1. TEMA 1. A POESÍA DAS IRMANDADES DA FALA Lourenço Álvarez LITERATURA GALEGA DOS SÉCULOS XX E XXI

2. Recoméndase realizar o visionado desta presentación estando conectado a Internet. Deste xeito poderá accederse ás ligazóns que ao longo dela se propoñen Clicando sobre estes símbolos obterase a seguinte información, procedente de distintos recursos web: Información sobre un autor citado Información complementaria sobre un determinado asunto Definición ou explicación dun concepto Arquivo de audio: poema musicado, lectura dun texto...

3. A ÉPOCA DAS IRMANDADES. Contexto histórico ► Desaparición da fidalguía rendista que acaparaba a propiedade das terras ► Consolidación dunha burguesía industrial e financeira ► Adquisición progresiva da propiedade das terras por parte do campesiñado coa abolición do sistema foral ► Desenvolvemento acelerado dos sectores secundario e terciario ► Desprazamento de gran parte da poboación rural cara ás urbes O inicio do século XX vén marcado por unha serie de importantes transformacións económicas e sociais

9. A POESÍA NA ÉPOCA DAS IRMANDADES Situación da poesía galega no inicio do século XX: Continuidade temática e formal dos autores do Rexurdimento, cun progresivo deterioramento estético: COSTUMISMO RURALISTA REIVINDICACIÓN CÍVICA HISTORICISMO CELTISTA INTIMISMO SENTIMENTAL Algúns dos autores das Irmandades, especialmente Cabanillas, incorporando esas liñas temáticas, renovan o empobrecido panora- ma, achegándose ás tendencias que dominan a lírica europea DÚAS TENDENCIAS XERAIS na poesía do primeiro terzo do séc. XX CONTINUÍSTA RENOVADORA Noriega Varela López Abente Vitoriano Taibo Crecente Vega Ramón Cabanillas

10. NORIEGA VARELA (1869-1947) A súa obra poética está recollida nun único volume, Do ermo , que foi aumentando entre 1904 (1ª edición, co título de Montañesas ) e 1946 COMPOÑENTES DA SÚA POESÍA a) COSTUMISMO RURALISTA Enmárcase dentro da corrente do descriti- vismo paisaxista e de costumes propio da tradición decimonónica: métrica popular, temática rural, escenas costumistas b) LIRISMO DA NATUREZA “ Fale meu bisavó” O que a Galicia mal queira Pon medo, así eu teña a Dios: pode vivir sosegado: na vida dos meus avós fun o vinteoito á feira un mantelo ¡era un tesouro!, e non vin unha monteira, e menos dunha onza de ouro nin un dengue colorado. non se mercaba un dos bos. Quezais alguén me non crea: Agora campa o percal, os sombreiros de Sevilla i algunhas, que nin pra sal están de moda na aldea, teñen un carto no peto, e n'hai bonita nin fea, visten ¡que meten respeto!, que non chufe coa toquilla. i hastra se enfouzan con cal [... ] ► Enfatízanse as cousas humildes da paisaxe, a partir dunha visión franciscanista da natureza ► Expresión máis culta e refinada, con influencia dos poetas clásicos latinos e do saudosismo; emprego de estrofas cultas, como o soneto “ Toda humilde belleza...” Vago xirón de brétema, atavío soberbio de irta xesta, reidora, fulgurante doíña de rocío (pazo do sol e lágrima da aurora); raiola de lunar que bica o río, flor mareliña que entre espiñas chora, ou das redes da a araña un tenue fío, toda humilde belleza me namora. É un vermiño de luz o amigo caro do meu nume saudoso... Antes reparo na nudez adorable dunha estrela que nas rosas dos vales, que sorríen, que nos mantos dos pinos, que se engríen, que nas blondas do mar, que se rebela. É unha breve pucharquiña sobre un enorme penedo. Sen fatuidade urbana míranse naquel espello as froriñas dun carpazo, a ramaxe dun esvedro, linda pastora de Anaigo, i as estreliñas do ceio. É unha breve pucharquiña sobre un enorme penedo.

12. Obra de Ramón Cabanillas A saudade nos poe- tas galegos (1920) Antífona da cantiga (1951)‏ A man de Santiña (1921)‏ O Mariscal (1926)‏ No desterro (1913)‏ Vento mareiro (1915) Da terra asoballada (1917) O bendito San Amaro (1926)‏ Na noite estrelecida (1926)‏ A rosa de cen follas (1927)‏ Camiños no tempo (1949)‏ Versos de alleas terras e tempos idos (1955)‏ Da miña zanfona (1954)‏ Samos (1958)‏ Ensaio Teatro Poesía

13. Paisaxismo, tipos e costumes rurais, ás veces cunha perspectiva crítica ou humorística Temática mítica, celtismo, reivindicación nacional: Na noite estrelecida Liñas temáticas POESÍA LÍRICA a) TEMÁTICA COSTUMISTA Estilo simple e popular; preferencia polos versos de arte menor b) TEMÁTICA INTIMISTA Temática amorosa, vivencias do pasado, identifica- ción coa natureza: clara herdanza rosaliana c) TEMÁTICA CÍVICA A máis representativa: crítica radical da inxustiza social, anticaciquismo, agrarismo, reivindicación na- cional, nunha poesía de estilo directo e coloquial POESÍA NARRATIVA TARDE BAIXA Sol de outono no mar calmo fungue o lume; alá, lonxe, chirra un carro no camiño; canta a ágoa no rodicio do muíño e arrecende dos fiúnchos o cheirume. Por enriba dos tellados rube o fume; esbardallan as lavercas antre o liño; roxa lúa, con fasulas de meniño, aparesce da montana sobre o cume. Zoa a mística campana. Nos lameiros unha flauta; a dos sapos agoireiros. Anda o trasno gargallando nos pinares. Van e veñen luces roxas polo monte. As rapazas van con medo cara á fonte. Bravo, céltigo aturuxo fende os ares. ¡En pé! ¡Irmáns! En pé, sereos, Validos de treidores ¡Irmáns no amor á Suevia a limpa frente erguida, a noite da Frouseira de lexendaria historia, envoltos na brancura a patria escravizaron en pé! ¡en pé dispostos da luz que cai de riba, uns reises de Castela. a non morrer sin loita! o corazón aberto Comestas polo tempo, ¡O día do Medulio a toda verba amiga, xa afloxan as cadeas… con sangue quente e roxa e nunha man a fouce ¡irmáns asoballados mercámo-lo dereito e noutra man a oliva, de xentes estranxeiras, á libre, honrada chouza! arredor da bandeira azul ergámo-la bandeira azul ¡Xa está ó vento a bandeira azul e branca e branca! e branca!, arredor da bandeira de Galicia, ¡E ó pé da enseña da nazón galega A oliva nunha man, a fouce noutra, ¡cantémo-lo dereito cantémo-lo dereito berremos alto e forte: a libre nova vida! a libertar a Terra! “¡A nosa terra é nosa!” “ Acción gallega” ¡Irmáns! ¡Irmáns galegos! ¡Ergámonos sen medo! ¡Desde Ortegal ó Miño ¡Que o lume da toxeira a folla do fouciño envolva na fogueira fagamos rebrillar! o pazo señorial! Que vexa a vila podre, ¡Xa o fato de caciques coveira da canalla, ladróns e herexes fuxe a aldea que traballa ó redentor empuxe disposta pra loitar. da alma rexional! Antes de ser escravos, Antes de ser escravos, ¡irmáns, irmáns galegos! ¡irmáns, irmáns galegos! que corra o sangue a regos que corra o sangue a regos desde a montaña ó mar. desde a montaña ó mar. “ Camiño longo” Camiño, camiño longo, Camiño, camiño longo. camiño da miña vida, A choiva, a neve e as silvas escuro e triste de noite, enchéronme de friaxe, e triste e escuro de día... cubríronme de feridas... ¡camiño longo ¡vereda torta, da miña vida! ti onde me levas! Vereda, vereda torta Vereda, vereda fonda en duras laxes aberta, de fontes tristes, sin ágoa; arrodeada de toxos, sin carballos que den sombra, crebada polas lameiras... nin chouzas que den pousada... ¡camiño longo ¡vereda fonda, da miña vida! ti cando acabas!

15. 2 .- Le a seguinte composición e intenta deducir a súa autoría a partir das súas características. A cal das tendencias poéticas deste autor a adscribirías? A POESÍA DAS IRMANDADES DA FALA ACTIVIDADES ► Temática. Vinculación coa defensa do movemento agrarista ► Valor simbólico do pazo e do personaxe do velliño ► O poema pódese dividir en dúas partes (versos 1-25 e 26-39): na primeira descríbese a destrución do lume e a reacción da xente e a segunda reflexiona sobre a figura do vello. Observa o contraste métrico e estilístico entre ambas (sintaxe, recursos litera- rios, ritmo, uso de verbos/substantivos...) 1 1 .-Busca na seguinte ligazón [BIBLIOTECA VIRTUAL GALEGA – CABANILLAS] un poema re- presentativo de cada unha das liñas temáticas da poesía lírica do autor 3 .- Le o poema “Lume no pazo” da páxina seguinte e comenta os seguintes aspectos: ► Comenta o compoñente narrativo do poema ¡Nin rosiñas brancas, nin claveles roxos! Eu venero as froliñas dos toxos. Dos toxales as tenues froliñas, que sorríen, a medo, entre espiñas. Entre espiñas que o ceio agasalla con diamánte-las noites que orballa. ¡Oh do iermo o preciado tesouro!: as froliñas dos toxos son de ouro. De ouro vello son, mai, as froliñas dos bravos toxales, ¡das devociós miñas!...

16. A POESÍA DAS IRMANDADES DA FALA ACTIVIDADES ► Caracterización do personaxe de Galahaz; en que aspectos se marca que é el o caba- leiro “elixido”? ► Comenta o contido; en que parte da historia se sitúa? 2 4 ► Comenta os dous esquemas métricos diferentes do fragmento .- Le o fragmento entre os versos “Medianoite por filo, cando o galo cantaba” e “do ceo ten de baixar” de Na noite estrelecida que encontrarás nesta ligazón: “O cabaleiro do Sant Grial” (páx. 72) e responde ás seguintes cuestións: “ LUME NO PAZO” Prendeu lume no pazo. A roxa labarada alumea a campía. Atronan as campanas o val. Quentan o aire espesas bafaradas de fume. Corre a xente Berrando, atolondrada. E un velliño, moi vello, de guedelliñas brancas, que vive de milagre, xantando cando xanta, vestido de farrapos e durmindo onde cadra, — todo por mor dun preito de rendas atrasadas, no que os donos do pazo deixárono sin nada—, ollando cara ó lume, rise, barulla e fala ¡de ir busca-lo gaiteiro para que toque a gaita! Ó arde-lo cume, as tellas enroxecen e estalan. Caien, cruxindo, as vigas, e o lume ás catro bandas envolve a torre. Muxen de medo os bois nas coadras. A xente rube ó adro pra ver onde é a disgracia e ó mirar cara ó pazo detense amontoada. Érguense as mans ó ceo, e sanguiñenta, tráxica, refréxase nos ollos a roxa labarada.

19. (1) M. AMOR COUTO e outros, Lingua e literatura 2º de bacharelato, Consorcio editorial galego, Vigo, 2009 (páx.190) (2) M. AMOR COUTO e outros, Lingua e literatura 2º de bacharelato, Consorcio editorial galego, Vigo, 2009 (páx.196) PROCEDENCIA DAS IMAXES EMPREGADAS Colocando o punteiro sobre as imaxes, vense as referencias das páxinas web de onde foron tiradas. Picando nelas, accédese directamente a esas páxinas (1) (2) (3) (3) R. CABANILLAS, Obras completas- 1 , ed. Akal, Madrid, 1979 (páx.364)