Humanisme Nu

1. HV-Midden-Holland
1
Vensters uit de Humanistische Canon
www.humanistischecanon.nl
Bespreking: 1 september 2015
Inleider: Peter de Wit
Venster Humanisme Nu
Tijdsperiode Nu en later
Thema
Menselijke waardigheid
 in het persoonlijke leven
 in het maatschappelijke leven
Belangrijke denkers
 Pico della Mirandola de menselijke waardigheid
 Rein Zunderdorp levensbeschouwelijk humanisme

2. HV-Midden-Holland
2
Agenda
1. Het voorafje
 doel van de Canon
2. Humanisme nu
1. menselijke waardigheid - leidraad in alle tijden
 Pico della Mirandola Renaissance humanist
2. levensbeschouwelijk humanisme
3. relatie humanisme en religie
 inclusief humanisme humanistische waarden
4. discussiepunten
3. De hamvraag
 brengt dit venster mijn denken verder ?
o oranje kantlijn: bron canontekst
o groene kantlijn: andere bronnen

3. HV-Midden-Holland
3
Het voorafje
Het namenrondje
 heb ik ook uw emailadres ?
o alle deelnemers kunnen de sheets per email krijgen

4. HV-Midden-Holland
4
Het voorafje
Humanistische Canon
 35 vensters
Doel
 geschiedenis en actualiteit
o verder lezen
‘Het’ humanisme
 ligt nergens vast
o is historisch veranderlijk
Wat houdt humanisme dan in ?
Website HV
 vindt u dit belangrijke waarden ?
 zelfbeschikking
 verantwoordelijkheid
 redelijkheid
 gelijkwaardigheid
 verdraagzaamheid
 solidariteit en rechtvaardigheid
 dan bent u humanist !

5. HV-Midden-Holland
5
Het voorafje
Drie hoofdlijnen in de Canon
1. uitgangspunt: kritisch denken - vanuit menselijke vermogens
2. streven: sociale rechtvaardigheid
3. ideaal: ontplooiing van het individu
Document: Eigentijds Humanisme
Drie pijlers van het HV-humanisme
 de combinatie van deze drie hoofdlijnen
o zelf denken
 geen autoriteit of geopenbaarde kennis
o samen leven
 een politiek-moreel streven
o persoonlijke ontplooiing
 levenskunst
 venster Humanisme Nu: gaat hierover

6. HV-Midden-Holland
6
Het venster: Humanisme nu
Wat biedt het venster
Begint met
o humanisme kent een rijke geschiedenis en gevarieerde inhoud
Dan volgen twee thema’s in het hedendaagse humanisme
1. de relatie humanisme en religie
2. drie kenmerken van het humanisme nu
Tot slot stelt het venster
 het humanisme staat nooit stil
o het laat zich inspireren door nieuwe ideeën en nieuwe vragen
 leidraad voor humanisten in alle tijden
o de menselijke waardigheid
Vanavond: in omgekeerde volgorde
1. de menselijke waardigheid
2. kenmerken van het humanisme nu
3. relatie humanisme en religie

7. HV-Midden-Holland
7
Het venster: Humanisme nu
Een rijke geschiedenis
 Grieken 500-300 v.Chr.
o Socrates wat is het goede leven?
 met wijsheid werken aan de menselijke vorming
 Romeinen 100 v. - 100 n.Chr.
o Cicero humanitas
 beschaafd met elkaar omgaan
 Renaissance 1400 - 1600
o Pico menselijke waardigheid
 basis voor mensenrechten
 Verlichting 1600 - 1800
o Kant durf te weten
mondigheid
 Vrijdenkers 1850 - 1930
o Multatuli gebed van de onwetende
 leven zonder een god-de-vader
 Humanistisch Verbond opgericht 1946
o Jaap van Praag georganiseerd humanisme
 tussen hoop en twijfel - menselijke waardigheid na 2x WO

8. HV-Midden-Holland
8
Pico della Mirandola
Rede over de menselijke waardigheid
Pico della Mirandola (+1465-1495)
 buitengewoon geleerdheidswonder
o alle gangbare talen
 zijn inzet
o de filosofie en de theologie verdedigen
o de eenheid van de wijsgerige thema’s in alle culturen
o de doctrines van Plato en Aristoteles met elkaar verzoenen
 filosofie > < retorica
wijsheid > < de redeneerkunst
 humanisme > < scholastiek
academische filosofie: geen menselijke morele problemen
humanistische artes liberales: wijsheid en deugd
 geen sluitend metafysisch systeem
o streeft naar eendracht – concordia - 900 stellingen
 oproep tot vrede en eendracht

9. HV-Midden-Holland
9
Pico della Mirandola
De rede over de menselijke waardigheid-1
Niets is bewonderenswaardiger dan de mens
 waarom ?
o niet vanwege de gebruikelijke argumenten
 vertrouwd met het hogere en koning over het lagere
 zijn scherpe zintuigen en onderzoekende geest
 Pico: ik geloof dat ik het begrepen heb
o hem is bij de schepping een bijzondere plaats ten deel gevallen
Welke plaats ?
 God de Vader had de wereld geschapen
o alle plekken waren al vergeven
 in de hemel de geesten
 in de lagere wereld de dieren
o God miste iemand
 die de samenhang van dit werkstuk kon beschouwen
 de schoonheid zou liefhebben
 de uitgestrektheid zou bewonderen

10. HV-Midden-Holland
10
Pico della Mirandola
De rede over de menselijke waardigheid-2
Toen nam de Ambachtsman de mens
 zonder vastomlijnde gedaante
 en Hij sprak Adam toe: -het meest vaak geciteerde fragment-
o je hebt geen bepaalde gave in het bijzonder
o je verkrijgt de gaven die je zelf verkiest
 je bepaalt naar eigen vrije wil je natuur
 de natuur van de andere schepselen ligt vast
o midden in de wereld heb ik je geplaatst
 ik heb je niet hemels en niet aards gemaakt
o je moet je eigen beeldhouwer zijn
 als vrij en soeverein kunstenaar
 je kunt ontaarden in de lagere, dierlijke vormen
 je kunt herboren worden in hogere, goddelijke vormen
Pico
 wat een vrijgevigheid van God de Vader
o het is de mens gegeven te worden wie hij wil zijn

11. HV-Midden-Holland
11
Pico della Mirandola
De rede over de menselijke waardigheid-3
De mens: een wisselende en veranderlijke natuur
 in de mens heeft de Vader veelsoortige zaden neergelegd
eenieder brengt de zaden in cultuur
o vegetatieve zaden  een plant
o zinnelijke zaden  een dier
o verstandelijke zaden een hemels wezen
o geestelijke zaden  een engel, een zoon van God
 de mens is niet één enkele gedaante vanaf de geboorte
o een wezen met een wisselende, veranderlijke natuur
 maar hoe ? wat staat ons te doen ?
o met moraal de emoties bedwingen
o met logica de onwetendheid uit het verstand wegspoelen
o met filosofie het natuurlijke onderzoeken
o met theologie de goddelijke de ziel vervolmaken
 daarna volgen (retorische) voorbeelden
o Paulus, Jacob, Mozes, Apollo, Socrates, Pythagoras, Zoroaster

12. HV-Midden-Holland
12
Pico della Mirandola
Het belang van Pico
Een cultuurhistorische mijlpaal
 de humanistische titel - later er aan gegeven
 de dignitas-literatuur werd in heel Europa gelezen
o het nieuwe mensbeeld
o de religieuze tolerantie
 van invloed in heel Europa, o.a.
o Desiderius Erasmus
 de menselijke natuur is niet: de biologische natuur
wel: vrije wilskeuze te kunnen worden wat hij wil zijn
o Michel de Montaigne
 volledig mens zijn is leven in overeenstemming met het eigen ik
o Immanuel Kant
 moraliteit vereist wilsvrijheid
De menselijke waardigheid
 in 19e
eeuw: wordt grondprincipe van gerechtigheid
 In 20e
eeuw: Universele Verklaring van de Rechten van de Mens

13. HV-Midden-Holland
13
Terug naar het venster: Humanisme nu
De kenmerken van het Humanisme nu
Document Eigentijds Humanisme
 uitgangspunten van het levensbeschouwelijk humanisme
o de combinatie van drie elementen
1) een visie op de wereld en de mens
o een levensbeschouwing
gebaseerd op de vermogens en de waardigheid van de mens
2) op de samenleving
o een politiek-moreel streven
3) op het persoonlijk leven
o een streven naar een mooi en zinvol persoonlijk leven
Ofwel samengevat
o zelf denken  geen autoriteit of geopenbaarde kennis
o samen leven  een politiek-moreel streven
o persoonlijke ontplooiing  levenskunst
 geïnstitutionaliseerd HV humanisme

14. HV-Midden-Holland
14
Het eerste kenmerk
Humanisme is een levensbeschouwing
Een levensbeschouwing
 probeert het leven en de wereld te begrijpen en als zinvol te ervaren
o op basis van de vermogens en de waardigheid van de mens
Uitsluitend menselijke vermogens
 geen openbaringskennis
o religies hebben altijd een menselijke oorsprong
 wel onderzoek, te controleren gegevens, debat, openheid
o het wereldbeeld is principieel aan verandering onderhevig
 het ongodsdienstige karakter is kenmerkend
o pdw: straks de relatie atheïstisch en religieus humanisme
Gebaseerd op de waardigheid van de mens
 kan met geestelijke vermogens een mooi en waardig leven leiden
o om inzichten te ontwikkelen is dialoog en verbinding nodig
 belangrijke waarden
o individuele vrijheid, dialoog, verantwoordelijkheid, openheid
o de acceptatie van de menselijke conditie: dit leven, deze wereld

15. HV-Midden-Holland
15
Het tweede kenmerk
Een politiek-moreel streven
Een streven naar een humane samenleving
 centrale waarde: menselijke waardigheid
o mensenrechten
 Universele Verklaring van de Rechten van de Mens
Nr 14: mensenrechten bedreigd  asiel vragen
o democratische samenleving
o individuele vrijheid met sociale verantwoordelijkheid
 idealen
o vrijheid, gelijkheid, rechtvaardigheid
o verantwoordelijkheid, zorgzaamheid
 óók zorg voor de natuur
o de kwetsbaarheid van onze natuurlijke omgeving
Universeel nastrevenswaardig
 geen vrijblijvend ideaal, een plicht
o niet beperkt tot eigen land of gemeenschap

16. HV-Midden-Holland
16
Het derde kenmerk
Levenskunst
Streven naar een mooi en zinvol persoonlijk leven
 autonomie
o niet alleen vrijheid - negatieve vrijheid
o óók zelf vorm geven aan je leven - positieve vrijheid
 individuele ontplooiing
o in de traditie van het humanisme (paideia)
o verlangen naar volledig mens zijn
o het ontwikkelen van bewonderenswaardige menselijke vermogens
 geen succesformule voor levensproblemen
o onvolmaaktheden horen bij ons leven
Conclusie Canon
 in de toekomst blijft het humanisme
o in haar eigen traditie
o óók met nieuwe ideeën en vragen
 uitgangspunt blijft de menselijke waardigheid

17. HV-Midden-Holland
17
Het tweede thema uit het venster
De relatie tussen atheïstisch en religieus humanisme -1
Twee discussies tussen humanisten
1. is het humanisme ?
 atheïstische levensbeschouwing
 open, mogelijk religieuze levenshouding
o kent historische varianten van beide
 de canon gaat hier niet verder op in
2. hoe te reageren op aandacht voor religie ?
o hoofddoeken, godslastering, homodiscriminatie
o religieus geïnspireerd geweld
 HV kiest een seculier-liberaal standpunt
o individuele vrijheid moet gewaarborgd zijn
 religieuzen mogen anderen niet discrimineren
 anderen mogen religieuzen niet discrimineren
o ieder mens mag zijn eigen levenspad kiezen

18. HV-Midden-Holland
18
Inclusief humanisme
De relatie tussen atheïstisch en religieus humanisme -2
PdW: een teleurstellend tekstdeel
 geen aandacht voor gedeelde waarden
 doet religieus humanisten weinig recht
Georganiseerd en ongeorganiseerd humanisme
1) georganiseerd humanisme - HV
o een levensbeschouwelijk humanisme
2) impliciet humanisten
o willen daar niet naar verwijzen
3) praktische humaniteit
o handelen volgens humane waarden
Religieus humanisme binnen HV
 1946: uitdrukkelijk onderdeel van het HV
o 1973: rationelen krijgen overhand
o 1995: Paul Cliteur – profileert humanisme als atheïstisch
o 2005: Ineke de Vries – richtingen binnen het HV zijn persoonlijke keuzen

19. HV-Midden-Holland
19
Afsluiting
Discussiepunten
Menselijke waardigheid
 ook als je niet op basis van vrije wil handelt ?
o ook met minder geestelijke vermogens ?
 kan je de menselijke waardigheid verliezen ?
o ook bij het ouder worden ?
 hoe waardig is iemand die je iets ernstigs heeft aan gedaan ?
 is menselijke waardigheid een uitgangspunt ?
o of resultaat van je inleven in een ander ?
Menselijke vermogens
 wat verstaan we daar onder ?
o denkers – leggen nadruk op rationeel beschouwen
o voelers – op (religieus) beleven
Humanistische waarden
 zijn die universeel ?
o of een cultuur uiting

20. HV-Midden-Holland
20
De hamvraag
Brengt dit thema mijn denken verder ?
Menselijke waardigheid
 in het maatschappelijke leven
o basis voor mensenrechten
o Universele Verklaring van de Rechten van de Mens
 in het persoonlijke leven
o basis voor levenskunst
o ook bij afnemende vermogens
Levensbeschouwelijk humanisme
 geen openbaring - uitsluitend menselijke vermogens
 streven naar humaniteit - tussen hoop en twijfel
 streven naar levenskunst - je moet óók zelf werken aan je eigen leven
Inclusief humanisme
 religieus humanisme - gedeelde waarden
 niet alleen rationaliteit - ook plaats voor gevoel

21. HV-Midden-Holland
21
Tot slot
Dank voor uw inbreng
Een vrijwillige bijdrage van
3 euro
stellen we zeer op prijs
volgende Humanistische Canon
di 6 oktober: Renaissance humanisme
pdw/sept-2015