1. Мэдээлэл технологийн тэнхим Ү. Ойдов

2.  Сүлжээ бол ямар нэгэн дамжууллын орчин
ашиглан холбогдсон төхөөрөмжүүдийн багц
юм. Тухайн төхөөрөмж нь компьютер, принтер
зэрэг өгөгдөл дамжуулах болон бусад
төхөөрөмжөөс мэдээлэл хүлээн авахад
тохиромжтой байна.
Processing-Хуваан боловсруулах
 Distributed
Ихэнхи сүлжээнүүд хуваан боловсруулах
аргыг хэрэглэдэг. Энэ үед хийх ажлуудаа хэд
хэдэн компьютерт хуваан өгдөг. Нэг том
машин бүх ажиллагааны хариуцлагыг
хүлээхгүйн тулд салангид компьютеруудад
ингэж хуваадаг байна.

3.  Сүлжээ үндсэн хэдэн шалгуурыг хангасан байх шаардлагатай.
Үүнд: гүйцэтгэл, найдвартай болон аюулгүй байдал.
Performance-Гүйцэтгэл
 Дамжууллын хугацаа болон хариу өгөх хугацаагаар хэмжигдэнэ.
Дамжууллын хугацаа гэдэг нь нэг төхөөрөмжөөс нөгөө
төхөөрөмж хүртэл өгөгдөл ямар хугацаанд хүрэхийг хэлнэ.
Хариу өгөх хугацаа гэдэг нь өгөгдөл ирж буй тухай асуугаад
хариу өгөх хүртэл өнгөрөх хугацаа. Гүйцэтгэл нь төхөөрөмж
болон хэрэглэгчийн тоо, дамжууллын орчин, холбогдсон
төхөөрөмжүүдийн ажиллах чадвар, программ хангамжийн
бүтээмжээс шалтгаална. Гүйцэтгэл нь үндсэн хоѐр зүйлээр
тодорхойлогдоно: нэвтрүүлэх чадвар, саатал удаашралт. Бид
нэвтрүүлэх чадвар нь их, саатал удаашралт нь бага байхыг хүснэ.
Тэгэхдээ энэ хоѐр чанар нь эсрэг тэсрэг. Сүлжээгээр их юм
дамжуулахын тулд бид нэвтрүүлэх чадвараа нэмэгдүүлж болно,
гэвч хэт ачааллаас болж саатал удаашралт нэмэгдэнэ.

4. Reliability-Найдвартай байдал
 Найдвартай байдал нь мэдээллийн үнэн зөв
байдлаас гадна алдааны давтамж, алдаагаа
засахад зарцуулагдах хугацаа мөн сүлжээнд
ямар нэг гэмтэл гарахад ажиллаж чадах хүчин
чадал зэргээс хамаарна.
Security-Аюулгүй байдал
 Аюулгүй байдал гэдэгт зөвшөөрөлгүй
хандалтаас хамгаалах, өгөгдлийг гэмтэхээс
хамгаалах, дүрэм журмыг биелүүлэх,
өгөгдлийн саатал алдагдлыг хянах зэрэг
багтана.

5. Type of connection-Холболтын төрлүүд
 Сүлжээ гэдэг нь хоѐр ба түүнээс дээш тооны
төхөөрөмж дамжууллын орчин ашиглан
холбоглсоныг хэлнэ. Холболт гэдэг нь нэгээс
нөгөөд өгөгдөл дамжих зам юм. Хялбараар
хоѐр цэгийг холбосон зураас гэж төсөөлж
болно. Хоѐр төхөөрөмж хоорондоо
холбогдохын тулд нэгэн зэрэг нэг холболтонд
холбогдсон байх шаардлагатай. Холболтын
хоѐр төрөл байна: халз мөн салаалсан.

6.  Point to point-халз
 Халз холбохын тулд хоѐр төхөөрөмжийг
хооронд нь холбох тусгай холболт хэрэгтэй.
Холбогч шугамны бүхий л багтаамж хоѐр
төхөөрөмжийн хооронд дамжуулалт хийхэд
зориулагдсан байна. Ихэнхдээ хоѐр төгсгөлийг
нь холбохын тулд утас эсвэл кабель ашигладаг
боловч хэт богино долгион, хиймэл дагуулын
холболт ч болно. Удирдлагаараа
телевизорынхоо сувгийг солихдоо та хэт улаан
туяагаар холоос удирдлага болон телевизорын
удирдлагын систем хоѐрын хооронд халз
холболт хийж байгаа юм.

7.  Multipoint-салаалсан
 Энэ холболтын үед хоѐр ба түүнээс дээш тооны
төхөөрөмж нэг холболтыг хуваан хэрэглэдэг.
Салаалсан холболтын орчинд холбогч шугамны
багтаамжийг орон зайн үүднээс эсвэл цаг
хугацааны үүднээс хуваан хэрэглэдэг. Хэрвээ
хэд хэдэн төхөөрөмж холболтыг зэрэг ашиглаж
байвал үүнийг орон зайн хуваалт гэнэ. Хэрвээ
төхөөрөмжүүд дарааллан хүлээх хэрэгтэй
байвал цаг хугацааны хуваалт гэнэ.

8.  Топологи гэдэг нь тухайн сүлжээ физикийн
хувьд яаж төлөвлөгдсөнөөс хамаарна. Хоѐр ба
түүнээс дээш төхөөрөмж холболтыг үүсгэнэ.
Хоѐр ба түүнээс дээш холболт топологийг
үүсгэнэ. Топологи гэдэг нь холбогдож буй
төхөөрөмжүүдийн болон холболт хоорондын
хамаарлыг геометр хэлбэрээр нь
илэрхийлснийг хэлнэ. Үндсэн дөрвөн төрлийн
топологи байна: одон, шугаман, торон,
цагирган.

9. Mesh-Торон топологи
 Энэ топологит төхөөрөмж бүр бусадтайгаа халз
холбогдоно. Тухайн нэг холболт зөвхөн тэр хоѐр
төхөөрөмжийн хооронд л дамжуулалт хийнэ. n
зангилаатай торон сүлжээнд хэдэн холболт
хэрэгтэйг олохын тулд эхлээд төхөөрөмж бүр
бусадтайгаа холбогдоно гэдгийг санах хэрэгтэй.
Эхний зангилаа n-1 зангилаатай, 2-р зангилаа n-1
зангилаатай гэсээр n-р зангилаа n-1 зангилаатай
холбогдоно. Ингэснээр бидэнд n(n-1) холболт
хэрэгтэй болно.холболт бүр бүрэн дуплекс гэж
үзвэл бид зангилааныхаа 2-т хувааж болно.
Тэгэхээр өөрөөр хэлвэл торон топологийн үед
бидэнд
 n(n-1)/2
 тооны дуплекс холболт шаардагдана.
 Энэ олон холболтыг байрлуулж зохицуулахын тулд
төхөөрөмж бүр бусад n-1 төхөөрөмжтэйгээ
холбогдох n-1 тооны оролт гаралтын порттой байх
ѐстой.

10.  Бусад топологиудтай харьцуулахад хэд хэдэн давуу
талтай. Нэг холболтоор зөвхөн хоѐр төхөөрөмжийн
хооронд мэдээлэл дамжих учир олон төхөөрөмж
нэг шугамыг хувааснаас илүү саатал гарах нь
багасна. Мөн торон топологи нь бат бөх чанартай.
Нэг холболт тасрахад бүхэл системийн хувьд
нөлөөлөхгүй. Нууцлал аюулгүй байдлын хувьд
илүү. Мэдээлэл бүр тусгай нэг л шугамаар дамжих
учир зөвхөн төлөвлөгдсөн хэрэглэгч л түүнийг
харах боломжтой. Физикийн хил хязгаар нь бусад
хэрэглэгчдийг мэдээлэлд хандахаас урьдчилан
сэргийлдэг. Эцэст нь халз холболт нь алдааг
амархан тогтоож тусгаарлаж чаддаг. Ямар нэгэн
алдаатай байж болох холболтыг устгахын тулд
дамжуулалт хүчингүй болж болно. Энэ чанар нь
сүлжээг зохицуулагчид алдаа гарсан байрлалыг
нарийн тогтоож, үүссэн шалтгаан болон шийдлийг
нь олоход тусалдаг

11.  Торон топологийн гол сул тал нь хэрэглэгдэх
кабелийн болон оролт гаралтын портын тоо юм.
Төхөөрөмж бүр бусад төхөөрөмжтэйгээ холбогдох
учир холболт хийхэд хүндрэлтэй. Мөн маш олон
тооны утас кабель зэргийг шал, хана, тааз зэрэг
газруудаар байрлуулахад төвөгтэй. Сүүлд нь их
хэмжээний кабельд мөнгө их зарцуулагдана. Ийм
шаалтгаануудаар торон топологийг хосолсон
топологийн гол компьютерүүдийг холбон суурь
шугам болгон ашигладаг.
 Торон топологийг орон нутгийн албан газруудын
утасны шугамуудыг холбоход ашигладаг, учир нь
орон нутгийн албан газрууд бүгд хоорондоо бие
биентэйгээ холбогдож байх ѐстой.

12.  Star-Одон топологи
 Төхөөрөмж бүр hub гэж нэрлэгдэх төв удирдлагын
төхөөрөмжид халз холбогдоно. Төхөөрөмжүүд
нөгөөтэйгээ шууд холбогдохгүй. Торон топологиос
ялгаатай нь төхөөрөмжүүд хооронд шууд дамжуулалт
хийгддэггүй. Төв удирдлагын төхөөрөмж нь
дамжуулагчийн үүрэг гүйцэтгэдэг. Аль нэг төхөөрөмж
нөгөөдөө мэдээлэл дамжуулахыг хүсвэл эхлээд төв
удирдлагын төхөөрөмж рүү дамжуулж, дараа нь төв
удирдлагын төхөөрөмж мэдээлэл очих ѐстой төхөөрөмж
рүү дамжуулна.
 Торон топологийг бодвол илүү өртөг багатай. Нэг
төхөөрөмжид бусадтайгаа холбогдохын тулд нэг кабель,
нэг порт л хэрэгтэй. Энэ нь одон топологийг
суурилуулахад илүү амар болгоно.
 Одон топологи нь мөн бат бөх чанартай. Нэг холболт
тасрахад зөвхөн тэр холболтонд л нөлөөлж бусад нь
хэвийн ажиллана. Энэ нь алдааг хурдан тогтоож
тусгаарлахад тусална. Hub ажиллаж байгаа тохиолдолд
энэ нь холболтын алдааг хянаж, алдаатай холболтыг
алгасна.

13.  Энэ топологийн нэг том сул тал нь бүр
төхөөрөмж hub-аас шалтгаалж байгаад оршино.
Hub ажиллахаа больвол сүлжээ тэр чигтээ
унана.
 Төхөөрөмж бүр зөвхөн hub-д холбогдох учир
торон топологиос хамаагүй бага кабель
хэрэглэгдэнэ. Гэхдээ бас үүнээс болж одон
топологи нь цагирган, шугаман топологиудаас
их кабель ашигладаг.
 Одон топологи нь 13-р бүлэгт үзэх дотоод
сүлжээнд хэрэглэгддэг. Өндөр хурдны дотоод
сүлжээнүүд төв удирдлагын hub-тай одон
топологийг ашигладаг.

14. Bus-Шугаман топологи
 Өмнөх жишээнүүд бүгд халз холболттой байсан
бол энэ топологи нь салаалсан холболттой. Нэг
гол суурь кабель нь төхөөрөмжүүдийг
сүлжээнд холбоно.
 Зангилаанууд суурь кабельд холбох утас болон
хаалтны тусламжтайгаар холбогдоно. Холбох
утас нь гол кабель болон төхөөрөмжийг
хооронд нь холбоно. Хаалт металл гадаргууг
кабельтай холбоход зориулагдан гол шугаманд
холбогдох зүйл юм. Дохио гол кабелиар
дамжихдаа энергинийхээ хэсгийг халаалтанд
зарцуулдаг. Тиймээс дохио хэр хол дамжина
төдий чинээ сул болно. Тийм болхоор хаалт
болон хаалт хоорондын зайнд тодорхой
хэмжээний хязгаар байдаг.

15.  Давуу тал нь суурилуулахад амар. Гол кабель
нь хамгийн бүтээмж ихтэй байх ба бусад
төхөөрөмжүүд нь янз бүрийн урттай холбох
утсуудаар түүнтэй холбогдоно. Тиймээс
шугаман топологи нь торон, одон
топологиудаас бага кабель ашиглана. Жишээ нь
нэг өрөөнд байгаа дөрвөн төхөөрөмжийг
хооронд нь одон топологиор холбовол hub-д
холбогдох зориулалттай дөрвөн төрлийн урттай
кабелиүд хэрэг болно. Харин шугаман
топологийн хувьд ийм асуудал гарахгүй.
Зөвхөн гол кабель л сунахад хангалттай ба
холбол утаснууд нь гол кабелийн хамгийн ойр
байгаа цэгт холбогдоно.

16.  Сул тал нь холболт хийхэд мөн алдааг тусгаарлахад
хэцүү. Суурилуулахдаа ихэвчлэн гол кабелийг бүтээмж
ихтэй байхаар загварчилна. Энэ нь нэмж төхөөрөмж
холбоход хэцүү юм. Хаалтан дээрхи дохионы тусгал нь
мэдээллийн чанарыг бууруулах аюултай. Үүнийг
өгөгдсөн кабелийн уртаас шалтгаалан төхөөрөмжийн
тоо болон байрлалыг хязгаарласнаар шийдэж болно.
Төхөөрөмж нэмж холбох нь өөрчлөлт хийхэд эсвэл гол
кабелиа солиход хүргэж болох юм.
 Мөн гол кабельд ямар нэг асуудал үүсвэл бүх
дамжуулалт зогсоно. Гэмтсэн хэсэг мэдээллийг ирсэн
чиглэлд нь буцааж хоѐр чиглэлд хоѐуланд нь чимээ өгнө.
 Шугаман топологи нь эртний дотоод сүлжээнд
ашиглагддаг байсан анхны топологиудын нэг юм.
Этернетийн дотоод сүлжээнд шугаман топологийг
хэрэглэж болох боловч 13-р бүлэгт үзэх шалтгаанаас
болоод тийм ч их хэрэглэгддэггүй.

17. Ring-Цагирган топологи
 Төхөөрөмж бүр хажуудаа байгаа хоѐр төхөөрөмжтэй
халз холбогдоно. Дохио цагиргын дагуу нэг чиглэлд
дамжуулагдах ба очих газраа хүрэх хүртэл нэг
төхөөрөмжөөс нөгөө рүү дамжих болно. Төхөөрөмж бүр
давтагчийн үүрэг гүйцэтгэнэ. Өөр хэрэглэгчид
хаягласан дохио хүлээн авах үедээ төхөөрөмж бит
бүрийг сэргээн цааш дамжуулна.
 Цагирган топологи нь суурилуулахад хялбар.
Төхөөрөмж бүр зөвхөн хоѐр хөрш төхөөрөмжтэйгээ
холбогдоно. Төхөөрөмж нэмж болон хасахад хоѐр
холболт солиход л хангалттай. Хоѐр хязгаарлалт нь
зөвхөн цагиргын дээд хэмжээний урт ба төхөөрөмжийн
тоо юм. Нэмж хэлэхэд алдааг тусгаарлах чанар нь
хялбар болсон. Ерөнхийдөө цагиргаар байнга дохио
эргэлдэж байдаг. Хэрэв нэг төхөөрөмж тодорхой
хугацаанд дохиог хүлээж авахгүй байвал тухайн
төхөөрөмж дээр алдаа заах болно. Энэ алдаа нь сүлжээг
хянагчид нь асуудал үүссэн байрлалыг зааж өгнө.

18.  Мөн нэг чиглэлийн дамжуулалт нь сул тал
болж болно. Энгийн цагиргын хувьд нэг
холболт тасрахад сүлжээ тэр чигтээ унана. Энэ
дутагдлыг давхар шугамуудаар холбосноор засч
болно.
 Цагирган топологи нь IBM Token Ring гэсэн
дотоод сүлжээг гаргаж ирэхэд өргөн дэлгэрч
байсан боловч өнөөдөр өндөр хурдны дотоод
сүлжээний хувьд түүний хэрэглээ багассан.

19.  Сүлжээ нь холимог топологитой байж болно.
Жишээ нь бид одон суурьтай шугаман
топологийг байгуулж болно. Үүнд суурь нь
одон топологи байх ба түүний салаа бүр нь
тодорхой тооны төхөөрөмжийг шугаман
топологиор холбосон байна.

20. Анхаарал хандуулсан
явдалд баярлалаа.