SlideShare a Scribd company logo
1 of 37
Download to read offline
1
www.mizoramsynod.org
2
www.mizoramsynod.org
KHAWVÊL SUNDAY SCHOOL NI
NOVEMBER 6, 2016
PUITLING SUNDAY SCHOOL
Thupui
PU MÛKA CHANCHIN
Ziaktu
Upa Dr. Laltluangliana Khiangte
SYNOD LITERATURE & PUBLICATION BOARD
3
www.mizoramsynod.org
Published by
Synod Literature & Publication Board
for
Mizo Sunday School Union
Chhut khatna 2016
Copies - 6,000
(All rights reserved)
Printed at
Synod Press
Aizâwl - 796 001
Mizoram
4
www.mizoramsynod.org
THUHMAHRUAI
Kum 1910-a Khawvêl Sunday School Ni hman an a
nih aang khân a kum 107-na kan lo thleng ta reng mai a.
Mizoram Presbyterian Kohhran hnuaia Sunday School pawhin
kum 119-na kan hman mêk laiin, Khawvêl Sunday School Ni
kan hman an aanga a kum 73-na a ni ve chiah ta bawk a.
Pathianin Sunday School rawngbâwlna hi mal a sâwm zêl a,
a lâwmawm hle a ni.
Kum 2016 Khawvêl Sunday School Ni-a puitling lam
zir atân MSSU Committee chuan ‘Pu Mûka chanchin’ a thlang
a. A ziaktu atân Upa Dr. Laltluangliana Khiangte ruat a ni a.
A ziaktu hian, tawi leh fûn kim tak siin Pu Mûka chanchin
ngaihnawm tak a hun takah a rawn ziak zo thei a, a chungah
kan lâwm hle mai.
Pu Mûka hi Mizoram Prebyterian Kohhran tân chuan
pa nih tling, Synod puipaa ang rei ber ni thei khawpa
kohhranhote rin hlawh, Zosâpte hriat leh duhsak ni thei
khawpa rin tlâk leh mi inpe a ni a. Vawiina a chanchin kan
zir tûr pawh hi bengvârthlâk leh ngaihnawmna piah lamah,
hlâwkpui tumin zir vek thei ila a lâwmawm ngawt ang.
(REV. P.C. PACHHUNGA)
Executive Secretary
i/c MSSU
5
www.mizoramsynod.org
KHAWVÊL SUNDAY SCHOOL NI
November 6, 2016
PUITLING SUNDAY SCHOOL PROGRAMME
CHAWHMA INKHÂWM
Hruaitu : Superintendent
|antu chhiar tûr : Hebrai 13:5-8
Hla sak ho : KHB 403
Kristian sipaite u
Thilpêk lâk khâwm leh hlan
Thupui sawi : Pu Mûka chanchin
|hen khatna
Hla sak ho : KHB 399
Lalpa, i rawngbâwla min koh hi
Bânna
CHAWHNU INKHÂWM
Hruaitu : Asst. Superintendent
|antu chhiar tur : Josua 24:14-15; Thup 2:10
Hla sak ho : KHB 18
Aw Lal Pathian, i kutchhuak
thilsiam tinrêng
Thupui sawi : Pu Mûka chanchin
|hen hnihna
Hla sak ho : KHB 261
Isua neih ka duh zâwk
Bânna
6
www.mizoramsynod.org
KHAWVÊL SUNDAY SCHOOL NI
November ni 6, 2016
PUITLING SUNDAY SCHOOL THUPUI
PU MÛKA CHANCHIN
( 1904 – 1998 )
|HEN KHATNA
1. Thuhma: Pu Mûka chanchinkohhranhote zir tûra chhawp
chhuah a lo ni ta hi a lâwmawm hle mai. Pu Mûka kha Synod
puipaah kum 42 chhûng teh meuh ang a nih avângin kohhran
tân banpui nih a tling. A nuna thil chhinchhiah tlâk tak chu -
Kristian nun fîm tak a vawng nung tlat hîn kha a ni ngei ang.
Zosâp leh hnam dang mi ropui tak takte chanchin kan zir
hin ang tho khân, Synod puipaa ang rei ber Pu Mûka chanchin
pawh hian belh chian a lo dâwl nangiang mai a. A chanchin
zawng zawng erawh kan sawi kim sêng chuang lo vang. Han
zep lui zeuh ila, Zosâptharan ‘Kan Pathian kan puipa pângngai’
tih hla aanga chhep rem chhunzawma Office Bearers sawi
nâna Puipate tih kan lo hmang ta hi chu a fuh ngawt mai. Pu
Muka nun aanga zir tûr awmte ngun taka ngaihtuah zêl
chungin he thupui hi zir thei ila kan hlâwkpui ngeiin a rinawm.
2. A pian leh mûrna lam: Aizâwl hmâr lama awm Muthi
khuaa miten ‘Tlân tau ram’ an bawh kum 1904 March thlaa
nau lo piang chu a lai ah hmingah Lallianthanga sak a ni a. A
pa chu Mângthâwma Râlte a ni a, a nu chu Chhiarpuivungi a
ni a, Chawngthu a ni ve thung. Lallianthanga hi unau pasarih
inkai kawi zînga a mipa awm chhun leh naupang ber a ni. A
ute zîngah nausên têt laia thi pahnih an awm a, dam khaw
7
www.mizoramsynod.org
chhuakte chu–
1. Ruali w/o Tumbila
2. Mualrawti (Nu hrang laka mi)
3. Chawngzîngi
4. Lalrumi
5. Lallianthanga (Mûka)
A pian hnu lawkah an chhûngin Kristianah an inpe a. An
lal leh upaten Pathian thu âwihhote chu an ngaithei lo va;
chuvângin, Muthi aanga Kristiana inpe chhûngkuate chu lal
Rohrênga ramchhûng Zokhawsângahanpêmkhâwmtaa. Chuta
an chên lai chuan a pa (Mângthâwma) hi a thi a ni.
A nu leh a ute hmeichhe pathum duat rawn a ni a, anmahni
ang bawka nui rawi rawi reng tûrin an duh a; mahse, a mûk
rên reuh a, a nui mai mai lo a ni âwm e. ‘A mûk rîn rên êm
mai’ tia a naupan laia koh uanna ‘mûk’ tih thlûk chu her
danglam hretin ‘Mûka’ tih chu hmingah a pu hlen ta mai niin
a lang. Alai ah hming ai chuan a lo tawi a, lam a nuam bawk a,
Mûka tih chu koh nân ber an hmang ta a. Kum 1907, December
ni 26-ah a nu hovin Aizâwlah baptisma an chang a. Chuta
baptisma chantîrtu Rev. R. Evans (Sâp Putara) chuan baptisma
changhote chhinchhiahna bu-ah chuan Lallianthanga (Mûka)
tiin a hming hi a ziak lût a ni. A hming hnuhnûng zâwk a
dingchang ta a nih chu.
A pa a thih hma êm avângin a nu ho hian an hmeithai ta
râwih râwih a. Kum 1909 vêlah Sakawrhmuituaiah Kristian
ho, Hausâtlova hovin an pêm a. Chumi khuaah chuan an unau
zînga upa ber Ruali leh a pasal Tumbila, Primary sikul zirtîrtu
te chhûngkua chu an bêl deuh ber a. Sakawrhmuituai aang
chuan Tarbâwkah an insawn thla a, chuta angin Lungdaiah
Khumi khawper te nên an inawm fin ta a ni.
3. Zirna lam: Naupang fel ve tawh tak a nih hnu chuan
lehkha zir a an ve ta a. Sakawrhmuituai tlâng hmâr lama awm
Lungdai khua aanga inzir anin, kum 1917-ah Lower Primary
8
www.mizoramsynod.org
Scholarship Examinations a bei ve ta mawp mai a, a tling zui
ve mai bawk a. A kum leh 1918-ah chuan Aizâwlah lehkha
zirin Vai Hmeichhe Vêng (tûna a fanu naupang ber Rinchawii
te awmna Khatla-ah hian) sipai ‘bêl nâwtin’ a inhlawh hîn a.
Chu chu a tân hna ha tak a ni. Sum tuakna a nih avângin
lehkha pawh a zir theih phah a. Mahse, chutiang bêl nawh hna
pawh chu hmuh reng theih a ni chuang lo. A kum leh 1919-ah
chuan sipai bêl nâwta inhlawhna chu a hmuh remchân zui theih
tâk loh avângin a lehkha zir lai pawh chu a châwl ta hial a.
Kum 1922 thlengin lo lam hna thawkin a awm ve a; phût luih
kuli te pawhin vawi li (4) lai a thawk ve a ni.
Kan hriat heuh angin kum 1919 aangin harhna boruakin
Zoram a tuam zau zêl a. Chutih laia harhna hruaia Pathian thu
vânga zin kual hîn Tirhkoh Liangkhaia leh Durtlâng lal Suaka
te nên an intawng hlauh a. Inlaichîn hnai ta na nâ na chu
remchâng insiamsakin kum 1923-ah lehkha zir tûrin Aizâwlah
a kal leh ta a. Hemi kum hian a pi (a nu nu) u fapa Liangkhaia
inah a awm a (Pu Mûka kha Rev. Liangkhaia ni Vâni fanu
(Chhiari) fapa a ni). Inrinni apiangin an khaw lamah a haw a,
mahni inchâwma buhfai ak chhuakin Thawhanniah Aizâwl
lam chu a pan leh ta hîn a ni. A tum a ruh ve bawk a ni ang,
chumi kum tâwp exam-ah chuan rin phâk bâka ti hain pâwl
ngaah chuan pakhatna a ni hial nghe nghe.
Kum 1924 leh 1925-ah erawh chuan an lal fate pahnihin
lehkha an zir duh ve avângin, Mission Vênga hmeithai in te
tak tê an leia, chutah chuan an rawngbâwlin a awm ve a. Chaw
chhum te, tui chawi leh thing fawm engkim a thawhsak a. A
hrawk erawh an châwm thung a. Kum hnih chhûng chu a
tlingtla ve thei leh ta mai a. Ei rawngbâwl leh thil ûl dang
thawh kârah taima takin lehkha a zir hîn a. Khâwnvâr pawh a
neih loh avângin zânah chuan mau thing tuah ên hnuaiah lehkha
a zir ve hîn a ni.
9
www.mizoramsynod.org
Taima leh rilru pe taka zir a ni bawk a, Pâwl 6 exam-ah
pahnihna a ni thei ta tho tho a. A thawhrim bâkah Pathian
anpuina a dawng nasa a, pâwl sarih (Middle English School),
chutih laia pâwl sâng ber exam-ah chuan pakhatna a ni ta hial a
ni. Hmeithai fa bakberh tak mai pawh ni se, Kristian tlangvâlin
chuti taka lehkha a zir thei viau mai chu Zosâpte tân chuan thlîr
liam mai mai chi a ni lo. Sawrkâr hotu liante chu an hiante vek
an nih nghâlmaizêlavângin Zosâpte chuan sawrkâr Scholarship
hmuhtîr ve dân an ngaihtuah a. Thla tin `10 a hmu ve ta hîn a,
khatih hun laia chêng sâwm hlutna ngaihtuah chuan a
lâwmawm ngawtin a rinawm.
Ram chhûnga zirna sâng ber a zawh tawh avângin ram
pâwn lama a kal a ngai ta a. Lungawi takin Shillong lamah
High School a zuk zawm ve ta a, zir dân phung te a inchen loh
avângin pâwl sarih tho a zawm leh a ni.
Zirna sâng ûm lai chuan sênso a lo sâng zêl a; mahse,
‘Lalpa nghâktute chuan anpuitu an hmu zêl’ tih chu a nunah a
lo lang leh mai hîn. Laina hnai dang an lo lang leh ta. Shillong-
a High School a kal chhûng hian a u Ruali pasal Tumbilan
tlêm tlêmin a anpui bawk a. (Heta amah lo anpuitu Tumbila
kan tih hi ringtu an nih vânga Zâwngin lal, Lalzîkan a hianpa
nêna a nghaisak hrepa kha a ni nghe nghe.)
Shillong lamah chuan mi ha fate an lo tam tawh tehlul
nên, pâwlsarih chu ha taka zir zovin kum tâwp exam-ah chuan
parukna a la ni thei tho mai a. Tih hat lâwmmanah lehkhabu
pahnih, ‘Rainbow Stair’ leh ‘The Lost Thimble’ a dawng nghe
nghe. High School-a zir chhunzawm zêl chu châk hle mah se,
a scholarship dawn zât pângngai `10 chauh chuan Shillong-a
intun nun chu a harsa hle mai a; in lam aangin pui rengtu tûr
a nei thei si lo. Chutih lai chuan a rûka a lo ngaihtuah ve fo,
Pathian thu zirna hmun Cherra Theological College lama zir
chhunzawm dân a awm theidah law maw tiinAizâwla Kohhran
10
www.mizoramsynod.org
hotute a be râwn a. Stipend-ah thla tin `15 a awm theih tûr thu
a hre ta a. Tichuan, kum 1927-ah Tv. Chalkhûma nên Cherra
lama lehkha zir chhunzawm tûr chuan an kal ta a ni.
Hmêl hriat sa leh lo dawngsawngtu tu mah an neih loh
avângin Cherra khuaah chuan an hawihai hle a. Tûn hmaa Mizo
zirlai lo awm hînte an chhuak zo tawh a, tu mah han belh mai
tûr an hre lo. An vawi khat kalna a nih avângin motor aanga
chhukna hmun tûr pawh an hre lo va, zâwt chawpin an
thuamhnaw nên bus aang chuan an far thla ve nawlh mai a,
pan tûr lam pawh an zawh chawp zêl a ngai. Khawlaia an han
hut deuh vang vang hnu chuan vânneihthlâk takin an zirna
tûra an Principal, Rev. Sidney Evans chuan a rawn hmu hlauh
a, a bangla lamah a hruai ta nghâl a. A in chhûngah a ko lût a,
thingpuia intîr hnu chuan class a lâk hun a lo nia, an puanthuah
chu hnutchhiahin class lamah a hruai ve ta nghâl mai bawk a.
Tûnlaia admission kalphung nên chuan a inang lo ngei mai.
Chumi nia an zir tûr an zawh hnuah chuan an awmna tûr hostel-
ah an inpu lût ve ta a. An awmna tûr hostel lah chu in ruak
huau mai hi a ni a, chaw siamna (mess) zawm tûr eng mah a
awm lo va, bungbêl leh eitûr an lamkhâwmchawp a. Tlangvâla
pumpa chuan chaw han inchhum chawp chu an lo harsat vak
lo va, chaw zawng an nghei bîk lo. Engkim indap chawp vek a
ngai a, Cherra khuaah chuan sâp awng lah chu a lo tuallêng lo
hle a. Vai awng ni se an thiam chuang si lo nên, Shillong lama
a Khasi awng thiam chhun chhun chu rim takin a hmang
chhunzawm ta naw naw a ni ber mai.
Khasi awng chu loh theih loha thiam a ngai ta a, a zir
ngawrh chho ta hle a. Tin, Pathian thu zirna lamah chuan sâp
awng thiam hle a lo ngai bawk a. Theihtâwp chhuah mah se a
kum khatnaah chuan mi panga lai tluk lovin parukna a ni pha
hrâm a. Mahse, theihtâwp tak meuh chhuaha insangmar a nih
avângin a kum hnihna 1928-ah chuan kum tâwp exam-ah
pahnihna a ni thei ta a. Tha thlah lovin a zir chhunzawm zêl a.
11
www.mizoramsynod.org
A kum thumna 1929-ah chuan pakhatna a ni ta hial a, hma a
sawn ha hle a ni. Pakhatna Special Prize atân Principal chuan
Parker Pen a pe a, chu kawlawm zet chu chutih lai chuan hlu
tak a ni. Parker Pen hmang pha chu mi tlêm tê chauh an ni a,
ngaih hlut loh chi pawh a ni lo. Tin, mamawhna avângin Khasi
awng pawh chu a zir zêl a, a lo thiam ve ta hle a. Pathian thu
hril thei khawpin Khasi awng chu a thiam ta nghe nghe a ni.
Cherra-a zir theih chin (Advanced Grade) Pathian thu a
zir zawh tawh hnu chuan, hmun dangah lehkha a zir
chhunzawm ta lo va. Hnathawh hnua inzir vârna chi dang neuh
neuh bâk chu zirna sâng zâwk a ûm zui thei ta lo. Pathian
malsâwmna avânga zirna lamah a kal tluan hin êm avângin
Serampore lama Licence of Theology (L.Th.) zir theihna chu
an Principal chuan a sawi hmuh a. Chumi zûlzui chuanAizâwl
lama kohhran hotute chu a’n dîl chhin a. Mahse, a rem ta lo
va, hnathawk tûrin Mizoramah a chhuak ta zâwk a ni.
Eng pawh ni se, Advanced Grade zawh theih kha thil hlu
tak a ni.Ani hmaa lo zir tawhte chu Chhuahkhama, Liangkhaia,
Saiaithanga te ho kha an ni a. Cherra Principal Report-a a lan
dân chuan, hêng Advanced Grade-a Course pawimawh zual
zawhnate hi Wales rama siam leh Wales ram lama en dik a nih
avângin Cherra-a Pathian thu an zirna Standard hi a sitawm lo
hle tih a hriat theih. Zawhna siamtute leh en diktute zîngah
hian Oxford leh Cambridge-a Pathian thu lo zir chhuak tawhte
an tel thu Principal Report-ah hian târ lan a lo ni tawh nghe
nghe.
4. Hnathawh leh ei zawnna lam: Zosâpte chuan an lo
nghâkhlel hle a ni ang, kum 1930 January aangin Aizâwl
Theological School-ah Tv. Mûka chu an thawhtîr ta nghâl a ni
a, Tirhkoh hna thawk tûra lâk zui nghâl a ni a (Ref. Assembly
1930 thurêl No.4). Hun puma thawkin Zosâp (Missionary) te
bulah bungin Zosâpte anpuitu ha tak a ni a. Pu Ronguauva in
12
www.mizoramsynod.org
an lei, Students’ Hostel-a an hman pindan khatah an awmtîr
ve a. Theological School Staff nihna chu kum 1946 thlengin a
chhunzawm a ni.
Kohhran din chhohna tûra hna pawimawh chi hrang hrang
a thawhte chu - ‘Tirhkoh hna zirna Sikul’-ah zirtîr hna a thawk
a, ‘Khâwl in (Press)’-ah Manager hna rei vak lo a thawk bawk
a, Zosâp thar Mizo awng zirtîr leh an thusawi lehlinsak hna
te, ni tin Sikulah Pathian thu leh hla sak zirtîr te, Mizoram
Kohhran sumvawn, thawhlâwm lo dawn khâwm leh thawktute
hlawh pêkte hi a khawih ber a ni.
Kum 1931-ah Tirhkoh Exam a bei ve a, ha takin a tling
a, Tirhkoh hna thawktu hming puin Assembly (Synod) chuan
a nemnghet a. Synod Archives-a Assembly/Synod Thurêlte
1925-1932 bu phêk 42-na kan en chuan heti hian a inziak:
Aizawl Assembly Thurelte Jan. 8-11, 1931
8. Tirhkoha nemnghehte : Muka, Chalkhuma
9. Tirhkoh hna zir puitling tawh mi pasarih lai kan nei a, ruai
duhin, khawngaih hle hlawm mah ila, pawisa lam thu
ngaihtuahin kawng kan hmuhsak thei lo. Mahse Assembly leh
hunah pawh an tan dilna kawng a inhawng zel ang.
Belh leh paih awm miah lovin an thurêl number 8
& 9 te khi târ lan a ni a. Khita ‘Assembly’ tih khi tûna kan
‘Synod’ inkhâwmpui ang hi a ni e.
Mission Vêng Bialtu Pastor anpuiin kum li Tirhkoh hna
a thawh chhûngin kohhranah harhna a thleng a, kohhran enkawl
pawh harsa a ti hîn hle. Hêng hun lai hian Tirhkoha nemngheh
kum li vêl thawk tawhte chu Pastor-a lâk an ni hîn a, kum
1935 khân Pastor-a lâk tûr zîngah chhawp chhuah a ni a.
Amaherawhchu, ama’n kohhran enkawl hna chu a tlin tûr chia
a ngaih loh avângin a intlar (Interview) ta lo hrim hrim a ni.
Intlar se chuan an lâk ngei a rinawm. Tin, Zosâpten an ngaina
13
www.mizoramsynod.org
a, an ring êm êm a. A hmun hua ang tûrin an duh a, amaha
rinawmna awm chu an hmuh chian êm avângin Synod inpui
nghâktua a awm hi ha an ti tlâng hle a ni. Duh ni se hun puma
Pastor hna thawh chu a tlin ve hle ang tih chu mi tam tak rin
dân a ni.
Zosâpte a puihna ber chu kohhran thawhlâwm chhinchhiah
fel kawngah a ni a, Zosâpte khân kohhran sum vawn vêl kha
harsa an ti ve a ni mai thei e. Kohhran sum vawngtu atân Zosâp
lo chhuak thar apiang sum vawn hna kha an bel thuai zêl a.
Khatia Japan nêna indo a lo hnaih tâk zêlavâng khânBawrhsâpin
Zosâpte chu ‘eng hunah pawh Zosâpte hi Mizoram chhuahsan
mai thei in ni e’ tia a rawn hrilh avângin kohhran thawhlâwm
vawn hna chu Mizo ngei kuta hlan ûlin an hre ta a.
Kum 1947 Assembly inkhâwmpui chuan Tangka vawngtu
(Treasurer) atân a ruat ta a. Tichuan, Asssembly (Mizoram
Synod) hnuaia office-a hun puma hnathawktu (full-time
worker) hmasa ber a lo ni ta a. Treasurer atân Synod-in a lâk
hian thla tin `45 hlawh tûrin an ti a, chûng hun lai chuan Synod
hnathawk zînga hlawh tam ber niin a lang. Mahse, mi
inthlahrung mi a ni a, amah aia thawk rei tawh zâwk Pastor-
ten `40 an hlawh laia `45 lo lâk bîk chu dikin a hre thei lo va.
Hlawh tûra an tih aia tlêm, Pastor senior-te hlawh zât `40 chiah
lain, `5 chu Synod-ah a pe kîr leh a ni. Hetiang taka thutlûkna
siam hi thil vâng tak a ni âwm e. A chhinchhiah tlâk hle mai.
Hun hmasa lamah kha chuan Assembly pualin office an
neilo va, kohhran puala office an neih tâk hnuah chuan thawktu
dang pathum lâk belh an ni ta a. Khâwmpui Committee hrang
hranga ziaktu atân Pu Chalhnûna leh Finance Accountant leh
Peon, an vaiin thawktu palite chuanAssembly Office chu 1948
bâwr aang khân an luah an ta a ni. Hotu ber chan changin rei
tak kan kohhran pisa-pui hi a lo enkawl a ni.
14
www.mizoramsynod.org
Zawi zawiin hmasâwnna rahbi thar a lo piang zêl a.
Mission Sikul Synod-in a enkawl chhoh hnuah Synod
Education Board Member hmasa ber an ruat zîngah a tel ve a.
Tin, hun hmasa lama Bible Translation Committee member-
ah Pu Mûka a tel a, chuta tel mi dangte chu Zosâp missionary-
te bâkah Rev. Chhuahkhama, Rev. Liangkhaia, Rev.
Saiaithanga, Rev. Thanga, Pu Pasena, Pu Vânchuanga te an
ni. Anni hian Pu Di-a bul lo an (draft) chu chhunzawmin
Thuthlung Hlui bu 7 (Hosea, Joela, Amosa, Obadia, Jona,
Mika, Nahuma) leh Rev. Liangkhaia lehlin (draft) bu 12 (Joba,
Thuhriltu, Hla thlan khâwm, Jeremia, |ah Hla, Ezekiela,
Daniela, Habakuka, Zephania, Hagaia, Zakaria, Malakia), a
vaiin bu 19 chu an en ha ta ngat ngat a ni.
Rev. Dr. H. Vânlalauva ziah dân chuan kum 1959-a Mizo
Bible pum chhuah hma leh a hnu thleng pawhin Hmâr lam
aanga Mizo awnga Bible letlingtute zîngah a tel chho ngar
ngar bawk a. Aizâwl Theological School lam pawha zirtîr hna
lo thawk tawh kha a nih avângin thawh hlâwk thei tak tûr chu
a ni ve rêng a ni. Sâp awnga Mizoram Harhna thu a ziah,
Revivalistic Phenomena in Lushai Hills by Evan Muka, 1938
tih chu Wales ram Aberryswith khuaa National Library
Archives-a Pu Mena File-ah tûn thleng hian vawn hat a ni.
5. Rawngbâwlna pêng dang: Bible lehlinnaa a inhman piah
lamah hian thuziak lamah pawh a inhmang ha hle. North
LushaiAssembly Feb. 21-24, 1947 Dâwrpuia neih uma thurêl
No. 2 & 4 hi a ngai ngaiin i han thur chhuak leh teh ang:
2. Nomination thu : Assembly leh, 1948-a hotu turte
Moderator - Pu Lloyd-a
Ziaktu - Pu Muka aiah Pu Chawngzika
Tangka Vawngtu - Pu Muka,
Senior Ziaktu-in pui se.
15
www.mizoramsynod.org
4. Financial leh Literature lam ngaihtuahtu hlawh neiin
ruai ila.Ahlawh hi siam kan remti a...Heta thawk tur hian
Pu Muka hi kan thlang a, a hlawh ngai (Basic pay) Rs. 46/
- hi chhawm se kan ti. (Heti chung hian `40 chiah a la
chhunzawm ta zêl a ni âwm e.)
Tichuan, tangka vawn hna chu a thawk ta ngar ngar a, 1948
aangin1972 thleng a thawk tluanchhuak parh a. Zosâpte pawhin
an ring êm êm a, him taka kohhran sum kawl a nih avâng leh fel
taka hman a nih avângin kan kohhran pawh hian a hminghat
phah hle tih hi rawngbâwltu tam tak ngaih dân a ni. Kum 1973-
ah chuan puipa nihna dang Finance Officer-ah thlan a ni leh ta a,
kum thum hnuah thlan nawn a ni leh a; tichuan, 1978 thleng he
chanvo pawimawh tak hi a chelh a. Synod hnuaia a chanvo
pawimawh chelh hnuhnûng ber a lo ni ta a ni. Chutih lai chuan
amah pawh kum 74 mi lai a lo ni tawh a, kohhran rawngbâwlna
hna pawimawh a thawh chhûng hi kum 48 lai a ni.
Thu leh hla (Literature) lama a inhmanna henkhat chu
târ lan a ni tawh a. Thu ziak lam leh hla lamah pawh hian a
rilru a lo sêng hîn tih a kutchhuak hrang hrang aangin a lang
chiang hle. Kohhran thila a huhova a tha thawhna piah lamah
amah Pu Mûka kutchhuak bîk chauh thlîr zui ta ila. Pathian
thu chhui zauna leh hrilhfiahna, sermon eng emaw zât ziakin
a hnutchhiah a (chhuah erawh a ni lo hlawm). A lehkhabu
buatsaih, chhut chhuahhote chu:
1. Tlanna thu (Atonement)
2. Lalte Chanchin
3. Israel Hnam Puipate (Hei hiJuda hnam puipate chanchin
- Puithiam, Rorêltute, Lalte leh Zâwlneite chanchin a ni).
4. Sol-fa Zir Dân Bu, 1935.
16
www.mizoramsynod.org
5. Isua Krista Zirtîrtu (Siamtu Pu Mûka), p.85, 1972 (Hei
hi MSSU-I tih a ni a, Rev. M.W. Ryburn M.A., D.Litt.
ziak aanga siam rem niin a lang).
6. Isua thiltih makte (lehlin).
Hêng bâkah hian Khâwmpui thurêl lâk khâwm a nei niin
hriat a ni a; mahse, a bu hmuh tûr a vâng hle. Chu bâkah kum
1950 khân Indona Thianghlim kaihtawi (Synopsis) a lehlin
chu khâwla chhut chhuah a lo ni tawh a, a hnu deuhah The
Holy War (John Bunyan) hi a letling a. Manuscript chu Synod
Press-ah chhut tûrin a pe a. Mahse, chhut a nih hmain mi sualin
Press an rawk a, an thil tihchhiat zîngah a tel ta hlauh mai a.
He lehkhabu hi tha thara mi dang lehlin hmuh tûr a awm ta
chauh zâwk a ni.
A lehkhabu lo buatsaih tawhte chu sawiin Rev. Dr. H.
Vânlalauva chuan, ‘Hêng a lehkhabu ziakte hi Pathian thu
zirlaite bâkah kohhran rawngbâwltute anpuitu ha leh angkai
tak vawiin thlengin a la ni hlawm a....Pathian thu hriatna
kawnga a rilzia leh Pathian thu a thiamzia a tilang hle, tiin Pu
Mûka chanchin a ziah chu a tlip a ni.
Hna pênhleh pakhat a hmui, kan târ lan zeuh tawh chu,
Khâwl in, Loch Printing Press enkawl hna (tûna Manager kan
tih tak hi) kum 1944-46 chhûnga a thawh kha a ni. Welsh
Mission-in Press leh Bookroom Synod kuta a hlan
chungchângah kum 1948 Assembly (Synod) Inkhâwmpui
chuan Welsh Mission lo be fel tûrin mi pathum a ruat zîngah a
tel ve. Chûngte chu Rev. Saiaithanga, Rev. Zairema, Pu Mûka
(1948 Assembly Thurêl, General 5-na).
Pu Mûka te hun laia kohhran sum vawngtuin an thawh
ber chu kohhran tinin thawhlâwm an rawn chhûn luh lo
dawnsawn te, rawngbâwltute hlawh pêk te, a ûl ang zêla Dâk
in leh Bank-a dah (invest) leh fel fai taka sum ziah felna
17
www.mizoramsynod.org
(account) bu vawn te a ni a. He hna hi 1947 aangin 1967-a a
pension thlengin a thawk a. A pension hnu hian thawktu dang
la lovin kum sarih dang an ruai nawn leh a. Tichuan, Assembly
sum enkawlhna chu 1947 aanga 1974 thleng (kum27) a thawk
ta a. Presbyterian Kohhran Dân bu-in Treasurer chu Finance
Officer tih tawh tûr a tih avângin 1973 aang khân a hna chelh
pawh Finance Officer tih a ni ta a. Pu Muka hi Mizo zîngah
chuan mahnichauha Synod sumenkawlreiber a nia, Treasurer
hnuhnûng ber lehFinance Officer hmasa ber a ni bawk. Pension
thlenga rinawm taka sum a enkawl avângin Synod pawhin
lâwm thu a sawi hial a ni!
Kum 1976 Synod Inkhâwmpui chuan Exe. Secretary Rev.
V.L. Zaithanga nên Finance Officer-ah bawk a ruat leh a. Sum
enkawlna lamah hian a inhmang rei a. Kohhran hotu tak zet
anga lo hmutu pawh an hahnem hle a ni ang, Rev.
Lalnghînglova (p.1925), Synod hnuaia Pastor pensioner zînga
upa ber ni mêk chuan Pu Mûka te pawimawhna chu hlimawm
takin, ‘Thingtlâng upa tam tak chuan Synod ni bera an hriat chu
Pu Mûka leh Pu Chalhnûna tekha an nia’tiinasawia, ‘Rambuai
(1966) hma phei kha chuan Aizâwl an lo kal uma anni an dâwr
kha chuan Synod hotu pawimawh hmu inti takin an lungawi êm
êm hîn a ni,’ a ti.
Khatih hun lai khân Aizâwl khawpui chhûngah mi thiam
an la tlêm a. Pastor henkhat chu thingtlâng lamah bial neiin
an awm darh lo thei si lo. Aizâwlah chuan Rev. Chhuahkhama
leh Upa Ch. Pasena te thachhang dâwltuah a ang lo thei lo va.
Zosâp lo chhuak thar deuhte anpui tûrin an hmang angkai
hle hîn a. Mizo awng thiam lo Missionary lo chhuak (Zosâp)
thar leh sâp khual lo zinte thingtlânga an kalin an awng letling
tûrin vawi tam fe a zin chhuak a. Zosâp thar paruk lai chu
Mizo awng a zirtîr. Khasi awng a lo thiamtelavângin kohhran
thil pawimawh bîk leh inkhâwmpui nikhuaa Khasi ram aanga
lo kalte phei chuan an bâwr laih laih hîn a ni.
18
www.mizoramsynod.org
Tirhkoh Muka Puipa nih kumte: Secretary (Jr):
1932,1935,1940,1941,1942,1943,1945,1946, Secretary (Sr):
1933,1934,1936, Treasurer: 1948,1949,1950,1951,1952,
1953,1954,1955,1956,1957,1958,1959,1960,1961,1962,1963,
1964,1965,1966,1967,1968,1969,1970,1971,1972, Finance
Officer: 1973,1974,1975,1976,1977,1978. Nihna pawimawh
chi li a chelh chhûng hi kum 42 lai a ni e. (Thuhnâr: Synod
Thurêl Lâk khâwm, Rev. H. Remthanga buatsaih).
6. Khawtlânga inhmanna: Kohhran rawngbâwl bâkah
khawtlâng hatna tûr thilah pawh a thawk ha hle bawk hîn.
Kum1935 khân Welsh Kohhran hotu pathuman lo zin a, chûng
mite chu Silchar-ah a lo zuk hmuak a. Anni chuan Mizoram
changkân nâna an sihhmuh pui ber chu kawng tinrênga Mizo
hnam ngei, Mizo pate mawhphurhna pêk tam a ni a. Welsh
rama khawtlâng kaihhruaina pâwl angkai thute an sawi a.
Kohhran kal tlang kher lêm lova khawtlâng hatna leh
tihhmasâwn dânte an sawi ho va. Tichuan, kum 1935 June
thlaah kan Zosâphote leh Mizo henkhat khawtlâng
kaihhruainaa angkai tûr deuhte nên mi tlêm tê Pi Zaii inah an
inhmu khâwm a.
Hetah hian khawtlâng kaihhruaina pâwl (Social
Organisation) siam thu an rêl thlu ta a. A hming atân chuan
Wales lama an lo tih dân hrûlah a hming tûr phuah remin,
‘Young Lushai Christian Association’ (YLCA) tih an remti a.
June ni 15, 1935 zânah mipui ko khâwmin, hlim tak leh
lungrual takin ‘Pâwl’ din chu an titlu ta a. Christian tih lai chu
paih leh zâwkin a hnuah he pâwl hming hi ‘Young Lushai
Association (YLA) tia thlâk a ni.
Mizo pa ho zîngah chuan a lâr ber pâwl leh pâwl thila
rilru sêng peih mi tak a nih avângin an pâwl din thar YLA-ah
chuan kum 1940-43 ah Vice President a ni a. Kum 1944-45 ah
19
www.mizoramsynod.org
President; 1948-ah Vice President a ni bawk a. Central YLA
President a nih laiin pâwl hming hi Young Mizo Association
(YMA) tia thlâk a ni a. Central YMA President hmasa ber a lo
ni ta a ni. YMA hnathawh chi hrang hrang han thlîr hian a
laipuia hruaitu nih pawimawhzia chu kan hre chiang lehzual
âwm e.
Hei bâkah hian ram rorêlna ha zâwk neih nâna ‘Mizo
Union’ Party din a nih khân a bul tumtute zîngah a tel ve bawk.
Khâng hun laia Bawrhsâp Petera’n Mizo Union hruaitute a man
khâwm lai pawhin a hnârkaitu berah a ang a, kohhran
rawngbâwltu a nih vâng leh Missionary mitmei vênna avângin
Bawrhsâp pawhin a man ngam lo hial! Mizo Union hotute tân
in (Jail) aanga an chhuah hnuah a râl bâng ta deuh a, a hun
zawng zawng kohhran rawngbâwl nân a pe ta vek zâwk a ni.
Tin, Chanchin |ha bâwmReiek khua aanga an rawn zâwn
chhoh kha, Mission Vêng nula leh tlangvâlten Tlawng kamah
an lo hmuak a. Kohhran hotu pawimawh leh khawtlâng thila
inhmang bawk, Vâlupa chanvo pawimawh tak chantîrin Pu
Mûka leh Pu Rokûnga te chu an do hmasaktîr a ni. Ni 12,
April 1947 tlai thim dâwnah Mission Vêng Biak Inah zâwn
luh a ni a. Hetah hian inkhâwm pawimawh tak buatsaih zuiin
mi tam takin hun an hmang a ni.
March 1959-a thil thleng pakhat i han zep leh hrâm teh
ang. Theatre Hall-ah ‘Israel hnam bo thlah kan ni’ tih
chu Debate thupuiah an thlang a, Pu J. Malsâwma,
M.A.,B.L. chu Speaker a ni a, a hnialtu lamah chuan Upa
Chalhnûna, Tirhkoh Mûka leh Pu R. Zuala te an ni a. Pu
H.K. Bawihchhuaka leh Pu Sainghînga te kha en diktu an
ni a. ‘Bo ta chêng i, hnâr ngul bo rak khawpa bo thu zawng
a awm lo vang e’ tiin an ang tlat mai a, an chak ta zâwk a.
An hnial hneh viau pawh a ni ang e, Israel ram pêm tum
tam takin an hulh phah a ni âwm e.
20
www.mizoramsynod.org
Pathian thu thiamten an sawi fo chu, khawtlânga chanchin
ha hril (Social Gospel) hi a ni a. A sâp awnga sawiin kan
ngaisâng hîn a, Mizote erawh chuan a takin kan nunpui mawlh
mawlh tih hi Pu Mûka chanchin kan zir rual hian a chiang êm
êm. Vântlâng nun tihhat dân hian ngaihtuah reng a. Eng vângin
nge kan rawngbâwltu hmasate khân khati taka YMA an lo
fawhkai tih han thlîr lêt pawh hian, hnam tâna ha tûr hma
thlîr thui tak neiin bul an lo an tih a chiang a. Khawtlangah,
vântlâng nunah chi nung an lo tuh a, chu chu zawi zawia lo
iakin, rah duhawm tak a chhuah chhunzawm ta zêl tih hi hai
rual a ni lo ve.
...
21
www.mizoramsynod.org
|HEN HNIHNA
7. A nun kawng chhuk chho: Pasalha chuan hrehawm tak
tak a pal tlang a ngai hîn. Pu Mûka hi thingtlâng tlangvâl,
hmeithai fa, rethei taka sei lian, hnathawk reng mai, duh ang
anga tual lîm thei lo, tlangvâl lai aanga chhûngkaw pa
dinhmuna ding a ni a. Taihmâk chhuaha lehkha zir tlut tlut mi
ni mah se, duh duha zirna pêng huama dinga duh lam lam
thlang ve mai thei mi a ni lo. A tlangvâl ve uaih tawh hnuah
kum thum chhûng (1919-22) lo lam hna thawk lo thei lovin a
awm a ni.
Chutih lai chuan a vânneih a siamin ‘harhna’ boruak
hlimawm tak a lo thleng hlauh mai a. Chang nasa inti deuh
chuan Isua khenbeh thu an la run hle a; an lâm te hi an khawng
a, khenbeh angin bân pharin an khawng hîn. Khurh hi a lan
dân tlângpui tak a ni. A huhova zin an chîng a, ani pawh vawi
hnih chu a zin chhuak ve a ni.Ahmasa chu Silchar tlâng dungah
an lalnu Khûmi leh Kohhran Upate nên Kâwnpui, Saizâwl,
Bûkpui leh Nisapui an hrût kual a. Ani chu khuang zâwn rual
chauh a la ni, khuangpu ni lovin khuang zâwnpu pakhat a nih
ve chu! Khuang hman tirh lam deuh a la ni a, an hlimpui hle
hîn a, khuang buaipuitu pâwla an te chu hrehawm an ti lo
hle.An khaw tlawh henkhatah hianKristian chhûngkua pahnih
khat chauh an la awm a, thlen in pawh an hnawng ve zeuh
zeuh a ni âwm e.
Paula ang deuh khân, a zin vawi hnihna thu i han sawi teh
ang. Kohhran Upa Dothangvunga hovin nula tlangvâl sâwm
rual lai an zin chhuak a. Khawruhlian, Buhbân, Phûllên,
Hliappui, Champhai, Khawbung, Biate, Khawhai, Thêntlâng,
Bâktâwng leh Aizâwl te tlawhin an kual a. Buhbân khua-ah
Mual Inkhâwm antu a ni ve hlauh mai. Chu chu mipui hmaa
chanvo neia a din chhuah hmasak ber um a lo ni ta.
22
www.mizoramsynod.org
Hêng hun lai harhna hian a rilru a hneh ve hle a. Kraws
thu a ngaihtuah nasa a, zailama tui mia lo ni bawk sia, ‘Thisen,
thisen, thisen tiin bâng lovin kan zai ang’ tihte chuana thinlung
a hneh ve êm êm a. Daipâwnah fianrial hmun bîk neiin a
awngai hîn a. Kristian nun anpuitu ha tak nia a hriat thu
pawh a sawi fo. A lehkha zir chhûng pawhin hemi hun laia
harhna a chan ve avâng hian kohhran lam a ngaih pawimawh
phah hle a. Thuhril ha tak takte a ngaithla hîn bawk nên,
harhna vuak vêtah hian a Kristian nun chuan hlâwkpui tûr a
chhar chho deuh reng a ni.
Hêng kan sawi tâkte bâka amahin a hriat dâna kohhran
rawngbâwl lam hawitîrtu nia langte chu–
(1) A nu awngaisakna – mut dâwn apiangin a awngaipui
hîn a. Naupang lo muhîl tawh pawh sawi harhin an ap chung
pawhin a awngaipui âlh hîn. A nu awngaina thupui ber chu,
“Keinin eng mah kan ti thei tak tak lo va, nangin kan tâna ha
tûrin min hruai ang che,” tih hi a ni.
(2) An Kohhran Upate (Hausâtlova leh Tawia) kaihhruaina.
(3) A tleirâwl tirh vêla sipai nun chan zir a hmuh hin pakhat
– saiip puan mihring lema siam, lei dip thun puar, silai feia an
chhun zawt zawt hîn a hmuh chuan kohhran thil tum leh Isua
zirtîr dân nên a inan lohzia a ngaihtuahtîr hîn a. Hei hian
Pathian thu zir a châktîr zual ta daih zâwk a ni.
An chhûngkaw dinhmun a thlîr châng chuan, harsatna
chi hrang hrangina bawmzia a hmu a. Mahse, hrehawm tinrêng
tuar chhuak thei tûrin Lalpan a awmpui a. Dawhthei taka a
inzir zuina leh harsa tak chunga rawng a bâwlnate chuan rah
ha a chhuah chho zêl a. Khawpuia a luh hnu leh hna nghet neia
a awm hnuah pawh thil engkim a êng zâwnga thlîr tum tlat mi a
ni a. Anupuiin tisa leh thlarau lamah pawh nasa takin a lo thuam
chak bawk a, a sûlhnu chihrang hrang han thlîr hian, pa awhawm
ber zînga chhiar tel ngei tûr chi a lo ni e.
23
www.mizoramsynod.org
Kohhran inkhâwmpuilian, Synod-ah te Kohhran Upa hian
thlarau lam thupui an sawi fo lo. Pu Mûka erawh chu Pastor
leh Kohhran Upa inkâra ding ang deuhin a ngaih theih âwm e.
Tirhkoha nemngheh, Kohhran Upa hna thawk chhunzawm ta
a nih avângin. Chhûngkaw enkawl kawnga mi hlawhtling a
nih vâng pawh a ni ang, Kristian Chhûngkua tih thupuia an
neih kum 1951 leh 1956 khân Mission Vêng Biak Inah ve ve
thupui sawi tûra thlan a ni.
Pastor ni lo, thupui sawi ve tawh dangte chu Pu Pasena
(1934), Pu Kailuia B.A. (1938), Upa Thanga (1943), Pu C.Z.
Huala (1954), Upa Liana (1957), PiPuii: Dr. Miss G.P. Roberts
(1958), Upa V.L. Siama (1962), Upa Lalthlengliana (1981),
Upa C. Sângzuala (1984) te chauh an ni a. Pastor chu vawi
hnih vawi thum sawi an awm laiin, Pastor ni lo zîngah chuan
amah Pu Mûka chauh hi thupui sawi tûra um hnih ruat awm
chhun a ni.
8. BSI lama inhmanna: Bible SocietyofIndia rawngbâwlna
lamah pawh nasa takin a lo inhmang tawh hîn a ni. BSI Aizâwl
Report Vol.VI No.4 kan en chuan kum 1956 November thlaa
Assam Auxiliary Shillong-a hawn a nih thu leh chutah chuan
Pu Mûka leh Rev. Zairema te nên an zuk tel thu Rev. Dr. C.L.
Hminga ziah (p.16) ngaihnawm tak chhiar tûr a awm.
Chumi um chuan Auxiliary puipate thlan nghâl a ni a.
President atân Anglican Church Bishop Amritanand thlan a ni
a, Secretary chu KJP lam mi, Mr. R.W. Phillip a ni a, Vice
President atân Pu Mûka leh Rev. Dr. C.L. Hminga chu thlan
an lo ni ve reng mai a, an chhuanawm hle mai. An
mawhphurhna pawh chu an la thutak dûnngang mai. Mizorama
an lo haw veleh Bible Society din ve dân tûr chu an dap nghâl
a. Tichuan, 1957 khân Assam Auxiliary hnuaia Branch hmasa
ber pahnih chu Lunglei leh Aizâwlah a lo ding ta ve ve a ni.
24
www.mizoramsynod.org
BSIAijal Branch din an ni chu Oct.19, 1957 a ni a, chuta
hruaitu hmasate chu, Secretary Pu Mûka, Treasurer Rev J.M.
Lloyd, President Rev. Liangkhaia te an ni. Shillong lam aanga
lo kal BSI hotu lianten official-a an pawm nî tak erawh chu
Dec. ni 11, 1957 a ni thung. Kan hriat tâk ang khân Bible
lehlin kawnga mi angkai tak takte tho kha Bible Society lama
hruaitu chanvo pawimawh chelh hmasatute an ni. Tirhkoh
Mûka hi BSI Life Member hmasa pâwl a ni nghe nghe.
9. Solfa thiam leh zai mi a nihna lam: Pu Mûka hi zai
lamah a tui a, solfa pawh a lo zir nasa tawh a, zai nuam ti mi,
zai mi an tih ang hi a ni. Biak Ina khuang tel lova hla la hîn,
Biak In zai hruaitu pawimawh tak a ni reng a. Mission Vêng
Biak Inpuiah khân Upa Chawngzîkan a rawn thlâwp chho va,
an pahnih hian hla latu leh zai hruaitu an ni deuh reng. Chutih
hun lai chuan khuang vuak zai rêl a la ni lo va, khuangpui leh
khuangtê a awm lo va, Piano/Keyboard te phei chu a lanin a la
lang pha lo hrim hrim a ni.
Pi Zaii hnuaiah Tonic Solfa zirin, College of Music,
London, John Curwin-a din aangin hêng – ElementaryPractical
(1934), Junior Practical (1934), Intermediate Practical (1938)
ah te exam beiin Certificate pawh a dawng vek a. Tonic Solfa
bâkah Staff Notation te pawh a thiam hle a. Pi Zaii nên Solfa
zirtîr hna an thawk dûn ta a. Sikul naupangten kalhmang nei
zâwka solfa an zir theih nân John Curwin-a lehkhabu ‘The
Standard Course of Lessons on the Tonic Solfa Method of
teaching to sing’ behchhanin ‘Solfa zir dân’ lehkhabu chu 1935-
ah an buatsaih a. He lehkhabu tê reuh tê hi a angkai hle.
Kristian hla bu buatsaihna lamah pawh a tel ve hîn a, hla
bua seng luh tâk sâp hla eng emaw zât chu staff notation aangin
tonic solfa-aha let (transcribe) nghe nghe. Hlathar buAssembly-
in 1948-ah a ennawn a, hla dah belh a rêlin a lo buaipuitu tûra
ruat mi pathum zîngah a tel (Pu Mûka, Rev. Zairema, Pastor
25
www.mizoramsynod.org
Liangkhaia : Assembly 1948 General 18). Rim taka thawkin hla
bu ennawn hna chu anni pathum hian an lo thawk tawh a ni.
Pathian fakna hlate, Kristian hla leh a dangte Mizo awngin a
letling nual a, chûng zînga hriat hlawh deuhte chu–
(1) Zan thiang hun reh khua hâl.
(2) Bethlehem thlangtiang kâwlah tlai ni tla êng riai e.
(3) Aw ropui ber (How great Thou art).
(4) I rinawm ropuizia (Great is Thy Faithfulness).
Kum 1933-a Pi Zaii hova Mizo zaipâwlin India hmâr
Lahore thlenga an fan khân a tel a, bass part a sak bâkah
thusawitu zîngah a tel ve nghe nghe. Mizo Zaipâwl mi 50 zet
zinte chuan thla hnih chhûngin India hmâr lam khuate an tlawh
a, Lahore an thleng. ‘Messiah’ leh ‘Holy City’ bu-a mi an sa
ber a ni.
Kum 1963-64-a Mizo Zaipâwl India chhim lam fanga an
kal dâwn khân Standing Committee-in (May 13, 1963 thurêl
Gen 16) ‘Pu Mûkan phungbawm sâwmin lo buatsaih zêl rawh
se’ tiin a rêl a. Heta Pu Mûka te hma lâkna hi Standing
Committee ni 20.5.63 Gen. 6 chuan pawmpuiin Mizo
Zaipâwlin India Chhim lam an fang ta a.
Heta zaipâwl kalten an tlawh zînga mi Kerala Christian
Council chuan an ram an tlawh hriat reng nân `500 an lo pe a.
Chu pawisa chu committee-in a hmanna tûr a ngaihtuah a,
pawisa chu thawn kîr leh ila, annin an ram thing ha Rosewood,
shield-ah siamin rawn thawn kîr leh sela, chu chu keinin
intihsiak nân hman ni sela, tiin an rêl a. Hûn mawi Shield 12
an siam chu Presbytery tin hnênah pakhat heuh, Aizâwl
khawpui chhûng atân pakhat, Baptist Kohhran unaute tân
pahnih sem darhin Mizorama Zaipâwl intihsiakna hmasa ber
chu kum1969-ah buatsaih a lo ni ta a ni. Zaipâwl rawngbâwlna
lama tui a nih avângin upa tak a nih thlengin Pu Mûka kha
Mission Vêng Kohhran Zaipâwlah a tel ve hîn.
26
www.mizoramsynod.org
10. Chhûngkaw lam: Cherra a chhuahsan hnu lawk 1930
Dec. 4-ah nupui a nei a. A nupui chu Mizoram Kohhran Upa
hmasa berte zînga mi Upa Rosema fanu, Vârhlunchhûngi
(Nuteii) a ni a. Nutei hi Hmeichhe Sikul (P.C. Girls’ School)
aanga pâwl ruk zo, Welsh Mission Girls’High School, Silchar-
a a zir zawm hnua Mizo hmeichhe zînga Matriculation
Examinations zo hmasa ber a ni nghe nghe. An inneih hlimin
hetiang hian thu an thlung, danglam ve tak a ni:
‘Mi pahnih pumkhata insiam chu duh dân leh ngaih
dân inrem loh chângte a la awm thei ang a – mipain kut
thlâk loh, hmeichhia mahni in lama tlân loh’ tiin.
An thuthlung hi an zâwm ha dûn hle a, nupa inkawp rem
tak, inngeih lohna eng mah nei lo, hlim tak leh inlainat takin
an awm dûn hîn a. Fanau malsâwmna dawngin fanu pahnih
leh fapa paruk an nei ta a. Chûngte chu an upat dân indawtin–
(1) Zokhûmi, B.A (Hons): Kristian |halai Pâwl dintu
zînga Organising Secretary kha a ni a. Mamawii Girls High
School Headmistress niin a pension thleng a thawk a. Zirtîrtu
chawimawina sâng ber ‘National Award for Teacher’ chu India
ram President kut aangin a dawng nghe nghe.
(2) Lalrinmawia, B.A.(Hons):Assamhnuaia Mizo District
a awm lai khân District Industries Office hotu ber a ni a.
Vânduaithlâk takin, ram buai lai khân a thi ta hlauh a. A fa
tlum ber Dr. Lalrindiki Râlte chuan a pu hnung zuiin Pathian
thu a zir a. D.Th. zovin tûnah hian Associate Professor niin
Aizâwl Theological College-ah a thawk mêk a ni.
(3) Ringluia, B.A (Hons): Ani hi Assam Civil Service-ah
kum 1965 khân a inziak tling a. Mizoram sawrkâra a insawn
hnuah department hrang hrangah thawkin IAS-ah hlân kai a
ni a. Secretary, State Transport Department niin a pension.
27
www.mizoramsynod.org
(4) L. Ringluaia, MBBS: Hun puma rawngbâwl hna June
3, 1968-ah a zawm a. Durtlâng Damdawi inah a pension
thlengin a thawk zui ta a. Tûnah chuan an lawina Leitan South
Presbyterian Kohhranah Upa a ni.
(5) Rinsânga, M.A: Kum 1969-ah IAS tlingin Karnataka
State Cadre a ni a. Mizoram sawrkârah pawh Finance
Commissioner hna a chelh tawh. Tûnah chuan pension tawhin
Zârkawt, Aizâwlah an chêng a ni.
(6) Rinchawii: Ani hi Govt. Primary School-ah
Headmistress-a kaisângin a pension thlengin a thawk a.
Kohhran Hmeichhiaa inhmangin, tûnah hian Inkhâwmpui Lian
Chairman (2015-17) ang lai a ni. A fapa Upa Zothanmawia
chuan a pu hnung zuiin Music lam a tuipui a, an awmna Khatla
Vêngah Music School ‘Mystique’ a hawng nghe nghe.
(7) Rinzâwna, M.Com: Ani hi Mission Vêng Presbyterian
Kohhranah Upa a ni a. Zaia rawngbâwlnaa inhmang tak, Mizo
Synod tirha Gospel Team–in Chanchin |ha kan dawn avânga
lâwm thu hrilh tûra Wales leh England rama mi 20 lai a tirh
zînga zaipâwl hruaitu (Conductor) kha a ni. Zaia rawngbâwlin
vawi duai lo a zin chhuak ta.
(8) Lalrintluanga: A fapa tlum ber a ni a, tûnah hian
Mission Vênga an inpui chu a nupui fanaute nên an luah mêk
a ni.Afapa Laldinsânga pawhin MissionVêngah Music School
a siam. Solfa thiam leh zai hruai kawngah hian a tu leh faten
Pu Mûka hnung hi an zui ha hlawm hle.
Kum 1931 Sept. ni 7 zîng khaw vârah Pu Mûka u Ruali
chuan nausên, Lalthlamuania hring a; nichhuah vêlah a thihsan
leh ta mai si a. Naute chu an nupa remtihnain an enkawl ta a.
An fa hmasa ber chu November thlaah an nei ve bawk a, phîr
pawm ang an ni ta mai a. Pathian khawngaihna avângin
Lalthlamuani pawh an pawm puitling a. Chu bâkah a nupui
28
www.mizoramsynod.org
Nutei nau Ngûri chu July ni 23, 1954 zânah a thi a, a thihsan
thla hnih mi lek Lalmalsâwma pawh an nupa remtihnain an
pawmsak bawk a. Ani Lalmalsawma, M.A. pawh hi an fapa
ang thlapin an enkawl sei lian a, a thih ni thlengin an tuam
hlâwm a ni. |anpui ngaite anpuiin nu leh pa nih an tlin hîn
hle a ni.
11. Chhûngkua a kaihhruai dân: Pu Muka kha theih ang
anga mahni chhûngkaw intodelh tum tlat mi a ni a, hâl laia tui
an harsat lutuk loh nân tuizêm panga emaw lai siamtîrin fûr
tâwp dâwn lama ruahtui chu dawng khâwlin chu chu khawsak
rêl nân an hmang hîn a, insûk leh inbual chu tuikhur lamah
tiin hâl nat lai ber pawhin ruahtui rin tûr an neih avângin tui
lamah harsatna antâwk ngai lo. Chhûngkaw tâna ûl leh angkai
tûr a hmai ngai lo.
Khawsakna atâna hmanraw ûl hreipui, chem, suahdûr
leh bâwngtuthlawhte hi hman nuam tak, hriam ha tak leh a
fawng suih uluk tak vekin a siam a, sekrek khawih nân tuboh,
thîr phawina, zaina leh perek size hrang hrang a nei kim thlap
a. A theih chin chinah henawmte pawt buai lova khawsak rêl
a tum hrâm hîn. Fanu pahnih chauh inkâr hlat deuh takin an
neia, a dang zawng mipa an ninachungin inchhûng chêt zawng
zawngah a mipaho pawh âwl an ni chuang lo va, an theih leh
phâk ang an thawhtîr vek zêl.
An chhûngkua an rual deuh avâng leh an faten lehkha an
zir vek avângin an khawsak a harsa ve hle hîn a; mahse, an
nupa taihmâk leh remhriatna avângin rual an awt bîk ngai lo.
A puzawnRosema hian Sairângah sêrthlumhuan neiin bâwngte
an vulh hîn a, chûng zînga pakhat bâwngpui zaidam ha tak
mai chu a puichhuah a. Pu Mûka chuan Sairâng aanga kai
thlengin an compound-ah bâwng in sain bâwng an vulh ta a,
bâwnghnute-ah an intodelh mai ni lovin mi dang hnênah
‘heka’-in an pe chhuak hîn bawk. Hei bâkah bâwng êk lei
29
www.mizoramsynod.org
ha hmangin huan a siam a, bâwng êk an, bean leh thil dang
tam tak hralh chhuah tûr an nei hîn a, hêng hian an chhûngkaw
khawsak pawh a tiziaawm hle.
Taihmâkna leh thu âwihna hi an fate thinlungah tuh an
tum tlat a, an phâk ang tâwkin kawng hrang hrangin an zirtîr
hîn a, pa zaidam nunnêm tak anga mi hriat vek mah ni se, a
fate enkawl kawngah chuan khauhna chin a nei a, rîk hak
châng nei ve tho a nih vângin a faten a thu an âwih lo ngam
ngai lo. Sikul chawlh laite hian a remchân dân angin rawng
hnawih leh thil dangah inhlawhfa tûrin a fate a tîr hîn a,
Krismas huna an duh zâwng leina anmahni ngeiin an thawk
chhuak ve zak zak hîn a, hei hian rilru puitling leh sum leh
pai hlutna a hriat chiantîr a, a hlu danglam hle.
Aizawl - Lunglei Jeep Road laih lai khân Bawrhsâp Pu
S.N. Barkataki khân Road Committee Member atân a ruat a,
Zo khaw hrang hrang Jeep kawngin a chhun tlang khuate tlawh
tûr leh a pawimawhzia sawi tûra tirh a ni a. Zoram mipuiten a
ûlna leh a pawimawhzia hriain mêl za chuanga sei Jeep kawng
hnatlângin laih zawh vek a ni ta rêng a. Hemi avâng hian
Mizoram Bawrhsâp a hming hain a lâwm tak zet a, ama pisa-
ah Road Committee an nei leh a. Hemi um hian Bawrhsâp
chuan, “Pu Mûka, eng nge i duh ber? Aizâwl khawpui
chhûngah in hmun leh huan lam em ni i duh, i duh apiang ka
pe ang che,” a ti a.
Khâng hun lai kha chuanAizâwl khawpui chhûngah hmun
ruak a tam vei nên, eng dang vaka chhâng lovin, ‘Kei leh ka
fate chênna tûr hmun chu Missionary-ten min pe a, hmun dang
ka mamawh lo ve’ a ti tlat a. Bawrhsâp pawhin mak a ti ang
reng hle! Tlai khaw hnuah hemi chungchâng a fate hnêna a
hrilhin a faten, “Ka pa, i duhâm loh vângin in-hmun-lo ram
ha kan neih loh phah,” tia an chhuahchhalhna chu eng dang
vaka chhâng lovin, “Duhâm hi sualna bul leh Pathian
30
www.mizoramsynod.org
hawisanna hmanrua a ni a, kan chan tâwk apianga lungawi
zêl leh a ram leh a felna zawng hmasa tûra Isua Kristain min
hrilh hi hre reng ta che u,” a ti fel êt. Chu chu a thuchah
chhinchhiah tlâk tak mai a ni kumkhua dâwn ta a ni.
Vântlâng tâna ha tûra a ngaih avângin thing phun a uar
viau hîn a, tûnlaia ‘Vanamohatsan’ hun kan hmang ai pawh
hian a uar zawk mah âwm e. An compound chhûnga ‘Herhse’
a phun phei chu ngun tak leh uluk takin a enkawl a, a hun
takah a zîk sâng a hawlh hin avângin a buk mawi êm êm a, a
zâr/ang pakhat sah thlâk pawh a phal ngai lo, he thing kûng
avâng hian an in hming leh Address-ah pawh ‘Herhse Buk’
tiin an ziak mai hîn a ni.
In leh lo enkawl hi a uluk êm êm a, in chhûng leh pâwn
vawn thianghlim thuah a khawng hle hîn. Krismas dâwn
hnaihah kum tin in chhûng leh bangrel ‘white washing emaw
linseed oil’hnawih emaw an ti ziah a. An compound chhûngah
âr in, bâwng in leh êk in (pit latrine) te an sa a, tûnlai angin
septic tank leh VIP latrine te la awm hek lo, êk in khur (pit
latrine) an hmang hlawm a. Êk in tûr saknaah hmun a uluk êm
êm a, a rimchhiain henawm khawvêngte a tibuai tûr a ni lo a
titlat a.Thûk takin êk inkhur a laihtîr a, thingrilha tak khamim
êk âwng tûr chauh zuah âwlin leiin phui takin a vûr a, a chhîn
phel tâwk siam lehin eng mah rim chhuak lovin a siam hîn.
|um khat pawh vêng chhûng hotuten compound vêl an en dik
a, an comment-ah chuan ‘Pu Mûka êk inah chuan chaw a fâk
theih’ an ti hial! |henawm khawvêng tân hnawksak nih hi a
hlau hîn a, an compound pum hungna kâwldai hlîng an han
sâm hat te hian, a hlîng kha miin an rap palh ang, a ti a, fai
takin a fate a phiahtîr leh vek zêl. Vântlâng kawngpui an
compound hnaih chin chu zîng tin an phiat fai mai hîn a, an in
bul tui luan kawrte pawh a ho hian an rît fai vek zêl a ni.
31
www.mizoramsynod.org
12. A nuna thil chhinchhiah tlâkte:
(1) Mi rinawm a ni: Mi rinawm leh rinawm lo lan
chhuahna hnaivai ber chu sum chungchângah hian a ni fo. Sum
vawn leh hman kawnga mi rinawm rêng rêng chuan
hmingchhiatna an tâwk ngai lo ti ila a dik thui hle âwm e. Eng
vângin nge Tirhkoh Mûka hian Synod sum vawn hna
(Treasurer) kum 28 lai a thawh mai le? A vânglai khân Synod
sum vawngtu nghet a ni mai a, mi dangin an chuh buai lo mai
ni lovin, sum vawngtuah a ang lo vang tih kha an hlau ngawih
ngawih a ni. A kutah kohhranho thawhlâwm a him. Mizoram
buai lai te khân Mission Vêng aanga hmun him zâwk pan a
ngaih châng a awm ve tho mai a. Upa C. Hualkûnga sawi dân
chuan, ‘Khatia Reiêk lama an tlânchhiat lai pawh khân Synod
sum bâwm chabi bâwr chu a ak reng a, engtin emawa a pelhê
hlau rêng rêngin a awm a. Mi kutah a chabi bâwr kawl lai chu
a dah ngai lo’a ti. Amah a inring tâwk a, a vawng him thei tûr
berah a inngai pawh a ni ta ve ang.
Thil dangah pawh, Pu Mûka kha a thiltih rêng rênga
rinawm mi a ni a, thil a ngaihtuah chiang hîn hle niin a lang.
Thurûk a zêp thei a, committee rorêl nupui fanaute hrilh kher
ngai ti lo mi a ni. Kohhran rorêl rêng rêng a puang chhuaktu
tûrin an sawi hma chuan eng mah a sawi ngai lo va, chutih
huna an lo hriat ve chu a chhûngte tân pawh tâwk hle-ah a
ngai a ni.
(2) Mi inngaitlâwm a ni: Kumtam tak rawng a lo bâwlpui
leh committee-na hmun pawha a zia hre chiang Upa chalchang
tawh tak pakhat chuan, Pu Mûka nuna thil chhinchhiah tlâk
tak chu, ‘A chapo lo kha a ni’ a ti. |hut khâwmna pawimawh
leh rorêlna hmunah pawh daihriat leh lo tawn tawh ngah tak
ni mah se, intihre takin a awng chhuak ngai lo va, mi zai
ngaiin a nung thiam êm êm a ni. Mi dawhthei tak a ni a, a thin
a nel. Amah bel chiangtu mi chi hrang hrang han kawm kual
32
www.mizoramsynod.org
pawhin, ‘chumi um chuan a thin a rim khawp mai a’ han tih
tûr ang chi hi sawi tûr an hre lo hle. Mission Vêng Kohhrana
Committee-a awki sânga henkhat an inhnial viau um pawhin,
ani chuan dawhthei takin an inrem hun a lo nghâk mai hîn a
ni. A dawhtheihna hi a inngaihtlâwm vâng a ni a, a
inngaihtlâwm avângin mi dawhtheia chhâl loh theih a ni lo.
(3) Mi taima a ni: Rawngbâwlna hna a thawh chhûng
zawngin a taihmâkzia chu a lang chiang a. A hnapui ber a
chawlhsan hnuah pawh a awm mai mai lo. Eng thil angkai
nge ka la tih theih tih chu a rilru luahtu a ni a. Chemte a siam
a, bawlhhlawh ruhna a siam bawk a. A chemte siam chu an
chhûngkaw tân mai a ni lo va, a tu leh fate a sem reng a. A
inlêng leh hian hate a pe âwl lo bawk. Hralh sum atân pawh
hmang se a hlâwkpui hle tûr hi a ni a; mahse, hmang angkai
theitûrte hnênah a pe zêl ringawt mai a ni.Ahnapui ber rinawm
taka a thawh piah lamah in chhûng sekrek khawih a tum reng
a, kut châwla a awm mai mai lai hmuh tûr a vâng hle hîn a ni.
(4) Mi tak a ni: Rev. Lalnghînglova chuan, “Pu Mûka
kha chu za tak te hian a nui ngai lo va, a tak tlat mai a. A sawi
tawh kha chu a rinawm tlat mai a ni. A tlin loh thil va tih a tum
lo va, rinawm deuh mai hian a hna a thawk mai a. Mi titi hriat
tuma beng chhi reng a ni lo va, ‘An ti a ni lom ni’tiin thu dik
nia lang kha chu a âwih mai zêl a. Contractor pakhatin ‘Pu
Mûka sum vawn bothlau a awm ngai lo’ a tihte kha a
chhinchhiah tlâk a. Kan Synod hi miten an rin nachhan chu
kan sum vawn dân hi niin ka hria,” tiin a sawi.
Mi tak a nihzia chu amah bêl chiang apiangin an hmu
fiah âwm e. Rinawm taka Synod hmunpui hutchilh chuah mai
kha a nihavângin Zosâpte pawh khân anring hle. Rawngbâwltu
hlun leh a fate henkhat sawi dân chuan thu khirh leh harsa
deuh a awm chângin, Zosâpte hmachhawn tûrin an tîr hîn a.
33
www.mizoramsynod.org
Awm dân tûr dik leh ha Zosâp henkhat hrilhtu atân an lo
hmang zeuh zeuh a lo ni. Chu chuan mi tak a nihna leh mi rin
a kaizia a tilang chiang hle âwm e. Mi bîk a nihzia chu hêng
thilah te hian a lo lang hîn a ni.
13. A hun tâwp lam: Pu Mûka hi Pathian hruaina zârah mi
hrisêl tak a ni reng hîn a; mahse, a lo upat deuh hnuah khân a
pum lam a sawisêl hin tâk deuh avângin hun rei tak chhûng
chaw (rice) ei lovin ‘Atta’ a ei hîn a, zawi zawia ha chho
lehin chaw pângngai pawh a ei thei leh ta a. Kum 1992 August
thla khân thih ngamin (pneumonia-in) a na tlat mai a,
Presbyterian Hospital Durtlângah dah luh a ni a. Mizorama
Chanchin |ha thlen kum za tlinna (Gospel Centenary) kha
hman loh a hlau hle; mahse, Pathian khawngaihna leh
kohhranho awngtaina avângin a hmang thei ta a.
Hetia a damloh lai hian um khat chu zîngah thil ei tûra
an han kaih thawh chuan, “Engati nge min tihharh le, Petera
nên kan lo inkâwm hman asin,” a ti nghe nghe. A lo upat zêl
leh a taksa a chak tawh loh avângin natna ‘thawhah’ tih ang
chi te pawhin a bâwm ve ta a, kum 1997 chawhnu lam aang
phei kha chuan a chauin a chhûngte pawhin kum a hman
pumhlûm loh mai an hlau hle a. Kohhran, mi mal leh
chhûngkaw awngaina avângin kum a hmang ral leh thei ta a.
Kum 1998 February thlaa Mission Vêng kum za tlinna hmuh
theih loh a hlau deuh a; mahse, Pathian khawngaihna avângin
a thleng thei leh ta hrâm a. Amaherawhchu, a taksa a chak loh
avângin Pathian Biak Inkhâwm a hmang ve thei lo va.
Centenary lawmna February ni 15, 1998 zîngah wheel chair-a
nawrin Biak Inah an hruai a, a awngai bâkah thu pawh a
theih ang tâwk tâwkin a sawi bawk.
Han chhui kîr tâkah chuan, kum 1993 chinah kha chuan
zân inkhâwm leh Kohhran Committee-ah a tel thei ta mang lo
va. March 1994 aang phei chuan kum 90 a lo kai ta bawk nên
34
www.mizoramsynod.org
natna hranpa nei fak lo mah se rual a pâwl pha ta lo zual a.
Chutiang chuan awm mah sela amah ngeiin, “Joba ang bawkin
Pathian chuan kan tuar phalin thi khawp hialin awm mah ila,
Pathian rin ngam tlat a ûl e, mi tihlum hial mah sela, amah
chu ka nghâk cheu vang (Job 13:15) tih a ûl ta a ni e,” tiin a la
ziak cheu a ni.
Tichuan, a chak lo tial tial a, June 1998 thla aang phei
kha chuan pâwn chhuak lovin khum betin a na ta a. Achau tial
tial a, boruak hîp chi (oxygen) te pein, a tu leh fa damdawi lam
thiamhoten nasa taka an enkawl hnuah July ni 25 zîng dâr
5:15 vêlah khân kum tam tak a rawng a lo bâwlsak a Lalpa
hnênah thlamuang takin a châwl hlen ta a ni.
A vuina hi ama chênna In Mission Vêngah Pastor-in hun
a hman zawh hnuin, Mission Vêng Biak Inpuiah vui inkhâwm
buatsaih a ni a. Rev. Lalrinmawia, Synod Moderator-in a
kaihhruai a, Upa Rualkhûma, Synod Secretary (Sr)-in a
chanchin tlângpui a sawi a. Mission Vêng Kohhran Zaipâwlin
amah thlah nân ‘Jerusalem, ka in ropui’ tih urhsûn takin an
sa a. Thil ûl dang tih zawh a nih hnuah Mission Vêng
thlânmualah Upa Chawngzîkan a vui a, muang thum kal dapin,
‘Kan kohhran daingul a tliak ta’tia thlahin awngaina hun a
hmang a. He thu ziaktu ngei pawh hian thlân ko chu a lo chuan
ve a, mit ngeia hmutu zîngah a tel ve e. Synod pum huap leh
vêng chhûng lam pawha amah zui hnaitu takin thlânmuala a
han thlah chuan hnuk a tiulh êm êm a ni.
15. Tlângkawmna: A chanchin sawi belh zêl tûr la tam mah
se, a tlâng lo kâwm dâwn tawh ila. Rethei bak berh taka
hmeithai uapa sei lian, hrehawmna kâra Kristiannain a nun a
sawi zawi, Pathian a rinna nghet tak avânga hming ha taka
hmasâwnna rahbi hrang hrang zawh thei, rinawm taka a
rawngbâwl hna tlei tlaa kawng tluana zuitu, chhûngkaw ha
tak dina tu leh fate tâna puchuam nih tling, kohhranho tâna
35
www.mizoramsynod.org
Lalpa bêlruat Tirhkoh Mûka kha, Pastor hna thawka ram pum
dêng chhuak ni lo mah se, rawngbâwltu rualin an rin rawn,
khâm leh suar paltlanga mâwlna hneh bâna Lal Isua a hniaka
zuitu a ni e. Tlâwmna nun sina he leia tirhkoh hna kum za
chanve lai lo thawk tawh ngei Tirhkoh Mûka kha, hangthar
iau zât ral hnu pawhin Lal Isua hmangaihna lantîrtu duhawm
tak a ni kumkhua tawh dâwn a. Zofa rinnaa mi ding nghet
zîngah chhiar tel a ni kumkhua tawh ang. Lei leh vân Lalpan a
chhiahhlawh tlâwm tak chanchin hi a ram zau zêl nân malsâwm
mawlh rawh se.
....
36
www.mizoramsynod.org
MI MAL LEH LEHKHABU RÂWNTE
1. Rev. Lalnghînglova, Mission Vêngthlang (21-6-16).
2. Upa C. Hualkûnga & Upa Lalthlengliana, Mission Vêng.
3. Rev. Dr. H. Vânlalauva, Leitan S, Durtlâng.
4. Upa Dr. L. Ringluaia leh a tu leh fate dang
5. Pu Mûka leh Laltluangliana Khiangte inkawmna,
Sept.18, 1986 leh 1990 leh 1997, um thum dârkâr
khat chuang zêl inkawmna bâkah hun remchâng danga
inbiakna leh a thusawi hrang hrang hrual mûm.
6. Synod Thurêl Lâk khâwm (Volume I - IV) Compiled
by Rev. H. Remthanga & Rev. C. Rosiama
7. Pu Mûka Chanchin by Rev. Dr. H. Vânlalauva
(Unpublished manuscripts, phêk li chauh).
8. Pu Mûka Chanchin by Upa Rinzâwna (a fapa) & Upa
Zothanmawia (a tupa), Khatla (Unpublished manuscripts)
9. Lehkhabu leh thil hlui : Materials of Synod Archives,
Aizâwl Theological College Archives, L.T.L. Library
Archives, B-43, Mission Vêng, Aizâwl.
10. Lungphûm : Mission Vêng Kohhran Kum100 Souvenir,
Printed at Muka Printing Press, Aizâwl : 1998.
11. Aizâwl Report, Volume VI, Issue No.4. BSI Aizâwl
Auxiliary Chanchinbu October-December 2015.
12. Theihnghilh ni hlawm suh se, By Lalhmuaka (Mamre)
Synod Publication Board, Aizâwl : 1991
13. Mission Vêng Kohhran Upa henkhat leh mi hlunte ngaih
dân lâk khâwm a ni bawk.
37
www.mizoramsynod.org

More Related Content

What's hot

мэдээллийн технологи миний амьдралд
мэдээллийн технологи миний амьдралдмэдээллийн технологи миний амьдралд
мэдээллийн технологи миний амьдралд2011bonus
 
Эцэг эхчүүдэд өгөх зөвлөгөө
Эцэг эхчүүдэд өгөх зөвлөгөөЭцэг эхчүүдэд өгөх зөвлөгөө
Эцэг эхчүүдэд өгөх зөвлөгөөchomooxoo
 
миний шүлгийн анхны ном
миний шүлгийн анхны номминий шүлгийн анхны ном
миний шүлгийн анхны номHurelchuluun Baasansuren
 
халимаг, буриад монголыг орос улс эзэрхсэн нь
халимаг, буриад монголыг  орос улс эзэрхсэн ньхалимаг, буриад монголыг  орос улс эзэрхсэн нь
халимаг, буриад монголыг орос улс эзэрхсэн ньП. Эрдэнэсайхан
 
цээрлэх ёсноос...
цээрлэх ёсноос...цээрлэх ёсноос...
цээрлэх ёсноос...delgerya
 
электрофорезийн арга
электрофорезийн аргаэлектрофорезийн арга
электрофорезийн аргаOyuka Oyu
 
ຕຳລາຄະນິດສາດຊັ້ນ ມ5
ຕຳລາຄະນິດສາດຊັ້ນ ມ5ຕຳລາຄະນິດສາດຊັ້ນ ມ5
ຕຳລາຄະນິດສາດຊັ້ນ ມ5Buangeune Singsoumang
 
их эзэн чингис хааны зарлиг A5
их эзэн чингис хааны зарлиг A5их эзэн чингис хааны зарлиг A5
их эзэн чингис хааны зарлиг A5Otgonsuren Davaajav
 
Setgel hanamj 2018 negtgel-02,05
Setgel hanamj 2018 negtgel-02,05Setgel hanamj 2018 negtgel-02,05
Setgel hanamj 2018 negtgel-02,05Gantulga Nyamdorj
 
чихрийн шижин өвчин
чихрийн шижин өвчинчихрийн шижин өвчин
чихрийн шижин өвчинAmje Zaya
 
Tv eh hel hicheel 3
Tv eh hel hicheel 3Tv eh hel hicheel 3
Tv eh hel hicheel 3batuur
 
зөвлөгөө
зөвлөгөөзөвлөгөө
зөвлөгөөaajuu79
 
д авиа үсэг таниулах
д авиа үсэг таниулахд авиа үсэг таниулах
д авиа үсэг таниулахdolgoon
 
Ариутгал эмнэлгийн төвлөрсөн ариутгал
Ариутгал эмнэлгийн төвлөрсөн ариутгалАриутгал эмнэлгийн төвлөрсөн ариутгал
Ариутгал эмнэлгийн төвлөрсөн ариутгалБатхүү Батдорж
 
Gurvaljni talbaig oloh
Gurvaljni talbaig olohGurvaljni talbaig oloh
Gurvaljni talbaig olohMunguuzb
 

What's hot (20)

мэдээллийн технологи миний амьдралд
мэдээллийн технологи миний амьдралдмэдээллийн технологи миний амьдралд
мэдээллийн технологи миний амьдралд
 
Эцэг эхчүүдэд өгөх зөвлөгөө
Эцэг эхчүүдэд өгөх зөвлөгөөЭцэг эхчүүдэд өгөх зөвлөгөө
Эцэг эхчүүдэд өгөх зөвлөгөө
 
миний шүлгийн анхны ном
миний шүлгийн анхны номминий шүлгийн анхны ном
миний шүлгийн анхны ном
 
халимаг, буриад монголыг орос улс эзэрхсэн нь
халимаг, буриад монголыг  орос улс эзэрхсэн ньхалимаг, буриад монголыг  орос улс эзэрхсэн нь
халимаг, буриад монголыг орос улс эзэрхсэн нь
 
цээрлэх ёсноос...
цээрлэх ёсноос...цээрлэх ёсноос...
цээрлэх ёсноос...
 
электрофорезийн арга
электрофорезийн аргаэлектрофорезийн арга
электрофорезийн арга
 
Barimt bichgiin ergelt
Barimt bichgiin ergeltBarimt bichgiin ergelt
Barimt bichgiin ergelt
 
ຕຳລາຄະນິດສາດຊັ້ນ ມ5
ຕຳລາຄະນິດສາດຊັ້ນ ມ5ຕຳລາຄະນິດສາດຊັ້ນ ມ5
ຕຳລາຄະນິດສາດຊັ້ນ ມ5
 
их эзэн чингис хааны зарлиг A5
их эзэн чингис хааны зарлиг A5их эзэн чингис хааны зарлиг A5
их эзэн чингис хааны зарлиг A5
 
Setgel hanamj 2018 negtgel-02,05
Setgel hanamj 2018 negtgel-02,05Setgel hanamj 2018 negtgel-02,05
Setgel hanamj 2018 negtgel-02,05
 
Нийгмийн ажилтны хагас жилийн тайлан 2015
Нийгмийн ажилтны хагас жилийн тайлан 2015Нийгмийн ажилтны хагас жилийн тайлан 2015
Нийгмийн ажилтны хагас жилийн тайлан 2015
 
Hereglegdehuun 2
Hereglegdehuun 2Hereglegdehuun 2
Hereglegdehuun 2
 
чихрийн шижин өвчин
чихрийн шижин өвчинчихрийн шижин өвчин
чихрийн шижин өвчин
 
Tv eh hel hicheel 3
Tv eh hel hicheel 3Tv eh hel hicheel 3
Tv eh hel hicheel 3
 
зөвлөгөө
зөвлөгөөзөвлөгөө
зөвлөгөө
 
д авиа үсэг таниулах
д авиа үсэг таниулахд авиа үсэг таниулах
д авиа үсэг таниулах
 
Ариутгал эмнэлгийн төвлөрсөн ариутгал
Ариутгал эмнэлгийн төвлөрсөн ариутгалАриутгал эмнэлгийн төвлөрсөн ариутгал
Ариутгал эмнэлгийн төвлөрсөн ариутгал
 
"Монголын түүх" Хичээл-10
"Монголын түүх" Хичээл-10"Монголын түүх" Хичээл-10
"Монголын түүх" Хичээл-10
 
хөрш тоо
хөрш тоохөрш тоо
хөрш тоо
 
Gurvaljni talbaig oloh
Gurvaljni talbaig olohGurvaljni talbaig oloh
Gurvaljni talbaig oloh
 

Similar to KVSS Ni 2016-Pu Muka Chanchin- Puitling Sunday SChool

Nl R.Lalbiakchhungi Chanchin (Khawvel Sunday School Ni)
Nl R.Lalbiakchhungi Chanchin (Khawvel Sunday School Ni)Nl R.Lalbiakchhungi Chanchin (Khawvel Sunday School Ni)
Nl R.Lalbiakchhungi Chanchin (Khawvel Sunday School Ni)Mahruaia Colney
 
Rev Dr.Zairema chanchin (Khawvel Sunday School Ni)
Rev Dr.Zairema chanchin (Khawvel Sunday School Ni)Rev Dr.Zairema chanchin (Khawvel Sunday School Ni)
Rev Dr.Zairema chanchin (Khawvel Sunday School Ni)Mahruaia Colney
 
Khawvel Sunday School Ni 2014-Puitling Sunday School, Rev. Dr. Zairema Chanchin
Khawvel Sunday School Ni 2014-Puitling Sunday School, Rev. Dr. Zairema ChanchinKhawvel Sunday School Ni 2014-Puitling Sunday School, Rev. Dr. Zairema Chanchin
Khawvel Sunday School Ni 2014-Puitling Sunday School, Rev. Dr. Zairema ChanchinLehkhabu Khawvel
 
J Lalsangzuala Chanchin
J Lalsangzuala ChanchinJ Lalsangzuala Chanchin
J Lalsangzuala Chanchinguestc8a202
 
KVSS Ni 2016- CT Studd-a Chanchin (Naupang Sunday School)
KVSS Ni 2016- CT Studd-a Chanchin (Naupang Sunday School)KVSS Ni 2016- CT Studd-a Chanchin (Naupang Sunday School)
KVSS Ni 2016- CT Studd-a Chanchin (Naupang Sunday School)Lehkhabu Khawvel
 
12.02.2023 Siloam.pdf
12.02.2023 Siloam.pdf12.02.2023 Siloam.pdf
12.02.2023 Siloam.pdfRRalte1
 
History of rokham
History of rokhamHistory of rokham
History of rokhamVannunsiam
 
Thalai Entu 07 02 2010
Thalai Entu 07 02 2010Thalai Entu 07 02 2010
Thalai Entu 07 02 2010rollick
 
26.02.2023 Siloam.pdf
26.02.2023 Siloam.pdf26.02.2023 Siloam.pdf
26.02.2023 Siloam.pdfRRalte1
 
Puitling SS Zirlai 2016-Thlarau Thianghlim
Puitling SS Zirlai 2016-Thlarau ThianghlimPuitling SS Zirlai 2016-Thlarau Thianghlim
Puitling SS Zirlai 2016-Thlarau ThianghlimLehkhabu Khawvel
 
V E N G L A I 28. 11. 2010
V E N G L A I  28. 11. 2010V E N G L A I  28. 11. 2010
V E N G L A I 28. 11. 2010Ellis Pachuau
 
Venglai 28. 11. 2010
Venglai  28. 11. 2010Venglai  28. 11. 2010
Venglai 28. 11. 2010Ellis Pachuau
 
V E N G L A I 21. 11. 2010
V E N G L A I  21. 11. 2010V E N G L A I  21. 11. 2010
V E N G L A I 21. 11. 2010Ellis Pachuau
 

Similar to KVSS Ni 2016-Pu Muka Chanchin- Puitling Sunday SChool (20)

Nl R.Lalbiakchhungi Chanchin (Khawvel Sunday School Ni)
Nl R.Lalbiakchhungi Chanchin (Khawvel Sunday School Ni)Nl R.Lalbiakchhungi Chanchin (Khawvel Sunday School Ni)
Nl R.Lalbiakchhungi Chanchin (Khawvel Sunday School Ni)
 
Rev Dr.Zairema chanchin (Khawvel Sunday School Ni)
Rev Dr.Zairema chanchin (Khawvel Sunday School Ni)Rev Dr.Zairema chanchin (Khawvel Sunday School Ni)
Rev Dr.Zairema chanchin (Khawvel Sunday School Ni)
 
Khawvel Sunday School Ni 2014-Puitling Sunday School, Rev. Dr. Zairema Chanchin
Khawvel Sunday School Ni 2014-Puitling Sunday School, Rev. Dr. Zairema ChanchinKhawvel Sunday School Ni 2014-Puitling Sunday School, Rev. Dr. Zairema Chanchin
Khawvel Sunday School Ni 2014-Puitling Sunday School, Rev. Dr. Zairema Chanchin
 
J Lalsangzuala Chanchin
J Lalsangzuala ChanchinJ Lalsangzuala Chanchin
J Lalsangzuala Chanchin
 
KVSS Ni 2016- CT Studd-a Chanchin (Naupang Sunday School)
KVSS Ni 2016- CT Studd-a Chanchin (Naupang Sunday School)KVSS Ni 2016- CT Studd-a Chanchin (Naupang Sunday School)
KVSS Ni 2016- CT Studd-a Chanchin (Naupang Sunday School)
 
12.02.2023 Siloam.pdf
12.02.2023 Siloam.pdf12.02.2023 Siloam.pdf
12.02.2023 Siloam.pdf
 
History of rokham
History of rokhamHistory of rokham
History of rokham
 
Thalai Entu 07 02 2010
Thalai Entu 07 02 2010Thalai Entu 07 02 2010
Thalai Entu 07 02 2010
 
26.02.2023 Siloam.pdf
26.02.2023 Siloam.pdf26.02.2023 Siloam.pdf
26.02.2023 Siloam.pdf
 
Hruaitu 1.1.2017
Hruaitu 1.1.2017Hruaitu 1.1.2017
Hruaitu 1.1.2017
 
Puitling SS Zirlai 2016-Thlarau Thianghlim
Puitling SS Zirlai 2016-Thlarau ThianghlimPuitling SS Zirlai 2016-Thlarau Thianghlim
Puitling SS Zirlai 2016-Thlarau Thianghlim
 
V E N G L A I 28. 11. 2010
V E N G L A I  28. 11. 2010V E N G L A I  28. 11. 2010
V E N G L A I 28. 11. 2010
 
V E N G L A I 28. 11. 2010
V E N G L A I  28. 11. 2010V E N G L A I  28. 11. 2010
V E N G L A I 28. 11. 2010
 
Venglai 28. 11. 2010
Venglai  28. 11. 2010Venglai  28. 11. 2010
Venglai 28. 11. 2010
 
Yma wnl 12 19-10
Yma wnl 12 19-10Yma wnl 12 19-10
Yma wnl 12 19-10
 
Hruaitu 8.1.2017
Hruaitu 8.1.2017Hruaitu 8.1.2017
Hruaitu 8.1.2017
 
V E N G L A I 28.3.2010
V E N G L A I 28.3.2010V E N G L A I 28.3.2010
V E N G L A I 28.3.2010
 
V E N G L A I 21. 11. 2010
V E N G L A I  21. 11. 2010V E N G L A I  21. 11. 2010
V E N G L A I 21. 11. 2010
 
V E N G L A I 21. 11. 2010
V E N G L A I  21. 11. 2010V E N G L A I  21. 11. 2010
V E N G L A I 21. 11. 2010
 
Yma wnl 28 11-10
Yma wnl 28 11-10Yma wnl 28 11-10
Yma wnl 28 11-10
 

More from Lehkhabu Khawvel

Suu kyi International Awards, Honors & Appointments
Suu kyi  International Awards, Honors & AppointmentsSuu kyi  International Awards, Honors & Appointments
Suu kyi International Awards, Honors & AppointmentsLehkhabu Khawvel
 
Nelson Mandela- International Awards, Honors & Appointments
Nelson Mandela- International Awards, Honors & AppointmentsNelson Mandela- International Awards, Honors & Appointments
Nelson Mandela- International Awards, Honors & AppointmentsLehkhabu Khawvel
 
Mizo pasaltha taitesena-chanchin-ed-1st
Mizo pasaltha taitesena-chanchin-ed-1stMizo pasaltha taitesena-chanchin-ed-1st
Mizo pasaltha taitesena-chanchin-ed-1stLehkhabu Khawvel
 
Rilru Hrisêl by Dr. Lalhrekima
Rilru Hrisêl  by Dr. LalhrekimaRilru Hrisêl  by Dr. Lalhrekima
Rilru Hrisêl by Dr. LalhrekimaLehkhabu Khawvel
 
An Hlauhawm Tak Tak Em? Rev. C. Lianzuala
An Hlauhawm Tak Tak Em?  Rev. C. LianzualaAn Hlauhawm Tak Tak Em?  Rev. C. Lianzuala
An Hlauhawm Tak Tak Em? Rev. C. LianzualaLehkhabu Khawvel
 
Albert Einstein-By: U San Lwin
Albert Einstein-By: U San LwinAlbert Einstein-By: U San Lwin
Albert Einstein-By: U San LwinLehkhabu Khawvel
 
Solfa Zir Dan Bu- By: Pi Zaii & Pu Muka
Solfa Zir Dan Bu- By: Pi Zaii & Pu MukaSolfa Zir Dan Bu- By: Pi Zaii & Pu Muka
Solfa Zir Dan Bu- By: Pi Zaii & Pu MukaLehkhabu Khawvel
 
Esopa Thawnthu Fing- By: Synod Bookroom
Esopa Thawnthu Fing- By: Synod BookroomEsopa Thawnthu Fing- By: Synod Bookroom
Esopa Thawnthu Fing- By: Synod BookroomLehkhabu Khawvel
 
Hlawhtlinna Thuruk- 2nd Ed. By: V.L. Zaikima
Hlawhtlinna Thuruk- 2nd Ed. By: V.L. ZaikimaHlawhtlinna Thuruk- 2nd Ed. By: V.L. Zaikima
Hlawhtlinna Thuruk- 2nd Ed. By: V.L. ZaikimaLehkhabu Khawvel
 
History of Mizo Israel- By: Dr. T. Sholomon DD
History of Mizo Israel- By: Dr. T. Sholomon DDHistory of Mizo Israel- By: Dr. T. Sholomon DD
History of Mizo Israel- By: Dr. T. Sholomon DDLehkhabu Khawvel
 
Tuarna Thuruk- By: Rev. V.L. Zaithanga
Tuarna Thuruk- By: Rev. V.L. ZaithangaTuarna Thuruk- By: Rev. V.L. Zaithanga
Tuarna Thuruk- By: Rev. V.L. ZaithangaLehkhabu Khawvel
 
Pi Pute Tawngkauchheh- By: C. Saizawna
Pi Pute Tawngkauchheh- By: C. Saizawna Pi Pute Tawngkauchheh- By: C. Saizawna
Pi Pute Tawngkauchheh- By: C. Saizawna Lehkhabu Khawvel
 
Catacomb Martarte- By: Chawngzika
Catacomb Martarte- By: ChawngzikaCatacomb Martarte- By: Chawngzika
Catacomb Martarte- By: ChawngzikaLehkhabu Khawvel
 
Burma Prebyterian Kohhran Chanchin- By: Rev. L.R. Bawla
Burma Prebyterian Kohhran Chanchin- By: Rev. L.R. BawlaBurma Prebyterian Kohhran Chanchin- By: Rev. L.R. Bawla
Burma Prebyterian Kohhran Chanchin- By: Rev. L.R. BawlaLehkhabu Khawvel
 
Kohhran Hmasa Chanchin- By: Rev. Lalchhuanliana
Kohhran Hmasa Chanchin- By: Rev. LalchhuanlianaKohhran Hmasa Chanchin- By: Rev. Lalchhuanliana
Kohhran Hmasa Chanchin- By: Rev. LalchhuanlianaLehkhabu Khawvel
 
Sir Alex Ferguson- History of 20 Years
Sir Alex Ferguson- History of 20 YearsSir Alex Ferguson- History of 20 Years
Sir Alex Ferguson- History of 20 YearsLehkhabu Khawvel
 

More from Lehkhabu Khawvel (20)

Suu kyi International Awards, Honors & Appointments
Suu kyi  International Awards, Honors & AppointmentsSuu kyi  International Awards, Honors & Appointments
Suu kyi International Awards, Honors & Appointments
 
Nelson Mandela- International Awards, Honors & Appointments
Nelson Mandela- International Awards, Honors & AppointmentsNelson Mandela- International Awards, Honors & Appointments
Nelson Mandela- International Awards, Honors & Appointments
 
K. Zawla
K. Zawla  K. Zawla
K. Zawla
 
Mizo pasaltha taitesena-chanchin-ed-1st
Mizo pasaltha taitesena-chanchin-ed-1stMizo pasaltha taitesena-chanchin-ed-1st
Mizo pasaltha taitesena-chanchin-ed-1st
 
Pu Tawma In
Pu Tawma InPu Tawma In
Pu Tawma In
 
Thlarau mi Pu chawngkhupa
Thlarau mi Pu chawngkhupaThlarau mi Pu chawngkhupa
Thlarau mi Pu chawngkhupa
 
Rilru Hrisêl by Dr. Lalhrekima
Rilru Hrisêl  by Dr. LalhrekimaRilru Hrisêl  by Dr. Lalhrekima
Rilru Hrisêl by Dr. Lalhrekima
 
Theology101
Theology101Theology101
Theology101
 
An Hlauhawm Tak Tak Em? Rev. C. Lianzuala
An Hlauhawm Tak Tak Em?  Rev. C. LianzualaAn Hlauhawm Tak Tak Em?  Rev. C. Lianzuala
An Hlauhawm Tak Tak Em? Rev. C. Lianzuala
 
Albert Einstein-By: U San Lwin
Albert Einstein-By: U San LwinAlbert Einstein-By: U San Lwin
Albert Einstein-By: U San Lwin
 
Solfa Zir Dan Bu- By: Pi Zaii & Pu Muka
Solfa Zir Dan Bu- By: Pi Zaii & Pu MukaSolfa Zir Dan Bu- By: Pi Zaii & Pu Muka
Solfa Zir Dan Bu- By: Pi Zaii & Pu Muka
 
Esopa Thawnthu Fing- By: Synod Bookroom
Esopa Thawnthu Fing- By: Synod BookroomEsopa Thawnthu Fing- By: Synod Bookroom
Esopa Thawnthu Fing- By: Synod Bookroom
 
Hlawhtlinna Thuruk- 2nd Ed. By: V.L. Zaikima
Hlawhtlinna Thuruk- 2nd Ed. By: V.L. ZaikimaHlawhtlinna Thuruk- 2nd Ed. By: V.L. Zaikima
Hlawhtlinna Thuruk- 2nd Ed. By: V.L. Zaikima
 
History of Mizo Israel- By: Dr. T. Sholomon DD
History of Mizo Israel- By: Dr. T. Sholomon DDHistory of Mizo Israel- By: Dr. T. Sholomon DD
History of Mizo Israel- By: Dr. T. Sholomon DD
 
Tuarna Thuruk- By: Rev. V.L. Zaithanga
Tuarna Thuruk- By: Rev. V.L. ZaithangaTuarna Thuruk- By: Rev. V.L. Zaithanga
Tuarna Thuruk- By: Rev. V.L. Zaithanga
 
Pi Pute Tawngkauchheh- By: C. Saizawna
Pi Pute Tawngkauchheh- By: C. Saizawna Pi Pute Tawngkauchheh- By: C. Saizawna
Pi Pute Tawngkauchheh- By: C. Saizawna
 
Catacomb Martarte- By: Chawngzika
Catacomb Martarte- By: ChawngzikaCatacomb Martarte- By: Chawngzika
Catacomb Martarte- By: Chawngzika
 
Burma Prebyterian Kohhran Chanchin- By: Rev. L.R. Bawla
Burma Prebyterian Kohhran Chanchin- By: Rev. L.R. BawlaBurma Prebyterian Kohhran Chanchin- By: Rev. L.R. Bawla
Burma Prebyterian Kohhran Chanchin- By: Rev. L.R. Bawla
 
Kohhran Hmasa Chanchin- By: Rev. Lalchhuanliana
Kohhran Hmasa Chanchin- By: Rev. LalchhuanlianaKohhran Hmasa Chanchin- By: Rev. Lalchhuanliana
Kohhran Hmasa Chanchin- By: Rev. Lalchhuanliana
 
Sir Alex Ferguson- History of 20 Years
Sir Alex Ferguson- History of 20 YearsSir Alex Ferguson- History of 20 Years
Sir Alex Ferguson- History of 20 Years
 

Recently uploaded

black magic specialist amil baba pakistan no 1 Black magic contact number rea...
black magic specialist amil baba pakistan no 1 Black magic contact number rea...black magic specialist amil baba pakistan no 1 Black magic contact number rea...
black magic specialist amil baba pakistan no 1 Black magic contact number rea...Amil Baba Mangal Maseeh
 
Do You Think it is a Small Matter- David’s Men.pptx
Do You Think it is a Small Matter- David’s Men.pptxDo You Think it is a Small Matter- David’s Men.pptx
Do You Think it is a Small Matter- David’s Men.pptxRick Peterson
 
No.1 Amil baba in Pakistan amil baba in Lahore amil baba in Karachi
No.1 Amil baba in Pakistan amil baba in Lahore amil baba in KarachiNo.1 Amil baba in Pakistan amil baba in Lahore amil baba in Karachi
No.1 Amil baba in Pakistan amil baba in Lahore amil baba in KarachiAmil Baba Naveed Bangali
 
Understanding Jainism Beliefs and Information.pptx
Understanding Jainism Beliefs and Information.pptxUnderstanding Jainism Beliefs and Information.pptx
Understanding Jainism Beliefs and Information.pptxjainismworldseo
 
Unity is Strength 2024 Peace Haggadah + Song List.pdf
Unity is Strength 2024 Peace Haggadah + Song List.pdfUnity is Strength 2024 Peace Haggadah + Song List.pdf
Unity is Strength 2024 Peace Haggadah + Song List.pdfRebeccaSealfon
 
No.1 Amil baba in Pakistan amil baba in Lahore amil baba in Karachi
No.1 Amil baba in Pakistan amil baba in Lahore amil baba in KarachiNo.1 Amil baba in Pakistan amil baba in Lahore amil baba in Karachi
No.1 Amil baba in Pakistan amil baba in Lahore amil baba in KarachiAmil Baba Mangal Maseeh
 
No.1 Amil baba in Pakistan amil baba in Lahore amil baba in Karachi
No.1 Amil baba in Pakistan amil baba in Lahore amil baba in KarachiNo.1 Amil baba in Pakistan amil baba in Lahore amil baba in Karachi
No.1 Amil baba in Pakistan amil baba in Lahore amil baba in KarachiAmil Baba Mangal Maseeh
 
原版1:1复刻莫纳什大学毕业证Monash毕业证留信学历认证
原版1:1复刻莫纳什大学毕业证Monash毕业证留信学历认证原版1:1复刻莫纳什大学毕业证Monash毕业证留信学历认证
原版1:1复刻莫纳什大学毕业证Monash毕业证留信学历认证jdkhjh
 
Culture Clash_Bioethical Concerns_Slideshare Version.pptx
Culture Clash_Bioethical Concerns_Slideshare Version.pptxCulture Clash_Bioethical Concerns_Slideshare Version.pptx
Culture Clash_Bioethical Concerns_Slideshare Version.pptxStephen Palm
 
The Chronological Life of Christ part 097 (Reality Check Luke 13 1-9).pptx
The Chronological Life of Christ part 097 (Reality Check Luke 13 1-9).pptxThe Chronological Life of Christ part 097 (Reality Check Luke 13 1-9).pptx
The Chronological Life of Christ part 097 (Reality Check Luke 13 1-9).pptxNetwork Bible Fellowship
 
A Costly Interruption: The Sermon On the Mount, pt. 2 - Blessed
A Costly Interruption: The Sermon On the Mount, pt. 2 - BlessedA Costly Interruption: The Sermon On the Mount, pt. 2 - Blessed
A Costly Interruption: The Sermon On the Mount, pt. 2 - BlessedVintage Church
 
No.1 Amil baba in Pakistan amil baba in Lahore amil baba in Karachi
No.1 Amil baba in Pakistan amil baba in Lahore amil baba in KarachiNo.1 Amil baba in Pakistan amil baba in Lahore amil baba in Karachi
No.1 Amil baba in Pakistan amil baba in Lahore amil baba in KarachiAmil Baba Naveed Bangali
 
Study of the Psalms Chapter 1 verse 1 - wanderean
Study of the Psalms Chapter 1 verse 1 - wandereanStudy of the Psalms Chapter 1 verse 1 - wanderean
Study of the Psalms Chapter 1 verse 1 - wandereanmaricelcanoynuay
 
Call Girls in Greater Kailash Delhi 💯Call Us 🔝8264348440🔝
Call Girls in Greater Kailash Delhi 💯Call Us 🔝8264348440🔝Call Girls in Greater Kailash Delhi 💯Call Us 🔝8264348440🔝
Call Girls in Greater Kailash Delhi 💯Call Us 🔝8264348440🔝soniya singh
 
No.1 Amil baba in Pakistan amil baba in Lahore amil baba in Karachi
No.1 Amil baba in Pakistan amil baba in Lahore amil baba in KarachiNo.1 Amil baba in Pakistan amil baba in Lahore amil baba in Karachi
No.1 Amil baba in Pakistan amil baba in Lahore amil baba in KarachiAmil Baba Naveed Bangali
 
No.1 Amil baba in Pakistan amil baba in Lahore amil baba in Karachi
No.1 Amil baba in Pakistan amil baba in Lahore amil baba in KarachiNo.1 Amil baba in Pakistan amil baba in Lahore amil baba in Karachi
No.1 Amil baba in Pakistan amil baba in Lahore amil baba in KarachiAmil Baba Mangal Maseeh
 
No.1 Amil baba in Pakistan amil baba in Lahore amil baba in Karachi
No.1 Amil baba in Pakistan amil baba in Lahore amil baba in KarachiNo.1 Amil baba in Pakistan amil baba in Lahore amil baba in Karachi
No.1 Amil baba in Pakistan amil baba in Lahore amil baba in KarachiAmil Baba Mangal Maseeh
 

Recently uploaded (20)

black magic specialist amil baba pakistan no 1 Black magic contact number rea...
black magic specialist amil baba pakistan no 1 Black magic contact number rea...black magic specialist amil baba pakistan no 1 Black magic contact number rea...
black magic specialist amil baba pakistan no 1 Black magic contact number rea...
 
Do You Think it is a Small Matter- David’s Men.pptx
Do You Think it is a Small Matter- David’s Men.pptxDo You Think it is a Small Matter- David’s Men.pptx
Do You Think it is a Small Matter- David’s Men.pptx
 
No.1 Amil baba in Pakistan amil baba in Lahore amil baba in Karachi
No.1 Amil baba in Pakistan amil baba in Lahore amil baba in KarachiNo.1 Amil baba in Pakistan amil baba in Lahore amil baba in Karachi
No.1 Amil baba in Pakistan amil baba in Lahore amil baba in Karachi
 
Understanding Jainism Beliefs and Information.pptx
Understanding Jainism Beliefs and Information.pptxUnderstanding Jainism Beliefs and Information.pptx
Understanding Jainism Beliefs and Information.pptx
 
Unity is Strength 2024 Peace Haggadah + Song List.pdf
Unity is Strength 2024 Peace Haggadah + Song List.pdfUnity is Strength 2024 Peace Haggadah + Song List.pdf
Unity is Strength 2024 Peace Haggadah + Song List.pdf
 
No.1 Amil baba in Pakistan amil baba in Lahore amil baba in Karachi
No.1 Amil baba in Pakistan amil baba in Lahore amil baba in KarachiNo.1 Amil baba in Pakistan amil baba in Lahore amil baba in Karachi
No.1 Amil baba in Pakistan amil baba in Lahore amil baba in Karachi
 
🔝9953056974 🔝young Delhi Escort service Vinay Nagar
🔝9953056974 🔝young Delhi Escort service Vinay Nagar🔝9953056974 🔝young Delhi Escort service Vinay Nagar
🔝9953056974 🔝young Delhi Escort service Vinay Nagar
 
No.1 Amil baba in Pakistan amil baba in Lahore amil baba in Karachi
No.1 Amil baba in Pakistan amil baba in Lahore amil baba in KarachiNo.1 Amil baba in Pakistan amil baba in Lahore amil baba in Karachi
No.1 Amil baba in Pakistan amil baba in Lahore amil baba in Karachi
 
原版1:1复刻莫纳什大学毕业证Monash毕业证留信学历认证
原版1:1复刻莫纳什大学毕业证Monash毕业证留信学历认证原版1:1复刻莫纳什大学毕业证Monash毕业证留信学历认证
原版1:1复刻莫纳什大学毕业证Monash毕业证留信学历认证
 
Culture Clash_Bioethical Concerns_Slideshare Version.pptx
Culture Clash_Bioethical Concerns_Slideshare Version.pptxCulture Clash_Bioethical Concerns_Slideshare Version.pptx
Culture Clash_Bioethical Concerns_Slideshare Version.pptx
 
The Chronological Life of Christ part 097 (Reality Check Luke 13 1-9).pptx
The Chronological Life of Christ part 097 (Reality Check Luke 13 1-9).pptxThe Chronological Life of Christ part 097 (Reality Check Luke 13 1-9).pptx
The Chronological Life of Christ part 097 (Reality Check Luke 13 1-9).pptx
 
young Call girls in Dwarka sector 3🔝 9953056974 🔝 Delhi escort Service
young Call girls in Dwarka sector 3🔝 9953056974 🔝 Delhi escort Serviceyoung Call girls in Dwarka sector 3🔝 9953056974 🔝 Delhi escort Service
young Call girls in Dwarka sector 3🔝 9953056974 🔝 Delhi escort Service
 
A Costly Interruption: The Sermon On the Mount, pt. 2 - Blessed
A Costly Interruption: The Sermon On the Mount, pt. 2 - BlessedA Costly Interruption: The Sermon On the Mount, pt. 2 - Blessed
A Costly Interruption: The Sermon On the Mount, pt. 2 - Blessed
 
No.1 Amil baba in Pakistan amil baba in Lahore amil baba in Karachi
No.1 Amil baba in Pakistan amil baba in Lahore amil baba in KarachiNo.1 Amil baba in Pakistan amil baba in Lahore amil baba in Karachi
No.1 Amil baba in Pakistan amil baba in Lahore amil baba in Karachi
 
Study of the Psalms Chapter 1 verse 1 - wanderean
Study of the Psalms Chapter 1 verse 1 - wandereanStudy of the Psalms Chapter 1 verse 1 - wanderean
Study of the Psalms Chapter 1 verse 1 - wanderean
 
Call Girls in Greater Kailash Delhi 💯Call Us 🔝8264348440🔝
Call Girls in Greater Kailash Delhi 💯Call Us 🔝8264348440🔝Call Girls in Greater Kailash Delhi 💯Call Us 🔝8264348440🔝
Call Girls in Greater Kailash Delhi 💯Call Us 🔝8264348440🔝
 
young Whatsapp Call Girls in Adarsh Nagar🔝 9953056974 🔝 escort service
young Whatsapp Call Girls in Adarsh Nagar🔝 9953056974 🔝 escort serviceyoung Whatsapp Call Girls in Adarsh Nagar🔝 9953056974 🔝 escort service
young Whatsapp Call Girls in Adarsh Nagar🔝 9953056974 🔝 escort service
 
No.1 Amil baba in Pakistan amil baba in Lahore amil baba in Karachi
No.1 Amil baba in Pakistan amil baba in Lahore amil baba in KarachiNo.1 Amil baba in Pakistan amil baba in Lahore amil baba in Karachi
No.1 Amil baba in Pakistan amil baba in Lahore amil baba in Karachi
 
No.1 Amil baba in Pakistan amil baba in Lahore amil baba in Karachi
No.1 Amil baba in Pakistan amil baba in Lahore amil baba in KarachiNo.1 Amil baba in Pakistan amil baba in Lahore amil baba in Karachi
No.1 Amil baba in Pakistan amil baba in Lahore amil baba in Karachi
 
No.1 Amil baba in Pakistan amil baba in Lahore amil baba in Karachi
No.1 Amil baba in Pakistan amil baba in Lahore amil baba in KarachiNo.1 Amil baba in Pakistan amil baba in Lahore amil baba in Karachi
No.1 Amil baba in Pakistan amil baba in Lahore amil baba in Karachi
 

KVSS Ni 2016-Pu Muka Chanchin- Puitling Sunday SChool

  • 2. 2 www.mizoramsynod.org KHAWVÊL SUNDAY SCHOOL NI NOVEMBER 6, 2016 PUITLING SUNDAY SCHOOL Thupui PU MÛKA CHANCHIN Ziaktu Upa Dr. Laltluangliana Khiangte SYNOD LITERATURE & PUBLICATION BOARD
  • 3. 3 www.mizoramsynod.org Published by Synod Literature & Publication Board for Mizo Sunday School Union Chhut khatna 2016 Copies - 6,000 (All rights reserved) Printed at Synod Press Aizâwl - 796 001 Mizoram
  • 4. 4 www.mizoramsynod.org THUHMAHRUAI Kum 1910-a Khawvêl Sunday School Ni hman an a nih aang khân a kum 107-na kan lo thleng ta reng mai a. Mizoram Presbyterian Kohhran hnuaia Sunday School pawhin kum 119-na kan hman mêk laiin, Khawvêl Sunday School Ni kan hman an aanga a kum 73-na a ni ve chiah ta bawk a. Pathianin Sunday School rawngbâwlna hi mal a sâwm zêl a, a lâwmawm hle a ni. Kum 2016 Khawvêl Sunday School Ni-a puitling lam zir atân MSSU Committee chuan ‘Pu Mûka chanchin’ a thlang a. A ziaktu atân Upa Dr. Laltluangliana Khiangte ruat a ni a. A ziaktu hian, tawi leh fûn kim tak siin Pu Mûka chanchin ngaihnawm tak a hun takah a rawn ziak zo thei a, a chungah kan lâwm hle mai. Pu Mûka hi Mizoram Prebyterian Kohhran tân chuan pa nih tling, Synod puipaa ang rei ber ni thei khawpa kohhranhote rin hlawh, Zosâpte hriat leh duhsak ni thei khawpa rin tlâk leh mi inpe a ni a. Vawiina a chanchin kan zir tûr pawh hi bengvârthlâk leh ngaihnawmna piah lamah, hlâwkpui tumin zir vek thei ila a lâwmawm ngawt ang. (REV. P.C. PACHHUNGA) Executive Secretary i/c MSSU
  • 5. 5 www.mizoramsynod.org KHAWVÊL SUNDAY SCHOOL NI November 6, 2016 PUITLING SUNDAY SCHOOL PROGRAMME CHAWHMA INKHÂWM Hruaitu : Superintendent |antu chhiar tûr : Hebrai 13:5-8 Hla sak ho : KHB 403 Kristian sipaite u Thilpêk lâk khâwm leh hlan Thupui sawi : Pu Mûka chanchin |hen khatna Hla sak ho : KHB 399 Lalpa, i rawngbâwla min koh hi Bânna CHAWHNU INKHÂWM Hruaitu : Asst. Superintendent |antu chhiar tur : Josua 24:14-15; Thup 2:10 Hla sak ho : KHB 18 Aw Lal Pathian, i kutchhuak thilsiam tinrêng Thupui sawi : Pu Mûka chanchin |hen hnihna Hla sak ho : KHB 261 Isua neih ka duh zâwk Bânna
  • 6. 6 www.mizoramsynod.org KHAWVÊL SUNDAY SCHOOL NI November ni 6, 2016 PUITLING SUNDAY SCHOOL THUPUI PU MÛKA CHANCHIN ( 1904 – 1998 ) |HEN KHATNA 1. Thuhma: Pu Mûka chanchinkohhranhote zir tûra chhawp chhuah a lo ni ta hi a lâwmawm hle mai. Pu Mûka kha Synod puipaah kum 42 chhûng teh meuh ang a nih avângin kohhran tân banpui nih a tling. A nuna thil chhinchhiah tlâk tak chu - Kristian nun fîm tak a vawng nung tlat hîn kha a ni ngei ang. Zosâp leh hnam dang mi ropui tak takte chanchin kan zir hin ang tho khân, Synod puipaa ang rei ber Pu Mûka chanchin pawh hian belh chian a lo dâwl nangiang mai a. A chanchin zawng zawng erawh kan sawi kim sêng chuang lo vang. Han zep lui zeuh ila, Zosâptharan ‘Kan Pathian kan puipa pângngai’ tih hla aanga chhep rem chhunzawma Office Bearers sawi nâna Puipate tih kan lo hmang ta hi chu a fuh ngawt mai. Pu Muka nun aanga zir tûr awmte ngun taka ngaihtuah zêl chungin he thupui hi zir thei ila kan hlâwkpui ngeiin a rinawm. 2. A pian leh mûrna lam: Aizâwl hmâr lama awm Muthi khuaa miten ‘Tlân tau ram’ an bawh kum 1904 March thlaa nau lo piang chu a lai ah hmingah Lallianthanga sak a ni a. A pa chu Mângthâwma Râlte a ni a, a nu chu Chhiarpuivungi a ni a, Chawngthu a ni ve thung. Lallianthanga hi unau pasarih inkai kawi zînga a mipa awm chhun leh naupang ber a ni. A ute zîngah nausên têt laia thi pahnih an awm a, dam khaw
  • 7. 7 www.mizoramsynod.org chhuakte chu– 1. Ruali w/o Tumbila 2. Mualrawti (Nu hrang laka mi) 3. Chawngzîngi 4. Lalrumi 5. Lallianthanga (Mûka) A pian hnu lawkah an chhûngin Kristianah an inpe a. An lal leh upaten Pathian thu âwihhote chu an ngaithei lo va; chuvângin, Muthi aanga Kristiana inpe chhûngkuate chu lal Rohrênga ramchhûng Zokhawsângahanpêmkhâwmtaa. Chuta an chên lai chuan a pa (Mângthâwma) hi a thi a ni. A nu leh a ute hmeichhe pathum duat rawn a ni a, anmahni ang bawka nui rawi rawi reng tûrin an duh a; mahse, a mûk rên reuh a, a nui mai mai lo a ni âwm e. ‘A mûk rîn rên êm mai’ tia a naupan laia koh uanna ‘mûk’ tih thlûk chu her danglam hretin ‘Mûka’ tih chu hmingah a pu hlen ta mai niin a lang. Alai ah hming ai chuan a lo tawi a, lam a nuam bawk a, Mûka tih chu koh nân ber an hmang ta a. Kum 1907, December ni 26-ah a nu hovin Aizâwlah baptisma an chang a. Chuta baptisma chantîrtu Rev. R. Evans (Sâp Putara) chuan baptisma changhote chhinchhiahna bu-ah chuan Lallianthanga (Mûka) tiin a hming hi a ziak lût a ni. A hming hnuhnûng zâwk a dingchang ta a nih chu. A pa a thih hma êm avângin a nu ho hian an hmeithai ta râwih râwih a. Kum 1909 vêlah Sakawrhmuituaiah Kristian ho, Hausâtlova hovin an pêm a. Chumi khuaah chuan an unau zînga upa ber Ruali leh a pasal Tumbila, Primary sikul zirtîrtu te chhûngkua chu an bêl deuh ber a. Sakawrhmuituai aang chuan Tarbâwkah an insawn thla a, chuta angin Lungdaiah Khumi khawper te nên an inawm fin ta a ni. 3. Zirna lam: Naupang fel ve tawh tak a nih hnu chuan lehkha zir a an ve ta a. Sakawrhmuituai tlâng hmâr lama awm Lungdai khua aanga inzir anin, kum 1917-ah Lower Primary
  • 8. 8 www.mizoramsynod.org Scholarship Examinations a bei ve ta mawp mai a, a tling zui ve mai bawk a. A kum leh 1918-ah chuan Aizâwlah lehkha zirin Vai Hmeichhe Vêng (tûna a fanu naupang ber Rinchawii te awmna Khatla-ah hian) sipai ‘bêl nâwtin’ a inhlawh hîn a. Chu chu a tân hna ha tak a ni. Sum tuakna a nih avângin lehkha pawh a zir theih phah a. Mahse, chutiang bêl nawh hna pawh chu hmuh reng theih a ni chuang lo. A kum leh 1919-ah chuan sipai bêl nâwta inhlawhna chu a hmuh remchân zui theih tâk loh avângin a lehkha zir lai pawh chu a châwl ta hial a. Kum 1922 thlengin lo lam hna thawkin a awm ve a; phût luih kuli te pawhin vawi li (4) lai a thawk ve a ni. Kan hriat heuh angin kum 1919 aangin harhna boruakin Zoram a tuam zau zêl a. Chutih laia harhna hruaia Pathian thu vânga zin kual hîn Tirhkoh Liangkhaia leh Durtlâng lal Suaka te nên an intawng hlauh a. Inlaichîn hnai ta na nâ na chu remchâng insiamsakin kum 1923-ah lehkha zir tûrin Aizâwlah a kal leh ta a. Hemi kum hian a pi (a nu nu) u fapa Liangkhaia inah a awm a (Pu Mûka kha Rev. Liangkhaia ni Vâni fanu (Chhiari) fapa a ni). Inrinni apiangin an khaw lamah a haw a, mahni inchâwma buhfai ak chhuakin Thawhanniah Aizâwl lam chu a pan leh ta hîn a ni. A tum a ruh ve bawk a ni ang, chumi kum tâwp exam-ah chuan rin phâk bâka ti hain pâwl ngaah chuan pakhatna a ni hial nghe nghe. Kum 1924 leh 1925-ah erawh chuan an lal fate pahnihin lehkha an zir duh ve avângin, Mission Vênga hmeithai in te tak tê an leia, chutah chuan an rawngbâwlin a awm ve a. Chaw chhum te, tui chawi leh thing fawm engkim a thawhsak a. A hrawk erawh an châwm thung a. Kum hnih chhûng chu a tlingtla ve thei leh ta mai a. Ei rawngbâwl leh thil ûl dang thawh kârah taima takin lehkha a zir hîn a. Khâwnvâr pawh a neih loh avângin zânah chuan mau thing tuah ên hnuaiah lehkha a zir ve hîn a ni.
  • 9. 9 www.mizoramsynod.org Taima leh rilru pe taka zir a ni bawk a, Pâwl 6 exam-ah pahnihna a ni thei ta tho tho a. A thawhrim bâkah Pathian anpuina a dawng nasa a, pâwl sarih (Middle English School), chutih laia pâwl sâng ber exam-ah chuan pakhatna a ni ta hial a ni. Hmeithai fa bakberh tak mai pawh ni se, Kristian tlangvâlin chuti taka lehkha a zir thei viau mai chu Zosâpte tân chuan thlîr liam mai mai chi a ni lo. Sawrkâr hotu liante chu an hiante vek an nih nghâlmaizêlavângin Zosâpte chuan sawrkâr Scholarship hmuhtîr ve dân an ngaihtuah a. Thla tin `10 a hmu ve ta hîn a, khatih hun laia chêng sâwm hlutna ngaihtuah chuan a lâwmawm ngawtin a rinawm. Ram chhûnga zirna sâng ber a zawh tawh avângin ram pâwn lama a kal a ngai ta a. Lungawi takin Shillong lamah High School a zuk zawm ve ta a, zir dân phung te a inchen loh avângin pâwl sarih tho a zawm leh a ni. Zirna sâng ûm lai chuan sênso a lo sâng zêl a; mahse, ‘Lalpa nghâktute chuan anpuitu an hmu zêl’ tih chu a nunah a lo lang leh mai hîn. Laina hnai dang an lo lang leh ta. Shillong- a High School a kal chhûng hian a u Ruali pasal Tumbilan tlêm tlêmin a anpui bawk a. (Heta amah lo anpuitu Tumbila kan tih hi ringtu an nih vânga Zâwngin lal, Lalzîkan a hianpa nêna a nghaisak hrepa kha a ni nghe nghe.) Shillong lamah chuan mi ha fate an lo tam tawh tehlul nên, pâwlsarih chu ha taka zir zovin kum tâwp exam-ah chuan parukna a la ni thei tho mai a. Tih hat lâwmmanah lehkhabu pahnih, ‘Rainbow Stair’ leh ‘The Lost Thimble’ a dawng nghe nghe. High School-a zir chhunzawm zêl chu châk hle mah se, a scholarship dawn zât pângngai `10 chauh chuan Shillong-a intun nun chu a harsa hle mai a; in lam aangin pui rengtu tûr a nei thei si lo. Chutih lai chuan a rûka a lo ngaihtuah ve fo, Pathian thu zirna hmun Cherra Theological College lama zir chhunzawm dân a awm theidah law maw tiinAizâwla Kohhran
  • 10. 10 www.mizoramsynod.org hotute a be râwn a. Stipend-ah thla tin `15 a awm theih tûr thu a hre ta a. Tichuan, kum 1927-ah Tv. Chalkhûma nên Cherra lama lehkha zir chhunzawm tûr chuan an kal ta a ni. Hmêl hriat sa leh lo dawngsawngtu tu mah an neih loh avângin Cherra khuaah chuan an hawihai hle a. Tûn hmaa Mizo zirlai lo awm hînte an chhuak zo tawh a, tu mah han belh mai tûr an hre lo. An vawi khat kalna a nih avângin motor aanga chhukna hmun tûr pawh an hre lo va, zâwt chawpin an thuamhnaw nên bus aang chuan an far thla ve nawlh mai a, pan tûr lam pawh an zawh chawp zêl a ngai. Khawlaia an han hut deuh vang vang hnu chuan vânneihthlâk takin an zirna tûra an Principal, Rev. Sidney Evans chuan a rawn hmu hlauh a, a bangla lamah a hruai ta nghâl a. A in chhûngah a ko lût a, thingpuia intîr hnu chuan class a lâk hun a lo nia, an puanthuah chu hnutchhiahin class lamah a hruai ve ta nghâl mai bawk a. Tûnlaia admission kalphung nên chuan a inang lo ngei mai. Chumi nia an zir tûr an zawh hnuah chuan an awmna tûr hostel- ah an inpu lût ve ta a. An awmna tûr hostel lah chu in ruak huau mai hi a ni a, chaw siamna (mess) zawm tûr eng mah a awm lo va, bungbêl leh eitûr an lamkhâwmchawp a. Tlangvâla pumpa chuan chaw han inchhum chawp chu an lo harsat vak lo va, chaw zawng an nghei bîk lo. Engkim indap chawp vek a ngai a, Cherra khuaah chuan sâp awng lah chu a lo tuallêng lo hle a. Vai awng ni se an thiam chuang si lo nên, Shillong lama a Khasi awng thiam chhun chhun chu rim takin a hmang chhunzawm ta naw naw a ni ber mai. Khasi awng chu loh theih loha thiam a ngai ta a, a zir ngawrh chho ta hle a. Tin, Pathian thu zirna lamah chuan sâp awng thiam hle a lo ngai bawk a. Theihtâwp chhuah mah se a kum khatnaah chuan mi panga lai tluk lovin parukna a ni pha hrâm a. Mahse, theihtâwp tak meuh chhuaha insangmar a nih avângin a kum hnihna 1928-ah chuan kum tâwp exam-ah pahnihna a ni thei ta a. Tha thlah lovin a zir chhunzawm zêl a.
  • 11. 11 www.mizoramsynod.org A kum thumna 1929-ah chuan pakhatna a ni ta hial a, hma a sawn ha hle a ni. Pakhatna Special Prize atân Principal chuan Parker Pen a pe a, chu kawlawm zet chu chutih lai chuan hlu tak a ni. Parker Pen hmang pha chu mi tlêm tê chauh an ni a, ngaih hlut loh chi pawh a ni lo. Tin, mamawhna avângin Khasi awng pawh chu a zir zêl a, a lo thiam ve ta hle a. Pathian thu hril thei khawpin Khasi awng chu a thiam ta nghe nghe a ni. Cherra-a zir theih chin (Advanced Grade) Pathian thu a zir zawh tawh hnu chuan, hmun dangah lehkha a zir chhunzawm ta lo va. Hnathawh hnua inzir vârna chi dang neuh neuh bâk chu zirna sâng zâwk a ûm zui thei ta lo. Pathian malsâwmna avânga zirna lamah a kal tluan hin êm avângin Serampore lama Licence of Theology (L.Th.) zir theihna chu an Principal chuan a sawi hmuh a. Chumi zûlzui chuanAizâwl lama kohhran hotute chu a’n dîl chhin a. Mahse, a rem ta lo va, hnathawk tûrin Mizoramah a chhuak ta zâwk a ni. Eng pawh ni se, Advanced Grade zawh theih kha thil hlu tak a ni.Ani hmaa lo zir tawhte chu Chhuahkhama, Liangkhaia, Saiaithanga te ho kha an ni a. Cherra Principal Report-a a lan dân chuan, hêng Advanced Grade-a Course pawimawh zual zawhnate hi Wales rama siam leh Wales ram lama en dik a nih avângin Cherra-a Pathian thu an zirna Standard hi a sitawm lo hle tih a hriat theih. Zawhna siamtute leh en diktute zîngah hian Oxford leh Cambridge-a Pathian thu lo zir chhuak tawhte an tel thu Principal Report-ah hian târ lan a lo ni tawh nghe nghe. 4. Hnathawh leh ei zawnna lam: Zosâpte chuan an lo nghâkhlel hle a ni ang, kum 1930 January aangin Aizâwl Theological School-ah Tv. Mûka chu an thawhtîr ta nghâl a ni a, Tirhkoh hna thawk tûra lâk zui nghâl a ni a (Ref. Assembly 1930 thurêl No.4). Hun puma thawkin Zosâp (Missionary) te bulah bungin Zosâpte anpuitu ha tak a ni a. Pu Ronguauva in
  • 12. 12 www.mizoramsynod.org an lei, Students’ Hostel-a an hman pindan khatah an awmtîr ve a. Theological School Staff nihna chu kum 1946 thlengin a chhunzawm a ni. Kohhran din chhohna tûra hna pawimawh chi hrang hrang a thawhte chu - ‘Tirhkoh hna zirna Sikul’-ah zirtîr hna a thawk a, ‘Khâwl in (Press)’-ah Manager hna rei vak lo a thawk bawk a, Zosâp thar Mizo awng zirtîr leh an thusawi lehlinsak hna te, ni tin Sikulah Pathian thu leh hla sak zirtîr te, Mizoram Kohhran sumvawn, thawhlâwm lo dawn khâwm leh thawktute hlawh pêkte hi a khawih ber a ni. Kum 1931-ah Tirhkoh Exam a bei ve a, ha takin a tling a, Tirhkoh hna thawktu hming puin Assembly (Synod) chuan a nemnghet a. Synod Archives-a Assembly/Synod Thurêlte 1925-1932 bu phêk 42-na kan en chuan heti hian a inziak: Aizawl Assembly Thurelte Jan. 8-11, 1931 8. Tirhkoha nemnghehte : Muka, Chalkhuma 9. Tirhkoh hna zir puitling tawh mi pasarih lai kan nei a, ruai duhin, khawngaih hle hlawm mah ila, pawisa lam thu ngaihtuahin kawng kan hmuhsak thei lo. Mahse Assembly leh hunah pawh an tan dilna kawng a inhawng zel ang. Belh leh paih awm miah lovin an thurêl number 8 & 9 te khi târ lan a ni a. Khita ‘Assembly’ tih khi tûna kan ‘Synod’ inkhâwmpui ang hi a ni e. Mission Vêng Bialtu Pastor anpuiin kum li Tirhkoh hna a thawh chhûngin kohhranah harhna a thleng a, kohhran enkawl pawh harsa a ti hîn hle. Hêng hun lai hian Tirhkoha nemngheh kum li vêl thawk tawhte chu Pastor-a lâk an ni hîn a, kum 1935 khân Pastor-a lâk tûr zîngah chhawp chhuah a ni a. Amaherawhchu, ama’n kohhran enkawl hna chu a tlin tûr chia a ngaih loh avângin a intlar (Interview) ta lo hrim hrim a ni. Intlar se chuan an lâk ngei a rinawm. Tin, Zosâpten an ngaina
  • 13. 13 www.mizoramsynod.org a, an ring êm êm a. A hmun hua ang tûrin an duh a, amaha rinawmna awm chu an hmuh chian êm avângin Synod inpui nghâktua a awm hi ha an ti tlâng hle a ni. Duh ni se hun puma Pastor hna thawh chu a tlin ve hle ang tih chu mi tam tak rin dân a ni. Zosâpte a puihna ber chu kohhran thawhlâwm chhinchhiah fel kawngah a ni a, Zosâpte khân kohhran sum vawn vêl kha harsa an ti ve a ni mai thei e. Kohhran sum vawngtu atân Zosâp lo chhuak thar apiang sum vawn hna kha an bel thuai zêl a. Khatia Japan nêna indo a lo hnaih tâk zêlavâng khânBawrhsâpin Zosâpte chu ‘eng hunah pawh Zosâpte hi Mizoram chhuahsan mai thei in ni e’ tia a rawn hrilh avângin kohhran thawhlâwm vawn hna chu Mizo ngei kuta hlan ûlin an hre ta a. Kum 1947 Assembly inkhâwmpui chuan Tangka vawngtu (Treasurer) atân a ruat ta a. Tichuan, Asssembly (Mizoram Synod) hnuaia office-a hun puma hnathawktu (full-time worker) hmasa ber a lo ni ta a. Treasurer atân Synod-in a lâk hian thla tin `45 hlawh tûrin an ti a, chûng hun lai chuan Synod hnathawk zînga hlawh tam ber niin a lang. Mahse, mi inthlahrung mi a ni a, amah aia thawk rei tawh zâwk Pastor- ten `40 an hlawh laia `45 lo lâk bîk chu dikin a hre thei lo va. Hlawh tûra an tih aia tlêm, Pastor senior-te hlawh zât `40 chiah lain, `5 chu Synod-ah a pe kîr leh a ni. Hetiang taka thutlûkna siam hi thil vâng tak a ni âwm e. A chhinchhiah tlâk hle mai. Hun hmasa lamah kha chuan Assembly pualin office an neilo va, kohhran puala office an neih tâk hnuah chuan thawktu dang pathum lâk belh an ni ta a. Khâwmpui Committee hrang hranga ziaktu atân Pu Chalhnûna leh Finance Accountant leh Peon, an vaiin thawktu palite chuanAssembly Office chu 1948 bâwr aang khân an luah an ta a ni. Hotu ber chan changin rei tak kan kohhran pisa-pui hi a lo enkawl a ni.
  • 14. 14 www.mizoramsynod.org Zawi zawiin hmasâwnna rahbi thar a lo piang zêl a. Mission Sikul Synod-in a enkawl chhoh hnuah Synod Education Board Member hmasa ber an ruat zîngah a tel ve a. Tin, hun hmasa lama Bible Translation Committee member- ah Pu Mûka a tel a, chuta tel mi dangte chu Zosâp missionary- te bâkah Rev. Chhuahkhama, Rev. Liangkhaia, Rev. Saiaithanga, Rev. Thanga, Pu Pasena, Pu Vânchuanga te an ni. Anni hian Pu Di-a bul lo an (draft) chu chhunzawmin Thuthlung Hlui bu 7 (Hosea, Joela, Amosa, Obadia, Jona, Mika, Nahuma) leh Rev. Liangkhaia lehlin (draft) bu 12 (Joba, Thuhriltu, Hla thlan khâwm, Jeremia, |ah Hla, Ezekiela, Daniela, Habakuka, Zephania, Hagaia, Zakaria, Malakia), a vaiin bu 19 chu an en ha ta ngat ngat a ni. Rev. Dr. H. Vânlalauva ziah dân chuan kum 1959-a Mizo Bible pum chhuah hma leh a hnu thleng pawhin Hmâr lam aanga Mizo awnga Bible letlingtute zîngah a tel chho ngar ngar bawk a. Aizâwl Theological School lam pawha zirtîr hna lo thawk tawh kha a nih avângin thawh hlâwk thei tak tûr chu a ni ve rêng a ni. Sâp awnga Mizoram Harhna thu a ziah, Revivalistic Phenomena in Lushai Hills by Evan Muka, 1938 tih chu Wales ram Aberryswith khuaa National Library Archives-a Pu Mena File-ah tûn thleng hian vawn hat a ni. 5. Rawngbâwlna pêng dang: Bible lehlinnaa a inhman piah lamah hian thuziak lamah pawh a inhmang ha hle. North LushaiAssembly Feb. 21-24, 1947 Dâwrpuia neih uma thurêl No. 2 & 4 hi a ngai ngaiin i han thur chhuak leh teh ang: 2. Nomination thu : Assembly leh, 1948-a hotu turte Moderator - Pu Lloyd-a Ziaktu - Pu Muka aiah Pu Chawngzika Tangka Vawngtu - Pu Muka, Senior Ziaktu-in pui se.
  • 15. 15 www.mizoramsynod.org 4. Financial leh Literature lam ngaihtuahtu hlawh neiin ruai ila.Ahlawh hi siam kan remti a...Heta thawk tur hian Pu Muka hi kan thlang a, a hlawh ngai (Basic pay) Rs. 46/ - hi chhawm se kan ti. (Heti chung hian `40 chiah a la chhunzawm ta zêl a ni âwm e.) Tichuan, tangka vawn hna chu a thawk ta ngar ngar a, 1948 aangin1972 thleng a thawk tluanchhuak parh a. Zosâpte pawhin an ring êm êm a, him taka kohhran sum kawl a nih avâng leh fel taka hman a nih avângin kan kohhran pawh hian a hminghat phah hle tih hi rawngbâwltu tam tak ngaih dân a ni. Kum 1973- ah chuan puipa nihna dang Finance Officer-ah thlan a ni leh ta a, kum thum hnuah thlan nawn a ni leh a; tichuan, 1978 thleng he chanvo pawimawh tak hi a chelh a. Synod hnuaia a chanvo pawimawh chelh hnuhnûng ber a lo ni ta a ni. Chutih lai chuan amah pawh kum 74 mi lai a lo ni tawh a, kohhran rawngbâwlna hna pawimawh a thawh chhûng hi kum 48 lai a ni. Thu leh hla (Literature) lama a inhmanna henkhat chu târ lan a ni tawh a. Thu ziak lam leh hla lamah pawh hian a rilru a lo sêng hîn tih a kutchhuak hrang hrang aangin a lang chiang hle. Kohhran thila a huhova a tha thawhna piah lamah amah Pu Mûka kutchhuak bîk chauh thlîr zui ta ila. Pathian thu chhui zauna leh hrilhfiahna, sermon eng emaw zât ziakin a hnutchhiah a (chhuah erawh a ni lo hlawm). A lehkhabu buatsaih, chhut chhuahhote chu: 1. Tlanna thu (Atonement) 2. Lalte Chanchin 3. Israel Hnam Puipate (Hei hiJuda hnam puipate chanchin - Puithiam, Rorêltute, Lalte leh Zâwlneite chanchin a ni). 4. Sol-fa Zir Dân Bu, 1935.
  • 16. 16 www.mizoramsynod.org 5. Isua Krista Zirtîrtu (Siamtu Pu Mûka), p.85, 1972 (Hei hi MSSU-I tih a ni a, Rev. M.W. Ryburn M.A., D.Litt. ziak aanga siam rem niin a lang). 6. Isua thiltih makte (lehlin). Hêng bâkah hian Khâwmpui thurêl lâk khâwm a nei niin hriat a ni a; mahse, a bu hmuh tûr a vâng hle. Chu bâkah kum 1950 khân Indona Thianghlim kaihtawi (Synopsis) a lehlin chu khâwla chhut chhuah a lo ni tawh a, a hnu deuhah The Holy War (John Bunyan) hi a letling a. Manuscript chu Synod Press-ah chhut tûrin a pe a. Mahse, chhut a nih hmain mi sualin Press an rawk a, an thil tihchhiat zîngah a tel ta hlauh mai a. He lehkhabu hi tha thara mi dang lehlin hmuh tûr a awm ta chauh zâwk a ni. A lehkhabu lo buatsaih tawhte chu sawiin Rev. Dr. H. Vânlalauva chuan, ‘Hêng a lehkhabu ziakte hi Pathian thu zirlaite bâkah kohhran rawngbâwltute anpuitu ha leh angkai tak vawiin thlengin a la ni hlawm a....Pathian thu hriatna kawnga a rilzia leh Pathian thu a thiamzia a tilang hle, tiin Pu Mûka chanchin a ziah chu a tlip a ni. Hna pênhleh pakhat a hmui, kan târ lan zeuh tawh chu, Khâwl in, Loch Printing Press enkawl hna (tûna Manager kan tih tak hi) kum 1944-46 chhûnga a thawh kha a ni. Welsh Mission-in Press leh Bookroom Synod kuta a hlan chungchângah kum 1948 Assembly (Synod) Inkhâwmpui chuan Welsh Mission lo be fel tûrin mi pathum a ruat zîngah a tel ve. Chûngte chu Rev. Saiaithanga, Rev. Zairema, Pu Mûka (1948 Assembly Thurêl, General 5-na). Pu Mûka te hun laia kohhran sum vawngtuin an thawh ber chu kohhran tinin thawhlâwm an rawn chhûn luh lo dawnsawn te, rawngbâwltute hlawh pêk te, a ûl ang zêla Dâk in leh Bank-a dah (invest) leh fel fai taka sum ziah felna
  • 17. 17 www.mizoramsynod.org (account) bu vawn te a ni a. He hna hi 1947 aangin 1967-a a pension thlengin a thawk a. A pension hnu hian thawktu dang la lovin kum sarih dang an ruai nawn leh a. Tichuan, Assembly sum enkawlhna chu 1947 aanga 1974 thleng (kum27) a thawk ta a. Presbyterian Kohhran Dân bu-in Treasurer chu Finance Officer tih tawh tûr a tih avângin 1973 aang khân a hna chelh pawh Finance Officer tih a ni ta a. Pu Muka hi Mizo zîngah chuan mahnichauha Synod sumenkawlreiber a nia, Treasurer hnuhnûng ber lehFinance Officer hmasa ber a ni bawk. Pension thlenga rinawm taka sum a enkawl avângin Synod pawhin lâwm thu a sawi hial a ni! Kum 1976 Synod Inkhâwmpui chuan Exe. Secretary Rev. V.L. Zaithanga nên Finance Officer-ah bawk a ruat leh a. Sum enkawlna lamah hian a inhmang rei a. Kohhran hotu tak zet anga lo hmutu pawh an hahnem hle a ni ang, Rev. Lalnghînglova (p.1925), Synod hnuaia Pastor pensioner zînga upa ber ni mêk chuan Pu Mûka te pawimawhna chu hlimawm takin, ‘Thingtlâng upa tam tak chuan Synod ni bera an hriat chu Pu Mûka leh Pu Chalhnûna tekha an nia’tiinasawia, ‘Rambuai (1966) hma phei kha chuan Aizâwl an lo kal uma anni an dâwr kha chuan Synod hotu pawimawh hmu inti takin an lungawi êm êm hîn a ni,’ a ti. Khatih hun lai khân Aizâwl khawpui chhûngah mi thiam an la tlêm a. Pastor henkhat chu thingtlâng lamah bial neiin an awm darh lo thei si lo. Aizâwlah chuan Rev. Chhuahkhama leh Upa Ch. Pasena te thachhang dâwltuah a ang lo thei lo va. Zosâp lo chhuak thar deuhte anpui tûrin an hmang angkai hle hîn a. Mizo awng thiam lo Missionary lo chhuak (Zosâp) thar leh sâp khual lo zinte thingtlânga an kalin an awng letling tûrin vawi tam fe a zin chhuak a. Zosâp thar paruk lai chu Mizo awng a zirtîr. Khasi awng a lo thiamtelavângin kohhran thil pawimawh bîk leh inkhâwmpui nikhuaa Khasi ram aanga lo kalte phei chuan an bâwr laih laih hîn a ni.
  • 18. 18 www.mizoramsynod.org Tirhkoh Muka Puipa nih kumte: Secretary (Jr): 1932,1935,1940,1941,1942,1943,1945,1946, Secretary (Sr): 1933,1934,1936, Treasurer: 1948,1949,1950,1951,1952, 1953,1954,1955,1956,1957,1958,1959,1960,1961,1962,1963, 1964,1965,1966,1967,1968,1969,1970,1971,1972, Finance Officer: 1973,1974,1975,1976,1977,1978. Nihna pawimawh chi li a chelh chhûng hi kum 42 lai a ni e. (Thuhnâr: Synod Thurêl Lâk khâwm, Rev. H. Remthanga buatsaih). 6. Khawtlânga inhmanna: Kohhran rawngbâwl bâkah khawtlâng hatna tûr thilah pawh a thawk ha hle bawk hîn. Kum1935 khân Welsh Kohhran hotu pathuman lo zin a, chûng mite chu Silchar-ah a lo zuk hmuak a. Anni chuan Mizoram changkân nâna an sihhmuh pui ber chu kawng tinrênga Mizo hnam ngei, Mizo pate mawhphurhna pêk tam a ni a. Welsh rama khawtlâng kaihhruaina pâwl angkai thute an sawi a. Kohhran kal tlang kher lêm lova khawtlâng hatna leh tihhmasâwn dânte an sawi ho va. Tichuan, kum 1935 June thlaah kan Zosâphote leh Mizo henkhat khawtlâng kaihhruainaa angkai tûr deuhte nên mi tlêm tê Pi Zaii inah an inhmu khâwm a. Hetah hian khawtlâng kaihhruaina pâwl (Social Organisation) siam thu an rêl thlu ta a. A hming atân chuan Wales lama an lo tih dân hrûlah a hming tûr phuah remin, ‘Young Lushai Christian Association’ (YLCA) tih an remti a. June ni 15, 1935 zânah mipui ko khâwmin, hlim tak leh lungrual takin ‘Pâwl’ din chu an titlu ta a. Christian tih lai chu paih leh zâwkin a hnuah he pâwl hming hi ‘Young Lushai Association (YLA) tia thlâk a ni. Mizo pa ho zîngah chuan a lâr ber pâwl leh pâwl thila rilru sêng peih mi tak a nih avângin an pâwl din thar YLA-ah chuan kum 1940-43 ah Vice President a ni a. Kum 1944-45 ah
  • 19. 19 www.mizoramsynod.org President; 1948-ah Vice President a ni bawk a. Central YLA President a nih laiin pâwl hming hi Young Mizo Association (YMA) tia thlâk a ni a. Central YMA President hmasa ber a lo ni ta a ni. YMA hnathawh chi hrang hrang han thlîr hian a laipuia hruaitu nih pawimawhzia chu kan hre chiang lehzual âwm e. Hei bâkah hian ram rorêlna ha zâwk neih nâna ‘Mizo Union’ Party din a nih khân a bul tumtute zîngah a tel ve bawk. Khâng hun laia Bawrhsâp Petera’n Mizo Union hruaitute a man khâwm lai pawhin a hnârkaitu berah a ang a, kohhran rawngbâwltu a nih vâng leh Missionary mitmei vênna avângin Bawrhsâp pawhin a man ngam lo hial! Mizo Union hotute tân in (Jail) aanga an chhuah hnuah a râl bâng ta deuh a, a hun zawng zawng kohhran rawngbâwl nân a pe ta vek zâwk a ni. Tin, Chanchin |ha bâwmReiek khua aanga an rawn zâwn chhoh kha, Mission Vêng nula leh tlangvâlten Tlawng kamah an lo hmuak a. Kohhran hotu pawimawh leh khawtlâng thila inhmang bawk, Vâlupa chanvo pawimawh tak chantîrin Pu Mûka leh Pu Rokûnga te chu an do hmasaktîr a ni. Ni 12, April 1947 tlai thim dâwnah Mission Vêng Biak Inah zâwn luh a ni a. Hetah hian inkhâwm pawimawh tak buatsaih zuiin mi tam takin hun an hmang a ni. March 1959-a thil thleng pakhat i han zep leh hrâm teh ang. Theatre Hall-ah ‘Israel hnam bo thlah kan ni’ tih chu Debate thupuiah an thlang a, Pu J. Malsâwma, M.A.,B.L. chu Speaker a ni a, a hnialtu lamah chuan Upa Chalhnûna, Tirhkoh Mûka leh Pu R. Zuala te an ni a. Pu H.K. Bawihchhuaka leh Pu Sainghînga te kha en diktu an ni a. ‘Bo ta chêng i, hnâr ngul bo rak khawpa bo thu zawng a awm lo vang e’ tiin an ang tlat mai a, an chak ta zâwk a. An hnial hneh viau pawh a ni ang e, Israel ram pêm tum tam takin an hulh phah a ni âwm e.
  • 20. 20 www.mizoramsynod.org Pathian thu thiamten an sawi fo chu, khawtlânga chanchin ha hril (Social Gospel) hi a ni a. A sâp awnga sawiin kan ngaisâng hîn a, Mizote erawh chuan a takin kan nunpui mawlh mawlh tih hi Pu Mûka chanchin kan zir rual hian a chiang êm êm. Vântlâng nun tihhat dân hian ngaihtuah reng a. Eng vângin nge kan rawngbâwltu hmasate khân khati taka YMA an lo fawhkai tih han thlîr lêt pawh hian, hnam tâna ha tûr hma thlîr thui tak neiin bul an lo an tih a chiang a. Khawtlangah, vântlâng nunah chi nung an lo tuh a, chu chu zawi zawia lo iakin, rah duhawm tak a chhuah chhunzawm ta zêl tih hi hai rual a ni lo ve. ...
  • 21. 21 www.mizoramsynod.org |HEN HNIHNA 7. A nun kawng chhuk chho: Pasalha chuan hrehawm tak tak a pal tlang a ngai hîn. Pu Mûka hi thingtlâng tlangvâl, hmeithai fa, rethei taka sei lian, hnathawk reng mai, duh ang anga tual lîm thei lo, tlangvâl lai aanga chhûngkaw pa dinhmuna ding a ni a. Taihmâk chhuaha lehkha zir tlut tlut mi ni mah se, duh duha zirna pêng huama dinga duh lam lam thlang ve mai thei mi a ni lo. A tlangvâl ve uaih tawh hnuah kum thum chhûng (1919-22) lo lam hna thawk lo thei lovin a awm a ni. Chutih lai chuan a vânneih a siamin ‘harhna’ boruak hlimawm tak a lo thleng hlauh mai a. Chang nasa inti deuh chuan Isua khenbeh thu an la run hle a; an lâm te hi an khawng a, khenbeh angin bân pharin an khawng hîn. Khurh hi a lan dân tlângpui tak a ni. A huhova zin an chîng a, ani pawh vawi hnih chu a zin chhuak ve a ni.Ahmasa chu Silchar tlâng dungah an lalnu Khûmi leh Kohhran Upate nên Kâwnpui, Saizâwl, Bûkpui leh Nisapui an hrût kual a. Ani chu khuang zâwn rual chauh a la ni, khuangpu ni lovin khuang zâwnpu pakhat a nih ve chu! Khuang hman tirh lam deuh a la ni a, an hlimpui hle hîn a, khuang buaipuitu pâwla an te chu hrehawm an ti lo hle.An khaw tlawh henkhatah hianKristian chhûngkua pahnih khat chauh an la awm a, thlen in pawh an hnawng ve zeuh zeuh a ni âwm e. Paula ang deuh khân, a zin vawi hnihna thu i han sawi teh ang. Kohhran Upa Dothangvunga hovin nula tlangvâl sâwm rual lai an zin chhuak a. Khawruhlian, Buhbân, Phûllên, Hliappui, Champhai, Khawbung, Biate, Khawhai, Thêntlâng, Bâktâwng leh Aizâwl te tlawhin an kual a. Buhbân khua-ah Mual Inkhâwm antu a ni ve hlauh mai. Chu chu mipui hmaa chanvo neia a din chhuah hmasak ber um a lo ni ta.
  • 22. 22 www.mizoramsynod.org Hêng hun lai harhna hian a rilru a hneh ve hle a. Kraws thu a ngaihtuah nasa a, zailama tui mia lo ni bawk sia, ‘Thisen, thisen, thisen tiin bâng lovin kan zai ang’ tihte chuana thinlung a hneh ve êm êm a. Daipâwnah fianrial hmun bîk neiin a awngai hîn a. Kristian nun anpuitu ha tak nia a hriat thu pawh a sawi fo. A lehkha zir chhûng pawhin hemi hun laia harhna a chan ve avâng hian kohhran lam a ngaih pawimawh phah hle a. Thuhril ha tak takte a ngaithla hîn bawk nên, harhna vuak vêtah hian a Kristian nun chuan hlâwkpui tûr a chhar chho deuh reng a ni. Hêng kan sawi tâkte bâka amahin a hriat dâna kohhran rawngbâwl lam hawitîrtu nia langte chu– (1) A nu awngaisakna – mut dâwn apiangin a awngaipui hîn a. Naupang lo muhîl tawh pawh sawi harhin an ap chung pawhin a awngaipui âlh hîn. A nu awngaina thupui ber chu, “Keinin eng mah kan ti thei tak tak lo va, nangin kan tâna ha tûrin min hruai ang che,” tih hi a ni. (2) An Kohhran Upate (Hausâtlova leh Tawia) kaihhruaina. (3) A tleirâwl tirh vêla sipai nun chan zir a hmuh hin pakhat – saiip puan mihring lema siam, lei dip thun puar, silai feia an chhun zawt zawt hîn a hmuh chuan kohhran thil tum leh Isua zirtîr dân nên a inan lohzia a ngaihtuahtîr hîn a. Hei hian Pathian thu zir a châktîr zual ta daih zâwk a ni. An chhûngkaw dinhmun a thlîr châng chuan, harsatna chi hrang hrangina bawmzia a hmu a. Mahse, hrehawm tinrêng tuar chhuak thei tûrin Lalpan a awmpui a. Dawhthei taka a inzir zuina leh harsa tak chunga rawng a bâwlnate chuan rah ha a chhuah chho zêl a. Khawpuia a luh hnu leh hna nghet neia a awm hnuah pawh thil engkim a êng zâwnga thlîr tum tlat mi a ni a. Anupuiin tisa leh thlarau lamah pawh nasa takin a lo thuam chak bawk a, a sûlhnu chihrang hrang han thlîr hian, pa awhawm ber zînga chhiar tel ngei tûr chi a lo ni e.
  • 23. 23 www.mizoramsynod.org Kohhran inkhâwmpuilian, Synod-ah te Kohhran Upa hian thlarau lam thupui an sawi fo lo. Pu Mûka erawh chu Pastor leh Kohhran Upa inkâra ding ang deuhin a ngaih theih âwm e. Tirhkoha nemngheh, Kohhran Upa hna thawk chhunzawm ta a nih avângin. Chhûngkaw enkawl kawnga mi hlawhtling a nih vâng pawh a ni ang, Kristian Chhûngkua tih thupuia an neih kum 1951 leh 1956 khân Mission Vêng Biak Inah ve ve thupui sawi tûra thlan a ni. Pastor ni lo, thupui sawi ve tawh dangte chu Pu Pasena (1934), Pu Kailuia B.A. (1938), Upa Thanga (1943), Pu C.Z. Huala (1954), Upa Liana (1957), PiPuii: Dr. Miss G.P. Roberts (1958), Upa V.L. Siama (1962), Upa Lalthlengliana (1981), Upa C. Sângzuala (1984) te chauh an ni a. Pastor chu vawi hnih vawi thum sawi an awm laiin, Pastor ni lo zîngah chuan amah Pu Mûka chauh hi thupui sawi tûra um hnih ruat awm chhun a ni. 8. BSI lama inhmanna: Bible SocietyofIndia rawngbâwlna lamah pawh nasa takin a lo inhmang tawh hîn a ni. BSI Aizâwl Report Vol.VI No.4 kan en chuan kum 1956 November thlaa Assam Auxiliary Shillong-a hawn a nih thu leh chutah chuan Pu Mûka leh Rev. Zairema te nên an zuk tel thu Rev. Dr. C.L. Hminga ziah (p.16) ngaihnawm tak chhiar tûr a awm. Chumi um chuan Auxiliary puipate thlan nghâl a ni a. President atân Anglican Church Bishop Amritanand thlan a ni a, Secretary chu KJP lam mi, Mr. R.W. Phillip a ni a, Vice President atân Pu Mûka leh Rev. Dr. C.L. Hminga chu thlan an lo ni ve reng mai a, an chhuanawm hle mai. An mawhphurhna pawh chu an la thutak dûnngang mai. Mizorama an lo haw veleh Bible Society din ve dân tûr chu an dap nghâl a. Tichuan, 1957 khân Assam Auxiliary hnuaia Branch hmasa ber pahnih chu Lunglei leh Aizâwlah a lo ding ta ve ve a ni.
  • 24. 24 www.mizoramsynod.org BSIAijal Branch din an ni chu Oct.19, 1957 a ni a, chuta hruaitu hmasate chu, Secretary Pu Mûka, Treasurer Rev J.M. Lloyd, President Rev. Liangkhaia te an ni. Shillong lam aanga lo kal BSI hotu lianten official-a an pawm nî tak erawh chu Dec. ni 11, 1957 a ni thung. Kan hriat tâk ang khân Bible lehlin kawnga mi angkai tak takte tho kha Bible Society lama hruaitu chanvo pawimawh chelh hmasatute an ni. Tirhkoh Mûka hi BSI Life Member hmasa pâwl a ni nghe nghe. 9. Solfa thiam leh zai mi a nihna lam: Pu Mûka hi zai lamah a tui a, solfa pawh a lo zir nasa tawh a, zai nuam ti mi, zai mi an tih ang hi a ni. Biak Ina khuang tel lova hla la hîn, Biak In zai hruaitu pawimawh tak a ni reng a. Mission Vêng Biak Inpuiah khân Upa Chawngzîkan a rawn thlâwp chho va, an pahnih hian hla latu leh zai hruaitu an ni deuh reng. Chutih hun lai chuan khuang vuak zai rêl a la ni lo va, khuangpui leh khuangtê a awm lo va, Piano/Keyboard te phei chu a lanin a la lang pha lo hrim hrim a ni. Pi Zaii hnuaiah Tonic Solfa zirin, College of Music, London, John Curwin-a din aangin hêng – ElementaryPractical (1934), Junior Practical (1934), Intermediate Practical (1938) ah te exam beiin Certificate pawh a dawng vek a. Tonic Solfa bâkah Staff Notation te pawh a thiam hle a. Pi Zaii nên Solfa zirtîr hna an thawk dûn ta a. Sikul naupangten kalhmang nei zâwka solfa an zir theih nân John Curwin-a lehkhabu ‘The Standard Course of Lessons on the Tonic Solfa Method of teaching to sing’ behchhanin ‘Solfa zir dân’ lehkhabu chu 1935- ah an buatsaih a. He lehkhabu tê reuh tê hi a angkai hle. Kristian hla bu buatsaihna lamah pawh a tel ve hîn a, hla bua seng luh tâk sâp hla eng emaw zât chu staff notation aangin tonic solfa-aha let (transcribe) nghe nghe. Hlathar buAssembly- in 1948-ah a ennawn a, hla dah belh a rêlin a lo buaipuitu tûra ruat mi pathum zîngah a tel (Pu Mûka, Rev. Zairema, Pastor
  • 25. 25 www.mizoramsynod.org Liangkhaia : Assembly 1948 General 18). Rim taka thawkin hla bu ennawn hna chu anni pathum hian an lo thawk tawh a ni. Pathian fakna hlate, Kristian hla leh a dangte Mizo awngin a letling nual a, chûng zînga hriat hlawh deuhte chu– (1) Zan thiang hun reh khua hâl. (2) Bethlehem thlangtiang kâwlah tlai ni tla êng riai e. (3) Aw ropui ber (How great Thou art). (4) I rinawm ropuizia (Great is Thy Faithfulness). Kum 1933-a Pi Zaii hova Mizo zaipâwlin India hmâr Lahore thlenga an fan khân a tel a, bass part a sak bâkah thusawitu zîngah a tel ve nghe nghe. Mizo Zaipâwl mi 50 zet zinte chuan thla hnih chhûngin India hmâr lam khuate an tlawh a, Lahore an thleng. ‘Messiah’ leh ‘Holy City’ bu-a mi an sa ber a ni. Kum 1963-64-a Mizo Zaipâwl India chhim lam fanga an kal dâwn khân Standing Committee-in (May 13, 1963 thurêl Gen 16) ‘Pu Mûkan phungbawm sâwmin lo buatsaih zêl rawh se’ tiin a rêl a. Heta Pu Mûka te hma lâkna hi Standing Committee ni 20.5.63 Gen. 6 chuan pawmpuiin Mizo Zaipâwlin India Chhim lam an fang ta a. Heta zaipâwl kalten an tlawh zînga mi Kerala Christian Council chuan an ram an tlawh hriat reng nân `500 an lo pe a. Chu pawisa chu committee-in a hmanna tûr a ngaihtuah a, pawisa chu thawn kîr leh ila, annin an ram thing ha Rosewood, shield-ah siamin rawn thawn kîr leh sela, chu chu keinin intihsiak nân hman ni sela, tiin an rêl a. Hûn mawi Shield 12 an siam chu Presbytery tin hnênah pakhat heuh, Aizâwl khawpui chhûng atân pakhat, Baptist Kohhran unaute tân pahnih sem darhin Mizorama Zaipâwl intihsiakna hmasa ber chu kum1969-ah buatsaih a lo ni ta a ni. Zaipâwl rawngbâwlna lama tui a nih avângin upa tak a nih thlengin Pu Mûka kha Mission Vêng Kohhran Zaipâwlah a tel ve hîn.
  • 26. 26 www.mizoramsynod.org 10. Chhûngkaw lam: Cherra a chhuahsan hnu lawk 1930 Dec. 4-ah nupui a nei a. A nupui chu Mizoram Kohhran Upa hmasa berte zînga mi Upa Rosema fanu, Vârhlunchhûngi (Nuteii) a ni a. Nutei hi Hmeichhe Sikul (P.C. Girls’ School) aanga pâwl ruk zo, Welsh Mission Girls’High School, Silchar- a a zir zawm hnua Mizo hmeichhe zînga Matriculation Examinations zo hmasa ber a ni nghe nghe. An inneih hlimin hetiang hian thu an thlung, danglam ve tak a ni: ‘Mi pahnih pumkhata insiam chu duh dân leh ngaih dân inrem loh chângte a la awm thei ang a – mipain kut thlâk loh, hmeichhia mahni in lama tlân loh’ tiin. An thuthlung hi an zâwm ha dûn hle a, nupa inkawp rem tak, inngeih lohna eng mah nei lo, hlim tak leh inlainat takin an awm dûn hîn a. Fanau malsâwmna dawngin fanu pahnih leh fapa paruk an nei ta a. Chûngte chu an upat dân indawtin– (1) Zokhûmi, B.A (Hons): Kristian |halai Pâwl dintu zînga Organising Secretary kha a ni a. Mamawii Girls High School Headmistress niin a pension thleng a thawk a. Zirtîrtu chawimawina sâng ber ‘National Award for Teacher’ chu India ram President kut aangin a dawng nghe nghe. (2) Lalrinmawia, B.A.(Hons):Assamhnuaia Mizo District a awm lai khân District Industries Office hotu ber a ni a. Vânduaithlâk takin, ram buai lai khân a thi ta hlauh a. A fa tlum ber Dr. Lalrindiki Râlte chuan a pu hnung zuiin Pathian thu a zir a. D.Th. zovin tûnah hian Associate Professor niin Aizâwl Theological College-ah a thawk mêk a ni. (3) Ringluia, B.A (Hons): Ani hi Assam Civil Service-ah kum 1965 khân a inziak tling a. Mizoram sawrkâra a insawn hnuah department hrang hrangah thawkin IAS-ah hlân kai a ni a. Secretary, State Transport Department niin a pension.
  • 27. 27 www.mizoramsynod.org (4) L. Ringluaia, MBBS: Hun puma rawngbâwl hna June 3, 1968-ah a zawm a. Durtlâng Damdawi inah a pension thlengin a thawk zui ta a. Tûnah chuan an lawina Leitan South Presbyterian Kohhranah Upa a ni. (5) Rinsânga, M.A: Kum 1969-ah IAS tlingin Karnataka State Cadre a ni a. Mizoram sawrkârah pawh Finance Commissioner hna a chelh tawh. Tûnah chuan pension tawhin Zârkawt, Aizâwlah an chêng a ni. (6) Rinchawii: Ani hi Govt. Primary School-ah Headmistress-a kaisângin a pension thlengin a thawk a. Kohhran Hmeichhiaa inhmangin, tûnah hian Inkhâwmpui Lian Chairman (2015-17) ang lai a ni. A fapa Upa Zothanmawia chuan a pu hnung zuiin Music lam a tuipui a, an awmna Khatla Vêngah Music School ‘Mystique’ a hawng nghe nghe. (7) Rinzâwna, M.Com: Ani hi Mission Vêng Presbyterian Kohhranah Upa a ni a. Zaia rawngbâwlnaa inhmang tak, Mizo Synod tirha Gospel Team–in Chanchin |ha kan dawn avânga lâwm thu hrilh tûra Wales leh England rama mi 20 lai a tirh zînga zaipâwl hruaitu (Conductor) kha a ni. Zaia rawngbâwlin vawi duai lo a zin chhuak ta. (8) Lalrintluanga: A fapa tlum ber a ni a, tûnah hian Mission Vênga an inpui chu a nupui fanaute nên an luah mêk a ni.Afapa Laldinsânga pawhin MissionVêngah Music School a siam. Solfa thiam leh zai hruai kawngah hian a tu leh faten Pu Mûka hnung hi an zui ha hlawm hle. Kum 1931 Sept. ni 7 zîng khaw vârah Pu Mûka u Ruali chuan nausên, Lalthlamuania hring a; nichhuah vêlah a thihsan leh ta mai si a. Naute chu an nupa remtihnain an enkawl ta a. An fa hmasa ber chu November thlaah an nei ve bawk a, phîr pawm ang an ni ta mai a. Pathian khawngaihna avângin Lalthlamuani pawh an pawm puitling a. Chu bâkah a nupui
  • 28. 28 www.mizoramsynod.org Nutei nau Ngûri chu July ni 23, 1954 zânah a thi a, a thihsan thla hnih mi lek Lalmalsâwma pawh an nupa remtihnain an pawmsak bawk a. Ani Lalmalsawma, M.A. pawh hi an fapa ang thlapin an enkawl sei lian a, a thih ni thlengin an tuam hlâwm a ni. |anpui ngaite anpuiin nu leh pa nih an tlin hîn hle a ni. 11. Chhûngkua a kaihhruai dân: Pu Muka kha theih ang anga mahni chhûngkaw intodelh tum tlat mi a ni a, hâl laia tui an harsat lutuk loh nân tuizêm panga emaw lai siamtîrin fûr tâwp dâwn lama ruahtui chu dawng khâwlin chu chu khawsak rêl nân an hmang hîn a, insûk leh inbual chu tuikhur lamah tiin hâl nat lai ber pawhin ruahtui rin tûr an neih avângin tui lamah harsatna antâwk ngai lo. Chhûngkaw tâna ûl leh angkai tûr a hmai ngai lo. Khawsakna atâna hmanraw ûl hreipui, chem, suahdûr leh bâwngtuthlawhte hi hman nuam tak, hriam ha tak leh a fawng suih uluk tak vekin a siam a, sekrek khawih nân tuboh, thîr phawina, zaina leh perek size hrang hrang a nei kim thlap a. A theih chin chinah henawmte pawt buai lova khawsak rêl a tum hrâm hîn. Fanu pahnih chauh inkâr hlat deuh takin an neia, a dang zawng mipa an ninachungin inchhûng chêt zawng zawngah a mipaho pawh âwl an ni chuang lo va, an theih leh phâk ang an thawhtîr vek zêl. An chhûngkua an rual deuh avâng leh an faten lehkha an zir vek avângin an khawsak a harsa ve hle hîn a; mahse, an nupa taihmâk leh remhriatna avângin rual an awt bîk ngai lo. A puzawnRosema hian Sairângah sêrthlumhuan neiin bâwngte an vulh hîn a, chûng zînga pakhat bâwngpui zaidam ha tak mai chu a puichhuah a. Pu Mûka chuan Sairâng aanga kai thlengin an compound-ah bâwng in sain bâwng an vulh ta a, bâwnghnute-ah an intodelh mai ni lovin mi dang hnênah ‘heka’-in an pe chhuak hîn bawk. Hei bâkah bâwng êk lei
  • 29. 29 www.mizoramsynod.org ha hmangin huan a siam a, bâwng êk an, bean leh thil dang tam tak hralh chhuah tûr an nei hîn a, hêng hian an chhûngkaw khawsak pawh a tiziaawm hle. Taihmâkna leh thu âwihna hi an fate thinlungah tuh an tum tlat a, an phâk ang tâwkin kawng hrang hrangin an zirtîr hîn a, pa zaidam nunnêm tak anga mi hriat vek mah ni se, a fate enkawl kawngah chuan khauhna chin a nei a, rîk hak châng nei ve tho a nih vângin a faten a thu an âwih lo ngam ngai lo. Sikul chawlh laite hian a remchân dân angin rawng hnawih leh thil dangah inhlawhfa tûrin a fate a tîr hîn a, Krismas huna an duh zâwng leina anmahni ngeiin an thawk chhuak ve zak zak hîn a, hei hian rilru puitling leh sum leh pai hlutna a hriat chiantîr a, a hlu danglam hle. Aizawl - Lunglei Jeep Road laih lai khân Bawrhsâp Pu S.N. Barkataki khân Road Committee Member atân a ruat a, Zo khaw hrang hrang Jeep kawngin a chhun tlang khuate tlawh tûr leh a pawimawhzia sawi tûra tirh a ni a. Zoram mipuiten a ûlna leh a pawimawhzia hriain mêl za chuanga sei Jeep kawng hnatlângin laih zawh vek a ni ta rêng a. Hemi avâng hian Mizoram Bawrhsâp a hming hain a lâwm tak zet a, ama pisa- ah Road Committee an nei leh a. Hemi um hian Bawrhsâp chuan, “Pu Mûka, eng nge i duh ber? Aizâwl khawpui chhûngah in hmun leh huan lam em ni i duh, i duh apiang ka pe ang che,” a ti a. Khâng hun lai kha chuanAizâwl khawpui chhûngah hmun ruak a tam vei nên, eng dang vaka chhâng lovin, ‘Kei leh ka fate chênna tûr hmun chu Missionary-ten min pe a, hmun dang ka mamawh lo ve’ a ti tlat a. Bawrhsâp pawhin mak a ti ang reng hle! Tlai khaw hnuah hemi chungchâng a fate hnêna a hrilhin a faten, “Ka pa, i duhâm loh vângin in-hmun-lo ram ha kan neih loh phah,” tia an chhuahchhalhna chu eng dang vaka chhâng lovin, “Duhâm hi sualna bul leh Pathian
  • 30. 30 www.mizoramsynod.org hawisanna hmanrua a ni a, kan chan tâwk apianga lungawi zêl leh a ram leh a felna zawng hmasa tûra Isua Kristain min hrilh hi hre reng ta che u,” a ti fel êt. Chu chu a thuchah chhinchhiah tlâk tak mai a ni kumkhua dâwn ta a ni. Vântlâng tâna ha tûra a ngaih avângin thing phun a uar viau hîn a, tûnlaia ‘Vanamohatsan’ hun kan hmang ai pawh hian a uar zawk mah âwm e. An compound chhûnga ‘Herhse’ a phun phei chu ngun tak leh uluk takin a enkawl a, a hun takah a zîk sâng a hawlh hin avângin a buk mawi êm êm a, a zâr/ang pakhat sah thlâk pawh a phal ngai lo, he thing kûng avâng hian an in hming leh Address-ah pawh ‘Herhse Buk’ tiin an ziak mai hîn a ni. In leh lo enkawl hi a uluk êm êm a, in chhûng leh pâwn vawn thianghlim thuah a khawng hle hîn. Krismas dâwn hnaihah kum tin in chhûng leh bangrel ‘white washing emaw linseed oil’hnawih emaw an ti ziah a. An compound chhûngah âr in, bâwng in leh êk in (pit latrine) te an sa a, tûnlai angin septic tank leh VIP latrine te la awm hek lo, êk in khur (pit latrine) an hmang hlawm a. Êk in tûr saknaah hmun a uluk êm êm a, a rimchhiain henawm khawvêngte a tibuai tûr a ni lo a titlat a.Thûk takin êk inkhur a laihtîr a, thingrilha tak khamim êk âwng tûr chauh zuah âwlin leiin phui takin a vûr a, a chhîn phel tâwk siam lehin eng mah rim chhuak lovin a siam hîn. |um khat pawh vêng chhûng hotuten compound vêl an en dik a, an comment-ah chuan ‘Pu Mûka êk inah chuan chaw a fâk theih’ an ti hial! |henawm khawvêng tân hnawksak nih hi a hlau hîn a, an compound pum hungna kâwldai hlîng an han sâm hat te hian, a hlîng kha miin an rap palh ang, a ti a, fai takin a fate a phiahtîr leh vek zêl. Vântlâng kawngpui an compound hnaih chin chu zîng tin an phiat fai mai hîn a, an in bul tui luan kawrte pawh a ho hian an rît fai vek zêl a ni.
  • 31. 31 www.mizoramsynod.org 12. A nuna thil chhinchhiah tlâkte: (1) Mi rinawm a ni: Mi rinawm leh rinawm lo lan chhuahna hnaivai ber chu sum chungchângah hian a ni fo. Sum vawn leh hman kawnga mi rinawm rêng rêng chuan hmingchhiatna an tâwk ngai lo ti ila a dik thui hle âwm e. Eng vângin nge Tirhkoh Mûka hian Synod sum vawn hna (Treasurer) kum 28 lai a thawh mai le? A vânglai khân Synod sum vawngtu nghet a ni mai a, mi dangin an chuh buai lo mai ni lovin, sum vawngtuah a ang lo vang tih kha an hlau ngawih ngawih a ni. A kutah kohhranho thawhlâwm a him. Mizoram buai lai te khân Mission Vêng aanga hmun him zâwk pan a ngaih châng a awm ve tho mai a. Upa C. Hualkûnga sawi dân chuan, ‘Khatia Reiêk lama an tlânchhiat lai pawh khân Synod sum bâwm chabi bâwr chu a ak reng a, engtin emawa a pelhê hlau rêng rêngin a awm a. Mi kutah a chabi bâwr kawl lai chu a dah ngai lo’a ti. Amah a inring tâwk a, a vawng him thei tûr berah a inngai pawh a ni ta ve ang. Thil dangah pawh, Pu Mûka kha a thiltih rêng rênga rinawm mi a ni a, thil a ngaihtuah chiang hîn hle niin a lang. Thurûk a zêp thei a, committee rorêl nupui fanaute hrilh kher ngai ti lo mi a ni. Kohhran rorêl rêng rêng a puang chhuaktu tûrin an sawi hma chuan eng mah a sawi ngai lo va, chutih huna an lo hriat ve chu a chhûngte tân pawh tâwk hle-ah a ngai a ni. (2) Mi inngaitlâwm a ni: Kumtam tak rawng a lo bâwlpui leh committee-na hmun pawha a zia hre chiang Upa chalchang tawh tak pakhat chuan, Pu Mûka nuna thil chhinchhiah tlâk tak chu, ‘A chapo lo kha a ni’ a ti. |hut khâwmna pawimawh leh rorêlna hmunah pawh daihriat leh lo tawn tawh ngah tak ni mah se, intihre takin a awng chhuak ngai lo va, mi zai ngaiin a nung thiam êm êm a ni. Mi dawhthei tak a ni a, a thin a nel. Amah bel chiangtu mi chi hrang hrang han kawm kual
  • 32. 32 www.mizoramsynod.org pawhin, ‘chumi um chuan a thin a rim khawp mai a’ han tih tûr ang chi hi sawi tûr an hre lo hle. Mission Vêng Kohhrana Committee-a awki sânga henkhat an inhnial viau um pawhin, ani chuan dawhthei takin an inrem hun a lo nghâk mai hîn a ni. A dawhtheihna hi a inngaihtlâwm vâng a ni a, a inngaihtlâwm avângin mi dawhtheia chhâl loh theih a ni lo. (3) Mi taima a ni: Rawngbâwlna hna a thawh chhûng zawngin a taihmâkzia chu a lang chiang a. A hnapui ber a chawlhsan hnuah pawh a awm mai mai lo. Eng thil angkai nge ka la tih theih tih chu a rilru luahtu a ni a. Chemte a siam a, bawlhhlawh ruhna a siam bawk a. A chemte siam chu an chhûngkaw tân mai a ni lo va, a tu leh fate a sem reng a. A inlêng leh hian hate a pe âwl lo bawk. Hralh sum atân pawh hmang se a hlâwkpui hle tûr hi a ni a; mahse, hmang angkai theitûrte hnênah a pe zêl ringawt mai a ni.Ahnapui ber rinawm taka a thawh piah lamah in chhûng sekrek khawih a tum reng a, kut châwla a awm mai mai lai hmuh tûr a vâng hle hîn a ni. (4) Mi tak a ni: Rev. Lalnghînglova chuan, “Pu Mûka kha chu za tak te hian a nui ngai lo va, a tak tlat mai a. A sawi tawh kha chu a rinawm tlat mai a ni. A tlin loh thil va tih a tum lo va, rinawm deuh mai hian a hna a thawk mai a. Mi titi hriat tuma beng chhi reng a ni lo va, ‘An ti a ni lom ni’tiin thu dik nia lang kha chu a âwih mai zêl a. Contractor pakhatin ‘Pu Mûka sum vawn bothlau a awm ngai lo’ a tihte kha a chhinchhiah tlâk a. Kan Synod hi miten an rin nachhan chu kan sum vawn dân hi niin ka hria,” tiin a sawi. Mi tak a nihzia chu amah bêl chiang apiangin an hmu fiah âwm e. Rinawm taka Synod hmunpui hutchilh chuah mai kha a nihavângin Zosâpte pawh khân anring hle. Rawngbâwltu hlun leh a fate henkhat sawi dân chuan thu khirh leh harsa deuh a awm chângin, Zosâpte hmachhawn tûrin an tîr hîn a.
  • 33. 33 www.mizoramsynod.org Awm dân tûr dik leh ha Zosâp henkhat hrilhtu atân an lo hmang zeuh zeuh a lo ni. Chu chuan mi tak a nihna leh mi rin a kaizia a tilang chiang hle âwm e. Mi bîk a nihzia chu hêng thilah te hian a lo lang hîn a ni. 13. A hun tâwp lam: Pu Mûka hi Pathian hruaina zârah mi hrisêl tak a ni reng hîn a; mahse, a lo upat deuh hnuah khân a pum lam a sawisêl hin tâk deuh avângin hun rei tak chhûng chaw (rice) ei lovin ‘Atta’ a ei hîn a, zawi zawia ha chho lehin chaw pângngai pawh a ei thei leh ta a. Kum 1992 August thla khân thih ngamin (pneumonia-in) a na tlat mai a, Presbyterian Hospital Durtlângah dah luh a ni a. Mizorama Chanchin |ha thlen kum za tlinna (Gospel Centenary) kha hman loh a hlau hle; mahse, Pathian khawngaihna leh kohhranho awngtaina avângin a hmang thei ta a. Hetia a damloh lai hian um khat chu zîngah thil ei tûra an han kaih thawh chuan, “Engati nge min tihharh le, Petera nên kan lo inkâwm hman asin,” a ti nghe nghe. A lo upat zêl leh a taksa a chak tawh loh avângin natna ‘thawhah’ tih ang chi te pawhin a bâwm ve ta a, kum 1997 chawhnu lam aang phei kha chuan a chauin a chhûngte pawhin kum a hman pumhlûm loh mai an hlau hle a. Kohhran, mi mal leh chhûngkaw awngaina avângin kum a hmang ral leh thei ta a. Kum 1998 February thlaa Mission Vêng kum za tlinna hmuh theih loh a hlau deuh a; mahse, Pathian khawngaihna avângin a thleng thei leh ta hrâm a. Amaherawhchu, a taksa a chak loh avângin Pathian Biak Inkhâwm a hmang ve thei lo va. Centenary lawmna February ni 15, 1998 zîngah wheel chair-a nawrin Biak Inah an hruai a, a awngai bâkah thu pawh a theih ang tâwk tâwkin a sawi bawk. Han chhui kîr tâkah chuan, kum 1993 chinah kha chuan zân inkhâwm leh Kohhran Committee-ah a tel thei ta mang lo va. March 1994 aang phei chuan kum 90 a lo kai ta bawk nên
  • 34. 34 www.mizoramsynod.org natna hranpa nei fak lo mah se rual a pâwl pha ta lo zual a. Chutiang chuan awm mah sela amah ngeiin, “Joba ang bawkin Pathian chuan kan tuar phalin thi khawp hialin awm mah ila, Pathian rin ngam tlat a ûl e, mi tihlum hial mah sela, amah chu ka nghâk cheu vang (Job 13:15) tih a ûl ta a ni e,” tiin a la ziak cheu a ni. Tichuan, a chak lo tial tial a, June 1998 thla aang phei kha chuan pâwn chhuak lovin khum betin a na ta a. Achau tial tial a, boruak hîp chi (oxygen) te pein, a tu leh fa damdawi lam thiamhoten nasa taka an enkawl hnuah July ni 25 zîng dâr 5:15 vêlah khân kum tam tak a rawng a lo bâwlsak a Lalpa hnênah thlamuang takin a châwl hlen ta a ni. A vuina hi ama chênna In Mission Vêngah Pastor-in hun a hman zawh hnuin, Mission Vêng Biak Inpuiah vui inkhâwm buatsaih a ni a. Rev. Lalrinmawia, Synod Moderator-in a kaihhruai a, Upa Rualkhûma, Synod Secretary (Sr)-in a chanchin tlângpui a sawi a. Mission Vêng Kohhran Zaipâwlin amah thlah nân ‘Jerusalem, ka in ropui’ tih urhsûn takin an sa a. Thil ûl dang tih zawh a nih hnuah Mission Vêng thlânmualah Upa Chawngzîkan a vui a, muang thum kal dapin, ‘Kan kohhran daingul a tliak ta’tia thlahin awngaina hun a hmang a. He thu ziaktu ngei pawh hian thlân ko chu a lo chuan ve a, mit ngeia hmutu zîngah a tel ve e. Synod pum huap leh vêng chhûng lam pawha amah zui hnaitu takin thlânmuala a han thlah chuan hnuk a tiulh êm êm a ni. 15. Tlângkawmna: A chanchin sawi belh zêl tûr la tam mah se, a tlâng lo kâwm dâwn tawh ila. Rethei bak berh taka hmeithai uapa sei lian, hrehawmna kâra Kristiannain a nun a sawi zawi, Pathian a rinna nghet tak avânga hming ha taka hmasâwnna rahbi hrang hrang zawh thei, rinawm taka a rawngbâwl hna tlei tlaa kawng tluana zuitu, chhûngkaw ha tak dina tu leh fate tâna puchuam nih tling, kohhranho tâna
  • 35. 35 www.mizoramsynod.org Lalpa bêlruat Tirhkoh Mûka kha, Pastor hna thawka ram pum dêng chhuak ni lo mah se, rawngbâwltu rualin an rin rawn, khâm leh suar paltlanga mâwlna hneh bâna Lal Isua a hniaka zuitu a ni e. Tlâwmna nun sina he leia tirhkoh hna kum za chanve lai lo thawk tawh ngei Tirhkoh Mûka kha, hangthar iau zât ral hnu pawhin Lal Isua hmangaihna lantîrtu duhawm tak a ni kumkhua tawh dâwn a. Zofa rinnaa mi ding nghet zîngah chhiar tel a ni kumkhua tawh ang. Lei leh vân Lalpan a chhiahhlawh tlâwm tak chanchin hi a ram zau zêl nân malsâwm mawlh rawh se. ....
  • 36. 36 www.mizoramsynod.org MI MAL LEH LEHKHABU RÂWNTE 1. Rev. Lalnghînglova, Mission Vêngthlang (21-6-16). 2. Upa C. Hualkûnga & Upa Lalthlengliana, Mission Vêng. 3. Rev. Dr. H. Vânlalauva, Leitan S, Durtlâng. 4. Upa Dr. L. Ringluaia leh a tu leh fate dang 5. Pu Mûka leh Laltluangliana Khiangte inkawmna, Sept.18, 1986 leh 1990 leh 1997, um thum dârkâr khat chuang zêl inkawmna bâkah hun remchâng danga inbiakna leh a thusawi hrang hrang hrual mûm. 6. Synod Thurêl Lâk khâwm (Volume I - IV) Compiled by Rev. H. Remthanga & Rev. C. Rosiama 7. Pu Mûka Chanchin by Rev. Dr. H. Vânlalauva (Unpublished manuscripts, phêk li chauh). 8. Pu Mûka Chanchin by Upa Rinzâwna (a fapa) & Upa Zothanmawia (a tupa), Khatla (Unpublished manuscripts) 9. Lehkhabu leh thil hlui : Materials of Synod Archives, Aizâwl Theological College Archives, L.T.L. Library Archives, B-43, Mission Vêng, Aizâwl. 10. Lungphûm : Mission Vêng Kohhran Kum100 Souvenir, Printed at Muka Printing Press, Aizâwl : 1998. 11. Aizâwl Report, Volume VI, Issue No.4. BSI Aizâwl Auxiliary Chanchinbu October-December 2015. 12. Theihnghilh ni hlawm suh se, By Lalhmuaka (Mamre) Synod Publication Board, Aizâwl : 1991 13. Mission Vêng Kohhran Upa henkhat leh mi hlunte ngaih dân lâk khâwm a ni bawk.