Marmara Üniversitesi/ Bankacılık MBA

1. MALİ PİYASALARIN İŞLEYİŞ
MEKANİZMALARI
Doç.Dr.Kaşif Batu TUNAY
PARA PİYASALARININ YAPISI VE
İŞLEYİŞİ
Hazırlayan
Suat ATEŞ

2. Para Piyasası nedir ?
 Finansal piyasalar, bu piyasada işlem gören finansal
ürünlerin vade yapısına göre para ve sermaye
piyasaları olarak ikiye ayrılıyor. ,
 Para piyasaları bir yıldan kısa vadeli finansal
varlıkların işlem gördüğü piyasalardır.

3. Para Piyasası nedir ?
 Para piyasalarında kısa vadeli likidite fazlası olanlarla,
kısa vadeli likidite açığı olanlar karşı geldiği piyasa
türüdür.
 Likidite fazlası olan bu tasarrufu karşılığında bir ödül,
yani faiz talep ederken; likidite açığı olan ise tasarruf
açığını belirli bir bedel , yani faiz ödeyerek
kapatmaktadır.

4. Türkiye’de Para piyasası
Türkiye’de para piyasası 3 ayrı piyasadan oluşur.
Bunlar;
 Merkez Bankası Piyasası
 Bankalararası Piyasa,
 Takasbank Piyasası.

5. Türkiye’de Para Piyasası
 Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası Piyasası
(TCMB):
 Sistemler arasında en organize olanıdır.
 Para piyasalarında en yüksek işlem hacmine sahip olan
Merkez Bankası piyasasıdır. Katılımcılar işlemlerini
Merkez Bankası üzerinden gerçekleştirir. Katılımcılar
Merkez Bankası’nda teminat gösterme karşılığında
borç alır ya da para satar.
 Kimin kimden para aldığının belli olmaması bu
sistemin avantajıdır.

6. Türkiye’de Para Piyasası
 Bankalararası Para Piyasası: Bazı durumlarda
katılımcılar Merkez Bankası’na borçlanmakta güçlük
çekebilirler. Bu maliyetin yüksek olmasından, Merkez
Bankası’nda borçlanma limiti dolmuş olabileceğinden
ve teminatlarının yeterli olmamasından olabilir.
Güvene ve karşı tarafın kabul edeceği bir teminata
dayalı olarak bankalara borçlanabilirler.

7. Türkiye’de Para Piyasası
 Takasbank Para Piyasası: Merkez Bankası piyasasına
benzer şekilde ve ilkelerde çalışan piyasada tarafların
kimliği saklı tutulur. Tek bir muhatap vardır ve teminat
esasına dayanmaktadır. Yakın dönemde hacmi oldukça
büyüyünce Takasbank para piyasası bankaların ilgi
odağı olmuş ve katılımcılara hizmet verir hale
gelmiştir.

8. Para Piyasalarının işleyişi
 Para piyasası da tıpkı sermaye piyasası gibi işlemektedir.' Temel
fark, sermaye piyasasında enstrümanı ihraç eden bir ihraççı
olması bu ihraççıyla doğrudan karşılaşılan birincil piyasayı
takiben organize piyasa (Borsa) ya da tezgahüstü piyasa
olmasıyken; para piyasasında ihraççı önemini yitirmekte ve
paranın el değiştirdiği, fiili piyasa önem kazanmaktadır.
 Buna göre para piyasasını çok kısa vadeli kaynak kullanım-
aktarım piyasası olarak düşünürsek; sistem, oyuncuların
karşılaştığı ve teminat karşılığı fonun el değiştirdiği bir şekilde
işleyecektir.
 Piyasa organize olabileceği gibi, tezgahüstü (organize olmayan)
bir formatta da işleyebilir. Piyasa oyuncuları, gösterge kur ve
fiyatlarla pazara katılır ve karşı tarafın gösterge kurlarını görürler.
Bu kur ve fiyatlar piyasayı oluşturur ve tüm potansiyel
katılımcılara mevcut durum ile ilgili bilgi verirler.

9. Para Piyasalarının işleyişi
 Ancak katılımcılar fon alım ya da satımına karar verdiklerinde,
karşı taraflara konvansiyonel yollarla (Telefon-faks gibi) bilgi
geçer ve işlemi gerçekleştirirler. İşlemin gerçekleşmesi esnasında
her ne kadar gösterge kurlar önemli olsa da taraflar, işlemin
büyüklüğü, piyasadaki belirsizlikler ve ahlaklı ticaret gibi
konular nedeniyle nihai kur (firm rate) genellikle farklı olur ve
gerçek kur ya da fiyatıdır.
 Piyasa katılımcıları bir taraftan kendi durumlarını, ihtiyaçlarını,
maliyetlerini ve projeksiyonlarını alarak fiyatlama yapmaya
hazırlanırken, diğer yandan da piyasadaki diğer oyuncuların
durumlarını dikkate alırlar, sistemin ne derece paraya ihtiyacı
olduğunu tespit etmeye çalışırlar.
 Para piyasası bir telekomünikasyon piyasası olduğundan,
genellikle şekli bir borsa olmayacaktır. Zira sistemin üyeleri
tarafından kabul edilmiş her katılımcı sisteme girer ve çıkar.

10. Para Piyasası Enstrümanları ve Risk
 Para piyasasına özgün enstrümanlar olduğunu
söylemek güçtür. Ancak, kısa vadeli fon, arz ve
talebinin karşılaştığı piyasalar olduğu dikkate
alındığında ortaklık ilişkisi ifade eden bir takım
enstrümanların kullanılmadığını söyleyebiliriz. Buna
göre para piyasasında doğrudan borçlanma
kullanılmakta, bunu kolaylaştırmak için de hazine
bonosu ve repo işlemleri yaygın olarak
kullanılmaktadır. Öte yandan, sıklıkla
kullanılmamakla birlikte hisse senetleri de türe v
enstrüman ya da teminat olarak kullanılabilmektedir.

11. Para Piyasası Enstrümanları ve Risk
 Para piyasası, tanımı gereği kısa vadeyi ifade ettiğinden
kısa vadeli faiz dalgalanmalarına karşı riski de yüksektir.
Katılımcının bilançosunun iki tarafı da dikkate
alındığında aktifindeki hangi kalemi bu piyasadan
fonladığı incelenerek risk düzeyi tespit edilebilir.
Örneğin bilançodaki bir duran varlığı ya da uzun vadeli
bir bonoyu, repo ile fonlamak ciddi bir finansal risk
anlamına gelecektir. Dolayısıyla hangi piyasanın tercih
edileceği (Sermaye Piyasası - Para Piyasası) şirketten
şirkete ve beklentilere göre değişecektir.

12. Para Piyasası araçları nelerdir ?
 Hazine Bonosu
 Geri Satın Alma Anlaşması (REPO)
 Banka Mevduatı
 Finansman Bonoları
 Varlığa Dayalı Menkul Kıymetler (VDMK)
 Ticari kredi (Satıcı kredileri )
 Ticari banka kredileri
 Factoring

13. Para Piyasası araçları
 Hazine Bonosu: Devletin cari yıl Bütçe Kanununa
dayalı olarak bütçe açıklarının finansmanında
kullanılmak üzere çıkarmış olduğu devlet iç borçlanma
senetlerinden vadesi 1 yıldan az olanlara Hazine
Bonosu , vadesi 1 yıl veya daha uzun olanlara ise
Devlet Tahvili denir.

14. Para Piyasası araçları
 Geri Satın Alma Anlaşması (REPO): Finansal
varlıkların belirli bir tarihte, belirlenmiş bir fiyattan
geri satın alınacağının taahhüt edildiği anlaşmalardır.
 Repo yapan taraf, elindeki menkul değerleri kısa süre
sonunda geri almak vaadiyle satarak kısa vadeli fon
ihtiyacını karşılamaktadır. Reponun vadesi 1 gece ile 30
gün arasında olmakla birlikte daha da uzun
olabilmektedir

15. Para Piyasası araçları
 Banka Mevduatı: Banka mevduatları ülkemizde
tasarruf sahiplerinin tasarruflarını değerlendirdikleri
en önemli finansal araçlardır. Bankalar yatırılan bu
fonları başka finansal araçlara dönüştürerek finansal
piyasalarda çok önemli işlev görürler.

16. Sahibine göre mevduat türleri
a. Tasarruf Mevduatı: Sadece gerçek kişiler tarafından
açılan ve ticari işlemlere konu olmama şartını sağlayan
mevduat hesaplarıdır.
b. Resmi Kuruluşlar Mevduatı: Adli kurumlar, yerel
yönetimler gibi kamu kuruluşlarına ait mevduat
hesaplarıdır.
c. Ticari Kuruluşlar Mevduatı: Gerçek ve tüzel kişiler
tarafından oluşturulmuş ortaklık, kurum ve kuruluşlar
gibi ticari işletmelerin mevduat hesaplarıdır.
d. Bankalar arası Mevduat: Bankaların başka bankalarda
açtıkları mevduat hesaplarıdır.
e. Diğer Kuruluşlar Mevduatı: Tüm bu mevduat türleri
kapsamı dışında kalan mevduat hesaplarıdır.

17. Tasarruf yetkisine göre ise dört farklı
mevduat türü vardır;
 Bireysel Mevduat: Kişisel amaçlara yönelik açılan mevduat
hesaplarıdır. Bireysel mevduat hesabında tasarruf etme yatırımı
yönlendirme yetkisi sadece hesap sahibine aittir.
 Birlikte Mevduat: Birden fazla kişinin bir araya gelerek birlikte
mevduat hesabı açmaları ile meydana gelen bu mevduat
hesabının iki çeşidi vardır;
 İştirak Halinde Mevduat: Bu mevduat hesabında, hesap ile
ilgili herhangi bir işlem yapılacağında , -hesaptan para çekmek
gibi- hesap sahiplerinin tamamının imzasına başvurulmaktadır.
Dolayısıyla internet bankacılığı, telefon bankacılığı veya ATM’
işlemlerinden faydalanamayan bir mevduat hesabıdır.
 Müşterek Mevduat: Hesap sahiplerinin her birinin hesap
üzerinde tek başına yetkili olduğu mevduat hesabıdır. Aynı
zamanda teselsüllü mevduat olarak da bilinmektedir

18. Para Piyasası araçları
 Finansman Bonoları: Anonim şirketler tarafından
kısa vadeli borç sağlamak üzere çıkarılan menkul
değerlerdir. Finansman bonolarının vadeleri 3 ay ve
katları olmak üzere en fazla 1 yıldır.

19. Para Piyasası araçları
 Banka Bonosu: Kalkınma ve yatırım bankalarının
kaynak sağlamak üzere çıkarmış oldukları kısa vadeli
bonolardır.

20. Para Piyasası araçları
 Varlığa Dayalı Menkul Kıymetler (VDMK): İhraç
eden kurumların kendi ticari işlemlerinden doğan
veya diğer işletmelere ait olup da kendileri tarafından
devralınmış alacaklar karşılığında ihraç edilebilecek
finansal varlıklardır.

21. Para Piyasası araçları
 Ticari kredi (Satıcı kredileri ) :İşletmelerin mal ve
hizmet alımında peşin ödeme yapmak yerine vadeli
alış yapmaları nedeni ile satıcılar tarafından sağlanan
kredilerdir. Açık hesap veya borç senedi türündedir.

22. Para Piyasası araçları
 Ticari banka kredileri :Gelişmiş ülkelerde bankalar
teminatsız kredi kullandırırlar. Bunların teminatı
yapılabilirlik (fizibilite )raporudur.

23. Para Piyasası araçları
 Factoring :Kısa vadeli satışlarından doğan alacak
haklarının factore satılması ile sağlanan bir finansman
yöntemidir.
Factoringin yaptığı hizmetler :Muhasebe
fonksiyonunu , tahsilatı ,tahsil edilmeme riskini
üstlenmesi

24. Kaynakça
 SPK Lisanslama Sınavları
 : http://parapiyasasi.nedir.com
 http://www.reitix.com/Makaleler/Para-
Piyasasi/ID=179
 Sadi Uzunoğlu,Para ve Döviz piyasaları