6. 6KOHHRANTHURIN
www.mizoramsynod.org
OCT 4 37 LalpaZanriahSakramen
11 38 Kohhranchungchâng
18 39 Ringtutetihtûr- I
25 40 Ringtute tihtûr - II
NOV 1 - Khawvêl Sunday School Ni
8 41 Ringtute tihtûr - III
15 42 Lal Isua a lo kal leh dâwn
22 43 Thihnalehtaksathawhlehna
29 44 Rorêlna aawm ang
DEC 6 45 Ringlotelehmisualtechantûr
(Bible Sunday)
13 46 Ringtutechantûr
20 47 Hunhnuhnûngthupênhlehte
(MSSU Pathian Thu Exam Ni)
SUNDAY SCHOOL THILTUMTE
1. Pathian hriatna leh rinna dik tak nei tûra kaihhruai leh
anpui.
2. Pathian thu (Bible) zirtîr.
3. Kristian thurin zirtîr.
4. Pathian biak zirtîr.
5. Kohhran mi ha tak leh khua leh tui ha tak ni tûra
buatsaih.
6. Kristian tih tûr leh awm dân tûr zirtîr.
10. 10KOHHRANTHURIN
www.mizoramsynod.org
|HEN XI
THURIN 10-NA: HUN HNUHNÛNG THU
42. Zirlai42 Lal Isua a lo kal leh dâwn 289
43. Zirlai43 Thihnalehtaksathawhlehna 296
44. Zirlai44 Rorêlna aawm ang 303
45. Zirlai45 Ringlotelehmisualtechantûr 311
46. Zirlai46 Ringtutechantûr 317
47. Zirlai47 Hunhnuhnûngthupênhlehte 324
48. Bibliography 334
49. Biblelamtawihmante 338
11. 11KOHHRANTHURIN
www.mizoramsynod.org
CHHUAHTU BOARD THUCHÂNG
Mizo Sunday School Union Committee chuan kum 2015
PuitlingSundaySchool zirtûrin Kohhran Thurin tiha thlanga.
Kum1999-ahkhân‘KristianThurinZirna’Rev.Lalsâwmaziakzir
anitawha.‘KohhranThurin’tihhmingpuchuantûnamihikanzir
vawi khatna tûr a ni. MSSU Committee hmang hian kan ram
mamawhtakzêlPathianinzirtûrminpehîna,ahmasainPathian
hnênah lâwmthukansawi ani.
Kan zirlai bu ziaktu Pastor C. Lalsângliana hi he lehkhabu a
ziahlaihianRamhlunNorthPastorBialvawngtuania.KanSynod
rawngbâwlna pênghranghrangah mawhphurhna pawimawh tak
tak -Lecturer,MissionaryDeptt.,ATC; Lecturer,ATC; FieldSec-
retary, Delhi leh Synod Moderator thlenga lo chelh tawh a ni a.
PastorBialhranghrang–Lungpho,MuallungthulehArmedVêng
Bialte pawh a lo vawngtawh a. Kan Minister-te zînga tawn hriat
neihapâwlzîngami ania.KohhranThurintihhanziaktûrpawh
hian aâwm pâwl tak niina lange.
PresbyterianKohhranhiMizoramakohhranmalkhaiahchuan
atamberkannia.Kantamnahianminthlamuanngelahhriatloh,
PresbyterianKohhranThurinhriatnakawngahhiankanbengvârtâwk
lohlea.KohhranThurinkanhriattâwklohavânghianzirtîrnadiklo
thliengengemawalotlehpawhhiankanbuaiawlhlehînniinalang
a.KanThurinzirhiankohhranmipuitemintibengvârsawttûrahngai
ila.Zirtîrtutepawhinkumdangaiininzirpeihdeuhtumhlawmilaa
haange.Zirtuzawngzawngininhlâwkpuitheihnânduhsaknaka
hlânacheu.
(REV. K. LALPIANGTHARA)
Editor
SynodLiterature&PublicationBoard
12. 12KOHHRANTHURIN
www.mizoramsynod.org
THUHMAHRUAI
Puitling Sunday School zir tûr hi Mizo Sunday School
Union Committee chuan kum thum hma lamah uluk takin
awngaina nên a thlang lâwk hîn a, a ziaktu tûr pawh a ruat
nghâl hîn. Chu chu Synod Executive Committee-in a pawm
leh hîn a ni. Tihfel a nih hnuah Lesson Plan-te siamin, a
ziaktu kaihhruainate nên a bu ziaktu tûra ruat hnênah a pe
a. Chuta ang chuan a ziaktu tûrin hma a la hîn. Kan
zirlaibute hi Mizoram chhûng mai ni lovin ram pâwn lamah
pawh Sunday School zirlaibu atâna hmang an awm ve hîn.
Kum thum hma lama ruat ni mah se a zir hun a lo thlen hian
kan dinhmun nêna inhmeh tak a ni fo hîn a, Pathianin a
kohhranhote a hruaizia hei hian a tilang hle a ni.
Kum 2015-a Puitling Sunday School zir atân hian MSSU
Committee chuan ‘Kohhran Thurin’ a thlang a, a ziaktu
atân Rev. C. Lalsângliana a ruat a. Kohhran Thurin zir hi
thil ûl tak a ni a, zirtîrna him leh ha kan hriat theih nân te,
ringtu nun sawh ngheh nân te, Pathian thu zirtîrna kawngpui
hriat nân te a pawimawh hle a ni. Kohhran thurin hi Bible
pum zirtîrna uluk taka en chunga kohhran inkhâwmpuiin a
duan chhuah a nihzia te, zirtîrna dik lo laka vênhimna ha tak
a nihzia te zir chhuak thei ila a duhawm hle. A ziaktu hian
min hringtu kohhran thurin tlângpui leh mi hrang hrang ziakte
la khâwmin zirtute hriat thiam tûr tâwkin a rawn ziak chhuak
ha viau a, hei aia luhchilh leh kilkhâwr zâwk deuhva chhuina
thuziak te pawh awm mah se a him chin leh zawm atâna ha
chinah a rawn khaikhâwm a ni ber mai. A ziaktu hian a hun
takah MSSU Office-ah a rawn theh lût a, a lâwmawm hle
a ni.
13. 13KOHHRANTHURIN
www.mizoramsynod.org
MSSU Text Book Cell chuan a tlângpuia a lo en mâm
hnuah SL&PB hnênah a bua chhuah tûrin hlan a ni a. He
zirlaibu buatsaih chungchângah hian rim taka ziaktu chungah
te, a tlângpuia lo chûl mâmtu MSSU Text Book Cell chungah
te, lehkhabu ha taka chhuahtu SL&PB chungah leh ha taka
khâwla chhutu PRESCOM (Production) chungah te Mizo
Sunday School Union chuan lâwm thu a sawi a, he zirlai bu
zirtu zawng zawngte Lalpan malsâwm rawh se.
(REV. LALRAMLIANA PACHUAU)
Executive Secretary
i/c Mizo Sunday School Union
14. 14KOHHRANTHURIN
www.mizoramsynod.org
ZIAKTUTHUHMA
Kum 2015 PuitlingSundaySchool zirtûr KohhranThurin
ziak tûra MSSU Committee-in mawhphurhna min han bel ve hi
duhsaknaropuitakniakahriatrualinkainsithlebawka.Kohhran
thurinlamhawilehkhabuhikanPastorhenkhat,thiamnalamami
ril tak takten an lo ziak nual tawh a. Chûngte chu he zirlaibu ka
buatsaihnaahhianminpuituhatakannia,aziaktutehnênahlâwm
thu ka sawi a. Tin, Aizâwl Theological College-a kan hotuten
lehkhabuphaltakaminhmantîravângpawhinlâwmthukasawia.
Bial chhûng rawngbâwlna ûl tam tak kârah ngaihngam taka ka
ziah theihna tûra ka thawh ai thawk a, awngaina nêna min pui
rengtu Ramhlun North Bial Upate leh ka nupui leh fate chungah
lâwm thu kasawi bawk a ni.
He zirlaibu ziak dânah hian a theih chen chenah MSSU lam
aanga kaihhruaina zûlzuiaziak a ni a. Zirlaibubuatsaih nân hian
Thurin zirnabâkahkohhranchanchinzirnalehkhabutehman ani
bawka,kohhranthurinchungchângahzirtutenkanthlenchinaanga
hmakansâwn ngei kabeisei.Kohhranpâwl dangteai hianmahni
kohhran thurin hriatnakawngahkan kohhran hi kanchak lodeuh
niasawiteaawmhîna,chûngatântepawhchuanmintichaktulo
ni se ka ti tak zet a ni.
Kohhran Thurin zir kan nih avângin thumal pahnih khat lek
avângpawhin asawi tum adangdaihthei zêl a.Kohhranmipui te
ei tûr pe chhuak tûra kan inbuatsaihnaah pawh kum dang aiin
zirtirtutepawhintaihmâkchhuahlehzual ila,abuchhûngthuatâr
lannachângkahriatlohtamtakkanzirchhuaktheingeiangtihka
ring.Atâwp berah chuan, ka taksa a chak loh deuh pawha min
tichaktu, rilru a chiai deuh châng pawha fîm taka ngaihtuah thei
tûramin kaihruaitu,kanPathianchu chawimawiinawm rawhse.
Rev.C.Lalsângliana
15. 15KOHHRANTHURIN
www.mizoramsynod.org
2015 SYNOD KALENDAR
(*Synod Office chawlhni)
JANUARY 1* Ningani Kum thar Ni
2* Zirtâwpni Kum thar chawlh
5 Thawhanni Synod Office Hawn Ni
23–25 Zirtâwpni–Pathianni Bial K|P Inkhâwmpui
26* Thawhanni Republic Day
FEBRUARY 6–8 Zirtâwpni–Pathianni Bial Hmeichhe Inkhâwmpui
10 Thawhlehni Synod Mission Board Committee
11 Nilaini Synod Hospital Board Committee
12 Ningani Synod Finance Committee
20* Zirtâwpni State Day
22 Pathianni K|P Day
24–26 Thawhlehni–Ningani Synod Executive Committee
27 Feb - 1 March Zirtâwpni–Pathianni Central K|P Rorêl Inkhâwm
MARCH 6–8 Zirtâwpni–Pathianni Kohhran Hmeichhe
Inkhâwmpui Lian
15* Pathianni Chanchin |ha Thlen Ni
29 Pathianni Tûmkau Ni
APRIL 3* Zirtâwpni Good Friday
4* Inrinni Harhna Thlen Ni
5 Pathianni Easter Sunday
6* Thawhanni Easter Monday
24–26 Zirtâwpni–Pathianni Bial Inkhâwmpui
28 Thawhlehni Synod Mission Board Committee
MAY 5 Thawhlehni Synod Pastoral Committee
6 Nilaini Synod Social Front Committee
7 Ningani PRESCOM Board Committee
20–21 Nilaini–Ningani Synod Finance Committee
24 Pathianni Pentikos Ni
25* Thawhanni Whit Monday
29 Zirtâwpni SLWF Annual Meeting
JUNE 2–4 Thawhlehni–Ningani Synod Executive Committee
15* Thawhanni YMA Day
21 Pathianni Rualbanlote Ni
30* Thawhlehni Remna Ni
JULY 5 Pathianni Health Sunday & Hospital Sunday
16. 16KOHHRANTHURIN
www.mizoramsynod.org
AUGUST 15* Inrinni Independence Day
31* Thawhanni Ramthar Ni
SEPTEMBER BEIHRUAL THLA
3 Ningani Synod Finance Committee
13 Pathianni NPSS Inkhâwmpui
20 Pathianni Senior Department Inkhâwmpui
27 Pathianni Kristian Chhûngkaw Ni &
Nu leh Pa Ni
OCTOBER 2* Zirtâwpni Gandhi-a piancham
8–11 Ningani–Pathianni Presbytery Inkhâwmpui
15 Ningani Pastor Nupui Intawhkhâwm
18 Pathianni NEICC |awngai rual
19 Thawhanni PPF Board Committee
20 Thawhlehni PRESCOM Board Committee
21 Nilaini Sunday School Committee
22–23 Ningani–Zirtâwpni Synod Mission Board Committee
26 Thawhanni Synod Theological Education Board
27 Thawhlehni Hospital Board Committee
28 Nilaini Synod Pastoral Committee
29 Ningani Education Board Committee
30 Zirtâwpni SL&PB Committee
NOVEMBER 1 Pathianni Khawvêl Sunday School Ni
3 Thawhlehni Synod Social Front Committee
4 Nilaini Synod Music Committee
10–12 Thawhlehni–Ningani Synod Executive Committee
17–19 Thawhlehni–Ningani Synod Finance Committee
27 Zirtâwpni Kohhran Hmeichhe Ni
DECEMBER 2 Nilaini Synod Executive Committee
3 Ningani Synod Executive Committee
(Budget Session)
4 Zirtâwpni Synod Pastoral Committtee
(P/P Interview)
6 Pathianni Bible Sunday
7 Thawhanni Synod Pastoral Committee
8 Thawhlehni Synod Nomination Committee
8–13 Thawhlehni–Pathianni Synod Inkhâwmpui
20 Pathianni MSSU Pathian Thu Exam Ni
21–31* Thawhanni–Ningani Krismas chawlh
25* Zirtâwpni Krismas Ni
31* Ningani Kum tâwp Ni
18. 18KOHHRANTHURIN
www.mizoramsynod.org
|HEN I
THUHMAHRUAI
Kumina kan zir tûr Kohhran Thurin hi hlâwm sâwm leh
pakhatah hena ni a. Thurinsawmte chu hlâwm hranzêla siamin
a bu pum pui Thuhmahruai chu hlâwm khata dah a ni a. Chumi
hen khatna chu zirlai parukah dah a ni.
|hen khatna chhûnga zirlai parukahte hian Thurin zirna
bul an nân Kohhran Thurin sawi fiahna awngkam te, Kohhran
Thurin pawimawhna te, Thurin innghahna te, Thurin neitu In-
dia Ram Presbyterian Kohhran obul leh a lo pian chhuah dân;
Kohhran chanchin leh Thurin lo inhlâwm chhoh zêl dânte zirlai
pathumah kan zir dâwn a ni.
Kan Kohhran Thurin obul, Westminster Confession phei
hi chu a lo pian chhuah dânte chîk taka han chhui chian hian a
rilzia te, a thûkzia te, a lo pian chhuah hun laia khawvêl sawrkâr
ropui, ‘Ram ni tla sêng lova rorêltu’ an lo tih hin British Parlia-
ment meuhvin a nemngheh a lo nihzia han hriatte hian a
tingaihnawm zual a. Hetiang thurin ropui, bulfûk leh ril tak mai
innghahna atana kan hmang hi a lâwmawm a, thatho takin i zir
ang u.
19. 19KOHHRANTHURIN
www.mizoramsynod.org
ZIRLAI 1
KOHHRAN THURIN SAWI FIAHNA
Chhiar tûr: 1 Korinth 16:13-14; 2 Korinth 13:5
1 Korinth 16:13-14: Invêng ula, rinnaah chuan ding nghet
ula, intihuai ula, chak takin awm rawh u. 14
In tih apiang chu
hmangaiha tih ni vek rawh se.
2 Korinth 13:5: Rinnaah chuan in awm emaw, nangmahni
ngei inchhin hîn ula; nangmahni ngei infiah hîn rawh u. A
nih loh leh, nangmahniah Isua Krista chu a awm tih
nangmahni ngeiin in hre fiah lo vem ni? Duh loh in nih nghâl
loh chuan.
Thuvawn: “Kan beisei thurin hi a nghîn lohna tûrin i pawm
tlat ang u, thutiamtu chu a rinawm si a. Tin, hmangaih leh
thil ha tiha inchawk tho tûrin; inngaihtuah tawn ang u”
(Heb 10:23-24).
India ram Presbyterian Kohhran Thurin kan zir dâwn a.
Kan luh chilhhmainThurinsawi fiahnaawngkam hranghrangte
kan zir hmasa ang a. Kristian Thurin tih leh Kohhran Thurin tih
te hman pawlh a ni hîn a. Inkhâwmpui (Council)-in thurin a lo
siam, vawiin thlenga khawvêl hmun tina an pawm – Tirhkohte
Thuvawn te, Nicea Thuvawn te, Athanasia Thuvawn leh
Chalcedon Thuvawn te sawi nân ‘Kristian Thurin’ tih leh
‘Kohhran Thurin’ tih awngkamte hi hman a ni.
Kohhran pâwl malin thurin an puanchhuahna ‘Confession’
an tih a la awm bawk a. Chu chu kumina kan zir tûr hi a ni. Chu
thurin chukan zirhmain thurinsawina awngkam lâr zualkanzir
dâwn a ni.
20. 20KOHHRANTHURIN
www.mizoramsynod.org
1. Doctrine – Thurin
Hei hi Latin awnga Doctrina – Zirtîrna tih aanga lâk a ni
a. English-in ‘Doctrine’ an ti a. Kan hmang zui ve ta hlawm a
ni. Doctrine tih chu Kristian Kohhran zîk tluak hoten Bible
zirtîrnadikniaanpawm Pathianthuhnukpui tihnaani a,Kristian
Theology an ti bawk.
BiblezirtîrnaaPathian,mihring,chhandamna,Sakramen,ringtu
nunlehthillothlengtûrchungchângsawichhuahna,awmzeneileh
feltakaremkhâwmhiKristiantethurinDoctrinechuani.Kristian
Theologytihtenênthuhmunania,Dogmaticstihawngkampawh
hman a ni bawk a. ‘Dogma’ tih chu thu dika pawm, ‘Isua Krista
chu Lalpaleh Chhandamtu a ni’tih thu te, Kristiantân hnial buai
ngai lo,kohhraninavawnnghehtlat angchi sawinaani.
2. Creed – Thuvawn
Hei hi Latin awng bawk a ni a. Credo (ka ring) tih aanga
lâk, English-a Creed (krît) tia an phuah danglam, keinin
‘Thuvawn’tiakanlohmantâkhi ani.Thurinpumpui Kristianten
an pawm leh an vawn ngheh tlat chu a khaikhâwmna an siam a,
chu chu Creed -Thuvawn chu a ni.Thurin khaikhâwmna emaw,
Kristian thurin lâk tawi emaw a ni ber a. |awngkam tawi leh
tluangtlamdeuhvathurintlângpuisawichhuahnalehkhaikhâwmna,
en lova sawi theih tûr, tawi fel leh kimchang si a ni.
Hêng Thuvawnte hi a tam zâwk chu Kohhran Inkhâwmpui
ngeiin a phuah, Kohhran zawng zawng deuhthawin an pawm a
ni bîk a. Kohhran Inkhâwmpui lianin a phuah leh pawm felte an
ni. Hêngbâk hi kohhrantepawm tlân Creed(Thuvawn)tihngam
a chhuak tawh lo a ni.
HêngThuvawntehizirtîrnadiklovinKohhranmiteatihbuai
hin avângin Kohhran Inkhâwmpuiin a siam chhuah a ni a.
21. 21KOHHRANTHURIN
www.mizoramsynod.org
Zirtîrna dik puan chhuahna leh khaikhâwmna a ni. Kristiante
Thuvawn lâr zualte chu hetiangin an hming vuah a ni a.
(1) Apostol-te Thuvawn (Apostles’Creed)AD 250 hma
lam.
(2) Nicea Thuvawn (Nicene Creed)AD 325/381.
(3) AthanasiaThuvawn (Athanasian Creed)AD 381/382.
(4) Chalcedon Thuvawn (Chalcedonian Creed)AD 451.
A hmasa pahnihte khi Kristian hla buah leh Pathian Biak
Inkhâwm Hruaina Bu-ahte a awm.
3. Confession – Thurin Puan chhuahna
Kristian Thurin tlângpui leh thuvawnte pawm chungin
Kohhran pâwl malin anmahni rin dân bîk puan chhuahna, Con-
fession antih chu an nei leh deuh thliah a.Thurin puan chhuahna
chuhmingdangvuahinKohhranhenkhatchuan‘Thurinhlâwm
hrangte’ (Articles of Faith) tiin an vuah a.Anglican-ho chuan
Thurin hlâwm hrangsawmthum leh pakua(ThirtynineArticles)
an nei a. Presbyterian Kohhrante thurin puan chhuahna lâr ber
chu kum 1643–1647 chhûng khân London khawpuia
WestminsterAbbeyhmuna Inkhâwmpui, WestminsterAssem-
bly-a mi thiam rual leh Kohhran hruaituten kum nga lai an
ngaihtuah hnuah an phuah chhuak a. Kum 1646 June thlaah
WestminsterInkhâwmpuiinapawm fel hnuahBritishParliament
meuhvin kum 1647 khân a lo nemnghet ta a.Ahmingah pawh
Westminster Confession (WestminsterThurin Puan chhuahna)
vuah a lo ni ta nghe nghe a ni.
HethurinbehchhanhianWales ramPresbyterianKohhranin
anmahni pual Confession– Thupui hlâwm hrang44chu an siam
ve leh a, chumi aang chuan kum 1918 vêlah tûna India Ram
Presbyterian Kohhran Thurin 10-te hi an lo siam chhuak ve leh
ta a ni.
22. 22KOHHRANTHURIN
www.mizoramsynod.org
Tichuan, Thurin sawina awngkam chi thum – Doctrine
(Thurin),Creed(Thuvawn)lehConfession(Thurinpuanchhuahna)
tehi hmanpawlhlovathliarhrantheihaloni taa.Rev.Lalsâwma
sawi fiah dân hi lo târlangila: Confession chu Thurinpawm dân
leh kalpui duhdân Kohhran pâwl bîkin, anmahni hman atâna an
phuaha, an pawm chu a ni.
4. Theology – Pathian Thu sawi fiahna
Hei hi Grik awnga Pathian – Theos tih leh Thu – Logos,
Logia aanga English-a Theology tia phuah rem tâk a ni a. The-
ology chu ‘Rilru leh ngaihtuahna fîm hmanga Pathian thu zirna
leh sawi fiahna’ a lo ni ta a. ‘Thurin’ tia lehlin châng a awm
bawk. Lo chhui zau deuh ila.
Theology han tih hian Pathian chungchângngawr ngawrah
kan insâwr bing thei lo va. Pathian chungchânghriat theihna tûr
zawngzawng,mihringleh athilsiam dangtenênaainlaichîn dân
te, Pathian leh mihring inhman tawn dân te, Pathian hnathawh
dân, lei leh vân a siam dân te, chhandamna kawng a siam dân
te, a hnêna awm theihna tûr a buatsaih dân te, a lainatna te, a
ropuizia te, a hmangaihna thûkzia te, a rinawmna ropuizia te, a
mizia leh a nihna ropuizia te, hriat sên phâk rual loh a nihziate
chhui chiannaleh sawi fiahna ani. Hei vânghianthiamna zawng
zawngahlu ber,ropui berlehpawimawhberniangaiin‘Thiamna
Lalnu’ (Queen of Science) an ti ngawt mai a ni.
Mihring mihrinna hianin,
A ngaihtuah chhuak zo lo va che,
Ka chhandamtu, i thurûk hi... Pu Chawngkhupan a
lo tih hi a lo va dik êm!
Tichuan, mihring leh khawvêl tel lovin Pathian
chungchâng a zir ngawt theih loh va, chuvângin, Theology
23. 23KOHHRANTHURIN
www.mizoramsynod.org
chu Pathian leh mihring, Pathian leh khawvêl inkâr thu leh
hla tinrêng zirna hi a lo ni ta a. A zauh êm avângin kawng
hrang hrangin thliar hran a ni a. Mi thiamten an thliar hran
dân kawng henkhat lo târ lang ila–
(1) Puan chhuah Theology: Sakhaw dangin Pathian chu
mihringte zawn chhuah leh zawn chhuah tûr angin an zirtîr a.
Kristian Theologychuan Pathianin mihring a zawn chhuah thu
te, a inpuanna te a zirtîr a. Thil siamah te, mihringah te, khawvêl
thil thlengah te, Bible-ah te leh Isua Krista-ah a inpuang chhuak
a. Chuvângin, ‘Puan chhuah Theology’ (Revealed Theology)
an vuah. Chutianga Pathian Inpuanna chu hlawm lian pui puia
hen a lo ni leh a.
(a) Biblical Theology: Thuthlung Hlui leh Thuthlung Thara
Pathian thu zirna leh chhui zauna, Bible thu hmanga
mihringte tâna Pathianin sawi a tum hriat fiah tuma zirna
chu Biblical Theologyvuah a ni.
(b) Systematic/Dogmatic Theology: Bible-a Pathian Thu kan
lo pawm ngheh tawh, kan lo rin chian leh vawnngheh tawh
aang te, hmâsâng aanga Kohhran Thurin tlângpuite mi
naran hriat thiam zâwng leh pawm theih tûr zâwnga, hnam
zia leh nundân phung pawh ngaihtuah tela,awmze nei taka
sawi fiahnalehhrilhfiahtumazirnate,hnam zia lehnun dân
kalphung zirna thlengin a huap.
(c) Historical Theology: Kohhran chanchin kal zêl zirna, hun
hrang hranga kohhranin Pathian thu a kalpui dânleh a sawi
fiah dân zirna a ni.
(d) Practical Theology: Pathian Thu zir leh hriat sate ni tin
khawsakna atânahman angkaina lam te,kohhranlehringtu
nun khawih thuhril, zirtîr, thurâwn pêk thlengin a huam.
24. 24KOHHRANTHURIN
www.mizoramsynod.org
(2) Khawvêl awmphung Pathian thu (Natural Theology)
Pathian thil siam aanga mihring ngaihtuahna fîm hmanga
Pathian hriatchhuahtumachhuinalehzirnaani.Vânlehkhawvêl
awmphung pangngai hi miin ngun taka a chhût chuan siamtu
Pathianaawmngeiinaringhîna.Ramtinahnamtinrêngtechunga
Pathian hatna leh dikna te, khawvêl awmphung theology chuan
atârlanghîn.Hetizâwngachhuinabâkahhminghranglehkawng
danga Pathian thu chhuina tam tak a awm thei a, sawi kim sên a
nilo.
Kristian Thurin awmzia leh Thurin sawi fiahna awngkam
lâr zualte a tlângpui deuh takin kan sawi ta a, kan sawi kim sêng
lo naa, kan zir leh zêl tûrte sawi hawnna, kailawnah hmang ila a
ha ang e.
Sawi ho tûr
Kristian Thurin hre vak lote hi ringtu ha tak an ni thei tho
ang em? Thurin hre tak, nun dân uluk si lote hi ringtu ha an ni
thei tho ang em?
25. 25KOHHRANTHURIN
www.mizoramsynod.org
ZIRLAI 2
KOHHRAN THURIN PAWIMAWHNA
Chhiar tûr: Hebrai 10:23; 13:9
Hebrai 10:23; 13:9: Kan beisei thurin hi nghîng lovin i pawm
tlat ang u, thutiamtu chu a rinawm si a.
13:9:Zirtîrna tinrêng leh zirtîrna mak tak len bovin awm suh u;
thinlung hi khawngaihnaa tihngheha a awm chu a ha si a, ei
tûrtea tihngheha awm lovin; chutiang kawng lungkhamte
chuan chûngah chuan sâwtna an hmu chuang lo.
Thuvawn: “Zirtîrna tinrêng leh zirtîrna mak tak len bovin
awm suh u; thinlung hi khawngaihnaa tihngheha a awm
chu a ha si a, ei tûr tea tihngheha awm lovin; chutiang
kawng lungkhamte chuan chûngah chuan sâwtna an hmu
chuang lo” (Heb 13:9).
KohhranThurinkanluhchilhtaktakhmainKohhranThurin
pawimawhnalozirlehila.Kohhranemawtlâwmngaipâwlemaw
pawhnisela,memberangkainitûrinpâwlthiltumlehinnghahna
hriat hmasak a ûl a, chutiang hre lo tân chuan awmze nei leh
angkai tak nih a har hîn. Chuvângin, Kohhran Thurin zir leh
hriat a pawimawhna kawngpui pali kan zir dâwn a ni. A
kimchanga sawi chhuah sên a ni lo va, a tlângpuiin kan zir ang.
1. Zirtîrna dik leh Pathian thutak hriat fiahna a ni
Kohhran chanchin kan zir chuan kohhran din tirh aanga
rei lo têah zirtîr dân inang lo kan hmu nghâl a. Chu chuan
ringtuteah inhenna a siam a, kohhranah buaina a thlen nghâl
hîn. Chuvângin, kohhran chhûnga ringtu mawl leh fing ber
26. 26KOHHRANTHURIN
www.mizoramsynod.org
pawhin kohhran kalphung leh inhruai dân hre tûrin Thurin a
hriat chian a pawimawh. Pên bona leh kal sualna awm thei
laka him nân, luipui chunga leidawh ang maiin thurin chu a
pawimawh a ni.
Pathian thuhi a zau va,pawm dân leh mahni hriatthiam dân
te a hrang nasa thei hle a. Chutah chuan a eng nge dik a, him
ber hre tûrin Thurin hriat a ûl a. Bible zirtîrna tlângpuia innghat
zêlin Thurin a lo awm si a. Bible zirtîrna pênsanzâwngin Thurin
dik chu akal ngai lo. Mahni hriat fiah dân emaw,duh dânemawa
huai taka Bible hi hrilhfiah ve ngawt chi a ni lo tih Bible-ah kan
hmu (2 Pet 1:20-21).
Thlarau Thianghlim puihnain Thurin an lo siam chhuak a,
Thurin chuan Bible zirtîrna zau tak mai chu kawng kal fel tak
nei tûrin a chhep fel a, a thu zirtîr leh thuchah tea hlâwm chhuak
a.Tichuan,Thurin chu Bible zirtîrna laktawi leh khaikhâwmna,
Bible hrilhfiahna chi khat a ni. Sangha mantuin a lênte a hnuk a,
a khai a, a ching fel ang hi a ni kan ti thei ang.
2. Kohhran inpumkhatna leh chakna a ni
Kan tum kan beisei a luang za
Lâwmin kan lo khat hlawm. (KHB 569) tih hla te, “Kan
rin, kan beisei, kan hmangaih a inang,” (KHB 402) tih hla
te hian thurin hmun khat vuantute inpumkhatzia a sawi fiah hle.
Famkim lohna khawvêlah kan chêng a, duhthusâma kawikâwm
thin ang hapa inlungrual chu a har thei a; mahse, Thurin hmun
khat vuantute chu an inpumkhatin an intichak tawn hîn a lo ni.
Taksa leh a pêngte pawh hian an thawh tûr ang heuh te an
thawhchuanmihrisêl,chaklehhmantlâkanlonihîna.Chutiang
bawk chuan kohhran hmun khat leh thurin hmun khat vuantute
nun chu an thurin a dik phawt chuan a lo chak a, nun ho leh
thawh hona ha chuan a tinghet a, a phuisui nge nge hîn a. Mi
27. 27KOHHRANTHURIN
www.mizoramsynod.org
mal nun pawh, a taksa, rilru leh thlarau him dam leh hrisêl ha
chu achakin ahmantlâkhîn. Chutihlaiinrilrubulbâl nei mumal
hlei thei lo mi chu a nghet lo va, a hman tlâk loh. ‘Chutiang mi,
rilru bulbâl nei lo, a thiltih zawng zawnga nghet lo mi chuan
Lalpa hnênah eng mah hmuh inring suh se,’ tih a ni (Jak
1:7-8).
Chuvângin, Lalpa pakhat leh rinna hmun khat vuana,
inpumkhatna vawng haa; inthuruala ang ho tûrin Thurin hi a
pawimawh a. Belh chiana, nun hruaitua hman dân kan thiam a
ûl a ni. ‘Nghet takin, tihchêt rual lohvin Lalpa hna
hahnemngai taka thawk fovin awm rawh u,’tih a nih kha (1
Kor 15:58).
3. Ringtute Thlarau lam chaw tak a ni
Pastor Saiaithanga chuan, “Taksa hi châwmna chaw hain
a tiha a, a tichak a, chaw ha lo erawh chuan a tichhia a, a
khawih pawiani.Kanthlaraupawhchuti bawkchuani.Ringtute
hi berâm nên tehkhin kan ni a, mahse, berâm kan an lohna lai a
awm, ei loh tûr hriat theihna kan pianpui mai lo va, kan tâna
pawi tûr pawh tui ti taka ei euh mai thei kan ni,” a lo ti a, a dik
hlemai.
Châwmna chaw ha chu Pathian Thu (Bible) hi a ni a.
Amaherawhchu, Bible hi a zau va, Pathian thu hi hriat dik loh
theih a ni a, hriat fuh loh theih a ni bawk.Adikna tak hre fiaha,
a awmzia hre chiang tûrin thurin a pawimawh a. Thurin chuan
Bible zirtîrna huam zau tak hi kawngkal fel tak neiin a chhep fel
a; Thurin tlângpui zuia Pathian thu zir hi a sâwt a ni.
Chaw ha chuan mi a tichak a, a han lentîr hîn a, chaw
ha hmu zo lo chu a taksa a chak lo va, a hrisêl lo va, natna
benvawn leh tlâng hrilêng a kai awlsam bîk hîn. Thlarau lam
nunah pawh harsatna leh thlêmna te, zirtîrna dik lo te, kal sual
28. 28KOHHRANTHURIN
www.mizoramsynod.org
theihna tam tak a awm a, mahni kea ding thei tûr te, mi dang
tâna malsâwmna ni thei tûr teinringtu chu a inbuatsaiha,hna ha
tinrêng thawk thei tûra inenkawl a ûl a ni.
Hmasânga ringtu duhawm kal hmasate thlarau nun ramah
Thurin chuan min hruai lûtin, rinna kawng dikah min luhpui a,
anni ang bawkin chu chuan min siam lianin, thlarau lam nun
hausakna min pein kan intinghet a ni. Mihring nunphung leh
khawsak dân pawh, nu leh pa leh puitling zâwkte tih dân enin
kan zir a, an tih dân leh nun dân zir chhâwngin kan lo hman tlâk
chhawm ve hîn ang hi a ni. Kristian Thurin awm sa zâwma kan
nunpui thui ang zêl leh, mi puitling zâwkte awm dân kan zir ve
ang zêlin kan thlarau lam nun hi a hausa dâwn a. Nun dân te, rin
dân te, chêt dân te, Pathian pâwl dânte thlengin Thurin chuan
ringtu nuna kaihruai a,achâwm liana, ahangha a,alo puitling
deuh deuh hîn.
4. Ringtu leh thuhriltu nun hruai diktu a ni
Hmâsâng ata vawiin thlenga kohhranho thlarau lam zin
kawngah hian, kum zabi 20-na vêl aangin kan pên lût ve
a. Mi huaisen kal hmasate zuia rinnaa ke pên dân kan thiam
theih nân, ‘In hotu Pathian thu lo hrilhtute che u chu
hre reng ula, an awm dâna thil chhuak chu ngaihtuahin
an rin dân zir rawh u,’ tiin min fuih a (Heb 13:7). ‘Chumi
ang zêla awmte chu en ha rawh u,’ tiin min chah bawk
(Phil 3:17).
Cheraw kânhi kalhmangfel takatih a ni hîn.Akhâwngtute
tih dân en ha lova mi a pên luh ve ngawt chuan a tibuai a,
inkhawn chilh leh inhliam palh theih a ni. Ringtu nun kawngah
pawh hian mahni phuah chawp leh tuipui dân zui mai a tâwk lo
va, kalphungawmsazuia ram ropui lam pana, pâwl thianghlim-
Kohhran ruala ke pên a pawimawh.
29. 29KOHHRANTHURIN
www.mizoramsynod.org
Kohhran hi Lal Isuan amaha rem chhova a din, mitthi khaw
kulh kawngkhâr pawhin a ngam loh a ni a (Mt 16:18).Achhûnga
awmte nun hruai tûrin Thurin te, inkaihhruaina dân (Kohhranho
Thunun dânte), KohhranInkhâwmpui thurêl te, ziak loh dân leh
ziak sa dân anga hman (traditions and practices) te a awm a.
Chumi zuia kal dân mipuiin an thiam a ûl a. Thuhriltute phei
chuan an hriat chian a pawimawh lehzual. Hetiang Kohhran dân
leh kalhmang hre thiam loten Dân Kohhran tiin kohhran an deu
va, an chhuahsan tawh hîn a, mahni leh mahni dâna inneih
chawpin an pêng bo hîn.
A dân tinrêng zâwm zêlin,
A thil serh ngaisângin;
Chutin Krista ang tûrin,
Dam chhûng kan sâng zêl ang. (KHB. 396)
Thuhril hi ringtununchawmnapawimawh tak ani a.Hmun
dang, Britain angah te, India ram hmun hrang hrangah te chuan
nemngheh mi leh a zir mite tih tûrah an ruat a. Chumi bâkah
thuhril thei mi henkhat, ruat hran bîk an awm bawk hîn.
Mizoramah chuan kan hriat tlân angin Pastor leh Upate bâkah
thuhril rawngbâwltu hahnem tak kohhran tinin a nei a.
Thuhriltute hi kohhran tân malsâwmna thlentu an ni.An
pawimawh leh an angkai ang ngeiin inzirna tûr leh inchher
hriama, puitlin leh hmasawn zêlna lama kaihhruaina ha an
mamawh a. Chu chu an dawng pha lo hlein a ngaih theih a. He
lam hi ngaihtuah a hun hlein a lang.
Chutiangathuhril him,diklehha,thuhriltutenanhriat theih
nânaanzirmâkmawhchuKristianThurinhiani.Thurintlângpui
vuan zêl chunga miin rawng a bâwl chuan a ngaihtuahawm lo
va; Thurin ang zêla Pathian thua mite a châwm theih phei chuan
30. 30KOHHRANTHURIN
www.mizoramsynod.org
châwmtu ha leh puitling a lo ni ang. ‘Mitdelin mitdel vêk a
hruai chuan khuarkhurumah an tla dun ang’ (Mt 15:14; Lk
6:39).
Enghnapawhthawkdâwnila,hmanrawhriamhalehhman
tlâk neih a ûl a. Hman thiam a pawimawh bawk a. Chu chuan
hnathawh a tinuam a, a sâwt a, a hlâwk a, rah ha a chhuah hîn.
Rawngbâwltu tân leh kohhran mipui tân, mi tin tân chu chu thu
dik a ni. Rawngbawltu tân thurin hriat hi tihmâkmawh a ni.
Kohhran mipui tân pawh, zirtîrna dik leh him hre tûrin, ei tûr
dik hre tûrin, inpumkhat leh lungruala, chak zâwka kal tûrin
Thurin hriat leh zir chian a pawimawh a, a angkaizia sawi uar
lutuk a awm thei lo hial zâwk a ni.
Sawi ho atân
Kristian Thurin zir pawimawhnate zirlai bua kan sawi bâk
kan hriat apiang sawi ni se.
31. 31KOHHRANTHURIN
www.mizoramsynod.org
ZIRLAI 3
THURIN INNGHAHNA PATHUM
Chhiar tûr: Eph 4:1–6
Ephesi 4:1-6: 1-3
Chutichuan, inngaihtlâwmna leh
thuhnuairawlhna zawng zawng neia, hmangaihnaa indawh
tawn chunga dawhtheihna neia, remna phuarnaah chuan
Thlarau inpumkhatna chu vawng tûra beia, a kohna che u
phua awm tûrin, kei, Lalpaa mi tâng hian ka ngên a che u.
4
A koh chhan che u beiseina hmun khata koh in ni ang bawk
khân, taksa pakhat leh Thlarau pakhat chauh a awm a;
5
Lalpa pakhat, rinna hmun khat, baptisma hmun khat,
6
engkim Pathian leh Pa pakhat chauh a awm a, engkim
chungah a awm a, engkim fang chhuakin a awm a, engkim
chhûngah a awm bawk a ni.
Thuvawn: “Hrui thum hrual chu a chat lawk lawk ngai lo
ve” (Thu 4:12b).
Kan zir tûr hi ‘Thurin Innghahna pathum’ tih a ni a. Thurin
obul tiasawitheihani bawk.Lui anginsawi ila,lui pathum infin
khâwm, a hnua lui pakhat lo ni ta ang deuhvin sawi theih a ni a.
Chutiangathurininnghahna pathumte chu Bible,kohhran leh mi
mal thlarau lam nun te hi an ni.Amal malin lo sawi zau ila–
1. Bible – Thuthlung Hlui leh Thuthlung Thar bute
Zirlai dangah Bible chungchâng kan zir dâwn avângin tun
umah chuan Thurin innghahna a nihzia sawi lan kan tum deuh
ber ang a. Kawng hrang hrangin sawi fiah theih a ni ang.
(1) Thurin chu Bible zirtîrna lâk tawi a ni: Bible hian
Pathianlehmihringlehthilsiamdangteinkârathilchihrangtamtak,
32. 32KOHHRANTHURIN
www.mizoramsynod.org
ahunlehahmunazirachihranghrangasawieuhmaia.Avaiahriat
sênruallohkhawpinainpawlha.Chutaangchuanathuchahlaipui
lehazirtîrnatlângpuichuhlâwmchhuakinKristianthurinhianlo
siamchhuaka.Chuvângin,Thurinhnukpuialonitaani.
(2) Thurin chu Bible-ah a innghat a ni: Thurin chu Bible
zirtîrna tlângpui lâk tawi a nih avângin Bible-ah a innghat a.
Bible-in a sawi tum loh chu thurinin a sawi ngai lo va, thurinin a
târ lan zawng zawng hi Bible zirtîrnaa mi zêl a ni. Bible-in a
sawi henkhat, a thuchah pawimawh ni lêm si lote chu Thurinah
an telh ngai lo va, Bible-in a chhui zui lêm loh hriat tuma chhui
vak vak lah hi hlâwkna a awm hek lo.
(3) Thurin chu Bible hrilhfiahna a ni: Bible-in a sawi
Pathian thu tam takte hi a awmzia hriat thiam mai a awlai lo hle
a, chumi hriat fiah theihna hatak chu Thurin hi a ni. Chuvângin,
Thurin hi Bible hrilhfiahna chi khat a ni kan ti thei ang.
2. Kohhran - Thurin neitu, vawng himtu leh hrilhfiahtu
a ni
Kohhran chu Thurin neitu, vawng himtu leh hrilhfiahtu a
ni tih hi thupuiin a hen darh sa ang hian tawi têin sawi kan
tum ang.
(1) Kohhran chu Thurin neitu a ni: ‘Kohhran nge upa
Thurin’tih hithui taksawi theihani.Rintûr,vawntûr,innghahna
tûr thu tak leh thu nung Pathianin a mite hnênah a puang a. Chu
thu chu a takin an nun chhuahpui a, a kal zêlah Kohhran hi a lo
ding ta a ni a tih theih a.
Kohhran chanchinkanenvethungerawhchuanthurinobul
chu Kohhran a ni thung. Apostol-te hun ata vawiin thlengin
kohhran tibuaitu ber chu zirtîrna dik lo a ni. Kohhran leh a
chhûnga ringtute tibuaitu, zirtîrna dik lo tichhuaktu chu an hun
33. 33KOHHRANTHURIN
www.mizoramsynod.org
laia kohhran hruaitu henkhat, huvâng ngah takte an ni fo va.
Lamang tam tak an nei hîn a. Chu zirtîrna dik lo chu en fiaha,
a ûl anga hnâwl leh paihthla tûrin Kohhran Inkhâwmpui Lian
chuan zirtîrna dikleh him puangchhuakin akawhhmuh a. Nicea
Thuvawn (AD 325/381) te,Athanasia Thuvawn (AD 381/382)
te leh a dangte pawh siam a ni. Chuvângin, Kohhran chu Thurin
siamtu a ni a, Thurin neitu pawh a ni.
(2) Kohhran chu Thurin vawng himtu a ni: Kohhran
chanchin kan chhiarin, a tîr ata vawiin thlengin chhûng lam leh
pâwn lam indonaina tibuai renga. Kohhranchhûnga mi, hruaitu
chan chang leh hotu henkhat zirtîrnadanglam, Kohhran zirtîrna
su buai zâwnga khawsa an awm fo va. “In zînga mi ngei
pawh hi, zirtîrhote in hnêna pakaitîr tûrin thu hran sawi
in lo la awm ang,” tia Paulan Ephesi upate a fuihna ang kha
a ni (Tirh 20:30). Chu mite chuan lamang an nei ve zêl a.
Kohhran tibuaitu leh inhenna thlentu an ni hîn.
Hemi bâkah hian pâwn lam aanga kohhran dodâltu,
elsêntu leh nuai bo duhtu an awm reng a. Hun hrang hrangah
nêk chêpna leh tihduhdahnain a chîm reng a. Ram leh hnam
hmêlma, chhiatna hranghrangthlentu ang hiala sawi tâwk pawh
an awm ve bawk hîn.
Chutiang harsatna kârah chuan kohhran leh a zirtîrna (a
thurin) vawng himtu chu a pui berah Pathian kan ti lo thei lo va.
Pâwn lam lang theiah chuan Pathian chhûngte, kohhranho hi
thurin vawng himtu langsâr chu an ni. Mitthi khaw kulh
kawngkhâr pawhina ngam loh anih miau avângin do hneh theih
a ni lo.
Chîk lehzuala kan ngaihtuah chuan Kohhran leh a Thurin
leh Thuvawnte hi inhumhim tawn an ni tih kan hre thei ang.
34. 34KOHHRANTHURIN
www.mizoramsynod.org
Dodâlna leh zirtîrna dik lo a lo chhuak a. Chumi laka kohhran
mipuite vên him nân Kohhran Inkhâwmpuiin Thurin a siam a,
chu chuankohhran avênginavawnghim a.Athurinvawnngheh
tlat chuan phuar khâwmin a mite a sawh nghet a, chhûng lam
leh pâwn lama dodâlna kârah a mite a vawng him a, an invawng
him tawn a ni.
(3) Kohhran chu Thurin hrilhfiahtu a ni: Hmâsâng huna
zirtîrte dam lai aanga vawiin thlengin Kohhran hi Thurochhiah
inhlan chhâwnin a thlun zawm a. Chu chu Tradition (thu inhlan
chhâwn emaw, thurochhiah) tiin an sawi hîn. |awngkâa inhlan
chhâwn te, ziaka inhlan chhâwn te a ni ber a. Doctrine te, Creed
te, Confession te (Thurin, Thuvawn, Rinna thupuan) te pawh hi
inhlan chhâwn (tradition) hmanga inrochun tâk zêl a ni. Hêng
bakah pawh Inkhâwmpui thurêl leh dân siam te, ziaka awm leh
ziak loh dânte a taka hman zui (tradition and practices) a awm
bawk. Hêng hmang hian kohhran chuan hangthar chhuan lo
awmzêltehnênahthurinlehkalhmangtehlânchhâwnginahrilhfiah
zêl a ni. “Kohhran hmasa leh a chhûnga rawngbâwltuten thurin
hmangaKristiannunansawi fiahnarilrunungkhaanhim theihna
pawh ani a. Khawvêl hnêna kohhranin a thurin a hrilhfiah ngam
loh apiangina thlaraununahniam a ni hîn,”tia Rev.Lalsâwman
a lo sawi hi a thûkin belh chian a dâwl hle mai.
3. Mi mal leh kohhranhova tawn hriat
Chîk tak leh uluk taka zir chian chuan Thurin innghahna
pawimawh tak chu mi mal leh kohhranho thlarau lam nunah a
ni.Ringtuinamathlaraununchumidanghnênahanunchhuahpui
a, ringtu dang nên inchhêm alha intichak tawnin Lalpa pakhat,
rinnahmunkhatvuaninPathianchhûngte,kohhranahaninthlung
khâwm hîn. Luipui chu a hnâr lama kan zawh zêlin lui tê tak tê
tê infinin luipui a siam hintih kan hre thei anghi a ni.Mei si mai
35. 35KOHHRANTHURIN
www.mizoramsynod.org
pawhin ram zau tak a tikâng thei ang bawkin, mi mal thlarau
lam nunin mi dangtenun nasatakin a nghawngtheia,thlaraumi,
thuhril mi lehPathianmi pakhat chauhpawhin kohhranhonunah
nasa takin thu a sawi bawk hîn.
Tichuan, Bible leh kohhran leh ringtu nun te chu Kristian
thurin obul leh innghahna pawimawh, a lungphûmte chu an
ni a. Kristian nun hmasâwnna leh puitlinna pawh hêng
pathumte a taka nun chhuahpuina azârah a lo awm thei hîn
a. Uar bîk leh hlamchhiah bîk neitu nun chu a sawngnawi a,
a zîktluak thei hek lo. A pathuma inrualrem taka kalpui chu
han lenna leh hmuingilna a ni. Hrui thum hrual chu a chat
lawk lawk ngai lo ve.
Mahni leh kohhranhovin kan tawn leh thlarau nuna kan
dai hriat a ûlzia kan sawi hi Joba chuan benga hriatna leh
hmuha hriatna nên tehkhinin a sawi fiah a (Job 42:5). Bible
leh thurin nêna inmil si lo huai taka sawi erawh chu Bible
vêkin thu lawi lo pawr taka sawi nên a tehkhin thung a, a
chiang tâwk hle (2 Pet 2:18). An laka fîmkhur ûlzia a lang
a, kan kohhran chanchinah pawh hetiang miten mi an hruai
sual tam tawhzia kan hre chiang hle.
Tichuan, hezirlaiin minhrilhanghian hunkal tawhleh hma
lam thlîrin fîmkhurtaka kohhran mite Pathian thuleh thurin ang
zêla kal thiam tûrin inen fiah nawn fo ang u.
Sawi ho atân
Kohhran kalhmangleh thurin ngai pawimawh lova, mahni
ngaih dân pâwr tak leh huai taka sawi hi a him lohzia sawi ni se.
36. 36KOHHRANTHURIN
www.mizoramsynod.org
ZIRLAI 4
INDIA RAM PRESBYTERIAN KOHHRAN
THURIN |OBUL I-NA
Chhiar tûr: Matthaia 16:13–20
Matthaia 16:13-20: Tin, Isua chu Kaisara Philippi bial a lo
thlen chuan, a zirtîrte hnênah, “Miten Mihring Fapa hi tu
nge a ni an tih?” tiin a zâwt a. 14
Tin, anni chuan, “|henkhatin,
‘Baptistu Johana a ni,’ an ti a; henkhatin, ‘Elija a ni,’ an ti;
henkhatin ‘Jeremia emaw, zâwlnei tua emaw a ni,’ an ti,”
an ti a. 15
Ani chuan an hnênah, “A nih leh, nangnin tu nge a
ni mi tih?” a ti a. 16
Tin, Simon Peteran, “Krista, Pathian nung
Fapa chu i ni,” a ti a, a chhâng a. 17
Tin, Isuan a hnênah,
“Simon Bar-jona, i eng a thâwl e; tisa leh thisenin a hriattîr
che a ni si lo va, ka Pa vâna miin a hriattîr zâwk che a ni.
18
Tin, nang Petera i ni tih ka hrilh bawk a che; he lungpui
chungah hian ka kohhranho ka rem chho vang a, Mitthi
Khaw kulh kawngkhârte chuan chu chu an ngam lo vang.
19
Vânram chabite ka pe ang chia, lei chungah eng pawh i
phuar apiang vânah phuar a ni ang a; lei chungah eng pawh
i phelh apiang vânah phelh a ni ang,” a ti a, a chhâng a.
20
Chumi zawhah Krista a ni tih tu mah hrilh lo tûrin zirtîrte
chu a ni tlat a.
Thuvawn: “...a bul ata engkim fel takin ka chhui a, indawt
zêlin i tân ziak ila a ha ang, ka ti a ni; hmâna thu an zirtîr
che kha dik tak a ni tih i hriat theih nân...” (Lk 1:3).
Kan zir tûr hi Thurin obul kan vuah na a, India rama
Presbyterian Kohhran lo inan dân kan zir deuh ber dâwn a.
Presbyterian hnahthlâk, ram hrang hranga awm, India rama
lo kalten Presbyterian Kohhran an rawn din a, chumi aanga
thil inthlâkthleng chho zêlte chu a tlângpuiin târ lan kan tum
dâwn a ni.
37. 37KOHHRANTHURIN
www.mizoramsynod.org
1. India ram Presbyterian Kohhran hmasa
Kum 1875khân Presbyterian Mission pâwl sâwm – United
Kingdom, Canada, New Zealand, Europe khawmualpuia mi,
India rama thawktechuan thawhhona ha an neihtheih nân Pres-
byterianAlliance in India (PAI) an din a. Inkhâwmpui (General
Council)-te neiin Thurin puan chhuahna te, Dân leh
Inkaihhruainate an lo siam a ni.An thurin (Confession of Faith)
thuhmahruai chu, “Kohhran bul zâwkte thurin (Doctrinal Stan-
dard), hêngWestminsterThurin te,Welsh CalvinisticThurin te...
eng mah bân lova sawi mawi zâwkin...” tih te a ni a. Kum 1823
vêla Welsh Thurin chu thu lâkna hnâr pakhatah an hmang tih a
hriat theih a ni.
Kum 1901-ahAllahabad-ah an inhmu khâwm leh a. Re-
formed (siamhat) Kohhran pâwl dang leh Presbyterian Mis-
sion 13 lai an ni ta a. India ram pum huap ‘Presbyterian Church
in India’ din an rêl a. December 19, 1904-ah Allahabad
Inkhâwmpuiah an din fel ta a. Hei hi PCI I-na tiin sawi zui a ni
ang. He Inkhâwmpuiah hian India ram chhim leh hmâra
Presbytery 16 aangin palai an kal a. Welsh Missionary, kum
1841 aanga Khasi zînga thawkhote kha PCI I-na dinnaah leh
Allahabad Inkhâwmpuiah (1904) te hian an tel lo.
Presbyterian Church in India (PCI I-na/PCI hmasa)-ah
hian Assam ram Presbyterian Kohhran chu a tîrah a tel nghâl
mai lo va, PCI I-na Inkhâwmpui chuan lo tel ve ngei se tiin a
sâwm a. Kum 1918-ahAssam ram Presbyterian Kohhran chuan
PCI I zawm a rêl a, kum 1919 PCI I-na Assembly pawh a
lâwm hlea.Kum 1921PCII-naGeneralAssembly-ahinzawmna
chu tihfel a ni ta a ni.
(1) PCI I-na aanga CSI leh CNI: PCI I-na chuan India ram
pum a huap a. A rawngbâwlna kal zêlah Congregationalist
38. 38KOHHRANTHURIN
www.mizoramsynod.org
Kohhran nên ang hovin kum 1908-ah India Chhim Kohhran
inzawm khâwm (South India United Church – SIUC) an din a.
Kohhran pâwl dangte nêna thawh hona leh inpumkhatna kawng
a zawng zêl a. Kum 1947-ah India Chhim Kohhran (Church of
South India – CSI) a lo ding ta a.
India hmâr lamah pawh PCI I hmalâkna kal zêl aang
chuan Congregationalist-te thawhpuiin India hmâr chan
Kohhran (United Church of Northern India – UCNI) chu
kum 1924-ah a lo ding chhuak ve leh ta a. Thawh ho dân
kawng ha zâwk a dap zêl a. Kum 1970-ah India Hmarchan
Kohhran (Church of North India – CNI )-ah an inchhûng
khâwm ta a ni.
Assam ram Presbyterian Kohhran chu India hmâr chan
Presbyterian inzawm khâwm – UCNI-ah tel ve hin mah se,
kum 1968 khân a inhnûk dâwk a. Culture leh hmunhma inhlat
leh inpersan lutuk avânga tel zui ta lo nia hriat a ni a. Tichuan,
CNI (India hmâr chan Kohhran) an din kum 1970-ah pawh a
hâi zui ta a. India ram Presbyterian Kohhran awm chhun leh
ziding a ni zui ta zêl zâwk a ni.
(2) PCI I-na Thurin: Presbyterian Alliance in India kum
1875-a a lo din khân Thurin puan chhuahna te, dân te leh
inkaihhruaina (Confession of faith, Constitution and can-
non) te an buatsaih a. An thurin thuhmahruai (Preamble)
ah pawh “...Kohhran bul zâwkte thurin (doctrinal standards)
hêng Westminster Confession (Sâp ram Presbyterian
Kohhranpui thurin) te, Welsh Calvinistic Thurin puan
chhuahna te... chu eng mah bân lova sawi mawi zâwkin....,”
tih thute hi an telh a. Welsh Calvinistic Methodist emaw
Presbyterians of Wales Thurin kum 1823 vêla siam tawh
chu thu lâkna hnârah an hmang ngeia hriat a ni.
39. 39KOHHRANTHURIN
www.mizoramsynod.org
Kum 1904-a Presbyterian Church in India (PCI I) lo ding
ta khân PresbyterianAlliance in Indiathurin lehdân teachhawm
nung zêl a.An Thurin thuhmahruai (Preamble) dawtah Thurin
puan chhuahna 12 an târ lang a (Chu chu kan Kohhran Thurin
10-te nên a inang hle). Kum 1924-a India ram hmâr chan
kohhran inzawm khâwm (United Church of Northern India –
UCNI) pawh khân a ngai ngaiin a chhawm a. Kum 1970-a
India hmâr Kohhran (Church of North India – CNI) lo ding ta
pawh khân Thurin innghahna pakhatah a hmang zui zêl a ni.
2. India Ram Presbyterian Kohhran Pahnihna (Presby-
terian Church of India – PCI II)
(1) A inan dân: Kum 1841 June 2-ah Rev. Thomas Jones
I chu Cherrapunji (chutih laia Assam State khawpui)-ah
Khasi-ho zînga rawngbâwl tûrin a lo thleng a.Ani hi Khasi-
ho zînga Welsh Presbyterian Kohhran Missionary hmasa ber
a ni. A lo thlen hnu kum 26-na, kum 1867 May 20–21 ah
Khasi ram Presbytery Inkhâwmpui hmasa ber chu
Nawngsawlia (Cherrapunji)-ah an nghat a. Kum 1895-ah
Khasi ram chu Presbytery pangaah an hen leh a. Aram pum
huap Inkhâwmpui hmingah Assembly an vuah a. Kum 1896
February 15–17 ah Shella khuaah Assembly hmasa ber
(tûnah Synod) chu nghah a ni.
(2) Mizoramah: Kum 1897 August 31 ah Rev. D.E. Jones
(Zosaphluia) Mizorama Welsh Presbyterian Missionaryhmasa
ber chuanAizâwl a lo thleng a.Ani hian kum 1891-a Rev. Wil-
liam Williams-a kawng lo sial tawh sa zuiin; kum 1894-a
Arthington Aborigines missionary pahnih J.H. Lorrain (Pu
Buanga) leh F.W. Savidge (Sap Upa) te hnung dâwlin rawng a
bâwl an ve leh a. Rei lo têah Kohhran a lo ding a. Kum 1910-
ah Mizoramah Presbytery a lo ding ve ta a. Khasi Assembly
hnuaiah a awm rih a ni.
40. 40KOHHRANTHURIN
www.mizoramsynod.org
(3) PCI I-na zawm thu: Kum 1912-ah Assam ram Presby-
terian Kohhran chuan Dân Bu a lo siam tawh chu kum 1917
Assembly(Mawphlang)-ahanennawna.Kum ngadanaennawn
zêl tûrin a rêl a. Kum 1918 SylhetAssemblychuan “...Kohhran
thurin thlan khâwm leh thunun dân zâwm chungin,” India ram
Presbyterian Kohhran (PCI I-na) zawm a rêl ta a. Hei hi kum
1921-ah report a ni a. Assam ram Presbyterian Kohhran chu
Assam Synod vuah a ni a. PCI I-na Synod pasarih zînga Synod
pakhat a lo ni ve ta a ni.
Kum 1923-ahAssam ram Presbyterian KohhranAssem-
blyShillong-ah nghah a ni a. ShillongAssemblychuanAssem-
bly pathum – Khasi & JaintiaAssembly te, Phaitual leh Sylhet
leh CacharAssemblyte leh Lushai CacharAssembly te insiam
a rêl a.Assembly (tûnah Synod) chu kum tin awm tûra tih a ni.
Synod (Tûna GeneralAssembly) chu kum thum dana vawi khat
awm tûrin a rêl a. Dân Bu en ha tûrin Committee a din bawk.
Dân siam chu kum 1924 MairangAssembly-in a nemnghet
a. Dân thar ang chuan Assam ram Presbyterian Kohhran
Synod (tûnah General Assembly) chu kum 1926-ah a piang
ta a ni. Chu Dân Bu thar chu Mizo awngin kum 1925 khân
chhuah a ni nghe nghe a. PCI II-na Dân Bu kan hmuh theih
hmasa ber a ni bawk.
(4) Hming thlâk thu: PCI-II chu a tîrah Assam Ram Pres-
byterian Kohhran tiha ni a. Kum 1968 aangin India Hmarchhak
Presbyterian Kohhran (PCNEI – Presbyterian Church in North
East India) tih a lo ni leh a. Kum 1992 aang chuan India Ram
Presbyterian Kohhran (PCI – Presbyterian Church of India) a
lo ni leh a. Tûn hma 1904–1924 a a hming hmasa kha a rawn
pu thar leh ta a nih chu.
Kohhran Rorêl Inkhâwmpui hming pawh thlâkthleng leh
tihdanglam a ni a. Inkhâwmpui sâng ber hmingah Synod an lo
41. 41KOHHRANTHURIN
www.mizoramsynod.org
vuah hîn a, a dawttu chuAssembly an ti hîn a. Hei hi 1926–
1953 thlengin an hmang a. mahse, kum 1953-ah rorêlna sâng
ber chu Assembly, a dawttu chu Synod tiin a rêl leh ta a. Kum
2002 aang khânAssembly pawh chu GeneralAssembly tih a
ni leh ta zâwk a ni.
3. PCI-II Thurin 10
A hma lama sawi tawh ang khân PCI-I chuan hringtu
Kohhrante thurin behchhanin Thurin an lo siam tawh a. Pres-
byterian Kohhran-II (A tîra Presbyterian Church of Assam)
chuan kum 1918 khân PCI I-na chu a zawm a. Kum 1922
aanga Dân Bu en hat khân PCI I-na Thurin chu tlêm tlêma
siam remin a chhawm ve ta mai niin a lang. mahse, danglamna
a nei nual a ni:
PCI-I Thurin leh PCI-II Thurin danglamna: IndiaRam
Presbyterian Kohhran hmasa PCI-I leh India Ram Presbyte-
rian Kohhran PCI-II kan tih te thurin danglamna leh a inhnaih
dân lo sawi leh ila–
(1) PCI-IThurin hi hlâwm (article) 12 a ni a, PCI-IIchu hlâwm
10 a ni.
(2) PCI-IThurin hlâwm (article) IV-na thumal (words) 57 chu
thu tlêm tê, “Lei leh vân leh a chhûnga thil awm zawng
zawng siamtu,” tia kai tawiin PCI-II articles V-na nên fin
khâwm a ni a. PCI-IIArticles IV-na atân hman zui a ni.
(3) PCI-IArticles V-naa, “Pathian chuan mihring hi hriatna,
felna leh thianghlimna leh thil siam dangte chunga
thuneihnaa ama anpuiin ...a siam a,” tih thua, “leh thil siam
dangte chunga thuneihna,” tih chu PCI II-na thurinah telh
a ni ve lo.
42. 42KOHHRANTHURIN
www.mizoramsynod.org
(4) PCI-IArticleVI-na chu, “Mihring chuan anmahni duh thu
ngeiin Pathian dân an bawhchhia a, thiam lohna leh
chhiatnaah chuan anmahni an inbarh lût ta a,” ti chauhva
dahin PCI IArticle VII-na nên fin khâwm a ni a, chu chu
PCI IIArticle V-na hi a ni.
(5) PCIIThurinArticleIX-nabul lam thumal 60chulatel lovin
PCI II Thurin VII-na hi an lo siamrem leh ta bawk a ni.
A bâk zawng PCI II thurin I, II, III, VI, VIII, IX leh X-te
chu belh leh paih hen awm lova a ngai ngaia hman zui a ni. He
khaikhinnaa PCI I thurin kan sawi hi PCI II thurin, English-a
ziak, kum 1955 Edition nên khaikhin a ni.
Tlângkawmna: Tichuan, India Ram Presbyterian
Kohhran obul chu Presbyterian Alliance of India 1875
aangin kan chhui a. Chuta ang chuan kum 1904-ah Pres-
byterian Church in India din a ni a; chu chu PCI I-na kan
vuah a. Hetah hian Presbyterian Alliance-a tel te an lût kim
vek lo niin a lang.Assam Ram Presbyterian Kohhran pawhin
kum 1918-ah zawm an rêl ve chauh va. An zawm tâk thu chu
kum 1921 PCI I General Assembly-ah report a ni tih kan
sawi tawh kha.
Presbyterian hnahthlâkho hi thawh hona leh inpumkhatna
ngai pawimawh tak an nih avângin Congregationalist-hote nên
an thawk ho va. Kum 1908-ah SIUC an din a, kum 1947-ah
CSI-ah an inchhûng khâwm ta a. Hmar lamah pawh Congre-
gationalist leh pâwl dangte nên thawk hovin kum 1924-ah
UCNI an din a. Chumi kal zêl chu kum 1970-ah CNI hming
puin an ding hrang ve leh ta a ni. Hetianga UCNI-in hma a lâk
chhoh mêk lai hian kum 1968-ah Assam Ram Presbyterian
Kohhran chu an tel zui ta lo va.An awmna kâr hlat leh Culture
43. 43KOHHRANTHURIN
www.mizoramsynod.org
(hnam ziarâng) inpersan vâng a ni bera sawi a ni. Kohhran
hming dang pua an awm tâk avângin Assam ram Presbyte-
rian-ho chu PCI ziding an ni ta ber zâwk a. PCI II lo pian
chhuahna obul leh lungphûm pawimawh tak leh a hnârkaitu
an ni ta zêl a ni.
Hetianga an kal zêl lai hian, Assam ram Presbyterian
Kohhran, Khasi rama mite chu fa û chan changin a hnua Mizo
Presbyterian Kohhrante nên an inpeizâwn chho zêl a. Kum
1968-ah hming thar, India Hmarchhak Presbyterian Kohhran
(PCNEI) an invuah a. Kum 1992-ah India Ram Presbyterian
Kohhran (PCI) an invuah leh ta a, chu chu India Ram Presby-
terian Kohhran Pahnihna (PCI II-na) vuah a ni.
Sawi ho atân
Presbyterian hnahthlakhoten inpumkhatna kawnga an
inhuam zauna hi Kohhran pâwl dang laka kan danglamna
langsâr tak a ni a. Hei hi eng vâng nge ni? Invên tûr nge uar zui
zêl tûr ni ang?
44. 44KOHHRANTHURIN
www.mizoramsynod.org
ZIRLAI 5
INDIA RAM PRESBYTERIAN KOHHRAN
THURIN |OBUL II-NA
Chhiar tûr: Sam 87:1-7
Sam 87:1-7: A lungphûm chu tlâng thianghlimahte chuan a
awm.
2
LALPA chuan Zion kulh kawngkhârte chu Jakob-ho
awmna zawng zawng aiin a ngaina zâwk a ni.
3
Aw Pathian khawpui,
I chungchâng thu ropui takin an sawi hîn a ni.
4
Mi hretute zîngah an tel ve tiin,
Rahab leh Babulon chungchâng thu ka sawi ang;
Philistia leh Tura hi,
Ethiopia nên hian, en teh u;
He mi hi chuta piang chu a ni,
5
A ni, “He mi leh saw mi saw amaha piang an ni a;
Chungnungbera ngei chuan amah chu a tinghet ang,” tiin
Zion chungchâng thu chu an sawi ang.
6
LALPAN mi tin hming a ziak hunah chuan,
“He mi hi chuta piang chu a ni,” tiin a chhiar ang. (Selah)
7
Hla satuten, a lâmate nên chuan,
“Ka tuihna zawng zawng chu nangmahah a ni a awm ni,”
an ti ang.
Thuvawn: “Tin, rinna hi thil beiseite awm ngeia hriatna,
thil hmuh lohte hriatfiahna a ni. Chu miah chuan upa hote
khân fak an hlawh si a” (Heb 11:1-2)
India Ram Presbyterian Kohhran chuan (Apostol
thurin te, Nicea thurin te, Westminster thurin leh Wales
Ram Presbyterian Kohhran thurinte chu Pathian thu
45. 45KOHHRANTHURIN
www.mizoramsynod.org
hrilhfiahna ha tâwka ngai a, Kohhran tân leh Pathian thu
zirna hmunahte zirtîr tlâk nia pawm tlat chungin), a hnuaia
thurin puan chhuahna thute hi a Pastor te, Probationary
Pastor te, Upate leh Kohhran Dân zawhkim ten an vawn
ngheh tlat atân a pawm a ni.
Kan Kohhran Thurin Thuhmahruai kan zir dâwn a. Hlâwm
thuma henin kan zir ang.
1. Kohhran Thurin Thuhmahruai (Preamble)
Kohhran Thurin Thuhmahruai (Preamble) târ lan hi kum
2004 May5–9-a Presbyterian Church of India (PCIkan ti tawh
ang) GeneralAssembly,Aizâwl Dâwrpuia pawm tâk kha a ni a.
Ahmaa kan lo hman reng hîn kha heAssemblyhian ennawnin
a siam ha tihna a nih chu.
Hetianga siam hat leh en hat hi kum nga dan zêla tih hin
tûrin kum 1917 MawphlangAssembly (Khasi khua)-in a lo rêl
tawh a. Ennawn ziah a ni em tih hriat a har hle. Kum 2004-a
siamhatnaah hian tûn hma kum 1875-a India ram Presbyterian
Kohhran inzawm khâwm (PresbyterianAlliance of India–PAI)-
in a lo hman, “Hringtu Kohhrante thurin eng mah hnâwl lova
sawimawizâwkchungin,”tihchuathlâka.Kualkhungchhûngah
a chunga târ lan ang khian a dah ta zâwk a ni. Thurin pawma,
vuan tûrin ‘Dân zawhkimte’ tih a belh bawk.
Kohhran pâwl dangte nêna inkhaikhinin kan kohhran mi
henkhat, “Kan thurin kan hre tâwk lo,” titu an awm fo va. Kan
lo hriat fiah zâwk beiseiin kuminah kan zir dâwn a. Thurin
awngkam a theih anga luhchilh kan tum dâwn a. Chuvângin,
tûnah pawh thuhmahruaiah kan an a ni.
46. 46KOHHRANTHURIN
www.mizoramsynod.org
2. Apostol-te Thuvawn/Thurin
Kohhran dintirh ata tûn thlenginKohhran member puitling
ni tûra buatsaih mêkte chu thurin an zirtîr hîn. Ringthar leh tel
tharte chu thu mawl deuh an zâwt a. Entîr nân, Isua Krista chu
tu nge ni? “Isua chu Lalpa a ni,” tia chhân tûr angte hi. Tûnlaia
dânzawhkimtharlawmluhtûrtepawh,‘Pathianinminchhandam
tûrin tu nge a tirh?’ ‘A tirha chuan min chhandam tûrin eng nge
a tih?’ ‘Mi sualin engtin nge chhandamna an hmuh theih ang?’
tih te leh a mal mala chhân tûr zawhna dangte zawh hin a ni.
Chutiang bawkinKohhran pâwl hrangawm hnu pawha Kohhran
tam berin an tih hin chu thurin chham rual hi a ni. Tûnlaia hla
kan hmang uartluk thawthângin an hmang lârhîn. Chumi atâna
hman chu Tirhkohte Thuvawn te, Nicea Thuvawn ang te hi a ni
a, Rinna thupuan nemnghehna a nih avângin a hluin a ril a, a
thûk bîk a ni (Affirmation of Faith). Baptisma chang tûr leh
Sakramen zirlaiten an zir hîn.
Tirhkohte thuvawn hiAD 250 hma lamin Grik awngin a
awm deuh vek tawha ngaih a ni a. Tûna kan hman lai ang tak
erawh hi chu kum zabi pangana hnu lama mi nia ngaih a ni.
Ancyra khuaa Marcellus-a’nAD 340-a Grik awnga a ziak te,
T. Rufinus-a’nAD 404 vêla hrilhfiahna Roman awnga a ziak te
chu ziaka awm hmasa pâwla ngaih a ni.Athawnthu deuh naa,
he thurin lo chhuah dân nia an sawi chu lo târ lang ila: ‘Lal Isua
vâna a lâwn hnu ni 10-naah Juda-te hlauva zirtîrte an inkhâwm
laiin Lalpan an hnênah thlamuantu a tîr a. Mei alh ang maiin
zirtîrte chu an sen vek a, he thuvawn hi an puang chhuak ta a.
Peteran: “Engkimtithei PaPathian, lei leh vân siamtuka ring,” a
ti a.
Andrian: “A Fapa mal Isua Krista, kan Lalpa ka ring,” a ti a.
47. 47KOHHRANTHURIN
www.mizoramsynod.org
Jakoban: “Ani chu Thlarau Thianghlim paitîrin,nula thianghlim
Marin a hring a,” a ti a.
Johanan: “Pontia Pilatannasa takin a tuartîr a,khenbehin a awm
a, a thi a, phûmin a awm,” a ti a.
Thoman: “Mitthi khuaaha zuk kal a, ni thum niahmitthi zîngata
a lo tho leh a,” a ti a.
Jakoban: “Vânah a lâwn chho va, Engkimtithei Pa Pathian ding
lamah a han hu ta a,” a ti a.
Philipan: “Chuta ang chuan mitthi leh mi nung ro rêlsak tûrin a
lo kal leh ang,” a ti a.
Bartholomaian: “Thlarau Thianghlim ka ring,” a ti a.
Matthaian: “Huapzo Kohhran Thianghlim leh Mi thianghlim
inpâwl khâwm ka ring,” a ti a.
Simonan: “Sual ngaihdamna ka ring,” a ti a.
Thaddaian: “Tisa thawhlehna ka ring,” a ti a.
Matthian: “Chatuan nunna ka ring,” a ti a.
Tichuan, Tirhkohte Thuvawn hi a lo piang ta a ni,’an ti.
Finfiahna tak erawh kan nei rih lo.Aobul tak hre tawh lo mah
ila, thurin ropui tak a ni e.
3. Nicea Thuvawn
Jerusalem Inkhâwmpuiin Kohhran iak tîra Jentail
ringtharte awm dân tûr an rêl fel thu kan hria a (Tirh 15:22–
29). Nicea Thuvawn pawh hi an hun laia Kohhran chhûnga
harsatna ching fel tûra Nicea Inkhâwmpuiin AD 325-a a lo
siam chhuah a ni.Alo pian chhuah dân tlângpui lo târ lang ila:
48. 48KOHHRANTHURIN
www.mizoramsynod.org
AD 320 vêl khânAlexandria khaw PastorArius-a (A-rias-
a), mi thiam, mi hneh thei leh thusawi thiam tak mai chuan Isua
Pathianna thu sawiin, “Pathian thil siam hmasa ber a ni a, Pa nên
an nihnaathuhmunlo.Fapaani a,awmannî nei lehawm lohlai
hun nei ani. Chuvângin,Pathiantaktakani lova,mihringtaktak
anihek lo,”tiinazirtîra.Chuchuthulehhlahmanginathehdarh
a, mi tin a fan chhuak a, chu zirtîrna chuan nasa takin Kohhran a
tibuai ani.
Arius-a chuAlexandria BishopAlexander-a’n a zilh a, a
pawm duh lo va, Puithiamhote nên an sawi ho leh a, an thu a
hnial chauh ni lovin Sabelius-a zirtîrna, Kohhranin a lo hnâwl
tawh hnu pawmtuah Bishop chu apuh lêt ta hial zâwk a. Bishop-
in lehkha thawnin amah leh a zuituteho chu a ûm zui a,Arius-a
leh a hote chuan an thu chu an put darh luih zêl si avânginAD
320 vêlah Bishop 100 zet ko khâwminArius-a chu Kohhran
aangin a hnawt chhuak ta a ni.
Hetih laiaRom ram lalber(Emperor)Constantine-a(Kawn-
stan-tin-a) chu ringthar, baptisma la chang lo a ni a. Rom ram
bung hnih, khawchhak leh khawthlang lam ramte chunga lalber
a nih tirh lai a ni a.A ram khua leh tuite inpumkhata, rorêlna
hmun khata kaihhruai a ul zual lai ber a lo ni bawk si a.Arius-
a hote chu a ngaihven lo thei lo a ni.
Kohhran leh Rom ramin inpumkhatna a mamawh zual lai a
nih avângin Constantine-a chuan Cordova Bishop Hosius-a leh
Kohhran lam thila lalber thurâwn petu (adviser)-te chuAlexan-
dria-ah a tîr a. ‘Inhnialna sâwt lo leh angkai lo’ te bânsan tûra
ngenna lehkha a thawn bawk a. mahse, a thiltih hian an kâr
boruak a tichhe zual sauh zâwk a. Bishop Hosius-a thurâwn
angin a ram pum huap Kohhran Inkhâwmpui chuAD 325 May
20-ah Nicea (Tunah Turkey rama Isnik) khuaah a ko ta a.
49. 49KOHHRANTHURIN
www.mizoramsynod.org
Khawthlang lam aangin bishop paruk leh khawchhak lam
aangin Bishop 312; an vaiin bishop 318 lai an kal khâwm a.
Hun rei tak chhûng tihduhdahna râpthlâk tak an lo tuar tawh
avângin palaite hi mit khing del te, kebai te, thir linga an dehna
ser deudo te, kut ke zeng te, piangsual chi hrang hrangte an ni
hlawm a.An tuar chhan, an Lalpa Isua chungchânga thurin dik
humhim leh tundinantum ruhhlea ni.Palaite hi pâwlthum an ni
a. Pawl khat chu Arius-a thlâwptu, Nicomedia khaw bishop
Eusebius-a hote an ni a. Bishop 15 an ni. Pâwl hnihna chuAl-
exandria khaw bishopAlexander-a leh a Secretary,Athanasius-
a te leh anmahni thlâwptute an ni a. Kohhran thurin ding lai
urhsun taka vuantuho (Orthodox) bishop 30 rual an ni a. Pâwl
thumna, a tam berho chu thu lai duhho, Kaisari khaw bishop
Eusebius-a leh a pâwlte an ni.
Inkhâwmpui chu Constantine-a koh leh sênsova ruahman
a ni a. Rorêlna chu Bishop Hosius-a’n a kaihruai a. Lalberin
hawnna thuchah a sawi hnuah Arius-a chu a zirtîrna (thurin)
sawi fiah tûrin an ko va.Athurin leh a zirtîrna chu Inkhâwmpui
antirh lamah an hnâwl nghâl a.Ahiante chuan an an ngam ta
lo a ni. Kaisari Bishop Eusebius-a’n a thurin phuahsa a pharh
ve thung a, ha an ti hle a. mahse,Arius-a zirtîrna paih thla tûra
phuah belh ûl awmin Athanasius-a chuan a hria a. Kaisari
Bishop thurinah chuan Isua Pathianna tifiah tûrin awngkam
pakhat an zep tel ta a.Chu chu Grik awngchuan ‘homo-ousion’
a ni a. A awmzia chu ‘nihna (substance) thuhmun’tihna a ni.
Chutichuan, Fapa chu Pa nên nihna inang (Homo-i-ousion) ni
lovin, “Fapa leh Pa Pathian chu nihna thuhmun (homo-ousion),
chatuanmi,hrin,siam ni lo,”tihnaani.InkhâwmpuichuanArius-
a leh a thu pawmtute chua hnawt chhuak nghâl a. Ânchhedawng
tlâkah a ngai bawk a ni. Inkhâwmpuiin Thurin a siam thar chu
an pawm tih entîr nân Bishop pahnih chauh lo chuan an hming
an ziah hnan vek a ni.
50. 50KOHHRANTHURIN
www.mizoramsynod.org
Nicea Inkhâwmpui zawh hnu hian Arius-a zirtîrna paih
thlâknaatânaGrikthumal ‘homo-ousion’anhmanhianinhnialna
a titâwp mai lo. Kum sawmnga chhûng lai Kohhranhote an la
inhnial zui a. Arius-a pâwlten nasa takin an an la zui a,
Constantine-a lamangah siaminArius-a pawhAlexandria khuaa
Pastor hna thawk chhunzawm leh tûrin an ko kîr hial nghe nghe
a ni. Hetih rual hianArius-a zirtîrna pawmtuten Macedonius-a
hovin Thlarau Thianghlim pawh Pa nênainang(homo-i-ousion)
niin an zirtîr a.Athanasius-a leh a lamanghote erawh chuan he
zirtîrna hi dodalin, Fapa ang bawka Pa nêna nihna thuhmun ni
zâwkin an zirtîr a.Athanasius thih hnuahpawh Kapadokia rama
Bishop pathum, ‘Capadocean Fathers’ an tih mai hin, Basil-a
te, Gregoryof Nyssa leh Gregory of Nizianzus ten theihtâwpin
Athanasius-a pâwlte zirtîrna hi an thlâwp tlat a. Kum AD 381
khân hetih hun laia Rom Emperor, Theodosious-a chuan
ConstantinoplekhawpuiahKohhranInkhâwmpui liankovin,chu
Inkhâwmpui chuan Pa leh Fapa te ang bawkin, Pa leh Thlarau
Thianghlim pawh nihna thuhmun (homo-ousion) an ni tih a
pawmin, a nemnghet veleh ta a ni.
Tichuan, Nicene thurin kan tih hi Nicea Inkhâwmpui kum
325AD-a an neih uma Fapa chu Pa nên nihna thuhmun an nih
thu puan chhuahna ni mai lovin,Constantinople khuaa Kohhran
InkhâwmpuiinThlarauThianghlimpawhPanênanihnathuhmun
(homo-ousion) an nih thu an puan chhuahna a ni tel bawk.
Thlarau Thianghlim, nunna petu leh nunna Lalpa chu ka
ring. Amah chu Pa leh Fapa nêna ang khata biak leh
chawimawi, Zâwlneite hmanga thu sawitu a ni, tiin. Hei vâng
hian Nicea thurin hi ‘Niceano-Constinopolitan Creed’ tih a
ni bawk hîn. Augustine-a lo chhuah hnu khân ‘Pa ata lo
chhuak’ tih hi ‘Pa leh Fapa ata lo chhuak’ tih tûr zâwk niin a
rawn zirtîr a. Kum zahnih dâwn lai aninhnial hnuah khawthlang
51. 51KOHHRANTHURIN
www.mizoramsynod.org
lama kohhranhote chuanAugustine-a zirtîrna hi kum 589AD-a
Toledo khuaa Kohhran Inkhâwmpui an neih umin an pawm ve
leh ta bawk a. Tichuan, Nicea thurin kan tih hi tûna kan hman
lai ang taka an siam fel chhûng hian kum 200 lai a awh a ni.
Nicea Thurin leh Nicea Inkhâwmpui hi a pawimawh hle
mai. Sawi tawh angin Kristiante tiduhdahtu Rom sawrkâr lû
ber Kristianah a inpe a. Kristian an lo pung phut phut a; an
rinna leh ngaihtuahna lam a khawvêl hle si a. Pathian pakhat
ringtu nih an duh a, Isua Krista Pathianna chungchâng thurinah
an inchhuih thlu ta a.Arius-a zirtîrna hi dingchang zâwk ta sela,
kohhranin Krista a rinna hi paih thlâkin a awm anga. Isua Krista
chu pathian tê zâwk (demigod) biak leh rin tlâk loh a lo ni ang.
Isua Krista nihna dik tak, Lalber leh Pathian a nihzia puangtu
leh he thurin vawng himtu Nicea Inkhâwmpui (Council) avâng
hian Pathian hnênah lâwm thu i sawi ang u.
Sawi ho atân
1. ‘Mi thianghlimho inpâwl khâwm hi ka ring’tih hi Kohhran
Inkhâwmpui sawina a ni thei ang em?
2. Kohhran Inkhâwmpui hlutzia leh angkaizia sawi ni se.
52. 52KOHHRANTHURIN
www.mizoramsynod.org
ZIRLAI 6
INDIA RAM PRESBYTERIAN KOHHRAN
THURIN |OBUL III-NA
Chhiar tûr: Hebrai 13:7-8, 17
Hebrai 13:7-8, 17: In hotu, Pathian thu lo hrilhtute che u
chu hre reng ula, an awm dâna thil chhuak chu ngaihtuahin
an rin dân zir rawh u.
8
Isua Krista chu niminah nên, vawiinah nên, kumkhua
pawhin a pângngaiin a awm fo vang.
17
In hotute thu awih ula, an thu thuin awm rawh u;
chanchin sawi tûr an nih avângin, lungngai chunga sawi
lova, hlim chunga an sawi theihna tûrin in thlarau an vênsak
hîn che u a ni; lungngai chunga sawi chu in tâna pawi tûr a
ni si a.
Thuvawn: “In hotu, Pathian thu lo hrilhtute che u chu hre
reng ula, an awm dâna thil chhuak chu ngaihtuahin an rin
dân zir rawh u” (Heb 13:7)
India Ram Presbyterian Kohhran chuan
(...Westminster Thurin leh Wales Ram Presbyterian
Kohhran Thurinte chu Pathian thu hrilhfiahna ha tâwka
ngaia... pawm tlat chungin...)
Kan Kohhran Thurin |obul III-naah hian Thurin
thuhmahruaiin a sawi Westminster Thurin leh Wales ram Pres-
byterian Kohhran Thurin chungchâng kan zir dâwn a ni.
1. Westminster Confession (Thurin)
He thurin hi John Calvina zirtîrna behchhana Presbyterian
hnahthlâkhotethurinpuanchhuahpawimawhberani a.Khawvêl
puma Presbyterian Kohhrante thurin puanchhuahna lâr ber a ni.
53. 53KOHHRANTHURIN
www.mizoramsynod.org
Kum 1643–1649 chhûng khân London khawpuia
WestminsterAbbey hmunah WestminsterAssembly ruat, Or-
dained Minister 121 leh parliament aiawh mi 30 an palai a.An
zîngah hian Baptist, Episcopalian (Bishop nei Kohhran) leh
Congregationalist tlem tih loh chu PresbyterianKohhran mi vek
an ni. Kum ruk chhung hian ni 1163 lai rorêl inkhawm hi an nei
a, hemi chhûng hian Westminster Confession bâkah Thu
inchhâng bu lian (Larger Catechism) leh Thu inchhâng bu tê
(Smaller Catechism) te, Pathian biak inkhâwm kaihhruaina (Di-
rectory) te an siam a ni.
HeAssemblyhian a awh reiin rorêl pawh an uluk tak meuh
va. Vawi tam fe an hut khâwm hnuah vantlâng Pathian Biak
Inkhâwm Kaihhruaina chu kum 1644-ah an peih fel a. Kum
1645-ahBritishParliament,chutihlaiaram nitlasênglovarorêltu
sawrkâr chuan apawm fel a. Kum 1646-ah thurin puanchhuahna
chu zawh fel a ni leh a, hemi kum December thla hian British
Parliament pawm tûrin pêk a ni a, a kum leh 1647 February
thlaah British Parliament chuan an pawm fel ta a ni. Kum 1647
August ni 27-ah Scotland ram Presbyterian Kohhran (Church
of Scotland) GeneralAssemblychuan hman nghâl tûrin a pawm
fel ve ta nghe nghe a ni.
Hetianga uluk leh urhsûn taka buatsaih thurin innghahna
atâna hmang kan ni hi a ropui a, PCI thurin 10-te hian belhchian
a dâwl bîk hle a ni.
Westminster Confession hlutna: Westminster Thurin
chu khawvêl ram hrang hranga Presbyterian Kohhran bâkah
Protestant Kohhrante rêng rêngin thurin innghahna atân an
hmang a.Americarama Presbyterian Kohhran lianber ber thurin
te, Great Britain-a Baptist thurin te,American Baptist thurin te
chu Westminster Thurin a innghat an ni. HeThurin hrûlah hian
54. 54KOHHRANTHURIN
www.mizoramsynod.org
Welsh Presbyterian Kohhranin anmahni pual thurin hlâwm 44
(Articles 44) an siam ve leh a. He Welsh Thurin leh Presbyte-
rian Alliance of India (India rama Presbyterian Mission pâwl
10-te) thurin hlâwm 12 aangin tuna kan thurin 10 te hi kum
1918 hma lamah khân an lo siam chhuak ve leh ta a ni.
Westminster Thurin hi bung 33 lai a ni a, phêk 47 zet a ni.
Kan thurin thuhmahruaiin a sawi angin hêngte hi Pathian thu
hrilhfiahna ha tâwka ngaih, Kohhran tân leh Pathian thu zirna
hmunah te zirtîr tlâk an ni a. mahse, khawvêl hun inher zêlah
mihring thiamna leh thil thlîr dân a inthlâk zêl a. Zir chian tham
leh zawhna tam tak pai a ni ve thung.
2. Wales ram Presbyterian Kohhran thurin
Wales ram Presbyterian Kohhran hi Welsh Presbyterian
Kohhran tih te, Welsh Calvinistic Methodist Mission ti tein
sawi a ni hîn. Harhna hruaitu ropui Howel Harris-a pianthar
kum 1735-a inan anga sawi a ni hîn a. Wales ram Methodist-
hote hi Howell Harris-a leh a hiante harhnain a hrin chhuah
nia sawi a ni a. Welsh Methodist tih an ni nghe nghe hîn.
Methodist tih hi kum zabi 18-na hun laia England leh Wales
rama harhna changtute, dân ang thlapa nung, Bible zirtîrna
zâwmtu, nun thianghlim uarhote sawina atâna hming lem ang
deuhva hman a ni. John Wesley-a hianpa George Whitefield-
a khân Wales ramah rawnga bâwl a, Howell Harris-a leh a
hiante nên an thawk ho hain, Calvin-a zirtîrna an tuipui tlâng
hle a. Hei vâng hian Wales ram Methodist hote hi Arminus-a
zirtîrna pawmtu, Methodist-hote nêna an hriat pawlh loh nân
Welsh Calvinistic Methodist tih an ni. Kum 1823-a Anglican
Kohhran chhuahsana, Kohhran hranga an lo awm aang khân
Welsh Calvinistic Methodist Connexion tih hming hi an lo
pu ta bawk a ni.
55. 55KOHHRANTHURIN
www.mizoramsynod.org
Welsh Calvinistic Methodist-hote hian a tîraangin Calvin-
azirtîrnapawmin,PresbyterianKohhrankalhmanganzuitlângpui
a. Kohhran hranga an din fel hma kum 1801-ah khân Invawn
Dân (Rules of Discipline) hmasa ber an siam a. Kum 1823-ah
Thurinpuanchhuahna(WelshConfessionofFaith)Welshawnga
siam chu pawm felin, kohhran hrang angin an ding zui nghâl a.
An Thurin hi kum 1824 khân a chhut khatna chuAberystwyth
leh Bala-ah chhuahzui nghâl a ni. English-a letlingin, kum 1827
khân an chhuah zui ve leh nghâl a. GeneralAssemblyhming leh
thurêl anga Committee ruat bîkin an en fiah hnua an chhuah
kum tak erawh chu kum 1876 a ni. Welsh Thurin hi ram pumah
theh darh a ni a. Inkhâwmnaah mipuiin châng vawn angin an
sawi rual a. Upa ni tûrte chu vawng tûr leh pawm tlat tûra beisei
an ni.Welsh thurin hi a sei hle, thurin hlâwm (articles)44 a awm
a. Bible châng tlawh chhan leh hrilhfiahna a awm nghâl bawk.
Hei hian Bible behchhana siam a nihzia a hril tel âwm e. Calvina
zirtîrnaa innghat a nih avângin Kohhran pâwl dang– England
rama Presbyterian Kohhran te, Congregationalist Kohhran te,
Baptist Kohhran te lehKohhran pâwl engemaw zâtin an hmang
ve a ni.
WelshKohhranThununDânlehThurinthlankhâwm(Rules
ofDisciplineandConfessionofFaith)tehi PuZosâphluianMizo
awngin a letling a. He thurin hi ngun taka han zir hian kan
Kohhran Thurin siamtute pawhin an lo en tel ve ngei a ni tih a
rin theih.WelshThurin hiAizâwlTheological College-a Calvin
StudyCentre-inWestminsterThurin nên, WestminsterThurin
leh Welsh Thurin tih hming puin a buin a chhuah a.
Rawngbâwltute leh Sunday School zirtîrtute tân lehkhabu ha
leh angkai tak a ni.
56. 56KOHHRANTHURIN
www.mizoramsynod.org
3. India Ram Presbyterian Kohhran Thurin
(Welsh Thurin aanga PCI Thurin)
Sawi lantawh angin Khasi ram Cherrapunji-ahWelsh Mis-
sionary hmasa ber Rev. Thomas Jones I chu kum 1841 June ni
2-ah a lo thleng a. Kum 1867-ah Khasi ram Presbytery
Inkhâwmpui hmasa ber chu Nawngsawlia (Cherrapunji)-ah an
nei a. Hemi aanga kum 23-ah Mizorama Chanchin |ha thlentu
hmasaber,Rev.WilliamWilliams-achuKhasiramShellaaangin
Mizoram en thlithlaiin a kal a, kum 1891 March ni 15 aanga
April ni 17, 1891 thleng a châm a. A zin report aangin kum
1892 Welsh Kohhran General Assembly chuan Mizoram chu
Mission Field-ah a thlang a. Thawk tûra ruat chu Rev. William
Williams-a bawk kha a ni.
Mahse, Rev. William Williams-a chu kum 1892 April
21-ah a thi hlauh mai a. Welsh Mission Board-in mi dang an
rawn tirh leh hmain Pu Buanga (Rev. J.H. Lorrain) leh Sâp
Upa (Rev. F.W. Savidge)-te chu kum 1894 January 11-ah
Mizoramah Arthington Mission tirhin an lo lût ta a ni. Kum li
an awm a, hna tam tak an thawk a. Kum 1897 August 31-ah
Rev. D.E. Jones-a chu Welsh Mission tirhinAizâwl a lo thleng
a. Pu Buanga te hian dûn nên inrem takin an thawk ho va.
Kum 1897 December 31-ah an haw ta a ni. Kum 1906-ah
Welsh ram harhna aang phei chuan ringtu an lo pung ta hle
a. Kum 1910-ah Mizoramah Presbytery a ding ve ta a. Khasi
Assembly hnuaiah a awm a ni.
Assam Ram Presbyterian Kohhran chuan kum 1912-ah
Dân Bu a siam a. Kum 1917 Mawphlang Assembly chuan a
ennawn a. Kum 1918 Sylhet Assembly chuan, “Kan Kohhran
Thurin thlan khâwm leh Kohhran Thunun dân zâwm chungin,”
India Ram Presbyterian Kohhran zawm a rêl ta a.An zawm thu
hi 1921-ah report a ni a.Assam Synod vuah a ni.
57. 57KOHHRANTHURIN
www.mizoramsynod.org
Welsh Kohhran thurin, kum 1823 vêla neih an tawh chu
kum 1912-ah Zosâphluian Mizo awngin a letling a.An hmang
zui ta a. mahse, kum 1924-a Dân Bu thar an pawma thurin chu
tûna PCI thurin hi a ni a.Article 12 chu 10-a siam rem a lo ni ta
bawk a ni.
India Ram Presbyterian Kohhran leh a Thurin
puanchhuahna hi a ril hle mai a. Kum zabi tam tak kal tawh
aanga Kohhranhoten an lo duan leh chumi aanga tûna kan
hman mêk hi lo piang chhuak a ni a. Mahnia a lan dân leh thlîr
dân zîm tê aanga lo sawisêl leh lo chai nghîn/danglam chi a ni
lo.Westminsterthurinphei hi chuBritishParliamentmeuhvinmi
thiam rualte ruaia, kum tam tak inkulh hranga an lo phuah leh an
lo pawm a ni a. Chumi thurin pawmtu Presbyterian hnahthlâk
Mission pâwl hrang 10 lai, India rama rawngbâwltuten thurin
an lo duan chhuah te, Westminster Thurin leh Welsh Kohhran
Thurinte nêninlaichînna thûk tak neia siam leh duan chhuaha ni
bawk.
Hetiang taka thurin bul fûk leh ril vuantute kan lo ni reng
mai hi a ropuiin a vanneihthlâk hle a. Zir chiangin bel chiang
deuh deuh ila, thlarau lam chaw tak leh han lenna kan hmu
chhuak ngeiin a rinawm.
Sawi ho atân
India Ram PresbyterianKohhran obul hi arilin chhui tham
a awm tak meuh va. Zirlai bu hran siama zir leh a bua siam a
hun tawhin kan hria em?
58. 58KOHHRANTHURIN
www.mizoramsynod.org
|HEN II
THURIN I-NA
BIBLE CHUNGCHÂNG
|hen I-na kan zir zo va, |hen II-na kan lo kai ta a. Thurin
kan luhchilh tak tak dâwn ta a ni. |hen II-naah hian Thurin I-na
kan zir ang a. Zirlai pahnih: ‘Bible – Pathian Thu’ tih kan zir
hmasa dâwn a ni. Chu chu Zirlai 7-na chhûngah dahin kawng
thumin kan chhui ang a. Zirlai 8-naah ‘Rinna leh Thiltih tehna’
tiin kan zir leh dâwn a ni.
ZIRLAI 7
BIBLE – PATHIAN THU
Chhiar tûr: 2 Timothea 3:16-17; Hebrai 4:12
2 Timothea 3:16-17: Pathian Lehkha Thu zawng zawng hi
Pathian thâwk khuma pêk a ni a, zirtîr kawngah te, thiam
loh chantîr kawngah te, zilh kawngah te, felna zirtîr kawngah
te a sâwt bawk a ni; 17
Pathian mi chu hna ha tinrêng thawk
tûra kim taka inthuamin a famkim theih nân.
Hebrai 4:12: Pathian thu hi a nung a, thil a ti thei a, khandaih
hriam tawn eng ang ai pawhin a hriam a, nunna leh thlarau,
ruhtuah leh thlîng phel hrang khawp hialin a chhun thei a,
thinlunga ngaihtuah leh tumte hi a hre nghâl thei a ni.
59. 59KOHHRANTHURIN
www.mizoramsynod.org
Thuvawn: Sam 119:105. I thu hi ka ke atânte hian khawnvâr
a ni a, ka kawng atân êng a ni.
THURIN 1-NA
Thuthlung Hlui leh Thuthlung Thar Bute hi Pathian
Thu a ni a, hêng chauh hi rinna leh thiltih tehna dik lo thei
lo a ni.
Kan zir tûr hi thurin pakhatna a ni a.Athu hlâwm hmasa
zâwk hi kan zir tûr chu a ni a, a dang chu zirlai dawt lehah kan
zir ang a, hlâwm thuma henin kan zir dâwn a ni.
1. Pathian Thu – Bible hi eng nge ni?
Welsh Thurin (Welsh Confession) Bung 2-naah chuan,
“Pathian Lehkhabu Thianghlim Pathian thu ziak chu Bible tiin a
hmingvuahania,achhûngahchuanThuthlungHluilehThuthlung
Thar-a lehkhabu zawng zawng hi an tel,” tiin ziah a ni a. Bible-
a bu mal malte ziah chhuah vek a ni.
Lehkhabu apiang hi Grik awng chuan Biblos, Biblia (plu-
ral) tih vek a ni a; mahse, Bible tih hi chu lehkhabu dang sawi
nânahmanglovin,KristiantePathianlehkhabuhmingatânahman
bîk a ni. Thuthlung Hlui leh Thuthlung Thar tia vuah a ni a,
Pathian, mihring leh thil siam dangte inlaichînna chungchâng
sawina a ni a, chu inlaichînna chu Pathianin a bul tumin, a thu
ang zêla a enkawlna leh mihringin an lochhân lêtna chungchâng
a ni. Juda sakhaw vuantute leh Kristianten Pathian lehkhabuah
Thuthlung Hlui hi kan pawm a. Thuthlung Hlui hian Genesis bu
aanga Malakia bu thleng a huam a, bu 39 a ni. Thuthlung Thar
hian Chanchin |ha Matthaia ziak aanga Johana hnêna Isua
Krista Thupuan Chhuah thleng a huam a, bu 27 a awm a. A
vaiin bu 66 a awm a ni.
60. 60KOHHRANTHURIN
www.mizoramsynod.org
Thuthlung Hlui bu 39-te hi Juda Rabbi-hoten Pathian
lehkhabu-a an pawm kum chu AD 90-a Jamnia khuaa
Inkhâwmpuiah a ni a. Thuthlung Thar bu 27-te kohhran
Inkhâwmpuiin an pawm fel chuAD 397-a Carthage khuaah a ni.
WestminsterThurin1:6-ahchuan,“Pathianlehkhabuahhian
Pathian remruat pum pui, a ropuina chungchâng te, mihring
chhandamna chungchâng te, rinna leh nun dân chungchângte
fiah taka sawi a ni a, fiah taka sawi loh pawh a ul dân ang zêla
chhui chhuah theih a ni,” tih thu kan hmu.
Westminster Thurin Bung 1:5-ah, “Kohhran zirtîrna hian
Pathian Lehkhabu Thianghlim min ngaihsantîrin min zahtîr thei
a; vân lam thil a nihzia te, a thu zirtîrna thiltihtheih nasatzia te, a
thu kalhmang mawizia te, a bung hrangzawngzawng inmil tlân
dân te, a pum pui hian Pathian ropuina a tihlan dân te, mihring
tâna chhandamna kawng awm chhun a dap chhuah kim dân te,
tehkhin rual lohva a hatna kawngtam tak te, afamkimna zawng
zawngte hi Pathian thu ngei a nihzia fiah taka tilangtu a ni a;
amaherawhchu, thutak, dik lo thei lo a ni tih kan hriatfiahna leh
kan pawmnachu rilru lama Thlarau Thianghlim hnathawh vâng
a ni a, kan thinlungah thu tak chu min rawn hriattîr a ni,” tih kan
hmu leh a.
Welsh Thurin Bung 2-ah pawh, “Pathian lehkhabu zawng
zawng hi... Pathian thu a ni a,Amah aanga lo chhuak, Pathian
Mi thiangghlimte sawi chhâwn ani. Kanchhandamnaatânahriat
tûr ûl leh pawimawh, Pathian rilru leh duhzâwng kimchang
tihlanna hatâwklehfamkim, Pathianinpuannachu he lehkhabu
hian a keng a ni,” tih thu kan hmu bawk.
2. Bible hi Pathian Inpuanna a ni
WelshThurin No.2-ah Bible chu Pathianinpuanna a nihzia
hetianginkanhmu:
61. 61KOHHRANTHURIN
www.mizoramsynod.org
“Pathian lehkhabu zawng zawng - Thuthlung Hlui leh
ThuthlungThar lehkhabute hi Pathian thu an ni a,Amah aanga
lo chhuak, Pathian mi thianghlimte sawi chhâwn a ni ...Pathian
rilruduhzâwngkimchangtihlannahatâwklehfamkimchuchûng
lehkhabute chuan an keng tel a... A chhûnga thutak, Pathian
chungchâng leh Pathian ze famkim a ken te chu thûk leh zau tak
ania;chutichuan,amachungchânghrefamkimtuAmah(Pathian)
chauh lo tu mah puang chhuak zo an awm lo.A ziaktute hun
hrang hranga mi hrang hrang ziak ni mah se, a bu hrang hrangte
inremzia te, khawvêl thuneitu chak ber berten tihboral tumin
beiin do hin mah sela, him taka vawn hat a lo nih rengna te
hian Pathian Lalzia leh ropuizia chu a entîr a. Chûngthil zawng
zawngte chuan rinhlelh rual lohvin Pathian thuziakte hi Pathian
kutchhuak an nihzia a finfiah a ni,” tiin.
Pathian inpuanna dang leh chu a thil siamte hi an ni. ‘Vânte
khian Pathian ropuizia chu a hriattîr a, boruak zau tak
khian a kutchhuak chu a lantîr hîn a’ (Sam 19:1). Thil siamte
hmanga a inhriattîrna chu inhriattîrna, inpuanna tlângpui (Gen-
eral Revelation) an ti hîn.
A Fapa Isua Krista hmangin a inhriattîr a. Chu chu a bîka
Pathian inpuanna (Special Revelation) an vuah. Hlaah pawh,
“Pathian rilru a lang, Krista-in,” tiin kan sa hîn (KHB. 5).
Hebrai 1:1-2 thuah a lang chiang hle. “Pathian, hmasânga
thlahtute hnêna bungtam tak leh kawngtinrênga zâwlneitea thu
lo sawitu khân, hêng ni tâwpah hian keimahni hnênah a Fapaah
chuan thu a sawi ta...,” tiin. Pathian inpuanna famkim chu Isua
Krista a ni.
Bible hi Pathian aw a ni a, Pathian pêk a ni a, Pathian dân
a ni bawk. A kutah a awm a, a tinung a, a hmang a, a Thlarau
chuan Bible thu eng pawh hmangin mi rilruah thu a sawi thei a,
a thu hmangin a inlantîr bawk hîn.
62. 62KOHHRANTHURIN
www.mizoramsynod.org
3. Bible hrilhfiah dân
Mizovin Bible hrilhfiahna, Commentary kan tih mai hi a
dikhlel deuhvin a lang. Bible pum emaw, bu mal emaw, châng
mal sawi zuinahi commentarya ni a. Hrilhfiahna a tlingthei a, a
tling zo lo thei hle bawk a ni. Grik thawnthu-ah chuan Pathian
Vantirhkoh Hermes-a a awm a, Pathian thuchah mihringte hriat
thiam rual lohchuanhriat thiamtheihdântûrin ahrilhfiahhîn a.
Chumi hming chawi chuan English-in ‘Hermeneutics’ (har-me-
niu-tiks) tih a lo ni ta a. A awmzia chu thuril sawi fiahna,
hrilhfiahna tihnaa ni.
Mizote hian mahni hriatthiam dân te, kan hmuh leh hriat
dân tein Pathian thu hrilhfiah kan tum fo va. Mahni lama a fiah
dân leh a chian dân ber tinghet tûr leh an chhan tûrin Bible
châng kan fawm khâwm hîn. Hei hi zirna lam thlîr dân chuan
mahni ngaih dân leh pawm dân nemnghet zâwnga hrilhfiahna
‘eisegesis’ a ni. A dang leh chu Bible-in eng nge a sawi hre
tûra, a ziaktu, ziah hun, ziah chhan, a awngkam hman leh a
awmzia zir chiana, a chhiartu tâna a thuchah hriat tumna ‘ex-
egesis’hi ani a,Biblehrilhfiahdânzirmitenansawimawizâwka
chu a ni. Hemi hrilhfiah tûrinBible thu har hrilhfiahnabu (Bible
Dictionaryleh Commentary)kohhranin a lo pawm leh zirtîr hin
dânte ngaihven a pawimawh.
A chunga hrilhfiah dân chi hnih kan sawite khi lâk kawp
thiam a ûl a. Mahni lama achian dân kan uarlutuk chuan mahni
duh dân dâna hrilhfiahin mite hruai bona hmanrua a ni thei a.
Chutih laiin Pathian thu nung a ni a. Keimahni lama a chian dân
khân thlarau lam nun thui takin a châwmin a hruai thei bawk.
“Pathian lehkha Thu-a chhelna leh thlamuanna hmua
beiseina kan neih theihna tûrin, hmânlaia ziak apiangte chu
keimahni min zirtîrna tûrin ziak a ni si a” (Rom 15:4). Hetih
lai hian a pahnihna hi sawi bo/mal mâk theih a ni lo.
63. 63KOHHRANTHURIN
www.mizoramsynod.org
Aziaktusawitumlehathuchahkanngaihpawimawhavânga
chhiarkawp dân (formula) ang mai a; a ziaktu, a hun, a hmun, a
ziah chhanleh achhehvêl thilainham buaiin kan inhmangral dêr
thei a,chu chuanhmânlai thuziakhlui,tutetânemawaziak,keini
tâna awmze nei mang hauh lohva ngaih theihin a chhuak thei
bawk a. Thutak leh thu nung a nihna kan ngaihthah der thei
bawk ang. Tin, thlarau lam thil hi mihring finna hmanga chhui
chhuah theih emaw tih mai a awl bawk. Pathian thu leh amah
Isua Krista ngei pawh ‘ka ta’ ‘ka tân’ tih aiin mi dang, hnam
dang taa ngaiin mikhual enin kan râl thlîr thei bawk.
Kum 1949-aWorld Council of Churches (WCC), khawvêl
pum huap Kohhran Inzawm khâwm pâwlin Pathian thu zir dân
ha ngaihtuaha, mi thiam rual a koh khâwmten Pathian thu
hrilhfiahna tûra zir thiam ûl an tihte chu: Thu zir tûr chin thliar
hran thiam te, a awngkam leh a hla kalhmang hriat te, a ziak
hun lai dinhmunlehthil thlengngaihpawimawhte,aziaktuleha
chhiartu tâna thumal pawimawh awmzia hriat te, a chhehvêl leh
a obul aanga a thu awmze hriat te hi a ni.
HêngbâkahhianGermanmithiamGadamer-achuan,“Pathian
thu hriat fiah dân chuBible leh achhiartu inkawmna (Dialectical
Method) ani zâwk tûr ani,” a lo ti ve thunga. Chu chu ngaih dân
hrangte luan khâwmna (Fusion of Horizon) a vuah a. |hian dûn
innêltakinthilaninhrilhtawna,anngaihdâninhrilhtawninaninhnial
a, atâwp atâwpaaninhmintaanghiani e.Biblechhiartutenihna
te,hnamnunlehngaihdânlehBibleThuinhialtawnaangaPathian
thu awmze tharthûk tak, mihringnunsiam ha thei lopiangchua
ni, tih tûrni zâwkinangai vethungani.
Hetih laihianWestminsterThurin bung1:7chuan: “Pathian
thua thil langte hi chhandamna khawpa hrethiam tûr chuan rilru
lamaPathianThlarautihênnaaûla; Pathianbiakdânte,kohhran
64. 64KOHHRANTHURIN
www.mizoramsynod.org
invawn dân te, mi mal leh vantlâng nun dânte pawh hi Pathian
lehkhabu zirtîrna tlângpui anga khawvêl kalphungpangngai leh
Kristian inzirtîrna nên inrema tih vek tûr a ni,” a ti a, “Pathian
lehkhabua thutehi anmahni chuan achiangvek lo va,mi tinin an
hriatthiam dân a inchen hek lo. mahse, chhandam nih theih nâna
hriat tûr, rintûrlehhmantûrpawimawhchinchusawilehtihlana
ni zêl a. Mi thiam chauh ni lovin mi mâwl te pawhin an hman
phawt chuan a tâwk a fang chu an hrethiam heuh a ni. Pathian
thu hrilhfiahna ha ber chu Pathian lehkhabu vêk hi ani. Pathian
Thu awmzekim leh dik takhre tûra harsatna aawm chuan hmun
danga chiang zâwka sawina zawn chhuah tûr a ni,” a lo ti bawk.
Bible châng engpawh hi Bible zirtîrna pum pui êngah hrilhfiah
tum tûr a ni a, a awmze chiang mang lovah innghah loh tûr a ni
(cf. Is 34:16).
Kan zirlaiahhianBiblehi PathianThuanihziakawnghrang
hrangin kan zir a, lehkhabu hralh tla ber a la ni zêl mai hi a
danglamna tak pakhat chu a ni. Hringtu Kohhranten an pawm
dân te pawh târ lan a ni a. Bible hi Pathian inpuanna lehkhabu
kim ber anihzia pawh târ lanani a. Kawngdangdangainpuanna
leh a Fapa, kan Lalpa Isua Kristaa a inpuanna pawh inpuanna
famkim ber a nih rualin Bible-a kan hmuh leh a mitea thlarauva
ainpuannazêlani.Chutiangtakalehkhabupawimawhchuengtin
nge kan hriat fiah ang a, kan sawi fiah tak ang? He zawhna
pawimawh tak chhâng fiah tûra Thurin hmasa lo awm tawhte
leh mi thiamte ngaih dan hi a taka hman tumin i chhui zui ang u.
Sawi ho atân
Bible pawimawhzia leh a hlutzia te kan sawi tâk aang
hian Bible hi kan neih tam ang hû-in kan hmangangkai tâwkin
kan hria em? Engtin nge tûn aia kan chhawr angkai lehzual
tâk ang le?
65. 65KOHHRANTHURIN
www.mizoramsynod.org
ZIRLAI 8
BIBLE -RINNALEH THILTIH TEHNA
Chhiar tûr: Sam 19:7–11
Sam 19:7-11: LALPA dân chu a ha famkim a, nunna a siam
ha hîn;
Lalpa thuhriattîr chu a rinawm a, mi mâwl a tifing hîn;
8
LALPA thununna thu chu a dik a, thinlung a tilâwm hîn;
LALPA thupêk chu a thianghlim a, mitte a tivâr hîn.
9
LALPA ihna chu a fai a, kumkhua atân a awm hîn;
LALPA rorêlnate chu a tak a, a fel vêl vek a ni.
10
Chûng chu rangkachak aia duhawm zâwk a ni a, a ni,
rangkachak thianghlim tam tak ai pawhin;
Khawizû leh khawithlâr aiin a thlum zâwk bawk a ni.
11
Chu lo pawh chu, chûng chuan i chhiahhlawh hi zilhin ka
awm hîn a:
Chûng zawm chu lâwmman nasa tak neihna a ni hîn.
Thuvawn: “Pathian Lehkha Thu zawng zawng hi Pathian
thâwk khuma pêk a ni a, zirtîr kawngah te, thiam loh chantîr
kawngah te, zilh kawngah te, felna zirtîr kawngah te a sâwt
bawk a ni; Pathian mi chu hna ha tinrêng thawk tûra kim
taka inthuamin a famkim theih nân” (2 Tim 3:16-17)
THURIN 1-NA
Thuthlung Hlui leh Thuthlung Thar Bute hi Pathian
Thu a ni a, hêng chauh hi rinna leh thiltih tehna dik lo thei
lo a ni.
Bible hi Pathian Thu a ni a, hei chauh hi rinna leh thiltih
tehna dik lo thei lo ani tih thu kan zir dâwn a. He thu pawimawh
tak mai hi mahni duh dân tâwk chinah kan rêk bung a.Asawi
66. 66KOHHRANTHURIN
www.mizoramsynod.org
tum tak ngaihtuah si lovin, “Pathian thu a ni a, dik lo thei lo a
ni,”tiinkan sahuai thingvawntlut a.Inhnialnasâwtlolehangkai
lovah kaninhnial a, kan inmawhpuh tawn a. Zir chiana ngaihzia
leh a ûlzia a lang chiang hle. Kan Thurin sawi dân tak chu,
“Bible - Pathian Thu hi Rinna leh Thiltih tehna dik lo thei lo a
ni,” tih a ni a.Akhâwl chhut leh khâwl hâ te nên lama dik lo thei
lova ngaih tûr a ni lêm lo ve.
1. Thurin sawi dân
Kan KohhranThurinchuan‘...hêngchauhhirinnalehthiltih
tehna dik lo thei lo a ni’a ti mai a.Atawi fel hle mai.Aaia sei
deuh zâwka Bible-in min hrilh dân chu thuvawna kan târ lan khi
a ni a. “Pathian lehkha thu zawng zawng hi Pathian thâwk
khuma pêk a ni a. Zirtîr kawngah te, thiam loh chantîr
kawngah te, zilh kawngah te, felna zirtîr kawngah te a sâwt
bawk a ni,” tiin (2 Tim. 3:16).
Westminster Thurin Bung 1:10-ah chuan, “Rinna thua
inhnialna zawng zawng te, Inkhâwmpui thurêl te, hmân laia mi
thiamtengaihdânte,mihringthurinziahchhuahte,mimalthlarau
chan te hi finfiahna tûr leh tehna pui ber leh kan rin ber tûr chu
Pathian lehkhabu hmanga Thlarau Thianghlimin a rawn sawi
chauh hi a ni tûr a ni,” tih kan hmu a. Chhânna him leh rin tlâka
ngaih tûr a ni ngei ang.
Welsh Thurin chuan, hemi thu a sawinaah, “Pathian rilru
leh duh zâwng kimchang tihlanna ha tâwk chu ...a ni a. Rinna
leh thu awihna tehna dik lo thei lo awm chhun a ni.Achhûnga
thutak, Pathian ze famkim a kente chu uluk leh zau tak a ni a; ...
ama chungchâng hrefamkimtuAmah (Pathian) chauh lo tu mah
puang chhuak zo an awm lo,” a lo ti bawk a. “Pathian lam rinna
leh thiltih (thu awihna) tehna dik lo thei lo awm chhun a ni,” ti
meuhvin minhrilhani.
67. 67KOHHRANTHURIN
www.mizoramsynod.org
Tehna dik lo thei lo kan sawi a. Tu ngaiha dik nge? Tu
tehna nge rin tûr ni ta ang? “Mi tin awm dân hi mahni mitah
chuan dik tih a ni a; nimahsela, Lalpan thinlung a bûk hîn”
tih Thufingah kan hmu a (21:2). Tehtu tling ber chu Lalpa kan
Pathian hi a ni a, a taksa, a kohhranho, a duh zâwng tihlawhtling
tûra dinte an ni leh a. Atehna Bible – Pathian thu a ni. Mahni
chhia leh ha hriatna te, mahni ngaih dân leh pawm dân sawi
mawia, “Pathian Thlarau aanga ka dawn,” tihte hi tehna tling
ber a ni phâk lo. Pathian thu Bible hi Pathian chhûng te,
kohhranhovin an pawm dân leh hrilhfiah dân hi a him ber a ni.
Diklotheilotihhimithiamtechuan‘tehnasângber,thuneitu
sângber, tehnasual thei lo’tihtenênangkhatahanngai a.Pathian
thu ni ngeiahriat leh dawn thar lo awm zêl mah se, Bible thu nên
a inmil loh chuan emaw, a inrem loh emaw chuan hnâwl mai tûr
tihna ani. Miten zirtîrna thar,nungtak leh thiam takin hrilin sawi
hin mah se, Bible zirtîrna nên a inrem loh chuan âwih loh tûr a
ni. Rinna leh thil tih hat leh hat loh thuah pawh, kan ngaih dâna
ha pawh, mi tam tak ngaiha ha pawh ni se hnâwl ngam tûrin
kan thurinin minfuih ani.
2. Bible Thuneihna
TlêmlaideuhkhânmihenkhatinBiblethuneihnalehPathian
thu nung a nihzia an ringhlel a.An dinhmun tifiah tûrin Bible an
rap bet a.Achungah an chuang a. Chu chu fiahna ha tâwk a ni
thei ang em? Rinna leh thiltih tehna dik lo thei lo, sual thei lo leh
tehna sâng ber a nihna chhan eng nge ni ang? Ahma lama kan
sawi takte belhchhahin tlêmin lo sawi zau leh ila. Engtin chiah
nge Bible thuneihna chu a tak tak a nih theih?
“In hnêna ka thusawite hi thlarau a ni a, nunna pawh a ni,”
Lal Isuan a ti a (Jn. 6:63). “Tu pawh amah ringchu thiam lohvin
an awm lovang, tu pawh ringlo chu tun apanginthiam lohvin an
68. 68KOHHRANTHURIN
www.mizoramsynod.org
awm...,” a ti bawk a (Jn 3:18). “In hmaah nunna leh thihna,
malsâwmna leh ânchhia ka dah tih tûnah hian in chungchâng
thua hretu atân lei leh vân ka ko a ni; chutichuan, nunna chu
thlang rawh u, in nun theih nân...,” Pathianin a ti a (Deut 30:19).
Israel-te chungah a thleng dik a.Athleng dik zêl dâwn a ni. Thu
narân a ni lo.
WestminsterThurin Bung1:4-6 chuan, “Pathian Lehkhabu
Thianghlim thuneihna, rin leh zawm ngei tûr a nih chhan hi
mihringte leh kohhrante puan dânah a innghat lo va, a bulpui
Pathianah (Amah chu thutak a ni) a innghat pumhlûm a.
Chuvângin, Pathian thu a nih ang taka pawm tûr a ni... Pathian
lehkhabuah hian ...rinna leh nun dân chungchângte fiah taka
sawi a ni a...thlarau hriattîrna thar emaw, mihring thurochhiah
emaw eng pawh eng lai mahin belh tûr a ni lo,” tiin a lo sawi
bawk a ni.
Welsh Thurin Bung 2-na pawhin, “Pathian lehkhabu
zawng zawng ...hi Pathian thu an ni a, amah aanga lo chhuak,
Pathian mi thianghlimte sawi chhâwn a ni... Khawvêl thuneitu
chak ber berten tihboral tumin bei hîn mah se, him taka vawn
hat a lo nih rengna te hian Pathian Lalzia leh ropuizia chu a
entîr a; mihring thinlung leh nuna thu a neihziate leh Pathian
lehkhabu nei hnamte chetzia leh hriatna kawngah hnam
dangte aia kum khaw tlaitluana an chungchuan bîkzia te
tilangin mihringcheimawituber a ni. Chungthil zawngzawngte
chuan rinhlelh rual lohvin Pathian thu ziakte hi Pathian
kutchhuak an nihzia a finfiah a ni,” a ti a. Bible thuneihna
sawi fiahna ha leh thûk tak a ni.
BibleThuneihnachungchânghi siamhat KohhrantelehRo-
man Catholic Kohhranteinkâra danglamna langsârtaka ni.Anni
lamin Bible hi Kohhran hnêna Pathian pêkah an ngai a,
chuvângin, kohhran an dah sâng a, kohhran hmasate chanchin
69. 69KOHHRANTHURIN
www.mizoramsynod.org
leh thurochhiah an ngaisang êm êm a. A hlutna leh hatna lai
pawh a awm. Siamhat Kohhranhote chuan Bible hi kohhranho
zawm tûra Pathian siam, Pathian inpuanna bu a ni a. Thuneitu
sâng berah kan ngai a, rinna leh thiltih leh inzirtîrna kawng
tinrêngah Bible zirtîrna nêna inrem tûr a ni kan tihna a ni a. Rin
dân dik leh dik lo teh nân te, thiltih leh nun dân dik leh dik lo teh
nân te, Bible zirtîrna hi a tling tâwk a, hêng bâk hi tehna tluan
tling aawm lo va. Chuvângin, Bible thuneihna hi a sângin a thûk
a, hnial rual a ni lo.
3. Bible – Pathian thâwk khum
“PathianLehkhaThuzawngzawnghiPathianthâwkkhuma
pêk a ni a, zirtîr kawngah te, thiam loh chantîr kawngah te, zilh
kawngah te, felna zirtîr kawngah te a sâwt bawk a ni.”
He thu hiBible thuneihna nemnghettu leh Biblehi rinna leh
thiltih tehna sâng ber leh tehnadik lo thei lo a nih thu sawina a ni
bawk.WestminsterThurinBung1:8-na,“ThuthlungHlui,Hebrai
awng(chutihlaiaPathianmiteawnghman)-aziaklehThuthlung
Thar, Grik awng (a ziak hun laia awng tlânglawn ber)-a ziak te
hi Pathian thâwk khum ngei a ni a.Amah ngeiin eng lai pawhin
him takin a enkawlin a vêng zui a, chuvângin, a rin tlâk a ni.
Rinna thua inhnialna zawng zawngah thutâwp siamna atân
kohhranten innghahnânanhmangtûrani.Amaherawhchu,hêng
a ziakna awngte hi Pathian miten an hrethiam vek lo va, awng
dang danga lehlin zêl a lo ûl a ni,” tiin sawi a ni.
Pathian thâwk khum a nih avângin thu nungleh thiltithei a
ni. “Pathian thu hi a nung a, thil a ti thei a, khândaih hriam tawn
eng angai pawhina hriam a,nunnalehthlarau,ruhtuahlehthlîng
phel hrang khawp hialin a chhun thei a, thinlunga ngaihtuah leh
tumte hi a hre nghâl thei a ni” (Heb 4:12).
70. 70KOHHRANTHURIN
www.mizoramsynod.org
‘...ka kâ aanga ka thu chhuak chu ...eng mah tih nei lovin
ka hnênah a kîr leh lo vang a, ka duh ang chu a ti zo zâwk ang
a, ...a hlawhtling bawk ang” (Is 55:11) tih thute leh hmun dang
danga Pathian thu thiltihtheihzia te, hun hranghranga thil thleng
(history)-a Pathian thu thiltihtheihzia kan hmuh leh hriatte hian
Pathian thu nung, thiltithei a nihzia a tifiah a, thu tak a nihzia a
lantîr hîn.
Bible Pathian thâwk khum tih hi phat hauh lo mah ila, a
chhiartu leh ngaithlatu nunah a del hup châng a awm fo si a.
Engtiachhânfiahtûrngeniang? “Pathianinathlarauvinatinung,”
tih angahpawm ila.Aaw ngaithlaa, thlarau leh tih tak zeta amah
chibai bûka awngai a ûl a ni tih kan hre thei ang (Jn 4:23-24;
6:63).
Engtin chiah nge Pathian thâwk khum a nih tih hi zawhna
pawimawh leh ngaihtuah zui ngai chu a ni leh a. |henkhatin
ngialngan taka thâwk khum (mechanical inspiration) a ni, an ti
a.Athu phuah leh awngkammal zawngzawnghi Pathian thâwk
khum vekah an ngai a (verbal inspiration). |henkhatin a ziaktu
a thâwk khum a ni, an ti a (dynamic inspiration). A ziaktu
Pathianin thlarauvin a chên chilh a, a tinung a, Pathian thu a lo
ziak thei ta a, chutia a ziah chu thâwk khum a lo ni ta a. mahse,
a thu ziahah chuan a ziaktu mizia te, a thiamna emaw, a thiam
tâwk lohna emaw pawh a lang tel hîn niin an ngai a.
|henkhat leh chuan a ziaktu leh a thu ziakah Pathian chu
nungin a inpuang (organic inspiration) niin an ngai a. Thlarau
Thianghlimin a ziaktu a thlang a, achên chilh a, a tinunga, mal a
sâwmsakani...,”tilaminanngai.Pathianthâwkkhumsawidânah
hian a hmasa ber hi chu pawm a ni tawh meuh lo, Pathian thu
zirnanêninkalhahriat a nihavângin.Pahnihnaleh pathumnahi a
eng zâwk emaw, a pahnihna emaw pawm tum ila, a ha ang e.
71. 71KOHHRANTHURIN
www.mizoramsynod.org
Eng pawh ni se, kan Pathian hi hla phuahtu sawi angin a
ropui a, mihringmihrinna pawhin a ngaihtuahchhuah zawh rual
a ni lo va. Bible a tihnuna, a thâwk khum dân pawh sawi chhuah
phâk rual a ni lo. Pathian Lehkha thuin: “Mita hmuh ngai loh
benga hriat ngai loh, mihring rilru a lût ngai lo, Pathianin a
hmangaihtute tân a buatsaih apiangte chu, tih ziak ang zâwk
khân” (1 Kor 2:9), a dawngtute tâna fiah si, sawi chhuah thiam
rual si loh thilmak tak chu a lo ni e.
He zirlaiin min hrilh a tum tak chu Pathian Thu Bible hi
lehkhabu danglam bîk tak, Pathianin a mite tâna a pêk chu a ni.
Pathian mi, hna ha tinrêng thawk thei tûra kim taka inthuama
kan famkim theih nân inzirtîr kawngah te, thutihtlûkna tûrah te,
inzilh kawngah te, felna kawnga inzirtîrnaah te, rinna leh thiltih
tehna dik lo thei lo chu a ni a. Chutiang taka tehna sâng ber, dik
lo thei lo a nihna chu Pathian thu a ni a, Thuneitu a nih avâng te,
Engkimtithei Pathian thâwk khuma pêk a nih avângte a ni.
Sawi ho atân
‘Rinna leh thiltih tehna dik lothei lo’tih te,‘tehna sângber’
tihte hi mi thiamte sawi dân a ni a. Kan ngaih dân sawi ni se.