1. 13/12/2012
EGE İHRACATÇI BİRLİKLERİ
TÜREV ARAÇLAR
ASLI EKİZ MORAL
2.
3. Türev Ürün
• Değeri başka bir varlığa bağlı finansal ürün.
• İleride bir tarihte teslimatı veya nakit uzlaşısı
yapılmak üzere herhangi bir malın veya
finansal aracın bugünden alım satımının
yapıldığı ürünler.
4. Dayanak Varlık
• Türev ürünlerin fiyatını belirler
• Spot piyasada alınıp satılabilirler
• Üzerinde alım satım işlemlerinin yapılabildiği
her nesne bir türev ürüne dayanak teşkil
edebilir.
11. Organize ve Tezgahüstü Piyasalar
• Organize piyasada karşı taraf riski yoktur!
• Tezgahüstü piyasada karşı taraf riski
mevcuttur!
• VOB organize bir piyasadır.
12. Karşı Taraf Riskini Ortadan Kaldıran Nedir?
• Alıcıya karşı satıcı, satıcıya karşı alıcı olan Takas
Kurumudur!
• Türkiye’de Takas Kurumu Takasbank A.Ş.’dir.
13. Türev Ürünler Kaldıraçlı Ürünlerdir!
• Kaldıraç özelliği yatırılan teminat üzerinde bir
pozisyonu kontrol edebilmenizi sağlar.
• İşlem Miktarı/ Teminat
• VOB’da 1 e 10 yaklaşık olarak
14. Kaldıraç
• Dolar Fiyatı 1,7500
• VİS Dolar Sözleşme Büyüklüğü 1.000
• VİS Dolar Teminat oranı: 130 TL
• Kaldıraç oranı nedir?
• Kaldıraç Oranı=1.750/130=13,46
• Böylece türev piyasada sadece 130 TL yatırarak spot piyasada 1000 Dolar
satın alan yatırımcı ile aynı kar veya zarar oranına sahip olursunuz.
15. Türev Piyasalarda Pozisyon Almak
• Alım yönlü bir işlem ise uzun
• Satım yönlü bir işlem ise kısa
• İşlemin tam tersi gerçekleşiyorsa ters pozisyon
17. Forward (Alivre)-1
• Ürünlerin fiyat değişimleri nedeni ile riskten
korunma
• Bu sözleşmeler vadeli işlem sözleşmelerinin
(futures) gelişmelerine temel oluşturmuşlardır.
18. Forward (Alivre) -2
• Belli bir ürün
• İleri bir tarihte
• Baştan anlaşılan bir fiyat üzerinden
• Satıcının alıcıya teslim etmesi ve alıcının
satıcıdan teslim alması
• Sözleşme şartları alıcı ve satıcı ile karşılıklı
belirlenir.
19. Forward (Alivre) -3
• Taraflar arası güven gerektirir.
• Kredi riski vardır.
• Piyasa katılımcılarının bilgisine açık değildir.
• Geleceğe yönelik fiyatlarda referans özelliği
taşımazlar.
• Genellikle pozisyon vade sonuna kadar
kapatılamaz.
• Sözleşme kolay devredilemez.
21. VADELİ İŞLEM SÖZLEŞMESİ (VİS, FUTURES)
• İleri bir tarihte,
• Anlaşılan fiyattan,
• Standartlaştırılmış miktar ve nitelikte
Bir malı, kıymeti veya finansal göstergeyi alma
veya satma yükümlülüğü getiren sözleşmedir.
22. VİS-2
• Örneğin; VOB Aralık Vadeli sözleşmenin
1,7920’den alım yönlü bir işlem.
• Spot piyasada USD/TL kuru ne olursa olsun
sözleşmeyi alan taraf 1,7920’den almayı ve
satan taraf ise 1,7920’den satmayı taahhüt
etmiştir.
27. Sürdürme Teminatı
• Organize türev piyasada sahip olunan
pozisyonu sürdürebilmek amacı ile
teminatınızın olması gereken minimum
noktadır.
• Teminatınız bu seviyenin altına inerse ,
teminatınızın başlangıç seviyesine çekilmesi
gerekmektedir.
28. Piyasaya Göre Değerleme
(Mark to Market)
• Alınmış olan pozisyonların piyasa fiyatına göre
değerlenmesidir.
• Gün içerisindeki karlar hesaba eklenir, zararlar
hesaptan düşülür.
• Güncel teminat
29. Gün Sonu Uzlaşma Fiyatı
• Gün sonunda pozisyonların değerlenmesi ve
gün sonu teminat bakiyesinin güncellenmesi
için kullanılır.
30. Vade Sonu Uzlaşma Fiyatı
• Vade sonunda açık olan pozisyonlar için
sözleşme vadesinin sona ermesi ile beraber
değerlemenin yapılacağı fiyattır.
31. Teminat Tamamlama Çağrısı
(Margin Call)
• Teminatınızın sürdürme teminatının altına
inmesi nedeni ile yapılan çağrıdır.
32. FORWARD VE FUTURES
Alivre Sözleşme (FORWARD) Vadeli İşlem Sözleşmesi (FUTURES)
İki taraf arasında yapılan özel sözleşmelerdir ve organize borsalarda işlem
Organize borsalarda işlem görürler.
görmezler.
Temerrüt riski vardır. Satıcı belirlenen malı veya finansal ürünü teslim İşlemler takas kurumu tarafından garanti edilir. Tarafların
edemeyebilir veya alıcı da teslimatı kabul etmeyebilir. Kredi riski vardır. birbirini tanıması gerekmez.
Tarafların ihtiyaçlarına göre düzenlenirler ve standart değildirler. Sözleşme özellikleri standarttır.
Vadeli işlem sözleşmeleri borsalarda şeffaf bir şekilde işlem
Diğer piyasa katılımcıları yapılan diğer alivre sözleşmelerden habersizdir.
görür. Gerçekleşen işlemler diğer borsa katılımcıları tarafından
Diğer müşterilere banka tarafından verilen kotasyonların tümünden
anlık olarak takip edilebilir. Yani işlemler şeffaftır, kamuya açık
haberdar olunamaz. İşlemler şeffaf değildir.
yapılır.
Müşteriler arası farklılık (işlem önceliği, teminat oranı vs.) yaratılması Verilen emirler fiyat ve zaman önceliğine göre işlem görür. Her
mümkündür. müşteri tarafından verilen emir aynı değer ve önceliktedir.
Sözleşmenin vadesinden önce üçüncü bir kişiye devredilmesi zordur. Sözleşmeler vade tarihine kadar sürekli el değiştirebilir.
Piyasa likit değildir. Piyasa likittir.
Kar veya zarar günlük olarak hesaplanır ve ilgili hesaplara
Kar veya zarar vade sonunda ortaya çıkar.
yansıtılır (“marking to market”-“piyasaya göre ayarlama”).
Günlük fiyat hareket sınırı yoktur. Genelde günlük fiyat hareket sınırı vardır.
Vade tarihinde çoğunlukla teslimat gerçekleşir. Vade tarihinde gerçekleşen teslimat oranı %1-3 arasındadır.
Teminat zorunluluğu yoktur. Dolayısıyla, kaldıraç etkisinden söz edilemez. Teminat yatırılması zorunludur. Kaldıraç etkisi
33. Vadeli İşlem Sözleşmesi İşleyiş
Üç farklı vadede
VOB sözleşmesi
Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık
2012
Sözleşmede
pozisyonun Sözleşmenin vade
alındığı tarihi
tarih
Pozisyonunun ters işlemle
kapatılabileceği veya yeni
pozisyonların alınabileceği
zaman aralığı
Sözleşme büyüklüğünün yaklaşık olarak %10’u kadar bir başlangıç teminatı
yatırılarak pozisyon açılır (VOB TL/Dolar sözleşmesi için 130 TL).
İlk pozisyon alım yönlü olabildiği gibi satım yönlü de olabilir.
34. Teminatlar Farklı Senaryolar
Başlangıç Teminatı II. IV. Dolar kuru 1,60’dan %10’a
Dolar kurunun düşüşü
Senaryolar yakın yukarı fırlar. Kurun 1,75’e
devam eder. Uzlaşma fiyatı
III. 1,68 TL yatırımcı TL’den 130
I. çıkmasıyla kurunun 150 TL kara
Yatırımcı 1,60 1,75’den
Dolar olup, teminat,
TL teminat yatırarak
geçer1,72’ye düşmesiyle altına,
ve bu miktarı çeker.
sürdürme teminatının
I VİS alınır yatırımcı 30 TL zarar 1000
sözleşme büyüklüğü gelir.
Teminat yeniden 130TL’ yeeder
60 TL’ ye düşer.
Kaldıraç teminatı 100Nisan
veolan bir adet TL’ ye
$ etkisi sayesinde
düşer. işlem sözleşmesi
vadeli
neredeyse %115’lik bir kazanç.
Sürdürme Teminatı alır (uzun pozisyon).
II Çekilebilir Teminat
150 TL’lik kar çekilir
30 TL zarar $/TL
III 1,75
1,72
1,68
IV
1,60
70 TL eklenerek başlangıç teminatına
çekilir.
I II III IV
Teminat
60 97,5 100 130 280 (TL)
35. Spot Piyasada Dolar Almak
100 bin ABD Doları 1,5337’den 100 bin ABD Doları 1,6085’den
Alınır satılır
18/01/2011 24/02/2011
Pozisyon 1) 100 bin ABD Doları için 153.370 TL’ye ihtiyaç
Kapatılmıştır vardır.
(100*1,5337=153.370TL).
2) 24 Şubat’ta kur 1,6085’e çıkar. Dolarlar bu
kurdan bozdurulur.
3) Yatırımcımızın karı 7.480 TL’dir. Bu da
neredeyse %5’lik bir kazanca karşılık
gelmektedir.
36. Aynı İşlem VOB’da Olsaydı
100 Adet Nisan Vadeli VOB- Pozisyon Kapatılır
FXUSD0411 sözleşmesi alınır Sözleşmenin Son İşlem Günü
(1,5520) (1,6300)
18/01/2011 24/02/2011 29/04/2011
Pozisyon 1) 100 adet pozisyon açılmış olunur
Kapatılmıştır (100*1,5520*1000=155.200TL).
2) 100 Sözleşme için 100*130=13.000TL
teminat hesabına yatırılır.
3) İstenirse vade sonuna kadar beklenir,
istenirse vade sonu gelmeden pozisyon ters
işlemle kapatılır.
4) Yatırımcımızın beklentileri doğrultusunda
ABD Doları TL karşısında değer kazanır ve
yatırımcımız pozisyonunu 24 Şubat 2011’de
kısa pozisyon alarak kapatır.
5) Elde edilen kar:
(1,6300-1,5520)*1.000*100=7.800TL
6) Kaldıraç etkisi sayesinde neredeyse 1 aylık
sürede %60’lik bir kazanç.
7) Ayrıca yatırılan teminatlarda bu süre zarfında
nemalandırılacaktır.
37. 100.000 ABD Doları Almak İçin!
100 bin ABD Dolar’lık Pozisyon
SPOT VOB
100.000*1,5337=153.370TL = 100*130=13.000TL
153.370-13.000=140.370 TL
140 bin TL’yi istediğiniz yatırım enstrümanında
değerlendirebilirsiniz (hisse senedi, faiz, vb.)
39. OPSİYON
• Alıcısına , ödemiş olduğu prime karşılık ilerideki bir
tarihte veya tarihe kadar, anlaşılan bir fiyattan,
standartlaştırılmış miktar ve kalitedeki bir mal,
kıymet veya finansal göstergeyi alma veya satma
hakkını veren üründür.
• Satıcısına, aldığı prime karşılık alıcının hakkını
kullanmak istemesi halinde dayanak varlığı alma veya
satma yükümlülüğü getirmektedir.
40. OPSİYON HAK VE YÜKÜMLÜLÜK
• ALIM OPSİYONU (CALL OPTION)
• Alıcısına dayanak varlığı alma hakkı
sağlamaktadır.
• Satıcı opsiyonu alanın alma hakkını kullanmak
istemesi durumunda dayanak varlığı anlaşılan
fiyat üzerinden satmakla yükümlüdür.
• Satıcıya prim ödenir.
41. SATIM OPSIYONU (PUT)
• Alıcısına dayanak varlığı satma hakkı
tanımaktadır.
• Opsiyon satıcısı ise, opsiyonu alanın satma
hakkını kullanmak istemesi halinde opsiyonu
satın almak ile yükümlüdür.
42. Alım Opsiyonu Satım Opsiyonu
Hak Yükümlülük Hak Yükümlülük
Dayanak varlığı alıp Dayanak Varlığı
Opsiyon Alıcısı almamak Prim Ödemek Satmak Prim Ödemek
Dayanak
Dayanak Varlığı Varlığı Satın
Opsiyon Satıcısı Prim Almak Satmak Prim Almak Almak
45. KULLANIM FİYATI (Strike –Exercise Price)
• Opsiyonun kullanımı halinde dayanak varlığın
alım satımının gerçekleştirileceği fiyattır.
• Organize piyasada kullanım fiyatı borsa
tarafından,
• Tezgahüstünde tarafların karşılıklı olarak
belirlemesi ile belli olur
46. Opsiyon Primi
• Elde edilecek hakkın bedelidir.
• Opsiyonun fiyatıdır.
• Prim opsiyon alıcısı için bir giderdir. /Vis
teminatından farklı olarak
47. Asli Değer
• Dayanak varlık ve Kullanım Fiyatı arasındaki
ilişki
• Alım Opsiyonunda dayanak Varlık fiyatının
kullanım fiyatından büyük,
• Satım opsiyonunda dayanak varlık fiyatının
kullanım fiyatından küçük ,
50. ALIM & SATIM OPSİYONUNDA KULLANIM
• Alım opsiyonunda kullanım ;
Kullanım fiyatı vade sonunda dayanak varlık
fiyatından küçük ise gerçekleşir.
• Satım opsiyonunda kullanım:
Kullanım fiyatı vade sonunda dayanak varlık
fiyatından büyük ise gerçekleşecektir.
51. SWAP
• İki Ürünün belirli koşullarda ve belli bir vade
için değiştirilmesidir.
• Dünyada en çok işlem gören swap cinsi faiz
oranları üstünedir.
52. Değişilen Unsur
• Varlık, gösterge ve kredi riskinin değişimi
üzerine dayanan sözleşmelerdir.
• Faiz swaplarında taraflar değişken faiz ile sabit
faizi
• Para swaplarında iki farklı döviz cinsini
53. Faiz Swapları
• Tarafların karşılıklı olarak anlaştıkları vade ve
koşullarda faiz ödemelerini karşılıklı
değiştikleri türev ürünlerdir.
• Bankaların kredi havuzunda yüksek miktarda
sabit faizli kredi bulunmakta.
• Bankalarda faiz oranı artışı beklentileri var ise
sabit faizi değişken ile değiştirmek isterler
55. • Vadeli işlem ve opsiyon borsaları gelişmiş
ekonomik sistemler içerisinde bankalar, sigorta
şirketleri, merkez bankaları gibi vazgeçilmez
kurumlar arasında yer almaktadır.
• Gelecekteki fiyatların bugünden alınıp
satılmasına imkan verirler.
• Beklentilere göre ilk pozisyon alım yönlü de
olabilir, satım yönlü de.
56. Türkiye’de Organize Vadeli Piyasa Nedir? Bu Piyasayı Kim Düzenler?
• Türkiye’deki ilk ve tek organize vadeli piyasa VOB’dur.
• Şubat 2005 yılında işlemlere başlanmıştır.
• VOB’un genel işleyiş ve kuralları , Sermaye Piyasası Kurulu
(SPK) tarafından onaylanmış olan “Vadeli İşlem ve Opsiyon
Borsası Yönetmeliği” çerçevesinde “VOB Genelgeleri”
içerisinde belirlenmiştir.
57. VOB’da Kimler İşlem Yapabilir
Bir vadeli borsa, üye kuruluşlardan oluşur.
VOB’ da üyeliğe kabul 3 adet potansiyel üye kategorisi arasından yapılmıştır:
TSPAKB üyesi aracı kurumlar
TSPAKB üyesi bankalar
TSPAKB üyesi vadeli işlemler aracılık şirketleri
VOB’un herhangi bir üyesinde hesap açtıran müşteri işlem yapabilmektedir.
Aralık 2012 itibariyle VOB’un üye sayısı 101 adettir.
Aracı Kuruluş
58. VOB’da İşlem Saatleri Nasıldır?
Normal Seans Takas Süresi
T+1 Günü
Saat 14:30
08:45 09:15
İşlem Yapılmayan Kapanış Uzlaşma Fiyatlarının İlanı ve
Dönem Aralığı Teminat Tamamlama Çağrılarının
Yayınlanması
Tüm İş
Günlerinde...
17:55’te uzlaşma fiyatları ilan edilir ve teminat tamamlama çağrıları yapılır. Teminat tamamlamaların
ertesi gün saat 14:30’a kadar yapılması beklenir.
59. Veri Yayını
Finans piyasasındaki verileri bir bilgisayar platformu üzerinden yayınlayarak bu verilerin
anlık olarak takip edilmesini sağlarlar.
VOB’un anlık fiyat ve işlem hacmi verileri
Foreks Bilgi İletişim Hizmetleri A.Ş.
DirectFn Finansal Veri ve Teknoloji Hizmetleri Ltd. Şti.
Matriks Bilgi Dağıtım Hizmetleri A.Ş.
Bloomberg L.P.
CQG
Reuters Ltd. Şti.
60. Ürünlerin Geliştirilmesi
• Dayanak varlığın gelişmiş bir piyasası.
• Yeterli seviyede arz ve talebin olması.
• Fiyatların piyasa koşullarına göre serbestçe
belirleniyor olması.
• Fiyat değişimlerine göre risk yönetimi
ihtiyacının varlığı.
61. Vob’da İşlem Gören Sözleşmeler
İMKB 30, İMKB 100 ve İMKB 30-100 VİS
ABD Doları VİS
Euro VİS
Euro/Dolar Çapraz Kuru VİS
Fiziki Teslimatlı VOB-TLDolar VİS
Fiziki Teslimatlı VOB-TLEuro VİS
Canlı Hayvan VIS
VOB G-DİBS VİS
Pamuk , Buğday, Altın ve Dolar/Ons Altın VİS
Elektrik VİS
62. TEMİNATLANDIRMA
Başlangıç Teminatı (TL) Sürdürme Teminatı (TL) Sürdürme Seviyesi
İMKB 100 Endeksi 750 562,5 75%
İMKB 30 Endeksi 800 600 75%
İMKB 30-100 Endeks Farkı 200 150 75%
FAİZ (G-DİBS) 300 225 75%
TLDolar 130 97,5 75%
TLEuro 170 127,5 75%
EUR/USD Çapraz Kuru 130 97,5 75%
FT TLDolar 1.300 975 75%
FT TLEuro 1.700 1.275 75%
Pamuk (EGEST-1) 240 180 75%
Buğday (AKS) 240 180 75%
Altın 750 562,5 75%
Dolar/Ons Altın 200 150 75%
Baz Yük Elektrik 1.200 900 75%
FT Canlı Hayvan 500 375 75%
63. VOB’UN RİSK YÖNETİMİ
• Emirler hesap bazında takip edilir
• İşlemler hesap bazında gerçekleşir
• Eşleşme anında sistem tarafından teminat kontrolü
yapılır
• Yeterli teminat yok ise emirler iptal edilir
• Pozisyon limitleri hesap bazında uygulanır
• Gözetim faaliyeti gerçekleşir
• Seans içerisinde geçici uzlaşma fiyatı belirlenir
• Geçici karr zarar hesaplanır
64. VOB’UN RİSK YÖNETİMİ
• Gün sonu uzlaşma fiyatına göre var ise
teminat tamamlama çağrıları hesaplanmakta
ve T+1 günü en geç saat 14:30’a kadar
Takasbank’a yatırılmaktadır.
• Temerrüt durumunda takas yükümlülüklerinin
yerine getirilmesinde işlem teminatların ek
olarak garati fonu bulunmaktadır.
65. İşlem Hacminin Yıllık Gelişimi (TL)
İşlem Hacmi (TL)
439,799,289,264
431,681,986,516
369,285,747,153
334,172,858,081
207,962,600,500
118,035,442,771
17,876,421,234
3,029,588,946
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
2011 yılında toplam işlem hacmi yaklaşık 440 milyar TL’ye ulaşmıştır.
Not: 2012 yılı verileri 30 Kasım 2012 tarihine kadar olan dönemi kapsamaktadır
66. İşlem Hacminin Yıllık Gelişimi (Adet)
Adet Bazında İşlem Hacmi
79,431,343
74,287,630
63,952,177
58,398,754
54,472,835
24,867,033
6,848,087
1,832,871
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
2011 yılında toplam adet bazında işlem hacmi bir önceki yıla göre %16 artarak
74.287.630 adede ulaşmıştır
Not: 2012 yılı verileri 30 Kasım 2012 tarihine kadar olan dönemi kapsamaktadır
67. Ortalama Günlük İşlem Hacmi Gelişimi
2011 - 2012 Aylık Bazda Günlük Ortalama İşlem Hacmi Gelişimi (TL)
2,500,000,000
2,000,000,000
1,500,000,000
1,000,000,000
500,000,000
0
Aylık bazda günlük ortalama işlem hacmimiz 2012 yılının Kasım ayında
1,82 milyar TL civarındadır.
68. Açık Pozisyon Değerinin Dağılımı
Dayanak Varlık Bazında Açık Pozisyon Değeri
Dağılımı (TL) - 29.11.2012
VOB-İMKB 30
2,213,288,135.00
TL
89%
Diğer
81,568,281.11 TL
3%
VOB-TLDolar
203,519,624.00 TL
8%
Not: Ayların son işlem gününden bir önceki gün baz alınmıştır.
69. Yıllık Döviz İşlem Hacmi
Döviz İşlem Hacmi Gelişimi
34,452,547,933
22,633,451,061
19,628,771,064 22,306,767,816
10,426,033,098
11,155,281,390
6,985,643,931
2,315,841,472
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
Not: 2012 yılı verileri 30 Kasım 2012 tarihine kadar olan dönemi kapsamaktadır
70. Yıllık Endeks İşlem Hacmi
Endeks İşlem Hacmi Gelişimi
419,605,351,870
402,063,106,490
310,940,738,030 342,782,283,278
188,231,237,133
107,605,751,295
681,438,446 10,852,150,025
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
Not: 2012 yılı verileri 30 Kasım 2012 tarihine kadar olan dönemi kapsamaktadır
71. Yıllık Altın İşlem Hacmi
Altın İşlem Hacmi Gelişimi (TL)
4,184,019,128
3,277,574,519
871,695,815
593,852,744
4,769,447 238,482 84,926,183
2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
Not: 2012 yılı verileri 30 Kasım 2012 tarihine kadar olan dönemi kapsamaktadır