This is the 4th lesson taught to students of BA (General) at Faculty of Social Sciences and Humanities, Rajarata University of Sri Lanka, Mihintale

1. ජල සම්පත සැළසුම්කරනය සහ සංවර්ධනය
WRMG 3212(20: 20)
B.A. (General) Degree Program
mdvï ie,eiau 4
– ජලාධාර කළමනාකරණය
Rajarata University of Sri Lanka
P.B. Dharmasena
0777-613234, 0717-613234
dharmasenapb@ymail.com, dharmasenapb@gmail.com
https://independent.academia.edu/PunchiBandageDharmasena
https://www.researchgate.net/profile/Punchi_Bandage_Dharmasena/contributions
http://www.slideshare.net/DharmasenaPb
https://www.youtube.com/channel/UC_PFqwl0OqsrxH1wTm_jZeg
LESSON
FOUR

2. ශ්‍රී ලංකාවේ ජලයට සම්බන්ධ වත්මන් වැඩසටහන් පිළිබඳ
සමාවලෝචනයක් කරන්න
පැවරුම - 3
පැවරුම ටයිප් පිටු 2 කට සීමා කරන්න

3. ජලාධාරයක් යනු කුමක්ද?
• ජලාධාරයක් යනු සරල වශවයන්
ගත් කල භූමිය හරහා ගලන ජලය
මුහුදක් ේලක් ගංගාවක් වහෝ වවනත්
ජල පරවාහයකට වැනි වපාදු ජල
කායකට අපවහනය වන්නාවූ
එක්තරා සමස්ත භූවගෝලීය
පරවද්ශයක් වේ.
• ජලාධාර සීමාව වනුවය් ජල මග
වටා ඇති උච්චස්ථාන යාවී අවසන
ජලය ජලාධාරවයන් පිටමන් වන
පහත්ම බිම් වකාටස දක්වා දිවවන
භූමි වර්ඛාවය.
• ජලාධාර භූමියට වබාවහාමයක් ජපය
ලැවබන්වන් වර්ෂාවවන් සහ වැසි
අපධාවවයනි. අපධා ජලවය් පරමාණය
සහ ගුණාත්මය ජලාධාර භූමියට
ඇතිවන විවිධ වවනස්කම් (කැණීම්,
කෘෂිකර්මය, මාර්ග, නගර සංවර්ධන
සහ වවනත් මානව ක්‍රියාකාරකම්)
අනුව වවනස් වේ.

4. ජලාධාර වැදගත් වන්වන් ඇයි?
• ජලාධාරයක සියළුම ජලපරවාහ
අවසන ගලායන්වන් තවත් ජල
කායයකටය. ජල ගුණාත්ම
ආරක්ෂාව සහ පරතිෂ්ඨාපන
කටයුතුවලදී යටාවතට
ඇතිවන බලපෑම සළකා බැලීම
අතයවශයය. උඩාවත සියළුම
දෑ අවසන් වන්වන් යටාවතිනි.
අප සියල්ල ජීවත් වන්වන්
යටාවත බවත් අවප් එදිවනදා
කටයුතු යටාවත ජලයට
බලපාන බවත් අප මතක
තබාගත යුතුය.

5. ජලාධාර කළමනාකරණය
ජලාධාර පරවද්ශවල පරිසර
කළමනාකරණය මූළික වලසම
ඉළක්ක වකාට ගත්වත් වාතය,
භූමිය සහ ජලය වැනි විවශ්ෂිත
කරුණු වලට අදාල ගැටළු
පිළිබඳවය. වබාවහෝ
පරයත්නයන්වග් පරතිඵල වූවය්
ජලයට සහ වාතයට එක්වන
දූෂක ද්‍රවය අඩුකිරීම, වගාඩකල
ඉඩම් දියුණු කිරීම, අපද්‍රවය
ස්ථානයනට සහ දූෂණය වූ
භූගත ජලයට පරතිකර්ම කිරීම,
වඳවී යන සහ තර්ජනයට ලක්වූ
විවශ්ෂිත ආරක්ෂා කිරීම, ජලය
සහ දූෂිත අපධා පරවාහ පාලනය
කිරීමට යහපත් කළමනාකරණ
පිළිවවත් සැළසුම් කිරීම හා තව
වබාවහෝ වද්ය.

6. ජලාධාර වර්ගීකරණය
පරමාණය, ජලාපවහනය, හැඩය, සහ භූමි භාවිත
රටාව මත
– මහා ජලාධාර (වහක්. 50,000 ට වඩා වැඩි)
– උප ජලාධාර (වහක්. 10,000 – 50,000 අතර)
– මිලි ජලාධාර (වහක්. 1,000 – 10,000 අතර)
– ක්ෂුද්‍ර ජලාධාර (වහක්. 100 – 1,000 අතර)
– මිනි ජලාධාර (වහක්. 1 – 100 අතර)

7. ජලාධාර කළමනාකරණවය් මූළධර්ම
• භූමිය එහි හැකියාවට අනුව භාවිතා කිරීම
• පවස් මතුපිට තට්ටුවේ සරුබව ආරක්ෂා කිරීම
• වසර පුරාවටම ජජව ආවරනයක් පවත්වා
ගැනීම
• වැසිජලය ස්ථානීයව සංරක්ෂණය කිරීම
• භූගත ජලය වපාවහාසත් කිරීම සඳහා වභෞතික
වුහයන් ඉදිකිරීම
• අතිවර්ඛ වාරි ජල සැපයුම සඳහා වැසිජල
රැස්කිරීම

8. ජලාධාර කළමනාකරණවය් අරමුණු
1. ජල අපධාවයට හානිවීම් සහ භූමි හායනය පාලනය කිරීම මගින්
පස සහ ජලය සංරක්ෂණය
2. පරවයෝජනවත් කාර්යයන් සඳහා අපධා ජලය භාවිතා කිරීම සහ
කළමනාකරණය කිරීම
3. වඩා කාර්යක්ෂම සහ තිරසර නිශ්පාදනයක් සඳහා ජලාධාර
භූමිය ආරක්ෂා කිරීම, සංරක්ෂණය කිරීම සහ වැඩිදියුණු කිරීම
4. ජලාධාරවයන් ආරම්භවන ජල සම්පත ආරක්ෂා කිරීම සහ
වර්ධනය කිරීම
5. පාංශු ඛාදනය වැළැක්වීම සහ ජලාධාරය මත පාංශු අවසාධිත
වලින් ඇතිවන බලපෑම අවම කිරීම
6. අවකරනය වවමින් පවතින ඉඩම් පුණරුත්ථාපනය කිරීම
7. යටාවත පරවද්ශවල ඇතිවන ගංවතුර සමහන් කිරීම
8. වැසි ජලය වපාළවට කාන්දුවීම වැඩිකිරීම
9. දැව, වගෝචර සහ වනසත්ව සම්පත වර්ධනය සහ වැඩිදියුණු
කිරීම
10. භූගත ජලය හැකි තැන්වල වර්ධනය කිරීම

9. ජලාධාර කළමනාකරණයට බලපාන සාධක
• ජලාධාර ලක්ෂණ
– පරමාණය සහ හැඩය
– භූ ලක්ෂණ
– පස් වර්ග
– භූවිෂමතාවය
• වද්ශගුණික ලක්ෂණ
– හිම පතනය
– වර්ෂාපතනවය් පරමාණය
සහ තීව්‍රතාවය
• ජලාධාරවය් ක්‍රියාකාරිත්වය
- මානව ක්‍රියා
• භූමි පරිහරණ රටාව
– වෘක්ෂ ලතා ආවරනය
– වෘක්ෂ ලතා ඝනත්වය

10. ජලාධාර කළමනාකරණ වයවහාර
• ඝර්ම කළාපීය ජලාධාරවල විවශ්ෂ ලක්ෂණයක්
වන්වන් වසර පුරාම කෘෂිකාර්මික නිශ්පාදනය
සඳහා ශක්ති වයදවුම් ලබාදීමයි.
• වබාවහෝ ඝර්ම කළාපීය රටවල සංවර්ධනය වන
ආර්ිකයට ආධාර වන්වන් කෘෂිකර්මයයි.
• භූමි හායනය සහ ජල දූෂණය සඳහා පරධාන
වහ්තුව වන්වන් තිරසර වනාවන කෘෂිකාර්මික
නිශ්පාදනයයි.
• එබැවින් ඝර්ම කළාපවය් ජලාධාර කළමනාකරණය
සිදුවිය යුත්වත් කෘෂිකාර්මික නිශ්පාදනය, පරිසරය
සුරැකීම සහ දුගීබව තුරන් කිරීම එකවර සළකමිනි.
• ජලාධාර කළමනාකරන වයවහාර වලදී තිරසර භූමි
කළමනාකරණ සංකල්පය භාවිතා කිරීම ඉතා
වැදගත්ය.
• එවස්ම පරිසර වස්වා පරවේශයද පරිසර වස්වා
සඳහා වගවීවම් වැඩසටහන්ද (Payment for
Environmental Services – PES) වඩාත් ඵලදායී
කටයුතුය.
• අදාල පරතිපත්ති, නීති සහ ආයතන නිර්මානය
කිරීමද අතිශයින් වැදගත්ය.

11. ජලාධාර කළමනාකරණවය්දී දුරස්ථ සංවේදනය
(REMOTE SENSING) භාවිතය
• දුරස්ථ සංවේදනය (Remote
sensing) මගින් පස,
භූවිදයාත්මක ස්වරූපය,
ජලාපවහන තත්වය වැනි
ස්වභාවික සම්පත් ඉක්මනින්
හඳුනා ගතහැක.
• ගුවන් සහ චන්ද්‍රිකා ඡායාරූප
මගින් භූමි භාවිතය, තුරු
ආවරණය, බෑවුම, පාංශු
ඛාදනය ආදී වැදගත්
වතාරතුරු ලබා ගත හැක.
• භූමි භාවිත සහ ඒවාවය්
යටිතල වුහයන් වග් ආර්ික
ඇගයීම්ද දුරස්ථ සංවේදනය
මගින් කළහැක.

12. ජලාධාර කළමනාකරණවය්දී භූවගෝලීය වතාරතුරු පද්ධති
(Geographical Information Systems - GIS) භාවිතය
• භූමි භාවිත සිතියම්
ගත කිරීම
• භූමි මායිම් සිතියම්
වලට ඇතුලත් කිරීම
• ජලාධාර පද්ධති
වල ලක්ෂණ
වල්ඛනගත කිරීම
• මාර්ග සළකුණු
කිරීම
ජනගහන සිතියම්

13. හුරුළුවැව වබදුම් ඇළ පරවද්ශයක් GIS භාවිතවයන් සිතියම් ගත කිරීම

14. හුරුළුවැව වබදුම් ඇළ පරවද්ශයක GIS භාවිතවයන් පාංශු
සිතියම පිළිවයල කිරීම

15. තිරසර භූමි කළමනාකරණය
• සම්පත්වල දිගුකාලීන
නිශ්පාදන විභවය තහවුරු
කරමින්ද පාරිසරික
ක්‍රියාකාරිත්වයන් පවත්වා
ගනිමින්ද මිනිසාවග් වවනස්
වන අවශයතා සපුරා
ගැනීමට අදාල නිශ්පාදනය
සඳහා පස, ජලය, සතුන්
සහ පැළෑටිද අඩංගු භූමි
සම්පවත් භාවිතය තිරසර
භූමි කළමනාකරණය වලස
අර්ථ දක්වනු ලැවේ.

16. ශ්‍රී ලංකාවේ භූමි හායනවය් විදයාමානවීම්
• අධික වලස පස වසෝදා
පාළුවීම;
• අධික වරාන් මඩ සහිත
ජලය ගලායෑම;
• පවස් සරුබව හීනවී වබෝග
අස්වනු අඩුවීම;
• කෘෂිකාර්මික ඉඩම් ආන්තික
වීම;
• ඉඩම්
ලවණතාවයට වගාදුරු වීම;
• නායයෑම සහ
• වනාන්තර අහිමිවීම සහ
වන හායනය

17. භූමි හායනය සහ තිරසර භූමි කළමනාකරණය
• භූමි හායනයයනු එහි වභෞතික, රසායනික සහ ජීවවිදයාත්මක
ඵලදායිතාව ක්ෂයවීමයි
• භූමිවය් දිගුකාලීන ඵලදායිතාවය පවත්වා ගැනීමටනම් තිරසර භූමි
කළමනාකරණය අවශයය
• තිරසර භූමි කළමනාකරණය යනු සම්පත්වල දිගුකාලීන නිශ්පාදන
විභවය තහවුරු කරමින් පාරිසරික ක්‍රියාකාරිත්වයන් පවත්වා ගනිමින්
මානව අවශයතා සපුරා ගැනීමට භූමිය භාවිතා කිරීමයි
• භූමියට පස, ජලය, සතුන් සහ පැළෑටිද අඩංගු වේ
• එබැවින් වඩා පරාවයෝගික වලස ගත් කළ භූමිය යනු සමස්ථ පාරිසරික
පද්ධතියම වේ
• ඒ අනුව භූමි හායනය යනු පරිසර පද්ධතියක ක්‍රියාකාරිත්වයද
නිශ්පාදන ධාරිතාවයද දිගු කාලීනව පහත වැටීමයි
• එබැවින් තිරසර භූමි කළමනාකරණය යනු පරිසර පද්ධතියක
ක්‍රියාකාරිත්වයද නිශ්පාදන ධාරිතාවයද පවත්වා ගැනීමයි

18. ශ්‍රී ලංකාවේ පරධාන පරිසර පද්ධති
• වනාන්තර සහ ඒ සම්බන්ධිත
පරිසර පද්ධති - ඝර්ම
කළාපීය වනාන්තර වර්ග,
ගංගාධාර වියළි වනාන්තර,
තෘණ භූමි ආදිය
• අභයන්තර වතත් බිම් පරිසර
පද්ධති - පිටාර තැනි, වගුරු
බිම්, ජලාශ, වතත් විල්ු
• වවරළබඩ සහ මුහුදු පරිසර
පද්ධති - කවඩාලාන, කරදිය
වගුරු, වැලිපර, සහ වවරළ,
කළපු සහ වමෝය, වකාරල්පර
• කෘෂිකාර්මික පරිසර පද්ධති -
කුඹුරු, පළතුරු වගාබිම්, කුඩා
වගාබිම්, එළවළු වගාබිම්,
අපනයන වබෝග වගා බිම්,
වගවතු, වැසිදිය වගා බිම්

19. නිර්වද්ශිත තිරසර භූමි කළමනාකරණ භාවිත
1. ශෂය විදයාත්මක ක්‍රම
• වසුන් වයදීම
• සවමෝච්ඡ වගාව
• ශූනය බිම් සැකසුම
• කාබනික වපාවහාර
වයදීම
• මිශර වබෝග වගාව

20. 2. ජජව විදයාත්මක ක්‍රම
• ජජව වැටි
• තෘණ වැටි
• ආවරණ වබෝග
නිර්වද්ශිත තිරසර භූමි කළමනාකරණ භාවිත

21. 3. වුහාත්මක ක්‍රම
• කුට්ටි කාණු,
• ගල් බැමි
• පාංශු වැටි සහ
කාණු,
• වහල් මළු
තැනීම,
• අගල් පාලන
වුහ
නිර්වද්ශිත තිරසර භූමි කළමනාකරණ භාවිත

22. 4. කළමනාකරණ පරවේශය
• වවනස් කෘෂි පාරිසරික
කළාප (පසද ඇතුළුව)
සඳහා වඩාත්ම සුදුසු
වබෝග වතෝරා ගතයුතුය
• ඒකාබද්ධ ක්‍රම
• සංරක්ෂණ වගාවිතැන,
• බෑවුම් වගාවිබිම් තාක්ෂණය
(SALT),
• වගවතු සංවර්ධනය,
• කෘෂිවන වගාව සහ
• ජලාධාර සංවර්ධනය.
නිර්වද්ශිත තිරසර භූමි කළමනාකරණ භාවිත

23. සංරක්ෂණ වගාවිතැන
https://www.researchgate.net/publication/226618406_Conservation_farming_practices_for_
small_reservoir_watersheds_a_case_study_from_Sri_Lanka
වගාවිතැන් ක්‍රමය පාංශු හානිය (වහක්.ට
වටාන්)
වහ්න් වගාවිතැන
සී සෑම සමග වගාවිතැන
සංරක්ෂණ වැටි සමග වගාවිතැන
වසුන් තීරු වගාවිතැන
හරිත වැටි (සංරක්ෂණ) වගාවිතැන
පඳුරු කැලෑව
වනාන්තර
11.73
12.42
8.33
1.99
1.28
0.25
0.04
පරිශීලනය සඳහා