Bu ünitede borsa kavramı açıklandıktan sonra, kısaca dünyada ve Türkiye'de borsaların gelişimi anlatılmış, daha sonra Borsa İstanbul piyasaları hakkında bilgi verilmiştir.

1. BORSALAR
Hazırlayan: Doç.Dr.Metin COŞKUN

2. BORSA KAVRAMI
Borsa kelimesinin kökeni, o zamanki Hollanda şimdiki Belçika'nın kıyı
şehirlerinden olan Burgge'de (Bruges) faaliyet gösteren tacir Van Der
Bursa’nın ismine dayanmaktadır. Bu asilzadenin hanının önünde toplanan
tüccarlar, gemiler limana gelmeden, emtiayı aralarında alıp, satmayı alım
satımlarda bazı kurallar uygulamayı adet edinmişlerdi. İşte belirli malların
belirli kurallara göre alım satımının yapılması için toplanılan bu yerlere,
Van Der Bursa isimli asilzadenin isminden ilham alınarak "BORSA" ismi
verilmiştir.
Her türlü varlığın bir borsası olabilir. Temel olarak borsalarda işlem gören
varlıklar reel varlıklar ve finansal varlıklar olarak ikiye ayrılır.
Finansal piyasalar açısından önem arz eden borsalar, menkul kıymetler
borsaları, kıymetli madenler borsaları ve vadeli işlemler borsalarıdır.

3. BORSA KAVRAMI
Borsa denildiğinde akla genellikle menkul kıymetler borsası gelmekte,
borsa kavramı günümüzde daha çok menkul kıymet borsalarını ifade
etmek üzere kullanılmaktadır. Ancak borsalar sadece hisse senetlerinin
alım satımının yapıldığı yerler olmayıp, diğer başka tür emtiaların (ticaret
borsasında ticari malların alım satımı) da ticaretinin yapıldığı merkezlerdir.
Bono ve tahvillerin alım-satımı menkul kıymetler borsalarında
gerçekleşirken, döviz ticareti için döviz borsaları (forex, foreign Exchange)
ve ticari mal alım-satımı (commodity Exchange) için emtia borsaları
vardır.

4. Menkul Kıymet Borsaları
İlk defa ihraç edilen menkul kıymetlerin, likiditesinin
sağlanması, nakde ihtiyaç duyulduğunda satılabilmesi gerekir.
Daha önce ihraç edilmiş menkul kıymetlerin tekrar alım satıma
konu olması ikincil piyasaların oluşmasına yol açmıştır. İkincil
piyasaların en önemli ve etkin kurumları borsalardır. Borsalar,
alıcı ve satıcıları buluşturan, işlemlerin belli bir düzen ve
disiplin içinde gerçekleşmesini sağlayan, hem alıcıya hem de
satıcıya güven veren kurumlardır.

5. Menkul Kıymet Borsalarının İşlevleri






Likidite sağlama ve tasarruflara hareket kazandırma
Piyasada tek fiyat oluşturma
Mülkiyeti tabana yayma
Güvence
Ekonomide barometre işlevi
Sermayeye hareketlilik kazandırma ve sanayide
değişikliği kolaylaştırma
yapısal

6. Kıymetli Madenler Borsaları
Emtia; Kelime olarak “Ticarete konu olan tüm mallar ve
ürünlere verilen isim” anlamına gelir. Diğer bir deyişle ham
petrol, altın, gümüş, bakır, kurşun, platin, buğday, mısır, soya
fasulyesi, pamuk, kahve, şeker, kömür gibi kendinden daha
değerli bir başka ürünün oluşumunda ham madde veya ara
madde olarak yer alan, değeri tüketici tarafından belirlenen ,
benzersiz ve çok fazla miktarda ve ticarete konu olabilecek
maden, mineral, enerji, gıda, tarım , hayvancılık ve emisyon
ürünlerine denilmektedir.
Bu ürünlerden altın, gümüş gibi kıymetli madenlerin işlem
gördüğü borsalara kıymetli maden borsaları denilmektedir.

7. Vadeli İşlem Borsaları
Vadeli işlemler, ilerideki bir tarihte teslimatı yapılmak üzere herhangi bir
malın veya finansal aracın, bugünden alım veya satımının yapılmasıdır.
Vadeli işlem piyasalarının temel özelliğini oluşturan futures ve opsiyon
işlemleri çoğunlukla organize borsalarda işlem görmekte, bunun doğal bir
sonucu olarak da vade, sözleşme büyüklüğü, alınacak teminatlar, fiyat
adımları ve teslimatı yapılacak malın özellikleri gibi işlem kriterleri, ilgili
borsalar tarafından belirlenmektedir.
Vadeli işlem piyasalarında alım satımı yapılan kıymetler, vadeli işlem
sözleşmeleridir. Vadeli işlem sözleşmeleri, hisse senedi veya tahvil gibi
herhangi bir şirketin veya devletin çıkardığı kıymetler olmayıp, önceden
belirlenen bir vadede ve standart bir büyüklükte olan ve üzerine yazılan
mal veya kıymetin teslimini içeren türev enstrümanlardır.

8. Vadeli İşlem Borsaları
Vadeli işlemler piyasaları, gelişmiş mali
unsurlarından biridir. Bunun temel sebepleri;
piyasaların
çok
önemli
Vadeli işlemler, spot piyasada alınan pozisyonlara, gelecekteki fiyat
hareketlerinden korunma imkanı sağlar,
Piyasalarda genel olarak fiyat oluşum mekanizmasının daha etkin
çalışmasını sağlar. Vadeli piyasalar mali piyasalarda dolaşan para için
alternatif yatırım imkanı demektir,
Vadeli piyasalar, spot piyasanın daha likit olmasını sağlar,
Piyasa bilgisi olan, ancak sermayesi az olduğu için yeterince pozisyon
alamayan veya kredili alım satım yapmak zorunda kalan yatırımcılara
da küçük miktarda paralarla büyük pozisyonlar alma imkanı verir.

9. Dünyanın En Büyük 20 Borsası
1) NYSE Euronext
14 trilyon dolar
11) Hindistan Ulusal Borsası
1,23 trilyon dolar
2) Nasdaq
4,5 trilyon dolar
12) İsviçre Borsası
1,23 trilyon dolar
3) Tokyo Borsası
3,47 trilyon dolar
13) Bovespa (Brezilya)
1,22 trilyon dolar
4) Londra Borsası
3,39 trilyon dolar
14) Kore Borsası
1,17 trilyon dolar
5) Hong Kong Borsası
2,8 trilyon dolar
15) Şenzen Borsası
1,15 trilyon dolar
6) Şanghay Borsası
2,5 trilyon dolar
16) BME (İspanya)
995 milyar dolar
7) Toronto Borsası
2 trilyon dolar
17) JSE (Güney Afrika)
903 milyar dolar
8) Alman Borsası
1,4 trilyon dolar
18) Moskova Borsası
825 milyar dolar
9) Avustralya Borsası
1,38 trilyon dolar
19) Singapur Borsası
765 milyar dolar
10) Bombay Borsası
1,26 trilyon dolar
20) Tayvan Borsası
735 milyar dolar

10. Türkiye’de Borsaların Gelişimi

11. Türkiye’de Borsaların Gelişimi
İstanbul Altın Borsası, kıymetli madenlerin alım satımını gerçekleştirmek üzere 26
Temmuz 1995 tarihinde resmi olarak faaliyete geçmiştir. Borsada sadece külçe altın
alım satımı değil, vadeli işlemler de yapılmaktaydı.
Vadeli işlem ve opsiyon sözleşmelerinin işlem gördüğü Vadeli İşlemler ve Opsiyon
Borsası 04.02.2005 tarihinde işlemlerine İzmir’de başlamıştır.
30 Aralık 2012 tarihinde yeni Sermaye Piyasası Kanununun yürürlüğe girmesiyle,
borsalar tek çatı altında toplanmış, İMKB, 3 Nisan 2012’de Borsa İstanbul adını almış,
İstanbul Altın Borsası ile Vadeli İşlemler ve Opsiyon Borsası da faaliyetlerine son
vererek, Borsa İstanbul bünyesinde birleşmiştir.

12. Borsa İstanbul
Türkiye’de borsalar SPK’nun uygun görüşü ile Bakanlar Kurulu kararı ile anonim şirket
şeklinde kurulabilmektedir. Bu bağlamda 6362 sayılı Sermaye Piyasası Kanunu’na
dayanılarak kurulan Borsa İstanbul özel hukuk tüzel kişiliğini haizdir. Borsa İstanbul
yetkili olduğu konu ve alanlarda kendi iç düzenlemelerini yapabilmektedir.
Borsa İstanbul Anonim Şirketi’nin işleri ve idaresi, Türk Ticaret Kanunu hükümleri
çerçevesinde Genel Kurul tarafından seçilecek 9 (dokuz) üyeden oluşan bir yönetim
kurulu tarafından yürütülür. Yönetim Kurulu Üyeleri’nin görev süresi 3 (üç) yıldır. Görev
süresi sona eren Yönetim Kurulu Üyeleri yeniden seçilebilir.
Yönetim Kurulu Başkanı, Şirket’i sevke, idareye ve tek başına temsile ve ilzama
yetkilidir. Yönetim Kurulu Başkanı, Yönetim Kurulu’nu toplantıya çağırma ve idare etme
yetkisi dışında kalan Şirket’i sevk ve idareye ilişkin yetkilerini Genel Müdür’e
devredebilir.

13. Borsa İstanbul
Sermayeyi temsil eden paylar A, B, C ve D gruplarına bölünmüş olup, bunların pay
sahipleri arasındaki dağılımı aşağıdaki tabloda gösterilmiştir:
Pay Sahibi
Hazine
Hazine
Borsa İstanbul
Anonim Şirketi
(Şirketin kendisi)
Borsa İstanbul
Anonim Şirketi
(Şirketin kendisi)
Toplam
Pay Tutarı (TL)
42.323,40%0,01
207.342.336,60
Pay Oranı
Grubu
A
B
Pay Adedi
4.232.340
20.734.233.660
C
3.978.399.600
39.783.996,00
%9,40
D
17,606.534.400
42.323.40(1000)
176.065.344,00
423.234.000,00
%41,60
%100,0
%48,99

14. Borsa İstanbul’da İşlem Gören Ürünler
1. Paylar: Paylar, anonim ortaklıklarca ihraç edilen ve anonim ortaklık
sermaye payını temsil eden kıymetli evrak niteliğinde senetlerdir.
Bir anonim şirketin payına sahip olmak, şirkete ortak olmayı ifade
etmektedir.
Paylar, sahibine kısa ve uzun uzun vadede getiri elde etme imkanı
sağlamaktadır. Pay sahipleri, şirket genel kurulunda kâr dağıtım kararı
alınması durumunda temettü ödemesi alabilmekte ve kısa/uzun
vadedeki fiyat değişikliklerinin değerlendirilmesiyle, pay alım satımından
sermaye kazancı elde edebilmektedirler. Pay alım satımında, payların
değer kaybetmesi halinde zarar etme riski de bulunmaktadır.

15. Borsa İstanbul’da İşlem Gören Ürünler
2. Borsa Yatırım Fonları: Borsa yatırım fonları (BYF), bir endeksi baz alan, baz aldığı
endeksin performansını yatırımcılara yansıtmayı amaçlayan ve payları borsalarda
işlem gören yatırım fonlarıdır.
BYF’ler bir endekse dayalı olarak çıkarılmakta ve baz aldığı endeks kapsamındaki
menkul kıymetlere endeksteki ağırlıkları oranında yatırım yapmaktadır. Bu sayede
örneğin BIST 30 endeksine yatırım yapmak isteyen bir yatırımcı, endeksteki payları
ayrı ayrı almak yerine BYF’ye yatırım yaparak söz konusu endekse yatırım yapma
imkanı bulmakta ve endeksin getirisinden yararlanabilmektedir.
Borsa yatırım fonları, yetkili aracı kuruluşlar tarafından yatırımcılardan toplanan nakit ile
baz alınan endeksteki menkul kıymetlerin satın alınmasıyla oluşturulan portföylerdir.
BYF’ler, baz aldıkları endeksteki payları ya da diğer enstrümanların (altın, tahvil, döviz
vb.) getirisini yansıtmakta ve riskini taşımaktadır. BYF katılma belgeleri, aracı kurumlar
vasıtasıyla Pay Piyasası’nda alınıp satılabilmektedir.

16. Borsa İstanbul’da İşlem Gören Ürünler
3. Varantlar: Elinde bulunduran kişiye, dayanak varlığı ya da göstergeyi önceden
belirlenen bir fiyattan belirli bir tarihte veya belirli bir tarihe kadar alma veya satma
hakkı veren ve bu hakkın kaydi teslimat ya da nakit uzlaşı ile kullanıldığı menkul kıymet
niteliğindeki sermaye piyasası aracını ifade eder.
Varant satın alan yatırımcı ödediği bedel karşılığında bir dayanak varlığı değil, o
dayanak varlığı alma ya da satma hakkını satın alır.

17. Borsa İstanbul’da İşlem Gören Ürünler
4. Opsiyon Sözleşmeleri: Opsiyon sözleşmesi, iki taraf arasında yapılan ve
alıcıya, ödeyeceği belli bir tutar (opsiyon primi) karşılığında, belirli bir vadeye
kadar (veya belirli bir vadede), bugünden belirlenen bir fiyat (kullanım fiyatı)
üzerinden opsiyona dayanak teşkil eden bir malı, kıymeti veya finansal
göstergeyi satın alma veya satma hakkı tanıyan, satıcıya da alıcının bu
sözleşmeden doğan hakkını kullanması durumunda sözleşmeye dayanak teşkil
eden malı, kıymeti, veya finansal göstergeyi satma veya alma yükümlülüğü
getiren sözleşmedir.
Borsa İstanbul’da Pay senedine dayalı opsiyonlar ve pay endeksine dayalı
opsiyonlar işlem görmektedir.

18. Borsa İstanbul’da İşlem Gören Ürünler
5. Vadeli İşlem Sözleşmeleri: Vadeli işlem sözleşmesi (futures), sözleşmenin
taraflarına, standartlaştırılmış miktar ve kalitedeki bir malı, kıymeti veya
finansal göstergeyi, belirlenen ileri bir tarihte, bugünden üzerinde anlaşılan
fiyattan alma veya satma yükümlülüğü getiren sözleşmedir.
Vadeli işlem sözleşmelerinin dört asgari unsuru vardır: nitelik, fiyat, miktar ve
vade. Bu asgari unsurlar borsalarda işlem gören vadeli işlem sözleşmeleri için
standardize edilmiştir.

19. Borsa İstanbul’da İşlem Gören Ürünler
6. Sertifikalar: Sertifikalar, tıpkı varantlar gibi ihraççıyı yatırımcıya karşı mali
yükümlülük altına sokan finansal araçlardır. Sertifika ihracı dolayısıyla elde
edilen fonlar ihraççının şahsi mali sorumluluğu altındadır. Bu nedenle
ihraççının mali durumu, ödeme kabiliyeti, kredibilitesi gibi faktörlerin yatırım
sırasında göz önünde bulundurulması önem arz etmektedir. Sertifikalar,
yatırımcısına önceden belirlenmiş koşulların oluşması durumunda alacak hakkı
veren menkul kıymet niteliğindeki yapılandırılmış finansal ürünlerdir.

20. Borsa İstanbul’da İşlem Gören Ürünler
7. Borçlanma Araçları: Borçlanma araçları şunlardır:
Devlet İç Borçlanma Senetleri
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Likidite Senetleri
Gelir Ortaklığı Senetleri
Gelire Endeksli Senetler
Özel Sektör Tahvilleri
Finansman Bonoları
Banka Bonoları
Varlığa Dayalı Menkul Kıymetler
Varlık Teminatlı Menkul Kıymetler

21. Borsa İstanbul’da İşlem Gören Ürünler
8. Kira Sertifikaları: Kira sertifikası, her türlü varlık ve hakkın finansmanını
sağlamak amacıyla varlık kiralama şirketi tarafından ihraç edilen ve sahiplerinin
bu varlık veya haktan elde edilen gelirlerden payları oranında hak sahibi
olmalarını sağlayan menkul kıymettir. Tanımda yer alan hak; kira sertifikaları
ihracına dayanak her türlü hakkı, varlık ise kira sertifikaları ihracına dayanak
haklar dışındaki her türlü varlığı ifade eder.

22. Borsa İstanbul Piyasaları
Borsa İstanbul Piyasaları beş ana grupta teşkilatlanmıştır:
1. Pay Piyasası: Çok farklı endüstriyel sektörlerden halka açık şirketlerin işlem gördüğü Borsa
İstanbul Pay Piyasası, yerli ve yabancı yatırımcılar için likit, şeffaf ve güvenli yatırım ortamı
sağlamaktadır.
2. Gelişen İşletmeler Piyasası: Borsa kotasyon şartlarını sağlayamayan, gelişme ve büyüme
potansiyeline sahip şirketlerin menkul kıymetlerinin işlem görebileceği piyasadır.
3. Borçlanma Araçları Piyasası: Borçlanma Araçları Piyasası hem kesin alım-satım işlemleri hem
de repo-ters repo işlemleri için tek organize piyasadır.
4. Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasası: Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasası’nda pay senedine dayalı
vadeli işlem ve opsiyon sözleşmeleri işlem görmektedir.
5. Kıymetli Madenler ve Taşlar Piyasası: Kıymetli Madenler ve Taşlar Piyasası'nda Kıymetli
Madenler; Kıymetli Madenler Ödünç; Elmas ve Kıymetli Taş; alt piyasaları yer almaktadır.

23. Pay Piyasası
Borsa İstanbul Pay Piyasası’nda farklı sektörlerden şirketlerin payları,
rüçhan hakkı kuponları, borsa yatırım fonları, varantlar ve sertifikalar
işlem görmektedir.
İşlemler biri sabah diğeri öğleden sonra olmak üzere iki ayrı seansta
yapılmaktadır. Her iki seansın başında “Açılış Seansı” düzenlenmekte
olup ikinci seansın sonunda ise ayrıca “Kapanış Seansı”
düzenlenmektedir.
Borsa İstanbul üyeleri yatırımcılardan elektronik olarak topladıkları
emirleri uzaktan erişim ağı üzerinden ExAPI mesajlaşma ara yüzü
(ExAPI) ile Borsa İstanbul’a göndermektedirler. Buna ilave olarak üye
temsilcileri, alıcı ve satıcıların emirlerini Borsa İstanbul’da ve üye merkez
ofislerinde bulunan işlem terminalleri aracılığı ile Elektronik Alım Satım
Sistemi’ne girebilmektedirler.

24. Pay Piyasası
PAY PİYASASI PAZARLARI
1. Ulusal Pazar: Borsa İstanbul kotasyon şartlarını tümüyle
karşılayan şirketler Ulusal Pazar’da işlem görmektedir.
2. Kurumsal Ürünler Pazarı: Menkul kıymet yatırım ortaklıkları,
gayrimenkul yatırım ortaklıkları ve girişim sermayesi yatırım
ortaklıkları payları ile borsa yatırım fonları katılma belgeleri, aracı
kuruluş varantları ve sertifikalar kot içi pazar niteliğindeki Kurumsal
Ürünler Pazarı'nda işlem görmektedir.
3. İkinci Ulusal Pazar: Küçük ve orta ölçekli şirketler, Ulusal
Pazar’dan geçici veya sürekli olarak çıkartılan şirketler ile Ulusal
Pazar için geçerli kotasyon ve işlem görme koşullarını
sağlayamayan şirketler İkinci Ulusal Pazar’da işlem görmektedir.

25. Pay Piyasası
4. Gözaltı Pazarı: Gözaltı Pazarı, belirli koşulların ortaya çıkması sonucunda,
şirketlerin izleme ve inceleme kapsamına alınması durumlarında sürekli gözetim,
denetim ve izleme ortamında, yatırımcıların devamlı ve zamanında
bilgilendirilmesini sağlayacak önlemlerle birlikte payların Borsa İstanbul
bünyesinde işlem görebileceği pazardır.
5. Birincil Piyasa: Pay ihraç eden şirketler (fon talep edenler) ile tasarruf
sahiplerinin (fon arzedenler) doğrudan karşılaştıkları piyasadır. Pay Piyasası
Sistemi aracılığıyla Borsada halka arz edilecek payların birincil piyasa işlemleri
saat 10:30-12:00 arasında yapılmaktadır.
6. Toptan Satışlar Pazarı: Toptan Satışlar Pazarı, önceden alıcıları belirli olan
veya olmayan, belirli bir miktarın üzerindeki pay işlemlerinin Borsa’da güven ve
şeffaflık ortamında, organize bir piyasada gerçekleştirilmesini sağlamaktadır.
7. Serbest İşlem Platformu: Payları Borsa İstanbul’da işlem görmeyen SPK’a
kayıtlı bazı halka açık şirketlerin paylarının işlem gördüğü Pazar.

26. Pay Piyasası
Normal Emirler: İşlem birimi halinde verilmiş, küsuratsız, tam
olarak 1 lot (1 adet ya da 1 TL nominal) ve katlarından oluşan
emirlerdir. Normal emirleri dört ayrı gruba ayırmak mümkündür.
Ancak tüm çeşitlerde bir fiyat limiti söz konusudur.
Limit Fiyatlı Emirler
Kalanı İptal Et Emirleri
Özel Limit Fiyatlı Emirler
Özel Limit Değerli Emirler

27. Pay Piyasası
Lot Büyüklükleri
Borsa İstanbul’da işlem gören şirketler için standart işlem birimi
veya standart “lot” büyüklüğü, 1 TL nominal değerli paydır. Rüçhan
hakkı kuponları için bir lot, 1 TL değerli rüçhan hakkı kullanım
kuponunu temsil eder.

28. Pay Piyasası
İşlem Miktarı
Bir piyasada, bir seansta ya da belli bir dönemde alınıp satılan (el
değiştiren) menkul kıymet adedidir. Borsa'da, her işlem günü, her iki
seansın işlemleri için ayrı ayrı pay bazında işlem miktarı yayınlanır.
Farklı pazarlarda gerçekleşen işlem miktarları toplandığında, Borsa
İstanbul’un o günkü işlem miktarı ortaya çıkar. Birincil piyasadaki
işlemler ayrı olarak gösterilir.
İşlem Hacmi
Payda gerçekleşen her sözleşmedeki pay sayıları ile işlem
fiyatlarının çarpılması sonucu bulunan miktardır. Tüm payların işlem
hacimleri toplamı, Pay Piyasasının toplam işlem hacmini oluşturur.

29. Pay Piyasası
Ağırlıklı Ortalama Fiyat
Bir sonraki seansta uygulanacak baz fiyatın hesaplanmasına esas teşkil
eden, payın miktar ağırlıklı ve küsuratsız fiyatıdır. Her pay için her seans
öncesinde bir önceki seans işlemleri dikkate alınarak ağırlıklı ortalama
fiyat hesaplanır. Payların ağırlıklı ortalama fiyatları hesaplanırken, değişik
fiyattan ve miktarlardan gerçekleşen ve fiyatı tescil edilen normal emirler
dikkate alınır. (Fiyatın tescil edilmesi için işlemin lot olması ve
gerçekleşmiş işlemin özel emir şeklinde olmaması gerekir.) İşlem günü
sonunda, her pay için aşağıdaki formül kullanılarak hesaplanır:
𝒏
𝑨𝑶𝑭 =
𝒏
𝑴𝒊 𝒙 𝑭𝒊 /
𝒊=𝟏
𝑴𝒊
𝒊=𝟏
Mi = Gerçekleşen emrin içerdiği hisse senedi miktarı
Fi = Gerçekleşen emrin işlem fiyatı

30. Pay Piyasası
Baz Fiyat
Bir sonraki seansta uygulanacak baz fiyatın hesaplanmasına esas teşkil
eden, payın miktar ağırlıklı ve küsuratsız fiyatıdır. Her pay için her seans
öncesinde bir önceki seans işlemleri dikkate alınarak ağırlıklı ortalama
fiyat hesaplanır. Payların ağırlıklı ortalama fiyatları hesaplanırken, değişik
fiyattan ve miktarlardan gerçekleşen ve fiyatı tescil edilen normal emirler
dikkate alınır. (Fiyatın tescil edilmesi için işlemin lot olması ve
gerçekleşmiş işlemin özel emir şeklinde olmaması gerekir.) İşlem günü
sonunda, her pay için aşağıdaki formül kullanılarak hesaplanır:
𝒏
𝑨𝑶𝑭 =
𝒏
𝑴𝒊 𝒙 𝑭𝒊 /
𝒊=𝟏
𝑴𝒊
𝒊=𝟏
Mi = Gerçekleşen emrin içerdiği hisse senedi miktarı
Fi = Gerçekleşen emrin işlem fiyatı

31. Pay Piyasası
Fiyat Aralığı
Bir pay için seans içinde önerilebilecek en düşük ve en yüksek
fiyatlar o payın "fiyat aralığı"nı oluşturur. Fiyat marjı %10’dur. Baz
fiyata +/- fiyat marjının uygulanması ile (%10 üstü ve %10 altı
şeklinde) her seans için ilgili payın/kıymetin fiyat aralığı
hesaplanmış olur. Bu hesaplamalar sistem tarafından otomatik
olarak yapılır. Üst sınır, uygun olan üst fiyat adımına, alt sınır ise alt
fiyat adımına yuvarlanarak belirlenir. Rüçhan hakkı kupon pazarında
fiyat marjı %25’tir.

32. Pay Piyasası
Fiyat Adımı
Fiyat adımı, her pay fiyatı için bir defada gerçekleşebilecek en küçük fiyat değişimidir. Payların
fiyat adımları, baz fiyatlarına göre belirlenir. Baz Fiyat Aralığı – Fiyat Adımı Tablosu adı
verilebilecek aşağıdaki tabloda çeşitli baz fiyat aralıkları ve bu aralıkların her biri için, belirli
seviyelerdeki baz fiyat artışına paralel olarak artan bir biçimde, adımlar tanımlanmıştır. Emir
girilirken bu fiyat adımlarına uymak zorunludur. Bu baz fiyat-fiyat adımı tablosu paylar ve rüçhan
kuponları için geçerlidir. Borsa yatırım fonları için ayrı bir fiyat adımı kullanılmaktadır.

33. Pay Piyasası
Kredili İşlem, Açığa Satış ve Menkul Kıymet Ödünç İşlemleri
Açığa satış işlemi, sahip olunmayan sermaye piyasası araçlarının
satılmasını ya da satışına ilişkin emrin verilmesini ifade eder.
Açığa satış işlemi gerçekleştirebilmek için emrin baştan açığa satış
emri olarak girilmesi gerekir.
1 Ekim 2010 tarihinden itibaren uygulamaya alınan A, B ve C
sınıflandırması kapsamında B ve C listelerinde yer alan paylar,
hangi pazarda işlem gördüğüne bakılmaksızın kredili işleme ve
açığa satış işlemine konu olamamaktadır.

34. Pay Piyasası
Borsa İstanbul Pay Piyasası Seans Saatleri
PP (Ulusal Pazar, Kurumsal Ürünler Pazarı, İkinci Ulusal Pazar,
Serbest İşlem Platformu) ve GİP
1. Seans
09.15-12.30
2. Seans
14.00-17.40
Gözaltı Pazarı
14.00-17.40

35. Gelişen İşletmeler Piyasası
Borsa kotasyon şartlarını sağlayamayan gelişme ve büyüme
potansiyeline sahip, şirketlerin sermaye piyasalarından fon
sağlamak amacıyla ihraç edecekleri menkul kıymetlerin işlem
görebileceği şeffaf ve düzenli bir ortam yaratmak amacıyla Borsa
İstanbul bünyesinde ayrı bir piyasa olarak Gelişen İşletmeler
Piyasası (GİP) kurulmuştur.

36. Borçlanma Araçları Piyasası
Borçlanma Araçları Piyasası, sermaye piyasası mevzuatında “Nitelikli
Yatırımcı” olarak tanımlanan yatırımcılar tarafından satın alınabilecek
sermaye piyasası araçlarının ihraç işlemlerinin (birinci el) gerçekleştirildiği
Nitelikli Yatırımcıya İhraç Pazarı ve ikinci el sabit getirili menkul kıymet
işlemlerinin gerçekleştirildiği Kesin Alım-Satım, Repo-Ters Repo, Menkul
Kıymet Tercihli Repo ve Bankalararası Repo Ters Repo Pazarları ile Pay
Piyasası’nda işlem gören, BIST 30 Endeksi’ne dâhil paylardan Borsa
Başkanlığı tarafından uygun görülen payların işleme konu olduğu Pay
Senedi Repo Pazarı ile Türkiye Cumhuriyeti Hazinesi tarafından ihraç
edilen ve Borsa kotunda bulunan dış borçlanma araçlarının işlem gördüğü
Uluslararası Tahvil Pazarı’ndan oluşmaktadır. Borçlanma Araçları
Piyasası'nda, Türk Lirası ve döviz ödemeli ihraç edilmiş; borçlanma
araçları, menkul kıymetleştirilmiş varlık ve gelirlere dayalı borçlanma
araçları, kira sertifikaları, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası tarafından
ihraç edilen likidite senetleri ile Borsa Yönetim Kurulu tarafından işlem
görmesine karar verilen diğer sermaye piyasası araçları işlem görebilir.

37. Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasası
İzmir Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsasının Borsa İstanbul ile birleşmesiyle, vadeli işlemler 5
Ağustos 2013 tarihinden itibaren, bu piyasada yapılmaya başlamıştır.
Aralık 2013 tarihi itibariyle Borsa İstanbul Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasasında sadece vadeli
işlem sözleşmeleri (futures) işlem görmektedir. Dayanak varlıklar şunlardır:
Pay senetleri (10 adet pay senedi)
BİST30 fiyat endeksi
Türk Lirası/ABD Doları kuru, Türk Lirası/Euro kuru, Euro/ABD Doları çapraz kuru
Ege Standart 1 baz kalite pamuk,
Anadolu kırmızı sert baz kalite buğday
Saf altın (TL/Gram)
Saf altın (ABD Doları/ons)
Baz yük elektrik

38. Kıymetli Madenler ve Kıymetli Taşlar Piyasası
İstanbul Altın Borsasının tüzel kişiliğinin sona ermesiyle kıymetli
madenler ve taşlar bu piyasada işlem görmeye başlamıştır (30 Mart
2013).
Kıymetli Madenler piyasasında; altın, gümüş, platin ve paladyum
Elmas ve Kıymetli Taş piyasasında; has elmaslar ile her tür ve
şekilde parlatılmış elmaslar işlem görmektedir.