1. ӨГӨГДӨЛ БА ДОХИО
Мэдээлэл технологийн тэнхим Ү. Ойдов

2.  Физикийн түвшин нь дамжуулах орчингоор өгөгдлийг
цахилгаан дохио болгон шилжүүлэх гол чухал үйл
ажиллагаатай. Алсын зайн төв удирдлагаар дуу чимээг
гаргаж,ажлын станцаас хөдөлгөөнтэй зураг илгээх,
компьютерын өөр бусад зүйлийн тоогоор
илэрхийлэгдсэн бүртгэлийг цуглуулах, өгөгдлийг
дамжуулж байгаа эдгээр үйл ажиллагааны орчинд
хөндлөнгөөс сүлжээний холболт ордог. Өгөгдлийг
хэрэглээгээр нь хувь хүний хэрэглээ , хувь хүн
хэрэглэдэггүй хэрэглээ гэж байдаг ба энэ нь сүлжээн
дээр л ингэж биелнэ. Жишээ нь: гэрэл зургын анхных нь
хэлбэрийг өөрчлөх ѐстой байсан бол энэ нь үйлдлийг
хиих гэж байгаа орчин нь хүлээн зөвшөөрч чадна.
Дамжуулагч орчин нь физикийн чиглэлийн дагуу үйл
ажилгааг нэвтрүүлдэг.
 Өгөгдөл нь цахилгаан сорогзонгийн дохио болон
дамжуулагддаг ѐстой.

3.  Аналог ба дижитал дохио
 Өгөгдөл ба дохио нь аналог, дижитал хэлбэрийн аль
алиныг нь үзүүлж чаддаг.
 Аналог өгөгдөл, дижитал өгөгдөл
 Өгөгдөл нь аналог,дижитал дохио болж чаддаг. Аналог
өгөгдлөөр мэдээллийг дамжуулахад тасралтгүй
үргэлжилдэг, дижитал өгөгдлөөр мэдээлийг дамжуулахад
салангад хэлбэрээр дамждаг. Жишээ нь: цаг бол аналог
дохио,цаг нь 1цаг,1 минут, 1 секунд бүрт гарт мэдээллийг
тасралтгүй өгдөг. Дижитал цаг, жишээ нь:8.05-8.06 руу
шилжиж өөрчлөгдөх нь цаг ба минутад мэдэгддэг.

4.  Аналог өгөгдөл,хүн төрөлхтөн дууг бүтээсэн, ажилд авах хэмжээ нь
үргэлжилсээр гэх мэт. Агаар мандалд аналог долгион бий болсон.
Үүгээр чанга яригчийг гайхагдуулж чадсан ба аналог дохион хэв
маягыг нь сэргээн засварласан ба мөн адил дижитал дохиог ч
сэргээн засварласан.
 Дижитал өгөгдөл нь үнэ өртөгөө тус тусд нь авах. Жишээ нь:
өгөгдөл бол компьютерын санах ойд төрөл төрлөөрөө тус тусдаа
нөөцлөгддөг. Хүмүүс дижитал дохиог сэргээн засварлаж чадсан
буюу аналог дохиод дамжуулагч орчин нөлөөлснөөс болж
солигдсон.
 Өгөгдөл нь аналог ч болдог, дижитал ч болдог. Аналог өгөгдөл бол
тасралтгүй үргэлжилдэг ба тасралтгүй утгатай. Дижитал өгөгдөл
салангад хэлбэртэй ба дискрет утгатай байна.

5.  Аналог ба дижитал дохионууд
 Аналог ба дижитал дохионуудын аль ч дохио нь өгөгдлийг
үзүүлж чаддаг. Аналог дохио нь цаг хугацаа, хүчдлийн
түвшингийн хувьд олон эцэс төгсгөлгүй утгатай байдаг. А
утгаас Б утга руу долгион шилжиж, энэ нь тодорхой үед
үргэжилснийг заах ба энэ замын дагуу хязгааргүй олон тоон
утгуудыг аналог дохио багтаадаг. Дижитал дохион утгыг
тодорхойлоход зөвхөн хязгаартай тоо байдаг. Иймээс утга нь
ямар нэгэн тоо байдаг ба дижитал дохио нь дандаа 1,0 энгийн
хялбар тоон утгатай. Хамгийн жирийн перпендикуляр тэнхлэг
дээр энэ 2 дохиог дүрсэлж үзүүлдэг. Дохионы хязгаар буюу
утгыг босоо тэнхлэг үзүүлдэг. Хэвтээ тэнхлэг нь хугацааг
үзүүлдэг. 3.1-р зурагт аналог дохио,дижитал дохиог харуулав.
Муруй зураасаар аналог дохио үзүүлж хязгааргүй тоон
утгуудын цэгийг харуулав. Дижитал дохиог босоо шугамаар ,
утгаас утга руу гэнэтийн санаандгүй байдлаар дохио шилжиж
байгааг үзүүллээ.

6. ДОХИО НЬ АНАЛОГ,ДИЖИТАЛ ГЭСЭН 2 ХЭЛБЭРТ
БАЙДАГ. АНАЛОГ ДОХИО НЬ ХЯЗГААРГҮЙ ТООН
УТГАТАЙ. ДИЖИТАЛ ДОХИО НЬ ХЯГААРДМАЛ
УТГАТАЙ

7. ҮЕЛЭХ АНАЛОГ ДОХИОНУУД
 Үелэх аналог дохиог энгийн буюу нийлмэл ангилдаг. Энгийн үелэх
аналог дохио , синусоид дохио, энгийн хялбар дохио дотор
хамаарагдахгүй. Ниймэл үелдэг аналог дохио бол синусоид дохионы адил
тай
 Синусоид дохио
 Үелдэг аналог дохион хамгийн гол үндсэн суурь нь синусоид дохио юм.
Бид энгийн хэлбэлзсэн муруйг ой ухаандаа төсөөлж ,энэ нь
тасралтгүй, тайван, тогтвортой, хэлбэрээ алдахгүй давтагдаж өөрчөгддөг.
3.2-р зурагт синусиод дохиог үзүүлэв.
 Бид C хавсралтаас синусиод дохионы математик хандлагыг ойлгож
зөвшилцөх хэрэгтэй.
 Синусиод дохио нь 3 параметрыг үзүүлдэг. 1. Өндөр далайц
 2. Давтамж
 3. Фаз
 Ийм 3 параметрээр синусиод дохиог тодорхойлдог.

8. ӨНДӨР ДАЛАЙЦ
 Дохионы өндөр далайц нь өндөр хүчдлийн
абсолют утга, пропорциональ чадалыг заадаг.
Цахилгаан дохионд өндөр далайцийн хүчдэл нь
хэвийн хэмжээтэй байдаг.
 Жишээ 3.1
 155-170 вольтын өндөр давтамжийн синусоид
дохиог чиний байшингийн эрчим хүч үзүүлж
чаддаг. Ингэснээр чи энгийн зүйлийг мэдэж
байгаа ба энэ нь америкийн эрчим хүч. Айл
гэрүүд 110-120 вольт.

9. 2 ДОХИОН ФАЗ БА ДАВТАМЖ НЬ ИЖИЛ, ГЭВЧ
ДАЛАЙЦУУД НЬ ӨӨР ЮМ.

10.  Энэ зөрчилдөөн нь заавалтгүй учир
шалтгаантай, энэ 2-ын гол үндэс нь дундаж
квадрат утганууд юм. Дохионы квадрат зэрэг
ба дундаж далайцийн утгыг тооцоолдог.
Өндөр утга нь 2112 *rms тэнцүү утгатай.

11. ДАВТАЛТ БА ДАВТАМЖ
 Дохионд 1 гүйцэд давтагдах нь чухал, секунд,
цагт үр дүн нь гарч давталт юм. Давталтын тоо нь
давтамж юм. Давталт ба давтамж 2-ын онцгой
шинж чанарыг олж тэмдэглэлээ. Давталт бол
давтамжийн эсрэг нь, давтамж бол давталтын
эсрэг. Томъѐог үзүүлэв.
 f= 1/T ба T=1/f
 3.4-р зурагт 2 дохио ба давтамжуудыг харуулав.

13.  Давталт секундээр, давтамж нь герцээр
хэмжигддэг. Давталтыг секунд гэдэг
хэмжигдэхүүнээр тодорхойлдог. 3.1-р
хүснэгтэд давталт ба давтамжийн хэмжих
нэгжийг харуулав.

15. ФАЗ
 Фаз гэдэг нэр томьео нь хугацааны хувьд дохионы
хэлбэрийн байрлалаар тодорхойлогдоно.бид ямар нэгэн
долгионыг хугацаана хэвтээ тэнхлэгийн дагуу урагшлуулах
болон эсрэгээр нь болгож чадна.фаз нь шилжилтийн нийт
хэмжээгээр тодорхойлогдоно.энэ байдал эхний давталтаар
илэрдэг.
 Фаз бол радиан болон градусын хэмжээтэй.[360 градус нь
2n радиан;1градус нь 2n/360 радиан мөн 1 радиан
360/(2n)].Фаз 360 градусаар хугацааны төгсгөлд шилжилт
хийх тохиромжтой,фаз хугацааны ½ т 180 градусаар
шилжилт хийх тохиромжтой мөн хугаацааны 1/4т
90градусаар шилжилт хийх тохиромжтой байдаг.Зураг 3.5

16. А.0 градус
B.90 градус 1/4Т
C.180 градус