3. Gjeografia
Martaneshi është një komunë në Rrethin e
Bulqizës në Shqipëri.
Krahina e Martaneshit njihet për relievin
malor ku ketu buron lumi Mat. Martaneshi,
si një njësi, ndodhet në zonën e mesme të
Krahinës MaloreQëndrore të Shqipërisë, në
një pozicion, i rrethuar nga male dhe në
kryqëzimin e disa krahinave të Shqipërisë
së Mesme me ato të Veriut.
4. Feja
Besimi fetar me i perhapur eshte Bektashismi
( Nje sekt i myslimanismit), pelegrinazhet qe
bejne banoret e kesaj zone dhe jo vetem
(pelikrinazhe nga gjithe Shqipëria) behen ne
vendin e shenjte Ballëm Sulltani.
5. Historia
Martaneshi njihet per Rakine e tij, dhe "per pirjen e saj" per te cilen ka
dhe nje thenie ta pishe rakine si ne martanesh. Qe do te thote te pishe
deri ne ate pike qe te kenaqesh po mos te behesh i demshem per te tjeret.
Burimi kryesor i ekonomise eshte shfrytezimi i mineralit te kromit.
Martaneshi është një trevë e banuar që në lashtësi. Në fshatin Gjon është
gjetur një çekiç guri, origjinali i të cilit ndodhet në Muzeun Historik të
Rrethit të Matit, i cili sipas përcaktimeve të arkeologëve i përket lashtësisë.
6. Prejardhja e emrit
"Martanesh"
Për prejardhjen e emrit Martanesh ka pasur gojëdhëna të
ndryshme. Në njërën prej të cilave thuhet: Se në kohën e
pushtuesëve turq një vajzë me emrin Marta për të mos rënë
në duar të tyre u hodh nga shkëmbi duke u bërë nismëtare
edhe për vajza të tjera. Për të marrë këtë vendim vajzat ishin
mbledhur në një shesh te vogël mbi një shkëmb që ndodhet
afër fshatit Gjon, i cili quhet "Kuvendi i gocave". Gojdhënë
tjetër thotë se ishin dhjete vajza që kanë luftuar bashke me te
afërmit e tyre kundër forcave të ushtrisë turke në Qafen e
Qarrit, atje është vrarë një vajzë me emrin Martë. Kështu që
nga fjalët "Marta u nda prej nesh" ose "Marta u ndesh" thuhet
se ka ardhur emri Martanesh.
7. Populli
Populli i Martaneshit ka pasur dhe mban
akoma cilësi të larta humane si mikpritja,
besa, trimëria dhe besimi në Zot, cilësi dhe
virtyte për të cilat janë bërë të njohur në
gjithë vendin. Gjithashtu banorët e kësaj
zonë shquhet dhe për dëshirën për arsim,
cilësi që ka filluar që me hapjen e shkollës së
parë shqipe në 1909 dhe më vonë ku kanë
dalë shumë profesionistë në fushat e
shkencës, mjekësisë, historisë ,gazetarisë dhe
politikës, të cilët kanë kontribuar për zonën e
Martaneshit por dhe për gjithë Shqipërinë.
8. FESTA DHE HISTORIA E
FLAMURIT
Nuk e dimё emrin e nёnёs apo te vajzёs, qё e
qendisi shqiponjёn me flatrat e hapura nё
fluturim; nuk e dimё vitet e sakta, nuk e dimё nё
se u qendis e njёjta shqiponjё nё tё tre flamujt e
Martaneshit dhe nё se qendisën edhe flamuj tё
tjerё, por është bindëse se flamujt ishin akte dhe
fakte etnikisht shqiptare, akte patriotizmi të
martaneshasve, sepse tё tre ishin si flamuri i
Skenderbeut dhe i prinё malёsorёve nё betejat
heroike pёr liri e pavarёsi nga Perandoria
Osmane.
9. Martaneshi, nё vitet 1900 – 1912 mbante flamuj të kuq me
shqiponjёn dykrenёshe, flamuj të njohur publikisht, nё
ndryshim nga trevat e tjera fqinje, ku bajraktarёt ende
vazhdonin të mbanin flamurin me gjysёmhёnёn turke.
Është fakt historik, tre flamujt e kuq me shqiponjë dy
krenëshe, janë mbajtur me nder nga komitat e çetës së
Martaneshit, nё luftime heroike kundër pushtuesve turqë,
ku u shquan: Dan Bala, Sali Gaçi, Kasem Pepa, Mustafa
Bala, Mahmut Leka, Staf Çakalli, Sheh Fejza, Staf Deliu, ,
Murat Zhaboli, Abaz Demiri, Ali Gurra, Haxhi Lena, Osman
Çela etj.
Kalemxhinjt, nuk mund t’i fshehin veprat e patriotëve
martaneshas, sepse ata janë figura tё shquara nё
historinё e lavdishme tё luftёs pёr pavarёsi tё kombit
shqiptar. 28 nëntorin, festën e pavarësisë, populli ynë e
quan festa e flamurit, kremtohej rregullisht nga malësorёt
martaneshas, si ditë e shënuar e historisë të popullit tonë,
ku ata ishin protagonista. Me këtë festё ata me krenari
nderonin luftimet e viteve 1900 – 1912 dhe çdo 28 nëntor,
në qendër të trevës ngrinin flamurin e kuq me shqiponjën
dykreneshe të çetës patriotike të Martaneshit.
Një ndër këto flamuj ishte ai që e ruante Rrem Çela,
ishkomandanti i çetës të Martaneshit në vitet 1908 – 1910.
Ky flamur ka një histori të veçantё e tё lavdishme.
10. Pushtimi Osman
Si shumica e territoreve të Shqipërisë, edhe Malesia e
Martaneshit ka kaluar nën sundimin e pushtuesve të
ndryshëm gjatë historisë së saj. Në shekullin e 15-të,
pushtuesit osmanë filluan të zgjeroheshin në Ballkanin
Perëndimor, duke filluar me pushtimin e pjesëve të
Shqipërisë që ishin nën sundimin e fisit shqiptar Gjergj
Arianiti, përfshirë edhe Malesinë e Martaneshit.
Në shekullin e 20, Malesia e Martaneshit u bë një nga
qendrat kryesore të Lëvizjes Nacionalçlirimtare, një lëvizje
që kërkonte pavarësinë e Shqipërisë nga sundimi osman
dhe anëtarësimin e saj në familjen e shteteve të pavarura.
Malesia e Martaneshit ishte vendi ku u themelua Kryengritja
e Malsisë së Madhe në vitin 1911, një nga ngjarjet kryesore
në rrugën drejt pavarësisë së Shqipërisë. Pas pavarësisë
së Shqipërisë në vitin 1912, Malesia e Martaneshit ishte një
nga zonat kryesore të vendit që kontribuoi në mbrojtjen dhe
forcimin e shtetit të ri shqiptar.
11. Malesia e Martaneshit ishte nën sundimin osman për një periudhë
prej rreth 500 vitesh, nga fillimi i shekullit të 15-të deri në
pavarësinë e Shqipërisë në vitin 1912. Pushtuesit osmanë
shfrytëzuan zonën e Malesisë së Martaneshit për të kontrolluar
rrugët kryesore që lidhnin bregun e Adriatikut me qytetet e tjera të
Shqipërisë dhe Ballkanit Perëndimor. Gjatë kësaj periudhe, fiset
dhe bashkësitë vendase u nënshtruan ndaj pushtuesve osmanë,
por ata gjithashtu vazhduan të mbajnë traditat dhe zakonet e tyre.
Në fillim të sundimit osman, fiset dhe bashkësitë e Malesisë së
Martaneshit kishin një autonomi të caktuar, por kjo situatë
ndryshoi me kalimin e kohës. Pushtuesit osmanë filluan të
ndërtonin kullota dhe fortesa në zonën e Malesisë së Martaneshit,
për të siguruar kontrollin mbi popullsinë vendase dhe për të
parandaluar kryengritje. Gjithashtu, ata vënë në vend taksat dhe
detyrat e tjera të nevojshme për mbajtjen e sundimit, dhe shpesh
e rekrutonin popullsinë vendase në ushtrinë e tyre.
Pavarësisht kësaj, fiset dhe bashkësitë e Malesisë së Martaneshit
gjithmonë kanë pasur një traditë të fortë të rezistencës kundër
sundimit osman, dhe kanë bërë kryengritje të shumta në
kundërshtim me pushtuesit.
13. Gjeografia
Cermenika është një zonë malore në juglindje
të Shqipërisë, e cila gjendet në veri të luginës
së Shkumbinit dhe lindjes së malit të Tomorrit.
Zona është e varfër me ujë dhe pyje të
dendura, me fshatra dhe qendra të vogla. Në
Cermenikë gjenden male dhe kodra të larta, si
dhe lumenj të vegjël dhe burime uji. Zona është
e njohur për bukuritë e saj natyrore, si mjedisi
malor, pyjet e gjelbërta dhe shkëmbinjtë e
thellë, dhe për trashëgiminë kulturore, si
kullotat dhe fortesat e lashta që mbijetojnë prej
kohësh.
14. Feja
Në periudhën mesjetare malësia dikur ishte
e banuar plotësisht nga romako-katolikët.
Në mesin e shekullit të 15-të, rajoni drejtohej
nga Gjergj Arianiti, një nga udhëheqësit
kryesorë të kryengritjës shqiptare ndaj
Perandorisë Osmane. Në periudhën e vonë
osmane raportohet se rajoni kishte 12
fshatra dhe 3000 banorë myslimanë
bektashinj. Në Luftën e Dytë Botërore, zona
ishte qendër e rezistencës shqiptare ndaj
pushtimit gjerman.
15. Historia
Cermenika është një zonë e malit të Shqipërisë që gjendet në veri-
perëndim të vendit. Historikisht, kjo zonë ka qenë vendbanim i fisit
ilirë të Enkelejve, dhe më vonë, në shekullin e 13-të, u pushtua nga
sllavët e veriut. Në shekullin e 15-të, Cermenika u bë pjesë e
Perandorisë Osmane dhe mbeti nën sundimin e saj për rreth 500
vjet.
Në shekullin e 19-të, Cermenika u bë një qendër e rëndësishme për
Lëvizjen Kombëtare Shqiptare. Në vitin 1912, në këtë zonë u
formua një grup i armatosur shqiptarësh, i cili u bë pjesë e luftës
kundër forcave osmane. Pas shpalljes së pavarësisë së Shqipërisë në
vitin 1912, Cermenika u bë pjesë e territorit të saj të pavarur.
Gjatë Luftës së Dytë Botërore, Cermenika u bë një bazë e
rëndësishme për partizanët shqiptarë në luftën kundër forcave
naziste dhe fashiste. Pas përfundimit të luftës, Cermenika u bë një
vendbanim i rëndësishëm për ushtrinë shqiptare dhe një vend
turistik i popullarizuar për natyrën e saj të bukur malore.
16. Pushtimi Osman
Në shekullin e 15-të, Cermenika u pushtua nga Perandoria Osmane dhe mbeti
nën sundimin e saj për rreth 500 vjet, deri në pavarësinë e Shqipërisë në vitin
1912. Në këtë periudhë, Cermenika ishte pjesë e vilajetit të Kosovës, me
qendër në Prizren.
Në kohën e pushtimit osman, Cermenika ishte një zonë e varfër dhe e izoluar,
e cila u bë shumë e rëndësishme për sundimin osman në rajonin e Ballkanit.
Osmanët vendosën qendra administrative dhe ushtarake në Cermenika, duke e
bërë atë një vend strategjik për mbrojtjen e perandorisë osmane nga sulmet e
jashtme.
Në këtë periudhë, popullsia e Cermenikës u konvertua në Islam, ndërsa
shumica e kishave dhe manastireve u shkatërruan ose u përdorën për qëllime
të tjera. Osmanët ndërtuan xhami dhe medrese në zonën e Cermenikës, duke
krijuar një qendër të rëndësishme të arsimimit dhe kulturës islamike. Në
shekullin e 19-të, Cermenika u bë një qendër e rëndësishme për Lëvizjen
Kombëtare Shqiptare, me shumë familje që u bënë pjesë e saj. Popullsia e
Cermenikës mori pjesë në luftën për pavarësinë e Shqipërisë, duke krijuar një
forcat e armatosura shqiptare në zonën e Cermenikës dhe duke luftuar kundër
forcave osmane.
Sot, pas rënies së perandorisë osmane, në Cermenikë ka mbetur trashëgimi
kulturore dhe historike e ndryshme si xhamitë, kullat, urat, dhe objektet
18. Gjeografia
Golloborda është një zonë malore dhe për
rrjedhojë ka një reliev të lartë dhe shumë
burime ujore. Në Gollobordë ndodhen shumë
pikë të larta malore, si Mali i Tomorrit, Maja e
Valamarit dhe Maja e Arapit. Gjithashtu, në këtë
zonë ka shumë lumenj, ujëvara dhe liqene, siç
janë Liqeni i Shkodrës, Liqeni i Fierzes, Lumthi i
Valbonës dhe Ujëvara e Shoshanit.
19. Feja
Golloborda është një zonë e banuar kryesisht
nga shqiptarët myslimanë. Feja e tyre kryesore
është Islami, dhe kjo është pasqyruar në jetën e
përditshme dhe traditërat e tyre.
Në Gollobordë, si në shumicën e zonave rurale
të Shqipërisë, ka pasur një numër të madh të
kishave dhe xhamive, dhe një shumëllojshmëri
besimesh të ndryshme në të kaluarën.
Megjithatë, gjatë shekujve të fundit, Islamitizimi
ka qenë i dukshëm në këtë zonë dhe tani
xhamitë janë ndër objektet më të rëndësishme
fetare.
20. Periudha Osmane
Golloborda është një zonë e cila u pushtua nga Perandoria Osmane
në shekullin e 15-të. Kjo zonë, siç ndodhi me shumë zona të tjera të
Shqipërisë, u përfshi në kufijtë e shtetit osman dhe u ndikua nga
kultura dhe traditat e tyre.
Në Gollobordë, osmanët u vendosën në qendra të rëndësishme të
zonës, ndërtuan xhami dhe rrugë, dhe vendosën administratën e tyre.
Ata gjithashtu imponuan taksat dhe ligjet e tyre mbi popullsinë
vendase.
Në kohën e pushtimit osman, Golloborda ishte një zonë kryesisht
rurale dhe blegtoria ishte aktiviteti kryesor i popullsisë vendase.
Osmanët nuk ndryshuan shumë këtë gjë, por hynë në kontakt me
tregtinë dhe komunikacionin me botën e jashtme.
Megjithatë, disa kundërshtarë të pushtimit osman u organizuan në
Gollobordë dhe nxitën kryengritje popullore kundër pushtuesve. Një
nga kryengritjet më të njohura ishte kryengritja e Gollobordës në vitin
1847, e cila kishte për qëllim rrëzimin e autoritetit osman në zonë.
21. Fillimi i shekullit 20-te
Në Gollobordë, kjo periudhë u shënua nga një rritje e aktivitetit
ekonomik dhe kulturor. Blegtoria dhe fermeria ishin aktivitetet
kryesore të popullsisë vendase, por po fillonin të zhvilloheshin
edhe tregtia dhe industrija.
Një nga zhvillimet më të rëndësishme ishte ndërtimi i rrugës së
parë që lidhte Gollobordën me qytetin e Shkodrës. Kjo e lehtësoi
komunikimin dhe tregtinë në mes të Gollobordës dhe qytetit
kryesor të rajonit.
Në këtë periudhë, Golloborda ishte një zonë me një popullsi
shumë të përzgjedhur dhe të ndjeshme ndaj lëvizjeve politike
dhe kulturore. Një numër i madh i intelektualëve dhe aktivistëve
shqiptarë vijnë nga kjo zonë dhe kanë kontribuar në lëvizjet
politike dhe kulturore të kohës.
Megjithatë, kjo periudhë e kohës u shënua gjithashtu nga
ndërprerjet e vazhdueshme të stabilitetit politik dhe nga
ndikimet e vazhdueshme të pushtuesve osmanë. Këto ngjarje
ndikuan në jetën e popullsisë së Gollobordës dhe i bënë të
vështirë zhvillimin e kësaj zone.
22. Nen regjimin komunist
Pas Luftës së Dytë Botërore, Golloborda u bë pjesë e Shqipërisë së
re komuniste. Regjimi i ri komunist imponoi një sistemi të ri politik,
social dhe ekonomik në vend, dhe Golloborda nuk u ndryshua nga
kjo trend.
Në kohën e komunizmit, Golloborda ishte një zonë kryesisht rurale
dhe blegtoria dhe fermeria vazhdonin të ishin aktivitetet kryesore të
popullsisë. Në këtë kohë, shumë ferma u kolektivizuan dhe u
bashkuan në fermat shtetërore, ndërsa prodhimi i blegtorës dhe
bujqësisë ishte nën kontrollin e shtetit.
Një nga zhvillimet më të rëndësishme në kohën e komunizmit ishte
ndërtimi i një sërë infrastrukturash dhe objekteve publike në
Gollobordë. Në këtë kohë u ndërtuan shumë rrugë, shkolla, spitale
dhe objekte publike të tjera që i shërbenin popullsisë së
Gollobordës.
Megjithatë, si në pjesën tjetër të Shqipërisë, Golloborda gjithashtu
pësoi disa pengesa dhe kufizime në kohën e komunizmit. Populli u
ndikua nga kufizimet në lirinë e fjalës dhe mendimit, si dhe nga
mosmarrja e parasyshimit të nevojave dhe interesave të tyre në
politikat dhe vendimet që i ndikuan.
Në përgjithësi, koha e komunizmit në Gollobordë ishte një periudhë
e ndryshme dhe komplekse, me ndikime të ndryshme dhe
kundërthënëse në jetën e popullsisë së kësaj zone.
