονο λυρισμό.
Η αγάπη του αφηγητή για τη φύση (η φυσιολατρία, κυρίαρχο στοιχείο
στον Παπαδιαμάντη).
Το στοιχείο της νοσταλγίας
Το φυσικό στοιχείο εκπροσωπεί στο διήγημα την επιστροφή στην
αγνότητα, εκφράζει τη νοσταλγία του συγγραφέα για την πατρίδα του.
Περιγράφει το ευτυχισμένο παρελθόν στη φύση και αναφέρει ότι ήταν η
τελευταία φορά που ήταν ευτυχισμένος.
Η έντονη νοσταλγία και η τάση επιστροφής στο φυσικών ζην δεν
ακυρώνει μόνο τη δυνατότητα να συμφιλιωθεί ο αφηγητής με το «τώρα»
της ζωής του. Παράλληλα, καθώς η επιστροφή στο παρελθόν είναι

14. ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΆ Γ΄ΛΥΚΕΙΟΥ - ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: ΤΟ ΦΥΣΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ
Επιμέλεια: Ε. Πατέρα Σελίδα 14
ανέφικτη, περιέχει στοιχεία ουτοπικού ρομαντισμού. Κανείς δεν
επιστρέφει σε κάτι που είναι οριστικά χαμένο. Η επαναβίωση μια
κατάστασης ονειρικής ευτυχίας, που ανήκει στο απώτερο και
ανεπίστροφο παρελθόν, ισοδυναμεί και ταυτίζεται με ένα είδος
ρομαντικής νοσταλγίας.
Το μοτίβο της ευτυχίας, βασικός άξονας του διηγήματος, εντοπίζεται στην
απλή και ελεύθερη φυσική ζωή του παρελθόντος και συσχετίζεται με τη
μιζέρια και την ασφυκτική ζωή του παρόντος.
Η αντίθεση φύσης και πολιτισμού
Αντιπαράθεση δύο ξεχωριστών κόσμων: του φυσικού ποιμενικού κόσμου
που ταυτίζεται με την ξένοιαστη ζωή στην εξοχή, και του πολιτισμένου
«τεχνητού κόσμου», που ταυτίζεται με τον περιορισμένο αστικό τρόπο
ζωής. Η «απολίτιστη» φύση αντιπροσωπεύει την ευτυχισμένη εφηβική
ηλικία του αφηγητή, ενώ ο πολιτισμός την ώριμη ηλικία του.
Περιεχόμενο
Το ευτυχισμένο παρελθόν: τόνος εξομολογητικός, πρωτοπρόσωπη
αφήγηση, σύγκριση παρόντος – παρελθόντος.
Η πορεία στην επαγγελματική αποκατάσταση: από βοσκόπουλο βοηθός
δικηγόρου.
Το καταθλιπτικό παρόν: πληροφορίες για το αφύσικο επαγγελματικό
περιβάλλον και το περιορισμένο πεδίο δράσης του.
Στοιχεία αφηγηματικής τεχνικής
Η αφήγηση αρχίζει με αναδρομή στο παρελθόν (αναδρομική αφήγηση).
Ο ανώνυμος αφηγητής είναι δραματοποιημένος, βλέποντας από
εσωτερική οπτική γωνία (αφήγηση με εσωτερική εστίαση). Συμμετέχει
στα δρώμενα ως πρωταγωνιστής και αφηγείται σε α΄ γραμματικό
πρόσωπο την προσωπική του ιστορία(ομοδιηγητική αφήγηση).
Προσήμανση ( προειδοποίηση του αναγνώστη): Τήν τελευταίαν φοράν
ὁπού ἐγεύθην τήν εὐτυχίαν ἦτον τό θέρος
Εγκιβωτισμένη αφήγηση (σαν παρέκβαση): Τόν χειμῶνα πού ἤρχισ'
εὐθύς κατόπιν μ' ἐπῆρε πλησίον του ὁ γηραιός πάτερ Σισώης, ἤ Σισώνης,

15. ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΆ Γ΄ΛΥΚΕΙΟΥ - ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: ΤΟ ΦΥΣΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ
Επιμέλεια: Ε. Πατέρα Σελίδα 15
καθώς τόν ὠνόμαζον οἱ χωρικοί μας, καί μ' ἔμαθε γράμματα. Ἦτον
πρῴην διδάσκαλος, καί μέχρι τέλους τόν προσηγόρευον ὅλοι εἰς τήν
κλητικήν «δάσκαλε». Εἰς τούς χρόνους τῆς Ἐπαναστάσεως ἦτον μοναχός
καί διάκονος. Εἶτα2 ἠγάπησε μίαν Τουρκοπούλαν, καθώς ἔλεγαν, τήν
ἔκλεψεν, ἀπό ἕνα χαρέμι τῆς Σμύρνης, τήν ἐβάπτισε καί τήν ἐνυμφεύθη.
Έλλειψη (αφηγηματικό κενό): από τη λήξη των σπουδών έως το
επαγγελματικό παρόν υπάρχει ένα αφηγηματικό κενό.
Περιγραφή
Σχήματα λόγου
Μεταφορές, παρομοιώσεις (πλατιά παρομοίωση), ειρωνεία, πολλαπλές
αντιθέσεις.
Εικόνα του Γιώργου Κόρδη για το βιβλίο Α. Παπαδιαμάντη «Διηγήματα της
αγάπης», Αρμός, 1998.

16. ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΆ Γ΄ΛΥΚΕΙΟΥ - ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: ΤΟ ΦΥΣΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ
Επιμέλεια: Ε. Πατέρα Σελίδα 16
Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, Το μοιρολόγι της φώκιας
ΤΟ ΜΟΙΡΟΛΟΓΙ της φώκιας είναι από τα ωραιότερα διηγήματα του
Παπαδιαμάντη· δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά το 1908.
Κάτω από τον κρημνόν, οπού βρέχουν τα κύματα, όπου κατέρχεται το
μονοπάτι, το αρχίζον από τον ανεμόμυλον του Μαμογιάννη, οπού
αντικρίζει τα Μνημούρια, και δυτικώς, δίπλα εις την χαμηλήν προεξοχήν
του γιαλού, την οποίαν τα μαγκόπαιδα του χωρίου, οπού δεν παύουν από
πρωίας μέχρις εσπέρας, όλον το θέρος, να κολυμβούν εκεί τριγύρω,
ονομάζουν το Κοχύλι —φαίνεται να έχη τοιούτον σχήμα— κατέβαινε το
βράδυ βράδυ η γρια-Λούκαινα, μία χαροκαμένη πτωχή γραία, κρατούσα
υπό την μασχάλην μίαν αβασταγήν,* δια να πλύνη τα μάλλινα σινδόνιά
της εις το κύμα το αλμυρόν, είτα να τα ξεγλυκάνη εις την μικράν βρύσιν,
το Γλυφονέρι, οπού δακρύζει από τον βράχον του σχιστολίθου, και
χύνεται ηρέμα εις τα κύματα. Κατέβαινε σιγά τον κατήφορον, το
μονοπάτι, και με ψίθυρον φωνήν έμελπεν*εν πένθιμον βαθύ μοιρολόγι,
φέρουσα άμα την παλάμην εις το μέτωπόν της, δια να σκεπάση τα
όμματα από το θάμβος του ηλίου, οπού εβασίλευεν εις το βουνόν αντικρύ,
κι αι ακτίνες του εθώπευον κατέναντί της τον μικρόν περίβολον και τα
μνήματα των νεκρών, πάλλευκα, ασβεστωμένα, λάμποντα εις τας
τελευταίας του ακτίνας.
Ενθυμείτο τα πέντε παιδιά της, τα οποία είχε θάψει εις το αλώνι εκείνο
του χάρου, εις τον κήπον εκείνον της φθοράς, το εν μετά το άλλο, προ
χρόνων πολλών, όταν ήτο νέα ακόμη. Δύο κοράσια και τρία αγόρια, όλα
εις μικράν ηλικίαν της είχε θερίσει ο χάρος ο αχόρταστος.
Τελευταίον επήρε και τον άνδρα της, και της είχον μείνει μόνον δύο
υιοί, ξενιτευμένοι τώρα· ο εις είχεν υπάγει, της είπον, εις την Αυστραλίαν,
και δεν είχε στείλει γράμμα από τριών ετών· αυτή δεν ήξευρε τι είχεν
απογίνει· ο άλλος ο μικρότερος εταξίδευε με τα καράβια εντός της
Μεσογείου, και κάποτε την ενθυμείτο ακόμη. Της είχε μείνει και μία κόρη,
υπανδρευμένη τώρα, με μισήν δωδεκάδα παιδιά.
Πλησίον αυτής, η γρια-Λούκαινα εθήτευε τώρα, εις το γήρας της, και δι'
αυτήν επήγαινε τον κατήφορον, το μονοπάτι, δια να πλύνη
τα χράμια* και άλλα διάφορα σκουτιά* εις το κύμα το αλμυρόν, και να τα
ξεγλυκάνη στο Γλυφονέρι.
Η γραία έκυψεν εις την άκρην χθαμαλού, θαλασσοφαγωμένου βράχου,
και ήρχισε να πλύνη τα ρούχα. Δεξιά της κατήρχετο ομαλώτερος,
πλαγιαστός, ο κρημνός του γηλόφου, εφ' ου* ήτο το Κοιμητήριον, και
εις τα κλίτη* του οποίου εκυλίοντο αενάως προς την θάλασσαν
την πανδέγμονα* τεμάχια σαπρών ξύλων από ξεχώματα, ήτοι
ανακομιδάς ανθρωπίνων σκελετών, λείψανα από χρυσές γόβες ή
χρυσοκέντητα υποκάμισα νεαρών γυναικών, συνταφέντα ποτέ μαζί των,

17. ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΆ Γ΄ΛΥΚΕΙΟΥ - ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: ΤΟ ΦΥΣΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ
Επιμέλεια: Ε. Πατέρα Σελίδα 17
βόστρυχοι από κόμας ξανθάς, και άλλα του θανάτου λάφυρα. Υπεράνω
της κεφαλής της, ολίγον προς τα δεξιά, εντός μικράς κρυπτής λάκκας,
παραπλεύρως του Κοιμητηρίου, είχε καθίσει νεαρός βοσκός, επιστρέφων
με το μικρόν κοπάδι του από τους αγρούς, και, χωρίς ν' αναλογισθή το
πένθιμον του τόπου, είχε βγάλει το σουραύλι από το μαρσίπιόν*του, και
ήρχισε να μέλπη φαιδρόν ποιμενικόν άσμα. Το μοιρολόγι της γραίας
εκόπασεν εις τον θόρυβον του αυλού, και οι επιστρέφοντες από τους
αγρούς την ώραν εκείνην —είχε δύσει εν τω μεταξύ ο ήλιος— ήκουον
μόνον την φλογέραν, κι εκοίταζον να ιδώσι πού ήτο ο αυλητής, όστις δεν
εφαίνετο, κρυμμένος μεταξύ των θάμνων, μέσα εις το βαθύ κοίλωμα του
κρημνού.
Μία γολέτα ήτο σηκωμένη στα πανιά, κι έκαμνε βόλτες εντός του
λιμένος. Αλλά δεν έπαιρναν τα πανιά της, και δεν έκαμπτε ποτέ τον
κάβον τον δυτικόν. Μία φώκη, βοσκούσα εκεί πλησίον, εις τα βαθιά νερά,
ήκουσεν ίσως το σιγανόν μοιρολόγι της γραίας, εθέλχθη* από τον
θορυβώδη αυλόν του μικρού βοσκού, και ήλθε παραέξω, εις τα ρηχά, κι
ετέρπετο εις τον ήχον, κι ελικνίζετο εις κύματα. Μία μικρά κόρη, ήτο η
μεγαλυτέρα εγγονή της γραίας, η Ακριβούλα, εννέα ετών, ίσως την είχε
στείλει η μάνα της, ή μάλλον είχε ξεκλεφθή από την άγρυπνον
επιτήρησίν της, και μαθούσα ότι η μάμμη* ευρίσκετο εις το Κοχύλι,
πλύνουσα εις τον αιγιαλόν, ήλθε να την εύρη, δια να παίξη ολίγον εις τα
κύματα. Αλλά δεν ήξευρεν όμως πόθεν ήρχιζε το μονοπάτι, από του
Μαμογιάννη τον μύλον, αντικρύ στα Μνημούρια, και άμα ήκουσε την
φλογέραν, επήγε προς τα εκεί και ανεκάλυψε τον κρυμμένον αυλητήν και
αφού εχόρτασε ν' ακούη το όργανόν του και να καμαρώνη τον μικρόν
βοσκόν, είδεν εκεί που, εις την αμφιλύκην* του νυκτώματος, εν μικρόν
μονοπάτι, πολύ απότομον, πολύ κατηφορικόν, κι ενόμισεν ότι αυτό ήτο το
μονοπάτι, και ότι εκείθεν είχε κατέλθει η γραία η μάμμη της· κι επήρε το
κατηφορικόν απότομον μονοπάτι δια να φθάση εις τον αιγιαλόν να την
ανταμώση. Και είχε νυκτώσει ήδη.
Η μικρά κατέβη ολίγα βήματα κάτω, είτα είδεν ότι ο δρομίσκος εγίνετο
ακόμη πλέον απόκρημνος. Έβαλε μίαν φωνήν, κι επροσπάθει ν' αναβή,
να επιστρέψη οπίσω. Ευρίσκετο επάνω εις την οφρύν ενός προεξέχοντος
βράχου, ως δύο αναστήματα ανδρός υπεράνω της θαλάσσης. Ο ουρανός
εσκοτείνιαζε, σύννεφα έκρυπταν τα άστρα, και ήτον στην χάσιν του
φεγγαριού. Επροσπάθησε και δεν εύρισκε πλέον τον δρόμον πόθεν είχε
κατέλθει. Εγύρισε πάλιν προς τα κάτω, κι εδοκίμασε να καταβή.
Εγλίστρησε κι έπεσε, μπλουμ! εις το κύμα. Ήτο τόσον βαθύ όσον και ο
βράχος υψηλός. Δύο οργυιές ως έγγιστα.* Ο θόρυβος του αυλού έκαμε να
μη ακουσθή η κραυγή. Ο βοσκός ήκουσεν ένα πλαταγισμόν, αλλά εκείθεν
όπου ήτο, δεν έβλεπε την βάσιν του βράχου και την άκρην του γιαλού.

18. ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΆ Γ΄ΛΥΚΕΙΟΥ - ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: ΤΟ ΦΥΣΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ
Επιμέλεια: Ε. Πατέρα Σελίδα 18
Άλλως δεν είχε προσέξει εις την μικράν κόρην και σχεδόν δεν είχεν
αισθανθή την παρουσίαν της.
Καθώς είχε νυκτώσει ήδη, η γραία Λούκαινα είχε κάμει την αβασταγήν
της, και ήρχισε ν' ανέρχεται το μονοπάτι, επιστρέφουσα κατ' οίκον. Εις
την μέσην του δρομίσκου ήκουσε τον πλαταγισμόν, εστράφη κι εκοίταξεν
εις το σκότος, προς το μέρος όπου ήτο ο αυλητής.
— Κείνος ο Σουραυλής θα είναι, είπε, διότι τον εγνώριζε. Δεν του
φτάνει να ξυπνά τους πεθαμένους με τη φλογέρα του, μόνο ρίχνει και
βράχια στο γιαλό για να χαζεύη... Σημαδιακός κι αταίριαστος είναι.
Κι εξηκολούθησε τον δρόμον της.
Κι η γολέτα εξηκολούθει ακόμη να βολταντζάρη εις τον λιμένα. Κι ο
μικρός βοσκός εξηκολούθει να φυσά τον αυλόν του εις την σιγήν της
νυκτός.
Κι η φώκη, καθώς είχεν έλθει έξω εις τα ρηχά, ηύρε το μικρόν
πνιγμένον σώμα της πτωχής Ακριβούλας, και ήρχισε να το περιτριγυρίζη
και να το μοιρολογά, πριν αρχίση τον εσπερινόν δείπνον της.
Το μοιρολόγι της φώκης, το οποίον μετέφρασεν εις ανθρώπινα λόγια
εις γέρων ψαράς, εντριβής* εις την άφωνον γλώσσαν των φωκών, έλεγε
περίπου τα εξής:
Αυτή ήτον η Ακριβούλα
η εγγόνα της γρια-Λούκαινας.
Φύκια 'ναι τα στεφάνια της,
κοχύλια τα προικιά της...
κι η γριά ακόμη μοιρολογά
τα γεννοβόλια της τα παλιά.
Σαν να 'χαν ποτέ τελειωμό
τα πάθια κι οι καημοί του κόσμου.
αβασταγή: μπόγος.
έμελπεν: ρ. μέλπω, τραγουδώ.
χράμια: υφαντά, στρωσίδια.
σκουτιά: ρούχα.
εφ' ου: πάνω στο(ν) οποίο.
κλίτη, τα: οι πλαγιές.
πανδέγμων: αυτός που δέχεται τα πάντα.

19. ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΆ Γ΄ΛΥΚΕΙΟΥ - ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: ΤΟ ΦΥΣΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ
Επιμέλεια: Ε. Πατέρα Σελίδα 19
μαρσίπιον: (υποκορ. του μάρσιπος)· δερμάτινος σάκος, τορβάς.
εθέλχθη: ρ. θέλγομαι· γοητεύομαι.
μάμμη: γιαγιά.
αμφιλύκη: το βραδινό φως, το μούχρωμα.
ως έγγιστα: περίπου.
εντριβής: βαθύς γνώστης.
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ
1. Στο διήγημα υπάρχουν πολλά μερικότερα θέματα (σκηνές, εικόνες,
αναφορές) που σχετίζονται είτε με τη ζωή είτε με το θάνατο. Να τα
επισημάνετε. Ποια σημασία νομίζετε ότι έχει η αντιπαράθεσή τους
για το διήγημα;
2. Με ποια επιμέρους περιστατικά προετοιμάζεται ο πνιγμός της
Ακριβούλας, ώστε να μη συμβεί κατά τρόπο αυθαίρετο;
3. Το διήγημα αρχίζει με μοιρολόγι (της γριάς Λούκαινας) και
τελειώνει με μοιρολόγι (της φώκιας). Ποιο μεταδίδει ισχυρότερη
συγκίνηση; Μπορείτε να εξηγήσετε γιατί;
4. Στο διήγημα, προς το τέλος, μετά τον πνιγμό της Ακριβούλας,
παρατηρούμε την επανάληψη του ρήματος «εξηκολούθει» που
αναφέρεται κατά σειρά στη γριά Λούκαινα, στη γολέτα, στο βοσκό.
Ποιο νομίζετε ότι είναι το νόημα αυτής της επανάληψης;
5. Πώς διαγράφεται η μορφή της γριάς Λούκαινας μέσα στο διήγημα;
6. Η γριά Λούκαινα ως το τέλος του διηγήματος δεν αντιλαμβάνεται
τον πνιγμό. Νομίζετε ότι αυτό είναι αρετή ή αδυναμία του
διηγήματος;
7. Το διήγημα τελειώνει με τρόπο όχι ρεαλιστικό, αλλά ποιητικό. Στο
διήγημα προϋπάρχουν ποιητικά στοιχεία που κορυφώνονται στο
τέλος. Ποια είναι αυτά;
http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSB106/544/3561,14822/

20. ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΆ Γ΄ΛΥΚΕΙΟΥ - ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: ΤΟ ΦΥΣΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ
Επιμέλεια: Ε. Πατέρα Σελίδα 20
Ν ί κ ο ς Κ ά σ δ α γ λ η ς
Σοροκάδα*
Είναι μέρες που το νησί κλείνει. Μήτε πλεούμενο σιμώνει, μήτε
αεροπλάνο.
Όξω από το Ναυτικόν Όμιλο, σιμά στο φανάρι του «Αϊ-Νικόλα» έχει
ένα χαμηλό μόλο ίσα ίσα με τη θάλασσα. Πρέπει να ξιπολυθείς, για να
πας στην άκρη του.
Με σοροκάδα, μ' άρεζε να κολυμπάω πίσω από το μόλο, μέσα στους
αφρούς που το καβάλαγαν, φυλαγμένος απ' τη δαιμονικήν ορμή της
θάλασσας. Σαν ξεπρόβαινα στην άκρη του μόλου μ' άρπαζε ένα κύμα
μακρύ, αμάχητο, και με σφεντόναγε μονομιάς εκατό μέτρα πέρα, στ'
απάγκιο.
Στον πάτο, τρία τέσσερα μέτρα βαθιά, έχει κομμάτια καλώδια και
λαμαρίνες. Ό,τι απόμεινε από 'να αμερικάνικο καταδρομικό, που το
διαλύσανε.
Τούτο το πολεμικό είχε έρθει στη Ρόδο για επίσκεψη καλής θελήσεως
— κάπως έτσι το λένε, θαρρώ. Το λιμάνι είχε τοιμαστεί για να καλοδεχτεί
τους Αμερικάνους. Οι γυναίκες των αξιωματικών είχανε φτάσει απ' την
παραμονή, και νιαουρίζανε στα σαλόνια των ξενοδοχείων — αλλόκοτην
αίσθηση που σου δίνουν οι Αμερικάνες, σα μαζευτούνε πολλές.
Τα μπαρ ήταν έτοιμα όλα — ο Μπαμπούλας, που γινότανε Black Cat
για την περίσταση, το Rio Grande, το Long John και τ' άλλα. Τα κορίτσια
τους ήρθαν απ' τον Περσία μαζί με τις γυναίκες των αξιωματικών, και
περιμέναν στις πόρτες τα ναυτάκια που θα ξεμπαρκάραν.
Μόνο που πήρε σοροκάδα τ' απόγιομα. Το λιμάνι άδειασε μονομιάς, οι
βάρκες τραβηχτήκανε στη στεριά και τα καΐκια κρυφτήκανε στο
φυλαγμένο κόρφο, το Μαντράκι. Δυο τρία βαπόρια που
βρέθηκαν, λεβάραν* τις άγκυρες και πήγανε στην Ψαροπούλα,
από σταβέντο*. Μόνο ο Αμερικάνος απόμεινε, φουνταρισμένος αρόδο*,
όξω απ' το λιμάνι. Σαν κατάλαβαν απ' το Λιμεναρχείο πως δεν το 'χε
σκοπό να κουνήσει, του μήνυσαν να φύγει, κι η σοροκάδα δε σήκωνε
λεβεντιά.
Ο καπετάνιος κούνησε τους ώμους σαν του τα 'πανε. Το δελτίο καιρού
έδειχνε άνεμο εφτά οχτώ μποφόρ, κι οι κανονισμοί του προβλέπανε πως
με τέτοιον καιρό έπρεπε να 'ναι φουνταρισμένος με τις δυο άγκυρες, με
τόσα κλειδιά καδένα στην καθεμιά. Καλού κακού φουντάρισε δυο κλειδιά
παραπάνω, κι επιτέλους αν αγρίευε ο καιρός είχε κι άλλη καδένα.
Βάστηξε επιφυλακή το μισό τσούρμο, και τις μηχανές αναμμένες, για να
'χει ατμό.

21. ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΆ Γ΄ΛΥΚΕΙΟΥ - ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: ΤΟ ΦΥΣΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ
Επιμέλεια: Ε. Πατέρα Σελίδα 21
Δε γινόταν καλύτερη φροντίδα, αλίμονο αν αλλάζαν αραξοβόλι τ'
αμερικάνικα πολεμικά, με την κουβέντα ενός ντόπιου λιμενάρχη· τι τους
είχαν τους κανονισμούς!
Μόνο που φρεσκάρισε η σοροκάδα, με το σούρουπο. Δουλεύοντας
επίμονα, ύπουλα, το μπόντζι* ξεκλείδωσε τη μια καδένα, και το καράβι
απόμεινε φουνταρισμένο στο 'να σίδερο. Από κει και πέρα, δεν το
γλιτώνανε. Βάρεσε συναγερμός, το τσούρμο χίμηξε να μανουβράρει, πού
να προφτάσει! Το πολεμικό ξέσυρε σα φρόκαλο* το σίδερο, και κόλλησε
πάνω στα βράχια του χαμηλού μόλου. Οι Αμερικάνοι πηδούσανε στη
θάλασσα σαν τα μπακακάκια, κι οι ντόπιοι μαζευτήκανε στην ακρογιαλιά
και τους μαζεύανε μισοπνιγμένους.
Την άλλη μέρα το πρωί η σοροκάδα έσπασε. Τ' αμερικάνικο καράβι
ήταν καθισμένο ψηλά πάνω στα βράχια, κι ο κόσμος το χάζευε από
μακριά — δεν τον αφήναν να σιμώσει. Έμοιαζε απείραχτο, να το πετάξεις
στη θάλασσα και να ξαναφύγει, έτσι πίστεψαν οι πολλοί. Οι θαλασσινοί
κουνούσαν το κεφάλι, ξέραν πως το καράβι είχε πεθάνει πια...
Το κουφάρι απόμεινε δυο τρεις μήνες καρφωμένο στα βράχια του
χαμηλού μόλου, για να δοξάζει τους κανονισμούς. Ύστερα το διαλύσανε.
Ένας βουτηχτής σκοτώθηκε πάνω στη δουλειά.
Αν κοιτάξεις με το γυαλί, βλέπεις ακόμα στον πάτο παλιές λαμαρίνες
και κομμάτια καλώδια.
σοροκάδα: (σορόκος και σιρόκος): νοτιανατολικός άνεμος.
λεβάρω: (λέξη ιταλ.): τραβώ καταπάνω, ανασύρω, σηκώνω.
σταβέντο: (λ. ιταλ.): απάνεμα.
αρόδο και αρόδου: (λ. ιταλ.)· ναυτ. όρος που σημαίνει ότι κάποιο πλοίο
έχει αγκυροβολήσει στ' ανοιχτά του λιμανιού, δηλ. δεν έχει αράξει σε
αποβάθρα.
μπόντζι και μπότζι: κλυδωνισμός (ταλάντευση) του πλοίου μια προς τη
δεξιά πλευρά, μια προς την αριστερή, ανάλογα με το κύμα. Ο
κλυδωνισμός πλώρης-πρύμνης (δηλ. μια σηκώνεται ψηλά η πλώρη και
μια η πρύμνη), λέγεται σκαμπανέβασμα.
φρόκαλο: σκουπίδι.

22. ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΆ Γ΄ΛΥΚΕΙΟΥ - ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: ΤΟ ΦΥΣΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ
Επιμέλεια: Ε. Πατέρα Σελίδα 22
Νίκος Κάσδαγλης «Σοροκάδα»
Ερωτήσεις επεξεργασίας
Πρόσωπα
 Ποια είναι τα πρόσωπα της ιστορίας;
 Ποιες οι σχέσεις μεταξύ των προσώπων;
Χώρος
 Ποια είναι η τοποθεσία που εκτυλίσσεται η ιστορία και πόσο
επηρεάζει τη συμπεριφορά των ηρώων μας;
 Πόσο οικείο είναι το περιβάλλον για τον ήρωα της ιστορίας;
 Συνδέεται η τοποθεσία με όσα συμβαίνουν στην ιστορία;
Χρόνος
Ποια είναι τα χρονικά όρια μέσα στα οποία εκτυλίσσονται τα γεγονότα
που συνιστούν την ιστορία της αφήγησης;
Εξωτερικός χρόνος /εξωκειμενικός χρόνος
 Ο χρόνος του πομπού (συγγραφέα) δεν πρέπει να συγχέεται ο
χρόνος του συγγραφέα και του αφηγητή
 Ο χρόνος του δέκτη (αναγνώστης) η χρονική στιγμή που διαβάζει
την ιστορία
 Ο χρόνος των γεγονότων ( η χρονική στιγμή κατά την οποία
διαδραματίζονται τα γεγονότα της αφήγησης)
Εσωκειμενικός χρόνος ( ο χρόνος του αφηγήματος)
 Ο χρόνος της ιστορίας ( είναι ο ημερολογιακός χρόνος της ιστορίας)
 Ο χρόνος της αφήγησης (ο χρόνος που επιλέγει ο αφηγητής να
αφηγηθεί τα γεγονότα της ιστορίας του ( αναχρονίες, αναδρομική
αφήγηση/ανάληψη, πρόδρομη αφήγηση/πρόληψη
 Η διάρκεια του χρόνου αφήγησης (επιτάχυνση, επιβράδυνση,
ισοχρονία/σκηνή =ίδιος χρόνος ιστορίας με το χρόνο αφήγησης)
Κοινωνικό πλαίσιο δράσης
 Ποια είναι η οικονομική και κοινωνική κατάσταση που βιώνουν οι
ήρωες ;
 Πόσο το κοινωνικό περιβάλλον επηρεάζει τη ζωή του ήρωα;
Θέματα /ιδέες/ αξίες
1. Ποιο είναι το κεντρικό θέμα του κειμένου;
2. Ποια κατάσταση δημιουργείται στο νησί με την επίσκεψη του
αμερικανικού πλοίου;
3. Ποιες αξίες προβάλλει ο συγγραφέας στο κείμενό του;
4. Πως διαχειρίζονται οι ήρωες του διηγήματος την κατάσταση στο
νησί;

23. ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΆ Γ΄ΛΥΚΕΙΟΥ - ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: ΤΟ ΦΥΣΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ
Επιμέλεια: Ε. Πατέρα Σελίδα 23
5. Ποια είναι τα χαρακτηριστικά του ήρωα;
6. Ποια είναι η στάση του ήρωα απέναντι στα άλλα πρόσωπα της
ιστορίας;
7. Στο αφήγημα διαπιστώνουμε το σχήμα ύβρις –τίσις. Να το
επισημάνετε και να εκφράσετε την άποψή σας σε ένα κείμενο 100-
200 λέξεων.
8. Πως παρουσιάζει ο συγγραφέας τη σχέση ανθρώπου –φύσης;
Ρηματικά πρόσωπα
 Να προσδιορίσετε τα ρηματικά πρόσωπα του κειμένου και να
εξηγήσετε τι επιτυγχάνει με αυτά ο συγγραφέας.
Ύφος –γλώσσα
 Να εντοπίσετε τα υφολογικά και γλωσσικά χαρακτηριστικά του
διηγήματος.
Αφηγηματικές τεχνικές
 Να προσδιορίσετε το είδος του αφηγητή σύμφωνα με την οπτική
γωνία από την οποία προσεγγίζει τα γεγονότα
 Να προσδιορίσετε το είδος του αφηγητή από τη συμμετοχή του ή
όχι στα γεγονότα της αφήγησης.
 Ποιο είναι το είδος του αφηγητή στο διήγημα.
 Να χαρακτηρίσετε το είδος της εστίασης στο διήγημα
Αφηγηματικοί τρόποι
 Ποιος είναι ο κυρίαρχος αφηγηματικός τρόπος του διηγήματος;
Εκφραστικά μέσα
 Να εντοπίσετε τρία διαφορετικά εκφραστικά μέσα που
χρησιμοποιεί ο συγγραφέας στο κείμενό του και να δικαιολογήσετε
τη χρήση τους.

24. ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΆ Γ΄ΛΥΚΕΙΟΥ - ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: ΤΟ ΦΥΣΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ
Επιμέλεια: Ε. Πατέρα Σελίδα 24
Βιβλιογραφία –Δικτυογραφία
Διδακτικά βιβλία/σχολικά εγχειρίδια
- Αδαλόγλου Κυριακή, Αυδή Άβρα, Γρηγοριάδης Ν., Δανιήλ Ανθούλα Ζερβού
Ιωάννα, Λόππα Ελένη, Έκφραση - Έκθεση (Τεύχος Γ'), ΥΠΠΕΘ/ΙΤΥΕ
«ΔΙΟΦΑΝΤΟΣ»
- Χατζησαββίδης Σωφρόνης, Χατζησαββίδου Αθανασία, Γραμματική Νέας
Ελληνικής
Γλώσσας, ΥΠΠΕΘ/ΙΤΥΕ «ΔΙΟΦΑΝΤΟΣ»
Η Γραμματική είναι ιδιαίτερα χρήσιμη για όσα αναφέρονται στα Κεφάλαια:
«Σύνταξη», «Σημασιολογία» και «Πραγματολογία- Κειμενογλωσσολογία».
- Κανδήρου Β. Γλυκερία, Πασχαλίδης Ε. Δημήτριος, Ρίζου Ν. Σπύρος, Γλωσσικές
Ασκήσεις, ΥΠΠΕΘ/ΙΤΥΕ «ΔΙΟΦΑΝΤΟΣ»
- Μανωλίδης Γεώργιος, Μπεχλιβάνης Θωμάς, Φλώρου Φωτεινή, Θεματικοί
Κύκλοι
(ΕΚΦΡΑΣΗ - ΕΚΘΕΣΗ), ΥΠΠΕΘ/ΙΤΥΕ «ΔΙΟΦΑΝΤΟΣ»
ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ ΓΙΑ ΤΑ ΣΧΟΛΕΙΑ ΤΗΣ ΔΙΑΣΠΟΡΑΣ (στοιχεία του
υλικού αυτού μπορούν να αξιοποιηθούν κατά την κρίση του/της εκπαιδευτικού
και σύμφωνα με το Π.Σ. της Γ΄ Λυκείου.
- Μανικάρου Μ. Η Γλώσσα μας - Α΄ Λυκείου.
Πρόγραμμα «Ελληνόγλωσση πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια διαπολιτισμική
εκπαίδευση στη διασπορά», ΥΠ.Π.Ε.Θ. - Ε.ΔΙΑ.Μ.ΜΕ.
http://www.ediamme.edc.uoc.gr/ellinoglossi/images/ebooks
/i_elliniki_stin_albania/i_glossa_mas_a_likeiou/i_glossa_mas_a_likeiou.pdf
- Μανικάρου Μ. & Τζημαγιώργη Δ. Η Γλώσσα μας - Β΄ Λυκείου.
Πρόγραμμα «Ελληνόγλωσση πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια διαπολιτισμική
εκπαίδευση στη διασπορά», ΥΠ.Π.Ε.Θ.- Ε.ΔΙΑ.Μ.ΜΕ.
http://www.ediamme.edc.uoc.gr/ellinoglossi/images/ebooks/
i_elliniki_stin_albania/i_glo
ssa_mas_b_likeiou/i_glossa_mas_b_likeiou.pdf
- Μανικάρου Μ. Η Γλώσσα μας - Γ΄ Λυκείου.
Πρόγραμμα «Ελληνόγλωσση πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια διαπολιτισμική
εκπαίδευση στη διασπορά», ΥΠ.Π.Ε.Θ.- Ε.ΔΙΑ.Μ.ΜΕ.
http://www.ediamme.edc.uoc.gr/ellinoglossi/images/ebooks/
i_elliniki_stin_albania/i_glossa_mas_g_likeiou/i_glossa_mas_g_likeiou.pdf
Β. Οι Φάκελοι υλικού για τον μαθητή και την μαθήτρια:
Νεοελληνική Γλώσσα, Φάκελος Υλικού: «Εμείς και οι άλλοι…» ΥΠΠΕΘ/ΙΤΥΕ
«ΔΙΟΦΑΝΤΟΣ» (εκτός του τρόπου αξιολόγησης και των ενδεικτικών κριτηρίων
αξιολόγησης )
Γ. Ψηφιακά αποθετήρια εγκεκριμένα ή προτεινόμενα από το Υπουργείο
Παιδείας και το Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής
- Τα εκπαιδευτικά σενάρια για τη Νεοελληνική Γλώσσα από τη διαδικτυακή
πύλη
του Πρωτέα. http://proteas.greek-language.gr/scenarios.html
- Πολύτροπη Γλώσσα: Υποστηρικτικό υλικό για τη γλωσσική διδασκαλία στο
λύκειο,
διευρύνοντας και εμπλουτίζοντας το εγχειρίδιο «Έκφραση-Έκθεση».

25. ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΆ Γ΄ΛΥΚΕΙΟΥ - ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: ΤΟ ΦΥΣΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ
Επιμέλεια: Ε. Πατέρα Σελίδα 25
http://politropi.greek-language.gr/
- Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας: Ευρετήριο των ψηφιακών πόρων και εργαλείων του
ΚΕΓ για τα γλωσσικά μαθήματα Γυμνασίου – Λυκείου.
http://www.iep.edu.gr/images/IEP/EPISTIMONIKI_YPIRESIA/Epist_Monades/
B_Kyklos/Humanities/2017/evretirio_2017_final.pdf
- Φωτόδεντρο- Εθνικός συσσωρευτής εκπαιδευτικού περιεχομένου
http://photodentro.edu.gr/aggregator/
Δ. Εκπαιδευτικό υλικό από Παιδαγωγικό Ινστιτούτο της Κύπρου για τον
σχεδιασμό της διδασκαλίας- Κατανόηση – Παραγωγή Προφορικού και Γραπτού
Λόγου: Διδακτικά εργαλεία για το μάθημα των Ελληνικών
http://ellid.schools.ac.cy/archeia/ypostiriktiko_yliko/katalogos
_ergaleion_katanoisis_paragogis_graptou_proforikou_logou_ellinika_dde.pdf.
Για τη Λογοτεχνία
Α. Διδακτικά βιβλία/σχολικά εγχειρίδια
- Γρηγοριάδης Ν., Καρβέλης Δ., Μηλιώνης Χ., Μπαλάσκας Κ., Παγανός Γ.,
Παπακώστας Γ.,
Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας (Τεύχος Γ'), ΥΠΠΕΘ/ΙΤΥΕ «ΔΙΟΦΑΝΤΟΣ»
- Παρίσης Ιωάννης, Παρίσης Ν., Λεξικό Λογοτεχνικών Όρων, ΥΠΠΕΘ/ΙΤΥΕ
«ΔΙΟΦΑΝΤΟΣ»
Β. Οι Φάκελοι υλικού για τον μαθητή και την μαθήτρια:
Λογοτεχνία, Φάκελος Υλικού-Δίκτυα κειμένων, ΥΠΠΕΘ/ΙΤΥΕ «ΔΙΟΦΑΝΤΟΣ»
Γ. Ψηφιακά αποθετήρια εγκεκριμένα ή προτεινόμενα από το Υπουργείο
Παιδείας και το Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής
Τα εκπαιδευτικά σενάρια για τη Λογοτεχνία από τη διαδικτυακή πύλη του
Πρωτέα. http://proteas.greek-language.gr/scenarios
.html- Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας: Ευρετήριο των ψηφιακών πόρων και
εργαλείων τουΚΕΓ για τα γλωσσικά μαθήματα Γυμνασίου – Λυκείου.
http://www.iep.edu.gr/images/
IEP/EPISTIMONIKI_YPIRESIA/Epist_Monades/B_Kyk
los/Humanities/2017/evretirio_2017_final.pdf
- Φωτόδεντρο- Εθνικός συσσωρευτής εκπαιδευτικού περιεχομένου
http://photodentro.edu.gr/aggregator/
- Σπουδαστήριο Νέου Ελληνισμού. Νέα Ελληνική Λογοτεχνία και Πολιτισμός,
Αθήνα,1996.
www.snhell.gr.
Έκφραση έκθεση Γ΄Λυκείου ,ΥΠΑΙΘ, ΙΤΥΕ
Β.Ζάνη, Έκφραση έκθεση Γ΄Λυκείου, 2014
Κ. Μάντης, Ν. Δαδούση, Δ. Σιμώνη, Νεοελληνική Λογοτεχνία, 2109
Κ. Σμυρναίος, Έκφραση έκθεση Γ΄Λυκείου,2016
Σ. Νικολαϊδου, Η δημιουργική γραφή στο σχολείο,2016
Κ. Ζανυνθινός-Ε. Λαμπράκος-Π.Μητρούλιας,, Έκφραση έκθεση Τετράδιο
Δημιουργικής Γραφής,2008
http://ebooks.edu.gr/new/books-pdf.php?course=DSGL-C130