คู่มือการดูแลสุขภาพตนเองเบื้องต้น เรื่องโรคผื่นแพ้สัมผัสจากงานอาชีพและสิ่งแวดล้อม ในการประกอบอาชีพทั้งด้านอุตสาหกรรมและเกษตรกรรมนั้น ได้มีการใช้สารเคมีมากมายในกิจกรรมต่างๆ ผิวหนังเป็นอวัยวะแรกที่สัมผัสกับสารเหล่านั้นโดยตรง ซึ่งมีผลทำให้เกิดปัญหาผื่นผิวหนังอักเสบขึ้นได้ นอกจากนี้แล้วการสัมผัสสารต่างๆ ในชีวิตประจำวันและ สิ่งแวดล้อมก็อาจก่อปัญหาต่อผิวหนังได้เช่นกัน การสร้างสุขภาพนับได้ว่ามีความสำคัญและเป็นหัวใจในการพัฒนาระบบสุขภาพให้มีความยั่งยืน โดยที่การสร้างสุขภาพผิวหนัง มุ่งเน้นการควบคุมปัจจัยเสี่ยงและส่งเสริมปัจจัยเสริมพื้นฐานที่กำหนดการมีสุขภาพที่เหมาะสม สภาพปัญหาผื่นแพ้สัมผัสที่สัมพันธ์กับปัจจัยเสี่ยงนั้น ส่วนใหญ่เกิดจากสาเหตุที่ ประชาชนขาดความรู้ ความเข้าใจ มีทัศนคติไม่ถูกต้อง ขาดความร่วมมือในการหาแนวทางแก้ปัญหาร่วมกัน รวมทั้งการรณรงค์การดูแลสุขภาพ ผิวหนังส่วนบุคคล ครัวเรือนและชุมชน ยังไม่ครอบคลุมและต่อเนื่อง กลุ่มงานผื่นแพ้สัมผัสและอาชีวเวชศาสตร์ ศูนย์โรคผิวหนังเขตร้อนภาคใต้ จังหวัดตรัง จัดทำคู่มือเล่มนี้ขึ้น เพื่อถ่ายทอดองค์ความรู้สุขภาพผิวหนังสู่ประชาชนในการดูแลสุขภาพตนเอง เพื่อพัฒนาสุขภาพให้คนไทยแข็งแรงสู่เมืองไทยแข็งแรง ผื่นแพ้สัมผัสคืออะไร เป็นโรคผิวหนังชนิดหนึ่ง เกิดจากการสัมผัสสารภายนอก ซึ่งเป็นสารระคายเคือง หรือสารที่ทำให้เกิดการแพ้ ผลิตโดย... กลุ่มงานผื่นแพ้สัมผัสและอาชีวเวชศาสตร์ กลุ่มภารกิจวิชาการ ศูนย์โรคผิวหนังเขตร้อนภาคใต้ จังหวัดตรัง สถาบันโรคผิวหนัง กรมการแพทย์ กระทรวงสาธารณสุข http://www.trangskin.org/web2010/?name=knowledge&file=readknowledge&id=6

1. 53
คูมือการดูแลสุขภาพตนเองเบื้องตน
เรื่อง
โรคผื่นแพสัมผัสจากงานอาชีพและสิ่งแวดลอม
กลุมงานผื่นแพสัมผัสและอาชีวเวชศาสตร
กลุมภารกิจวิชาการ ศูนยโรคผิวหนังเขตรอนภาคใต จังหวัดตรัง
สถาบันโรคผิวหนัง กรมการแพทย กระทรวงสาธารณสุข

2. 51
คูมือการดูแลสุขภาพตนเองเบื้องตน
เรื่อง
โรคผื่นแพสัมผัสจากงานอาชีพและสิ่งแวดลอม
กลุมงานผื่นแพสัมผัสและอาชีวเวชศาสตร
กลุมภารกิจวิชาการ ศูนยโรคผิวหนังเขตรอนภาคใต จังหวัดตรัง
สถาบันโรคผิวหนัง กรมการแพทย กระทรวงสาธารณสุข

3. 47
คํานํา
คูมือการดูแลสุขภาพตนเองเบื้องตนเรื่อง “โรคผื่นแพสัมผัสจาก
งานอาชีพและสิ่งแวดลอม” รวบรวมและเรียบเรียงเนื้อหาวิชาการ โดยมี
วัตถุ ประสงคเพื่อปรารถนาใหประชาชนคนไทยได รับความรูและการ
ปฏิบัติตน ตระหนักในความสําคัญของประโยชนการปองกันและสงเสริม
การดูแลสุขภาพตนเองที่ถูกตอง ซึ่งพฤติกรรมสุขภาพที่ดีจะชวยสงเสริม
ใหสุขภาพดี ชวยลดปจจัยเสี่ยงตอการเกิดโรคหรือความเจ็บปวยดวยโรค
ผื่นแพสัมผัสจากงานอาชีพและสิ่งแวดลอมที่มีผลกระทบในการดําเนิน
ชีวิตประจําวันได เพื่อธํารงไวซึ่งสุขภาพที่ดีทั้งรางกายและจิตใจ
การเรียบเรียงคูมือนี้รวบรวมจากเอกสารวิชาการดานตางๆ และ
จากประสบการณของผูเชี่ยวชาญดานโรคผิวหนัง ซึ่งตางก็มีปณิธาน
มุงมั่นใหประชาชนคนไทยมีคุณภาพชีวิตที่ดีตลอดไป จึงขอขอบคุณผูเปน
เจาของบทความที่ปรากฏในคูมือนี้ การจัดทําอาจจะมีขอบกพรองบาง
จึงขออภัยมา ณ โอกาสนี้ ทางกลุมงานผื่นแพสัมผัสและอาชีวเวชศาสตร
ยินดีรับขอเสนอแนะเพื่อการปรับปรุงในการจัดทําครั้งตอไป
กลุมงานผื่นแพสัมผัสและอาชีวเวชศาสตร กลุมภารกิจวิชาการ
ศูนยโรคผิวหนังเขตรอนภาคใต จังหวัดตรัง
(ก)

4. 48
สารบัญ
หนา
คํานํา......................................................................................................(ก)
สารบัญ ..................................................................................................(ข)
บทนํา .......................................................................................................1
ผื่นแพสัมผัสคืออะไร ...............................................................................2
ชนิดของผื่นแพสัมผัส .........................................................................2
สาเหตุของผื่นแพสัมผัส ......................................................................3
อาการ..................................................................................................4
ปจจัยที่สงเสริมการเกิดผื่นแพสัมผัส ...................................................4
การคนหาสาเหตุ .................................................................................5
การรักษาและการปองกัน ....................................................................7
ผื่นแพสัมผัสปูนซีเมนต ............................................................................8
สาเหตุ .................................................................................................8
อาการ..................................................................................................8
การดูแลตนเองเบื้องตน .......................................................................9
ผื่นแพสัมผัสจากยาทาภายนอก.................................................................9
สาเหตุ ...............................................................................................10
อาการ................................................................................................10
(ข)

5. 49
สารบัญ (ตอ)
หนา
การดูแลตนเองเบื้องตน .....................................................................10
ผื่นแพสัมผัสดางทับทิม ..........................................................................11
ขอควรระวังในการใชดางทับทิม.......................................................14
ผื่นแพสัมผัสรองเทา ...............................................................................15
สาเหตุ ...............................................................................................16
อาการ................................................................................................17
การดูแลตนเองเบื้องตน .....................................................................18
ผื่นแพสัมผัสโลหะ .................................................................................20
ปจจัยที่สงเสริมใหเกิดผื่นแพสัมผัสโลหะ .........................................21
อาการ................................................................................................22
การดูแลตนเองเบื้องตน .....................................................................23
คําแนะนําสําหรับผูที่แพนิกเกิล ....................................................23
คําแนะนําสําหรับผูที่แพโครเมียม ................................................27
คําแนะนําสําหรับผูที่แพโคบอลต ................................................28
ผื่นแพสัมผัสแมลงดวงกนกระดก...........................................................29
การไดรับพิษ .....................................................................................31
อันตรายจากการสัมผัสสารพีเดริน.....................................................31
(ค)

6. 50
สารบัญ (ตอ)
หนา
การปองกันและการควบคุม...............................................................33
การดูแลตนเองเบื้องตน .....................................................................33
ผื่นแพสัมผัสเครื่องสําอาง.......................................................................34
ผลขางเคียงจากการใชเครื่องสําอาง ...................................................35
เครื่องสําอางที่ทําใหเกิดผื่นสัมผัส .....................................................36
การดูแลตนเองเบื้องตน .....................................................................40
บรรณานุกรม..........................................................................................43
คณะผูจัดทํา ............................................................................................46
(ง)

7. 1
บทนํา
ในการประกอบอาชีพทั้งดานอุตสาหกรรมและเกษตรกรรมนั้น
ไดมีการใชสารเคมีมากมายในกิจกรรมตางๆ ผิวหนังเปนอวัยวะแรกที่
สัมผัสกับสารเหลานั้นโดยตรง ซึ่งมีผลทําใหเกิดปญหาผื่นผิวหนังอักเสบ
ขึ้ น ได นอกจากนี้ แ ล ว การสั ม ผั ส สารต า งๆ ในชี วิ ต ประจํ า วั น และ
สิ่งแวดลอมก็อาจกอปญหาตอผิวหนังไดเชนกัน การสรางสุขภาพนับได
วามีความสําคัญและเปนหัวใจในการพัฒนาระบบสุขภาพใหมีความยั่งยืน
โดยที่การสรางสุขภาพผิวหนัง มุงเนนการควบคุมปจจัยเสี่ยงและสงเสริม
ปจจัยเสริมพื้นฐานที่กําหนดการมีสุขภาพที่เหมาะสม สภาพปญหา
ผื่ น แพ สั ม ผั ส ที่ สั ม พั น ธ กั บ ป จ จั ย เสี่ ย งนั้ น ส ว นใหญ เ กิ ด จากสาเหตุ ที่
ประชาชนขาดความรู ความเขาใจ มีทัศนคติไมถูกตอง ขาดความรวมมือ
ในการหาแนวทางแกปญหารวมกัน รวมทั้งการรณรงคการดูแลสุขภาพ
ผิวหนังสวนบุคคล ครัวเรือนและชุมชน ยังไมครอบคลุมและตอเนื่อง
กลุ ม งานผื่ น แพ สั ม ผั ส และอาชี ว เวชศาสตร ศูน ย โ รคผิ ว หนั ง เขตร อ น
ภาคใต จังหวัดตรัง จัดทําคูมือเลมนี้ขึ้น เพื่อถายทอดองคความรูสุขภาพ
ผิวหนังสูประชาชนในการดูแลสุขภาพตนเอง เพื่อพัฒนาสุขภาพใหคน
ไทยแข็งแรงสูเมืองไทยแข็งแรง

8. 2
ผื่นแพสัมผัสคืออะไร
เปนโรคผิวหนังชนิดหนึ่ง เกิดจากการสัมผัสสารภายนอก
ซึ่งเปนสารระคายเคือง หรือสารที่ทําใหเกิดการแพ
ชนิดของผื่นแพสัมผัส
1. ผื่นระคายสัมผัส (Irritant contact dermatitis) หมายถึงผื่น
สัมผัสซึ่งเกิดจากการระคายตอคุณสมบัติทางกายภาพของสารนั้นๆ
2. ผื่นแพสัมผัส (Allergic contact dermatitis) หมายถึงผื่นสัมผัส
ซึ่งเกิดขึ้นจากปฏิกิริยาของรางกายที่ตอบสนองตอสิ่งกระตุน โดยใชเวลา
ระยะหนึ่งหลังจากสัมผัสสิ่งกระตุน
3. ผื่นสัมผัสจากพิษของสารรวมกับแสง (Phototoxic contact
dermatitis) หมายถึง ผื่นสัมผัสซึ่งเกิดจากการสัมผัสกับสารที่ถูกเปลี่ยน
คุณสมบัติโดยแสงใหกลายเปนสารที่ทําใหเกิดการระคายเคืองตอผิวหนัง
4. ผื่นสัมผัสเนื่องจากการแพสารรวมกับแสง (Photoallergic
contact dermatitis) หมายถึง ผื่นสัมผัสซึ่งเกิดจากการสัมผัสกับสารที่ถูก
เปลี่ยนคุณสมบัติโดยแสงใหกลายเปนสารกอภูมิแพ โดยสารดังกลาวจะ
กระตุนใหรางกายตอบสนองโดยใชเวลาระยะหนึ่ง

9. 3
5. ลมพิษจากสารสัมผัส (Contact urticaria) หมายถึง การสัมผัส
กับสารซึ่งรางกายมีการสรางสารภูมิแพที่เรียกกันวา “ฮีสตามีน” ทําให
หลอดเลือดขยายตัวเกิดเปนผื่นนูนแดงตามผิวหนัง
สาเหตุของผื่นแพสัมผัส
การเกิดผื่น อาจเปนผลมาจากขอใดขอหนึ่ง ดังนี้
1. การระคายเคืองตอผิวหนัง เนื่องจากการที่ผิวหนังสัมผัสกับ
สารระคายเคืองโดยคุณสมบัติทางกายภาพของสารนั้น เชน ความเปนกรด
ดาง ซึ่งมีฤทธิ์ทําลายเซลลในชั้นหนังกําพราโดยตรง เชน ฤทธิ์ละลาย
ไขมัน ฤทธิ์ทําใหโปรตีนแข็งตัว ทําใหผิวหนังเกิดการอักเสบ เชน กรด
ดาง สบู ผงซักฟอก ตัวทําละลาย เปนตน
2. การที่ผิวหนังสัมผัสกับสารกอภูมิแพ โดยที่เคยสัมผัสถูกสารกอ
ภูมิแพมาอยางนอย 1 ครั้ง แลวรางกายถูกกระตุนใหสรางภูมิคุมกันขึ้นมา
เมื่อสัมผัสซ้ําอีกครั้งทําใหเกิดอาการแพ การสัมผัสครั้งแรกกับครั้งหลัง
อาจหางกันเปนวัน เปนเดือน หรือเปนปก็ได สารที่กอใหเกิดการแพไดงาย
เชน โลหะ (นิกเกิล โครเมียม โคบอลต) ยาทาเฉพาะที่ เครื่องสําอาง
สารเคมี เครื่องแตงกาย เปนตน

10. 4
อาการ
อาการทางผิวหนังอาจแสดงไดหลายรูปแบบตามสาเหตุที่เกิดขึ้น
เชน จากการระคายเคือง การแพ และมีปจจัยอื่นๆ ที่เกี่ยวของ เปนตน
ปจจัยที่สงเสริมการเกิดผื่นแพสัมผัส
1. ผูที่แพงาย เชน มีประวัติเปนโรคภูมิแพจําพวกโรคหอบหืด
จมูกอักเสบเนื่องจากการแพ เปนตน
2. สารที่กระตุนใหเกิดอาการแพไดงาย สวนใหญมักพบสารที่มี
ความเขมขนสูง และสารที่ซึมผานผิวหนังไดมากหรือสัมผัสสารเหลานั้น
ติดตอกันเปนเวลานาน
3. สิ่งแวดลอม อาชีพ ตําแหนงที่สัมผัส เมื่อเปยกชื้นบอยๆ เชน
ที่มือ สารจะซึมผานรวดเร็ว ก็มีโอกาสเกิดผื่นไดงาย
อาการที่พบ มีลักษณะเปนผื่นแดง หรือตุมน้ําใสเล็กๆ คัน ซึ่งจะ
ขึ้นเฉพาะบริเวณที่สัมผัสถูกสิ่งที่แพ บางรายอาจเปนตุมน้ําพองใหญ เมื่อ
แตกออกเปนน้ําเหลืองไหลและมีสะเก็ดเกรอะกรัง เมื่ออาการทุเลาผิวหนัง
บริเวณนั้นอาจแหงเปนขุยหรือหนาตัวขึ้นชั่วคราว บางคนผิวหนังอาจคล้ํา
ลงหรือเปนรอยดางขาวชั่วคราวและเมื่อเกาทําใหมีการติดเชื้อแบคทีเรีย
แทรกซอนไดงาย เชน เปนตุมหนอง แผลพุพอง น้ําเหลืองไหล เปนตน

11. 5
การคนหาสาเหตุ
แพทยจะซักประวัติและตรวจรางกาย บางครั้งสังเกตจากลักษณะ
อาการแสดงของผื่นบริเวณรอยโรค และตําแหนงที่เปน รวมทั้งประวัติ
จากอาชีพและสิ่งแวดลอมที่ผูปวยสัมผัส ก็สามารถบอกที่มาของการเกิด
โรคผื่นแพสัมผัสได หากคนหาสาเหตุอยางละเอียดจะตองทําการทดสอบ
ภูมิแพผิวหนังโดยวิธีปดสารทดสอบบนผิวหนัง (Patch test) ซึ่งตอง
ปฏิบัติดังนี้
1. กรณี ที่ ผู ป ว ยใช ย ากลุ ม แก แ พ แ ก ห วั ด แก คั น ฮอร โ มนและ
สเตียรอยด ควรหยุดใชยาอยางนอย 2 สัปดาห กอนมาทําการทดสอบ
ภูมิแพผิวหนัง
2. ผูปวยที่มีประวัติ การแพยา อาหาร สารเคมี และโรคภูมิแพ
หรือโรคประจําตัวควรแจงใหแพทยทราบ รวมทั้งนําสารหรือผลิตภัณฑที่
สงสัยวาแพพรอมชื่อและรายละเอียดเกี่ยวกับสารมาในวันที่แพทยนัดทํา
ทดสอบดวย
3. การทําทดสอบตองปดแผนที่ใสสารทดสอบไวที่หลังผูปวย
แพทยจะนัดมาอานผล 2 ครั้ง (ครั้งที่ 1 ครบ 48 ชั่วโมง ครั้งที่ 2 ครบ 96
ชั่วโมง ตองมาพบแพทยเพื่ออานผลการทดสอบตามนัดทุกครั้ง) และตอง
ดูแลมิใหบริเวณที่ทดสอบ (ที่หลัง) เปยกน้ํา หลีกเลี่ยงภาวะที่ทําใหเหงื่อ
ออกมาก เชน เลนกีฬา ออกกําลังกาย หรือถูกแสงแดดนานๆ เพราะเหงื่อ

12. 6
และไขมันทําใหแผนทดสอบหลุดลอกและสารที่ทําการทดสอบเคลื่อน
ตําแหนงได
ขั้ น ตอนการทดสอบภู มิ แ พ
ผิวหนังดวยวิธีปดสารทดสอบ
บนผิวหนัง
ขั้นที่ 1 หยดสารใสแผนทดสอบ
ขั้นที่ 2 ปดแผนทดสอบที่หลัง
ขั้นที่ 3 ทิ้งไว 48 ชั่วโมง

13. 7
การรักษาและการปองกัน
หลักการดูแลรักษาและปองกันโรคผื่นแพสัมผัส มีดังนี้
1. คนหาสาเหตุที่แพ หลีกเลี่ยงสารกอการระคายเคืองและสารกอ
ภูมิแพเปนสิ่งที่สําคัญที่สุด ในการดูแลรักษาโรคผื่นแพสัมผัสโดยสังเกต
จาก
ตําแหนงที่เปน เชน ที่ศีรษะ อาจเกิดจากการแพยายอมผม
แชมพูสระผม น้ํามันใสผม ที่ใบหู แพตุมหู ที่ใบหนา อาจเกิดจากการแพ
เครื่องสําอาง ที่คอ อาจเกิดจากการแพน้ําหอม สรอยคอ ที่ลําตัว อาจเกิด
จากการแพเสื้อผา สบู ที่ขาและเทา อาจเกิดจากการแพถุงเทา รองเทา ที่มือ
และเทา อาจเกิดจากการแพผงซักฟอก ปูนซีเมนต เปนตน
อาชี พ และงานอดิ เ รก เช น คนขั บ รถ
มี โ อกาสแพ
น้ํามันเครื่อง แมบาน มีโอกาสแพผงซักฟอก น้ํายาลางจาน ชางปูน
มีโอกาสแพปูนซีเมนต เปนตน
2. การใชสารทดแทนสารที่แพ ซึ่งสามารถหลีกเลี่ยงได เชน แพ
โลหะนิกเกิลในเครื่องประดับก็สามารถจะใชทองแทนได
3. ควรพบแพทยเพื่อรับการรักษาอาการทางผิวหนัง
การตรวจเพื่อหาสาเหตุโดยการทดสอบภูมิแพผิวหนังดวยวิธีปด
สารทดสอบบนผิวหนัง (Patch test) หรือวิธีสะกิดผิวหนัง (Prick test)

14. 8
ผื่นแพสัมผัสปูนซีเมนต
ปูนซีเมนต เปนตัวที่กอภูมิแพที่พบบอยที่สุ ด ในอาชีพกอสราง
โดยมีโครเมียมเปนสาเหตุ โดยเฉพาะชางปูน ชางกอสราง คนงานโรง
ปูนซี เมนต
ถึงแมป จจุบั นมี การนําเครื่องมือผสมปูน ซีเมนตและมี
ปู น ซี เ มนต สํ า เร็ จ รู ป วางขาย ทํ า ให ก ารสั ม ผั ส กั บ ปู น ซี เ มนต มี ก ารแพ
โครเมียมถึงรอยละ 75-95 และอาจเกิดอาการหลังจากสัมผัสปูนซีเมนต
มาแลวเปนเวลานาน
สาเหตุ
จากสารไดโครเมต (สารประกอบโครเมียม) ซึ่งเปนสวนผสมของ
ปูนซีเมนต มีฤทธิ์เปนดางกอใหเกิดการระคายเคืองผิวหนัง เมื่อผสมกับ
กรวดทราย เม็ดเล็กๆ ทําใหบาดผิวไดงาย
อาการ
มีผื่นแดงที่นิ้วมือ ฝามือ ขอ
พั บ แขน ขา ผื่ น มั ก แห ง มี
สะเก็ดแตกเปนรองบางครั้งมี
น้ําเหลืองและหนองหรือเปน
ผื่นหนาเรื้อรัง

15. 9
การดูแลตนเองเบื้องตน
ปฏิบัติดังนี้
หลีกเลี่ยงและปองกันการสัมผัสโดยตรงกับปูนซีเมนตจะ
ชวยทําใหผื่นดีขึ้น
ไม จํ า เป น ต อ งเปลี่ ย นงานขณะปฏิ บั ติ ง านอาจจะใช ถุ ง มื อ
สวมใส เ สื้ อ ผ า แขนยาว ขายาว หรื อ ใช พ ลาสติ ก คลุ ม ร า งกาย เมื่ อ เลิ ก
ปฏิบัติงานควรอาบน้ําชําระรางกายทันที
ในกรณีแพเรื้อรัง ควรพบแพทยผิวหนังเพื่อทําการทดสอบ
ภูมิแพผิวหนัง เมื่อทราบสาเหตุแลว ควรหลีกเลี่ยงการสัมผัสกับสารนั้นๆ
ผื่นแพสัมผัสจากยาทาภายนอก
ยาทาภายนอกมีรูปแบบตางๆ กัน เชน ครีม เจล โลชั่น แปงน้ํา
เปนตน ยาทาภายนอกสวนใหญประกอบดวยสารออกฤทธิ์ หรือตัวยา
ตัวกระสายยาและวัตถุกันเสีย สารดังกลาวนี้เมื่อใชเปนเวลานานก็อาจจะ
กระตุนใหรางกายตอบสนองในลักษณะการเกิดภูมิแพสัมผัสได

16. 10
ยาใดบางที่ทําใหเกิดผื่นแพสัมผัส
กลุมยาตานจุลชีพ ยาฆาเชื้อ เชน นีโอมัยซินฯ
กลุมยาตานฮีสตามีน
กลุมยาชา
กลุมยาทา : คอรติโคสเตียรอยด
กลุมสารปรุงแตง : วัตถุกันเสีย น้ําหอม
สาเหตุ
สวนใหญเกิดจากปฏิกิริยาของรางกายที่ตอบสนองตอสิ่งกระตุน
อาการ
ลั ก ษณะเป น ผื่ น แดง คั น บริ เ วณที่ สั ม ผั ส กั บ ยากรณี เ ป น นานๆ
มีโอกาสกลายเปนผื่นคล้ําหนาและคัน
ผื่นแพยา

17. 11
การดูแลตนเองเบื้องตน
ปฏิบัติดังนี้
หยุดใชยาทาที่สงสัยวาจะแพ
พบแพทยเพื่อทดสอบยืนยันวาแพยาชนิดใดบาง
แจงชื่อยาที่แพกับแพทยหรือสถานพยาบาลทุกครั้งที่เขารับ
การรักษา
เมื่อเจ็บปวยไมควรซื้อยามาใชเอง ควรไปตรวจรักษาจาก
แพทยและไมควรนํายาของตนเองไปใหผูอื่นใช
ผื่นแพสัมผัสดางทับทิม
ในยุคที่พอบานแมบานตองฝาฟนกับภาวะวิกฤตเศรษฐกิจเชนนี้
จําเปนอยางยิ่งที่จะตองปรับเปลี่ย นแนวทางการดําเนินชีวิตใหมีคุณค า
ตองประหยัดมากยิ่งขึ้น ครอบครัวยุคใหมจึงตองหันกลับมาดูแลสุขภาพ
ใหทุกคนในครอบครัว เมื่อบุคคลในครอบครัวเจ็บปวย โดยเฉพาะมีแผล
เรื้อรัง ที่ตองใหการดูแลตนเองที่บาน หลักการดูแลแผลที่ทุกคนรูจักกันดี
คื อ การป อ งกั น และการกํ า จั ด การติ ด เชื้ อ ไม ว า จะเป น ประชาชนหรื อ
บุคลากรทางการแพทยสวนใหญมักใหความสําคัญกับยาฆาเชื้อโรคและยา
ปฏิชีวนะ ความรูและการปฏิบัติเกี่ยวกับบาดแผล มักถูกจํากัดและแบงแยก

18. 12
ออกไปตามรูปแบบของการรักษา ความเชื่อและความเคยชินของบุคลากร
ในแตละสาขาหรือแตละสถาบัน โดยไมไดคํานึงถึงความรูพื้นฐานในการ
ดูแลบาดแผลที่เหมาะสมกับสภาพของผูปวยอยางแทจริง
ป จ จุ บั น มี ส ารเคมี ม ากมายที่ นํ า มาใช ใ นวงการแพทย แ ละ
การดําเนินชีวิตประจําวัน ผิวหนังเปนอวัยวะแรกที่สัมผัสกับสารเหลานี้
หากขาดความรูและความเขาใจถึงวิธีการใชสารเคมีอยางถูกตอง อาจ
กอใหเกิดการระคายเคืองและทําลายผิวหนังบริเวณที่สัมผัสอยางรุนแรง
ได ความรุนแรงของการระคายเคืองผิวหนังจะมากหรือนอยขึ้นอยูกับ
คุณสมบัติ ปริมาณความเขมขนของสารกอระคายและลักษณะของผิวหนัง
ที่สัมผัสกับสาร รวมทั้งระยะเวลาของการสัมผัสกับสารนั้นๆ
ดางทับทิมเปนสารเคมีชนิดหนึ่งที่สามารถกอระคายเคืองผิวหนัง
มีชื่อทางเคมีวา โปตัสเซียมเปอรมังกาเนต (KMnO4) เปนสารประกอบ
ชนิดหนึ่ง ลักษณะเปนเกร็ดสีมวงเขมเปนเงาเหมือนโลหะปราศจากกลิ่น
จัดเปนตัวออกซิไดซที่สําคัญ เมื่อละลายน้ําจะไดสารละลายดางทับทิม
สีมวงหรือชมพูอมมวง ซึ่งใชประโยชนไดมากมายมีประสิทธิภาพตางๆ
ดังนี้
ใชในการกําจัดปรสิตภายนอกในบอปูน หรือบอดินที่น้ําใส
ใชในอัตรา 2 - 4 พีพีเอ็ม. (สวนในลานสวน) แชตลอด

19. 13
ใชฆาเชื้ออุปกรณ ที่ใชในการเพาะเลี้ยงสัตวน้ํา เชน กระชอน
สายยาง ใชในอัตรา 20-25 พีพีเอ็ม. (สวนในลานสวน) แชนาน 24 ชั่วโมง
ใชในการกําจัดปรสิต เชื้อรา และแบคทีเรียในอาหารสัตวน้ํา
มีชีวิต เชน ลูกไร ลูกน้ํา โดยการแชในสารละลายดางทับทิมเขมขน 100150 พีพีเอ็ม. (สวนในลานสวน) นาน 3-5 นาที
ใช ล ดปริ ม าณแพลงตอนสารอิ น ทรี ย ใ นน้ํ า ปริ ม าณการใช
ขึ้นอยูกับความเขมสีน้ํา น้ําสีเขมมากใชปริมาณที่สูงขึ้น
ใชลดความเปนพิษของกาซไฮโดรเจนซัลไฟด (กาซไขเนา)
ใชทํายาดับกลิ่น และใชลางสารพิษจากผักตางๆ
ใชในวงการแพทยซึ่ งนํามาใชชะลางแผล แชแผลที่เรื้อรั ง
หรือแผลที่เนาเปอยมีกลิ่นเหม็นซึ่งสารละลายดางทับทิมมีฤทธิ์ทําลายเชื้อ
โรคและดับกลิ่นได ความเขมขนที่เหมาะสมในการชะลางแผล แชแผล
ใชอัตราสวนดางทับทิม (KMnO4 1 : 10,000) ซึ่งสามารถจัดเตรียมได
งายๆ โดยใชเกร็ดดางทับทิมเล็กนอย (1-2 เกร็ด) คอยๆ เติมน้ําสะอาด
ผสมใหเกร็ดดางทับทิมละลายใหหมด จนเปนสีชมพูออนจางๆ จึง
นํามาใชชะลางแผลหรือแชแผลไมควรใชสารละลายดางทับทิมเขมขน คือ
สีมวงเขมชะลางแผลหรือแชแผล เพราะมีฤทธิ์ระคายเคืองตอผิวหนังทําให
มีอาการแสบรอนเปนแผลพุพอง เกิดรอยไหมหรือแผลอยางรวดเร็วเมื่อ
ถูกสัมผัส ซึ่งไดรับผลเสียมากกวาผลดี

20. 14
ผื่นแพสัมผัสดางทับทิม
เป น อุ ท าหรณ ใ ห ผู ใ ช
สารละลาย ดางทับทิมเพิ่มความ
สนใจและระมัดระวังใหมากกวา
เดิ ม เพื่ อ ป อ งกั น อั น ตรายต อ
ผิ ว หนั ง ที่ อ าจจะเกิ ด ขึ้ น โดยไม
ตั้งใจ
ขอควรระวังในการใชดางทับทิม
ศึ ก ษาปริ ม าณความเข ม ข น ที่ เ หมาะสมกั บ การนํ า ไปใช
ประโยชนในแตละงานใหเขาใจกอนนําไปใชเสมอ
ควรผสมสารละลายดางทับทิมกอนใชทุกครั้ง ไมควรผสม
ทิ้งไวคางคืน เพราะความเขมขนของน้ํายาเปลี่ยนแปลงไดและระมัดระวัง
ในการผสม ใหเกร็ดดางทับทิมละลายน้ําจนหมด
สารละลายดางทับทิมทําใหผิวหนัง เล็บ เปนสีน้ําตาล ดังนั้น
ไมควรใชบริเวณใบหนา กรณีติดเสื้อผาใหใชไฮโดรเจนเปอรออกไซดลาง
ออก

21. 15
เกร็ดดางทับทิมไมควรถูกผิวหนังผูใชโดยตรง กรณีสัมผัสเกิด
ระคายเคืองใหรีบลางน้ําทันที กรณีมีอาการรุนแรงควรพบแพทยเพื่อรับ
การรักษา
ไมควรใชดางทับทิมรวมกับฟอรมาลิน ควรเก็บดางทับทิมใน
สถานที่ ที่ไมถูกแสงและเก็บใหพนมือเด็ก
ผื่นแพสัมผัสรองเทา
ผื่ น แพ สั ม ผั ส รองเท า เกิ ด ได กั บ ทุ ก เพศทุ ก วั ย และทุ ก อาชี พ
มีรายงานพบบอยพอสมควร ทั้งนี้เพราะอากาศรอนอบอาวมีสวนที่ทําให
เหงื่อออกมากและเหงื่อจะเปนตัวละลายสารกอภูมิแพจากรองเทาซึ่งจะทํา
ใหการแพรองเทาเกิดงายขึ้น
ปจจัยที่สงเสริมใหเกิดผื่นสัมผัสจากรองเทา
1. ความคับ การเสียดสีของรองเทากับเทา
2. เหงื่อและความชื้นภายในรองเทา
3. คุณภาพของรองเทา เชน การหลุดสารเคมีออกมาจากหนัง
คุณภาพไมดี ทําใหสวมใสรองเทาแลวมีอาการคัน

22. 16
สาเหตุ
ผื่นแพสัมผัสรองเทาเกิดจากการแพมากกวาเกิดจากการระคาย
ซึ่งเกิดไดหลายสาเหตุดังนี้
แพหนังรองเทา สารกอภูมิแพในหนัง คือ สารที่ใชฟอกหนัง
ทําใหหนังแข็ง เชน โครเมียม (โครเมต) ฟอรมาลดีไฮด (ใชในการฟอก
หนังสีขาว) ครูตารแอลดีไฮด (ใชฟอกหนังทําใหรองเทาทนทาน) หรือสีที่
ใชยอมหนังก็มีรายงานการแพ เชน พาราฟนิลีนไดอะมีน พีอะมิโนเบนซีน
เปนตน
แพยางและยางสังเคราะห ปจจุบันยางที่ใชในการทํารองเทามี
มากขึ้นเนื่องจากความทนทานและไมเปยกน้ํา สารที่พบทําใหเกิดการแพ
มาก คือ สารที่ใชเปนตัวเรงในการผลิตยางที่พบบอยที่สุด คือ เมอรแคปโทเบนโซไธอะโซล, โมโนเบนซิล, อีเธอรของไฮโดรควิโนน และ
ไธยูแรม เปนตน
พลาสติกและกาว พลาสติกใชกันมากขึ้น เพื่อทดแทนยางและ
หนังในการทํารองเทา พลาสติกใชทําตัวรองเทา สวนกาวใชยึดรองเทา
ใหติดแนน สารที่ทําใหเกิดการแพ คือ บีสฟนอลเอ, โพลียูรีเธน เปนตน
นอกจากนั้นยังพบอาการระคายจากขอบรองเทาพลาสติกไดดวย
สารอื่นๆ เชน อาจแพโลหะนิกเกิลที่ใชประดับรองเทา, น้ํามัน
หอมระเหย, สารฆาเชื้อ รวมไปถึงตัวยาขัดรองเทา

23. 17
อาการ
จะพบผิวหนังอักเสบกึ่งเรื้อรัง และเรื้อรังมักพบบริเวณหลังเทา
หลังนิ้ว และบริเวณที่สัมผัสกับรองเทาโดยตรง มักจะเปนผื่นแพที่เทาทั้ง
สองขาง หรืออาจพบเพียงขางเดียวก็ได
ลั ก ษ ณ ะ ผิ ว ห นั ง อั ก เ ส บ
เนื่ องมาจากการระคายหรื อ
แพสารที่ทําใหเกิดผื่นแพจาก
การสวมรองเทา

24. 18
ในปจจุบันมีสารเคมีที่ใชเปนสวนประกอบในการทํารองเทามาก
นับเปนหลายรอยชนิด ดังนั้นโอกาสที่เกิดการระคายหรือแพสารเหลานี้ก็
มีมากเชนกัน การคนหาสาเหตุที่เปนตนเหตุไมใชของงายนัก การใชสาร
ทดสอบชุดมาตรฐานและหรือชิ้นสวนของรองเทาผูปวยมาทดสอบหาสาร
กอภูมิแพโดยตรงดวยวิธีการปดบนผิวหนังจะชวยคนหาสาเหตุไดเฉพาะ
วาแพหนังหรือยางเทานั้น เนื่องจากบริษัทผลิตรองเทาใชสารแตกตางกัน
ไป การที่จะหาสารกอภูมิแพใหครอบคลุมหลายๆ ตัวทําใหสิ้นเปลืองและ
เสียเวลาทั้งผูทําและผูปวย ดังนั้นการศึกษาหาความรูเรื่องโรค การรูจัก
สั ง เกตอาการตนเอง รวมทั้ ง การดู แ ลป อ งกั น ไม ใ ห เ กิ ด โรคจึ ง เป น สิ่ ง
สําคัญยิ่ง
การดูแลตนเองเบื้องตน
ปฏิบัติดังนี้
1. ไมควรซื้อยาใชเองควรไปตรวจและปรึกษาแพทยผูเชี่ยวชาญ
ดานโรคผิวหนัง เพื่อคนหาสาเหตุที่แทจริงวาเปนผื่นแพสัมผัสจากรองเทา
หรือไม
2. รักษาผื่นผิวหนังอักเสบ
ตามระยะที่เปนอยู ภายใตการ
บําบั ด รั กษาของแพทย เนื่องจากผื่ นแพสั ม ผัสจากรองเท าเปน ผื่นแพ ที่
เรื้อรัง การรักษาตองใชเวลานาน

25. 19
3. ควรสวมใสรองเทาที่ไมคับจนเกินไป ทําใหโอกาสที่รองเทาจะ
สัมผัสแนบแนนกับผิวหนังนอย หรืออาจทาครีมที่ทําใหผิวหนังนุม
ทาบริเวณเทาสวนที่สัมผัสแนบแนนกับรองเทาเพื่อใหเทาลื่นไมเสียดสีกับ
รองเทามากนัก
4. ควรหลีกเลี่ยงภาวะที่ทําใหเหงื่อออกมาก หรือสวมรองเทา
เปยกน้ํ า เพราะรองเทาที่ เปยกน้ําจะปลอยสารก อภู มิ แพ ออกมางายขึ้ น
โดยเฉพาะอยางยิ่ง ภาวะที่มีเหงื่ออาจใชแปงโรยเทากอนสวมรองเทา หรือ
เลือกรองเทาโปรง ที่ระบายความรอนไดดี
5. เลื อ กใช ร องเท า ที่ ทํ า จากสารที่ ต นเองไม แ พ เช น คนที่ แ พ
รองเทายางก็ใชรองเทาที่ทําดวยพลาสติก เชน โพลีไวนิลคลอไรด หรือ
รองเทาหนั งล วนๆ หากแพห นังก็ตองใชร องเท าพลาสติ ก รองเทา ยาง
หรือที่ทําดวยผาหรือรองเทาไม ในกรณีมีเหตุจําเปนไมสามารถเลือกใช
รองเทาได ควรใชรองเทาที่มีแบบตางๆ กัน เชนมีลายไขวหลายๆ แบบ
เพื่อจะไดไมสัมผัสซ้ําที่เดิมตลอดเวลา หรือสวมถุงเทาปองกันไมใหเทา
สัมผัสกับรองเทาที่สวมใสโดยตรง

26. 20
ผื่นแพสัมผัสโลหะ
โลหะที่ทําใหเกิดผื่นแพสัมผัสมีหลายชนิด โลหะที่พบทําใหเกิด
การแพบอยที่สุดในประเทศไทย คือ โครเมียม, นิกเกิลและโคบอลต อาจ
พบการแพจากโลหะอื่นๆ อีก เชน อลูมิเนียม, พลวง, สารหนู, เบริลเลียม,
ทองแดง, สังกะสี, ตะกั่ว, ดีบุก, ทองแคดเมียม, คารบอน, เหล็ก,
พาลาเดียม, แพลทินัมและเงิน เปนตน
การสัมผัสกับโลหะอาจสัมผัสไดจาก
1. โลหะผสม ที่ใชเปนอุปกรณตางๆ เชน เครื่องประดับตางๆ
เครื่องมือ เครื่องใชตางๆ ลูกบิดประตู เหรียญเงิน ฯลฯ
2. ในสบูและผงซักฟอก พบพวกนิกเกิล โคบอลต และโครเมียม
ปะปนอยู
3. ในเครื่องสําอาง ใชเปนสารที่ทําใหเกิดสี เชน สีที่ใสในสีแตง
ตา โลหะในสีคือ ตะกั่ว ทองแดง และเงิน
4. ในสีที่ใชสัก โดยปกติใชโลหะที่ทําใหเกิดสีตางๆ
5. ในอุ ต สาหกรรมและการประกอบอาชี พ เช น โครเมี ย มใน
ปูนซีเมนต, นิกเกิล, โครเมียมและโคบอลต, ในน้ํามันหลอลื่น,
น้ํามันเครื่องตางๆ, อุตสาหกรรมทําเครื่องประดับ, เครื่องเคลือบโลหะ,
เครื่องกล, แบตเตอรี่, กระเบื้องเคลือบ, ชุบโลหะ เปนตน

27. 21
6. ในอาหาร พืช ผัก ผลไมบางชนิดมีโลหะ นิกเกิล, โคบอลต,
โครเมียมปนเปอนอยู
ปจจัยที่สงเสริมใหเกิดผื่นแพสัมผัสโลหะ
1. เหงื่อ เนื่องจากเหงื่อมีโซเดียมคลอไรด (เกลือ) อยู ซึ่งจะละลาย
โลหะออกมาทํ า ให เ กิ ด ผื่ น ระคายสั ม ผั ส ได และยิ่ ง ความเป น กรดมาก
ระยะเวลาที่สัมผัสกับเหงื่อมากขึ้น จะสงเสริมใหโลหะถูกกัดออกมามาก
ขึ้น
2. การกดและเสี ย ดสี เ ป น เวลานาน เช น การใช เ ครื่ อ งประดั บ
แหวน, ตุมหู, หัวเข็มขัด จะพบผื่นแพสัมผัสบอยกวาการใชนาฬิกาที่ใส
หลวมๆ
3. โลหะที่ปลอยสารออกมาไดงาย เชน เหล็กกลาที่คุณภาพไมดี
จะปลอยนิกเกิลออกมางายกวาชนิดคุณภาพดี
4. อุณหภูมิที่รอน จะปลอยนิกเกิลออกมาไดงายกวาอุณหภูมิที่
เย็น
5. ภาวะความเปนกรด นิกเกิลจะสลายไดดี ในภาวะที่เปนกรด

28. 22
อาการ
ผื่นแพโลหะ
(สายนาฬิกา)
ผื่นแพโลหะ (เข็มขัด)
ผื่นแพโลหะ (ตุมหู)
ปฏิกิริยาของผิวหนังจากการสัมผัสโลหะมีอาการแสดงหลายอยาง
ไดแก
1. จากการระคาย
- ผื่นผิวหนังอักเสบ เกิดแผล จากโครเมียมและสังกะสี
- จุดเลือดออก จากการถูผิวหนังดวยเหรียญโลหะบอยๆ

29. 23
2. จากการแพ
- เกิ ด ในรู ป แบบผิ ว หนั ง อั ก เสบบริ เ วณที่ สั ม ผั ส กั บ โลหะ
แต บ างครั้ ง หากการสัม ผัส นั้น เกิ ด จากการสั ม ผั ส ในอุ ต สาหกรรม เช น
จากน้ํามันหลอลื่นอาจทําใหเกิดการกระจายไปทั้งตัวได หรืออาจเกิดผื่น
เรื้อรัง หากมีการสัมผัสอยูเรื่อยๆ พบกันมากที่สุดในอาชีพชางปูน, ชางโลหะ, ชางแบตเตอรี่, ชางชุบโลหะ ฯลฯ
- เกิดในรูปแบบอื่นๆ เชน ผื่นนูนแดง, บวมแบบลมพิษ หรือ
ตุมนูนมีสะเก็ด, ตุมน้ําพองมีแผล เปนตน
3. จากการเปลี่ยนแปลงสีของผิวหนัง เชน สีคล้ําจากเงิน, เหล็ก
นิกเกิล, สีของขนเปลี่ยน คือ สีเขียวจากทองแดง สีขาวจากโคบอลต สีดํา
จากเงิน สีของเล็บเปลี่ยนเปนคล้ําเขมจากปรอท ตะกั่ว เงินและโครเมียม
การดูแลตนเองเบื้องตน
โลหะที่มีรายงานการแพสวนใหญไดแก นิกเกิล โครเมียมและ
โคบอลต ซึ่งมีรายละเอียดดังนี้
คําแนะนําสําหรับผูที่แพนิกเกิล
นิกเกิล มักใชผสมอยูในโลหะเพื่อเพิ่มความแข็งใหลักษณะเปน
มันวาว ผูแพนิกเกิล ปฏิบัติดังนี้

30. 24
1. ผื่น ที่ มือ พิจารณาเลี่ยงสิ่ งที่มีนิกเกิล เปน สวนประกอบ เช น
ไฟแช็ค, ปลอกลิปสติก, ปากกา, ดินสอ, กรรไกร, เข็ม, มีดโกนหนวด,
ลูกบิดประตู, กระเปาถือ, อุปกรณในครัว, แปนพิมพดีด, แฮนดจักรยาน,
รม เปนตน
2. ผื่นบริเวณศีรษะ ใบหนา หนังตา พิจารณาเลี่ยงกิ๊บติดผม, มวน
ผม, ที่ดัดขนตา, ตุมหู, กรอบแวน, แทงลิปสติก ฯลฯ
3. กรณีจําเปนตองสัมผัสกับนิกเกิล ใหเลือกใชถุงมือพลาสติก
(เนื่องจากนิกเกิลจะสามารถซึมผานถุงมือยางได)
4. การเคลือบวัสดุดวยยาทาเล็บ โพลียูรีเทน หรือการหุมวัสดุดวย
ผา เทป สามารถชวยบรรเทาไดชั่วคราว เพราะนานไปเหงื่อสามารถจะ
ละลายเอานิกเกิลในโลหะออกมาได แมจะมีเสื้อผา ยาทาเล็บ เทปกั้นอยู
ระหวางวัตถุกับผิวหนัง
5. โลหะหลายชนิดจะมีนิกเกิลเปนสารผสม แมกระทั่งทอง 14 เค
แต ท า นจะสามารถเลื อ กใช วั ส ดุ ที่ ทํ า จากทอง พลาติ นั่ ม เงิ น พลาสติ ก
ทองเหลือง ฯลฯ
6. ระมัดระวังในการเลือกใชเสื้อผาและเครื่องแตงกาย ดังตอไปนี้
ยกทรงเสริมโครง ซิป ตะขอ หัวรองเทาและเข็มขัด เหรียญตรา นาฬิกา
กระดุม กางเกงยีนส ฯลฯ
7. เลือกเครื่องประดับ เชน สรอย, กําไล, แหวน, ตุมหู ทําจาก
ทอง ไม ควรใชเครื่องประดับชุบ ซึ่งจะปลดปล อยนิกเกิ ลออกมา หรื อ

31. 25
อาจจะเคลือบเครื่องประดับดวยยาทาเล็บ หรือ พลาตินั่ม หามใชพาลา
เดียม เพราะอาจพบแพรวมกับนิกเกิลได
8. เงินเหรียญสวนใหญ ไมทําใหเกิดผื่น หากไมมีเหงื่อออกมาก
หรือไมถือนานๆ (เกิน 3 นาที) แตอาจทําใหเกิดผื่นไดหากใสในกระเปา
กางเกงไว เ ป น เวลานาน ดั ง นั้ น ควรเก็ บ เหรี ย ญไว ใ นถุ ง หรื อ กระเป า
พลาสติก
9. กุญแจโลหะ สามารถเลือกใชกุญแจอลูมิเนียมแทน
10. ระวังของใชในบาน เชน จักรเย็บผา, เข็ม, กรรไกร, คลิปหนีบ
กระดาษ หรือใหเลือกใชเกาอี้ไมแทนโลหะ ใชเบาะรองนั่งและเบาะรอง
แขนที่ทําดวยผาเนื้อหนา
11. เลือกใชกรอบแวนตาพลาสติกแทนกรอบโลหะ
12. การรักษาทางการแพทย ทันตกรรม ควรแจงใหแพทยทราบ
เรื่องการแพนิกเกิลเพื่อเลี่ยงอุปกรณที่มีนิกเกิลเปนสารผสม
13. นิกเกิลในอาหาร การรับประทานนิกเกิลในอาหารอาจทําให
เกิ ด มี ผื่ น ลั ก ษณะตุ ม น้ํ า ใสที่ บ ริ เ วณนิ้ ว แม จ ะไม ไ ด สั ม ผั ส กั บ นิ ก เกิ ล
โดยตรง กรณีทานแพนิกเกิลควรทําอาหารในภาชนะเทฟลอน อลูมิเนียม
อีนาเมลแทน เนื่องจากอาหารบางอยางอาจทําให สแตนเลสปลอยนิกเกิล
ออกมาขณะหุงตม

32. 26
14. น้ําประปา : น้ํา 1 ลิตรแรกที่ไหลจากกอกตอนเชา ไมควร
นํามาใชดื่ม หุงตมอาหาร และหลีกเลี่ยงอาหารกระปอง
15. กรณีทานพยายามหลีกเลี่ยงการสัมผัสกับนิกเกิลแลว ผื่นไมดี
ขึ้น ควรพยายามหลีกเลี่ยงนิกเกิลในอาหาร โดยจะเห็นผลหลังจากการ
หลีกเลี่ยงอาหารที่มีนิกเกิล ภายใน 1 - 2 เดือน อาหารบางอยางสามารถทํา
ใหผื่นแพที่เกิดจากนิกเกิลเหอมากขึ้น
ฉะนั้ น อาหารที่ มี ส ารนิ ก เกิ ล เจื อ ปนอยู ใ นปริ ม าณมาก ที่ ค วร
หลีกเลี่ยง มีดังนี้
ประเภทอาหารทะเล กุงฝอย หอยแมลงภู หอยนางรม ปลาทูนา
ปลาเมคเคอเรล
ประเภทผัก
ถั่ว (ชนิดเมล็ดสีเขียว น้ําตาล หรือขาว)
กะหล่ําปลี ตนหอม ผักกาดหอม ผักขม
หนอไมฝรั่ง แครอท เห็ด มะเขือเทศ
ประเภทเมล็ด
ขาวโพด ขาวฟาง ขาวโอด รําขาวสาลี
ขาวที่ไมขัดสี รวมทั้งขนมปงที่ทํามาจาก
ขาวเหลานี้
ประเภทผลไม
อินทผลัม เกาลัด มะเดื่อ สัปปะรด
ลูกพรุน
ประเภทเครื่องดื่ม
เบียร ไวท ช็อกโกเลต นมถั่วเหลือง
เครื่องดื่มที่มีโคคาและชา

33. 27
อื่นๆ
อัลมอนด ผงฟู (ในปริมาณมาก) น้ํามันเมล็ดฝาย ชา วิตามินที่มีนิกเกิล อาหารที่
มีถั่วผสม รสหวานที่มีช็อกโกเลตผสมอยู
คําแนะนําสําหรับผูที่แพโครเมียม
โครเมียม เปนโลหะชนิดหนึ่งซึ่งเกิดในธรรมชาติ พบโครเมียม
ในน้ํา ดิน หิน ซึ่งพบไดทั่วไป ผูที่แพโครเมียมควรหลีกเลี่ยงการสัมผัส
สิ่งตอไปนี้
1. โลหะชุบ หรือเคลือบดวยโครเมท /โครเมียม
2. เครื่องหนัง เนื่องจากใชสารโครเมทในการฟอกหนัง ทําให
หนังแข็ง เชน รองเทา เข็มขัด สายนาฬิกาหนัง ถุงมือ ฯลฯ
3. อุตสาหกรรมกอสราง เชนปูนซีเมนต ฯลฯ
4. สารฟอกสี เชน ผงซักฟอก, น้ํายาฟอกผาขาว, น้ํายาลางแกวใน
หองปฏิบัติการ ฯลฯ
5. สี เชน สีทใชทาแกว, พลาสติก, หมึกเขียน, สียอมผา, สียอม
ี่
ขนสัตว, สีเขียวที่ใชยอมเครื่องแบบทหาร, สักหลาด, สีที่ใชสัก (สีเขียว),
สีเคลือบเงา (สีเขียว เหลือง สม)
6. น้ํายาเคลือบกันสนิม, น้ํามันเครื่อง, น้ํายาลางภาพสี, โรเนียว,
หมึกแหง, หมึกพิมพ, ขี้ผึ้งขัดพื้น, น้ํายาขัดรองเทา

34. 28
7. อุตสาหกรรมรถยนต สิ่งพิมพ เซรามิก หลอโลหะ เชื่อมโลหะ
ฯลฯ
8. หัวไมขีดไฟ ขี้เถาจากไมน้ํามันและกระดาษ กาวที่สกัดจาก
หนัง
9. ขบวนการผลิตโทรทัศน อัลลอยดและวัตถุระเบิด
กรณีพยายามเลี่ยงการสัมผัสกับโครเมียมแลวผื่นยังไมดีขึ้นอาจ
ลองงดอาหารที่มีโครเมียม เชน มันฝรั่ง, เห็ด, ถั่วลันเตา, ลูกพรุน, เครื่องเทศ, ชา, หัวหอมใหญ, ขาวโพด, เบียร, โกโก, แอปเปล, ไข, ไวน,
ช็อกโกแลต เปนตน
คําแนะนําสําหรับผูที่แพโคบอลต
โคบอลต เปนโลหะสีเทาเงินพบในโลหะผสม มักพบอยูรวมกับ
นิกเกิลและโครเมียม โดยในธรรมชาติจะพบปะปนอยูกับนิกเกิลผูที่แพ
โคบอลตควรหลีกเลี่ยงการสัมผัสสิ่งตอไปนี้
1. สีที่ทําใหเกิดสีน้ําเงิน ในเครื่องลายคราม เครื่องปน เครื่อง
เคลือบ กระเบื้อง ถวยชาม แกว แวนตา ยาง พลาสติก ฯลฯ
2. พบรวมกับโครเมท ในปูนซีเมนต ผงซักฟอก
3. สีเทียน สีใชวาดภาพ สีหมึกพิมพ สีน้ําเงินที่ใชสัก สียอมผม
ใหเปนสีน้ําตาลออน
4. ครีมระงับเหงื่อ สารเคลือบฟน

35. 29
5. เปนตัวเรงในอุตสาหกรรมเสนใยสังเคราะห และ เครื่องปนดินเผา
6. ปุย อาหารสัตว
7. อุตสาหกรรมผลิตในโลหะหนัก เสนใยสังเคราะห โพลีเอสเธอร สี ซีเมนต เครื่องปนเซรามิก น้ํามันหลอลื่น
8. ผูที่แพโคบอลต อาจแพวิตามินบี 12 ชนิด กิน ฉีด และมี
โอกาสแพรวมกับนิกเกิล โครเมท การหลีกเลี่ยงอาหารบางชนิด อาจทํา
ใหผื่นแพดีขึ้นในบางราย อาหารที่ควรเลี่ยง เชน ชา, กาแฟ, เบียร, โกโก,
ช็อกโกแลต, ถั่ว, หัวผักกาด, ผักกะหล่ํา, กานพลู, ตับ เปนตน
ผื่นแพสัมผัสแมลงดวงกนกระดก

36. 30
ดวงกนกระดก ดวงปกสั้น หรือดวงกนงอน อยูในตระกูลพีเดรัส
พบกระจายทั่วโลก สําหรับประเทศไทย คาดวามีประมาณ 20 ชนิด
ในชวงฤดูฝน จะอาศัยและวางไขในพงหญาชื้น
มีระยะเวลาการเติบโต 4 ระยะ ดังนี้
1. ระยะไข โดยปกติแลว จะพบเห็นการวางไขในพื้นที่ที่มี
ความชื้นสูง เชน ในดินรวนที่มีวัตถุเนาเปอยปกคลุม ที่ใกลแหลงน้ํา ซึ่ง
หางจากผิวน้ําเล็กนอย วันหนึ่งตัวเมียจะวางไขไดหลายฟอง โดยจะใช
เวลาในการฟก 2 - 5 วัน จึงฟกเปนตัวออน
2. ตัวออน ลําตัวคอนขางยาว สามารถเห็นหัวไดชัดเจน ดํารงชีพ
ดวยการกินวัตถุเนาเปอยและหนอนเล็กๆ ใชเวลา 6-10 วัน จึงจะเปน
ดักแด
3. ดักแด ลักษณะใกลเคียงกับดักแดผีเสื้อ แตมีขนาดเล็กกวามาก
ใชเวลา 3-4 วัน จึงจะเปนตัวเต็มวัย
4. ตัวเต็มวัย มีรูปรางลักษณะตัวแกยาวประมาณ 7-10 มิลลิเมตร
กวาง 0.5-1 มิลลิเมตร สวนหัวแบนสีดํา ปกสีน้ําเงินเขม สวนหนาอก
และทองแบน สวนทองแบงเปน 6 ปลอง 4 ปลองแรก มีสีแดงหรือสม
สวนที่เหลือเปนสีดํา เคลื่อนที่ไดรวดเร็วและมักจะกระดกสวนทองขึ้นลง
เมื่อเกาะอยูกับพื้น ลักษณะนิสัยเชนนี้ เชื่อวากระทําเพื่อปองกันตัว จึงได
ชื่อวา “ดวงกนกระดก” ชอบอาศัยอยูตามพื้นดินที่ชุมชื้นใกลแหลงน้ําที่มี

37. 31
พืชปกคลุม เชน ใกลรองน้ําในแปลงปลูกผัก พืชไรตางๆ และนาขาวที่มี
น้ํา มักชอบเลนไฟในตอนกลางคืน แสงไฟฟาแรงสูงหรือแสงนีออน จะ
เปนสื่อทําใหแมลงชนิดนี้เขาไปในบานไดอยางดีและเพิ่มมากขึ้นในชวง
หลังฝนตก มักจะมีปริมาณมากทําใหระบาดไดในฤดูหนาวไปจนถึงปลาย
ฤดูรอน คือ ประมาณเดือนธันวาคมไปจนถึงเดือนมิถุนายนในปถัดไป
การไดรับพิษ
โดยปกติดวงกนกระดกจะไมกัดหรือตอยคน แตคนจะไดรับพิษ
จากสารพิษที่ปลอยออกมาจากตัวแมลง ซึ่งเมื่อเราสัมผัสตัวแมลงแลวมัน
จะปลอยสารพิษที่มีชื่อวา “พีเดริน” ออกมาซึ่งเปนสารที่มีฤทธิ์ทําลาย
เซลลเนื้อเยื่อเมื่อถูกผิวหนังจะอักเสบแสบรอนพุพองบวมแดงได
ในสมัยโบราณใชสารพีเดริน เปนยาสมุนไพรรักษาโรคผิวหนัง
บางชนิด เชน ในประเทศจีนใชรักษาจี้หัวฝ ริดสีดวงจมูก เปนตน แตใน
ระยะหลังมักจะไดยินการระบาดของโรคผิวหนังจากสารพีเดรินมากขึ้น
อันตรายจากการสัมผัสสารพีเดริน
มีตั้งแต
อาการเล็กนอย คือ ผื่นแดง แสบรอนผิวหนัง
อาการปานกลาง เปนผื่น บวมแดงแสบรอนผิวหนัง ภายใน
24 ชั่วโมง หลังสัมผัสและเริ่มมีแผลพุพองภายใน 48 ชั่วโมง แผลอักเสบ

38. 32
ขยายใหญขึ้นและแหงเปนสะเก็ด อาจมีแผลเปนหลังจากนั้น ผิวหนังจะ
คอยๆ สรางเม็ดสีขึ้นมาใหม ซึ่งอาจใชเวลาเปนเดือนหรือมากกวา
อาการรุนแรง มักคลายๆ กับอาการปานกลาง แตการสัมผัส
หรือไดรับสารพีเดรินรุนแรงมากกวาและเปนแผลอักเสบหลายตําแหนง
อาจมีอาการไขปวดเสนประสาท กลามเนื้อ อาเจียนรวมดวย และเปนผื่น
บวมแดงติดตอกันหลายเดือน หากเขาตาก็จะทําใหตาอักเสบ ปลอยทิ้งไว
อาจทําใหตาบอดได

39. 33
การปองกันและการควบคุม
หากมองในแงความสมดุลทางระบบนิเวศวิทยา แมลงดวงกระดก
มีประโยชนทางดานเกษตร คือ เปนตัวที่กินแมงและแมลงที่เปนศัตรูพืช
โดยเฉพาะชอบกินเพลี้ยออน ศัตรูขาวโพด มันเทศและยังชวยปราบแมลง
ศัตรูขาวใหนอยลง
ดังนั้นหากไมมีการระบาดมากมายก็ไมจําเปนตองใชสารเคมีกําจัด
แมลง เนื่องจากในธรรมชาติแมลงชนิดนี้ก็มีศัตรูธรรมชาติชวยทําลายมัน
อยูแลว ได แก ไรดิน แมงมุม เปนตน ฝนและความแหงแลงก็ ทําให
แมลงชนิดนี้ตายไดโดยธรรมชาติเชนกัน
การดูแลตนเองเบื้องตน
ปฏิบัติดังนี้
1. ลดกําลังสองสวางของแสงไฟฟาในหองทํางานโดยการติดตั้ง
ใหต่ําลงหรือใชโปะบังคับใหสองสวางในบริเวณที่ตองการ
2. อยูในหองมุงลวดในเวลากลางคืนหากบังเอิญแมลงไตตามตัว
อยาไปตบตีใหน้ําพิษออกมา กรณีถูกน้ําพิษใหลางดวยน้ําหรือสบูหรือเช็ด
ทันทีดวยแอมโมเนียอยาไปเกาจนทําใหแผลลามออกไป ในรายที่มีอาการ
รุนแรงควรไปพบแพทย

40. 34
3. กรณีสัมผัสพิษเขาตา ควรลางดวยน้ําสะอาดหลายๆ ครั้งแลว
รีบไปพบแพทย
4. ระมัดระวังและหลีกเลี่ยงการสัมผัสกับแมลงดวงกนกระดก
หากพบแมลงชนิดนี้บนพื้นบาน พยายามไลหรือกําจัดออกโดยใชกระดาษ
รองแลวนําออกไปทิ้ง ลางมือหรือผิวหนังบริเวณที่สัมผัสดวยน้ําทันที
5. ก อ นนอนควรป ด ไฟ ประตู หน า ต า ง หรื อ นอนกางมุ ง และ
สํารวจเตียงนอนกอนวามีแมลงที่อาจเปนพิษอยูหรือไม
6. ในขณะนอนหลับ อาจนอนทับ หรือบี้แมลงโดยไมรูสึกตัว
ควรอาบน้ําหรือทําความสะอาดเครื่องนอน เสื้อผาทันที
ผื่นแพสัมผัสเครื่องสําอาง
ปจจุบันเครื่องสําอางมีสวนเกี่ยวของกับชีวิตประจําวันของทุกคน
กอนอื่นมาทําความรูจักกับเครื่องสําอางกอนวามีอะไรบางที่เรามีโอกาส
สัมผัส
เครื่องสําอาง หมายถึง วัตถุที่ใช ทา ถู นวด โรย พน หยด ใส อบ
หรื อ กระทํ า ด ว ยวิ ธี อื่ น ใดต อ ส ว นหนึ่ ง ส ว นใดของร า งกายโดยมี
วัตถุประสงค ดังนี้
1. เพื่อทําความสะอาด เชน สบู, ยาสีฟน, แชมพู, ครีมทําความ
สะอาดผิว ฯลฯ

41. 35
2. เพื่อความสวยงาม เชน แปง, ลิปสติก, สียอมผม, เครื่องสําอาง
สําหรับตา ฯลฯ
3. เพื่อใหเกิดความหอมสดชื่น เชน น้ําหอม, ยาระงับกลิ่น ฯลฯ
4. เพื่อปองกันอันตรายของผิวหนัง เชน ยากันแดด, ครีมบํารุงผิว
ใหชุมชื้น ฯลฯ
โดยปกติกระทรวงสาธารณสุขกําหนดใหเครื่องสําอางตองมีฉลาก
ระบุประเภทผูผลิต วิธีใชและปริมาณสุทธิขั้นต่ําของสารที่สําคัญแตไมได
บอกทั้ ง หมด ดั ง นั้ น ผู ที่ ใ ช เ ครื่ อ งสํ า อางจึ ง อาจจะต อ งเสี่ ย งจากการที่
เครื่องสําอางมีความเขมขนของสารมากเกินกวาที่กําหนดไว เสี่ยงจากการ
ใชเครื่องสําอางผิดวิธี
ผิดวัตถุประสงค โดยอาจไมรู หรือละเลย
คําแนะนําในฉลาก เชน เครื่องสําอางที่สงมาขายจากตางประเทศ มักไมมี
คําอธิบายเปนภาษาไทย บางอยางทาแลวตองลางออก แตไมไดลางก็อาจ
ทําใหเกิดการระคายตอผิวหนังได หรือความเปนดางของเครื่องสําอาง
กรณีมีความเปนดางมากทําใหเกิดการระคายไดงายรวมทั้งตําแหนงที่ใช
เชน รอบ-ดวงตา ก็มีความเสี่ยง ฉะนั้นจึงควรระมัดระวังการใชให
มากกวาที่อื่น
ผลขางเคียงจากการใชเครื่องสําอาง
ผื่นแพสัมผัส
ผื่นระคายสัมผัส

42. 36
ผื่นแพสารและแสง
ผื่นลมพิษสัมผัส
ผลจากการดูดซึมของสารหรือการสะสมของสารอาจทําใหเกิด
พิษในระยะยาวผื่นลมพิษสัมผัสพบคอนขางนอย ในที่นี้จะกลาวถึงเฉพาะ
ผื่น แพ สั ม ผั ส และผื่น ระคายสั ม ผั ส ซึ่ ง เป น สิ่ งที่ พ บบ อ ยกว า ป ญ หาจาก
เครื่องสําอางจริงๆ แลวสวนมากเปนการระคายเคืองมากกวาการแพ แต
การที่แพทยผิวหนังจะใหการวินิจฉัยวาเปนการแพ ระคายเคืองหรือไมนั้น
ตองอาศัยการซักประวัติ ตรวจรางกายและการทดสอบภูมิแพโดยการปด
สารทดสอบบนผิวหนัง (Patch test) เพื่อคนหาสาเหตุที่แทจริงของการแพ
สารนั้นๆ
เครื่องสําอางที่ทําใหเกิดผื่นสัมผัส
จําแนกประเภทตามการใชประโยชน ดังนี้
1. เครื่องสําอางสําหรับผม ซึ่งมีหลายประเภท ดังนี้
แชมพูสระผม ประกอบดวยน้ําสารลดแรงตึงผิว สารทํา
ใหเกิดฟอง สารกันเสีย สี น้ําหอม อื่นๆ เชน โปรตีน สารขจัดรังแค
ฯลฯ แชมพูสระผมพบวาแพนอยมาก เพราะระยะเวลาที่สัมผัสกับผิวหนัง
นอย สวนมากมักเกิดการระคายจากการใชแชมพูมากเกินไปบอยเกินไป
เชน สระทุกวันแตละครั้งใชแชมพูลาง 2-3 ครั้ง จะทําใหผิวหนังแหงลอก

43. 37
เปนขุย คัน เหมือนเปนรังแค ตอไปอาจทําใหผมรวงเปราะงายบางรายอาจ
เกิดอาการผื่นคันขึ้นที่หนาแทนได
สียอมผม ตัวที่ทําใหเกิดการแพมากที่สุด คือ สียอมผม
ถาวร สารที่ทําใหเกิดสีดํา คือ พาราฟนิลีนไดอะมีนและอนุพันธของมัน
กอนใชจะผสมในน้ํายาไฮโดรเจนเปอรออกไซด เพื่อทําใหเกิดปฏิกิริยาให
สารที่ ทํา ให เกิด สีดํา ผู ที่แพอาจจะมีผื่น ผิวหนัง อั ก เสบตามมาที่ ต นคอ,
หลังหู, ใบหูไดดวย
น้ํายาดัดผม มักเกิดการระคายจากความเปนดางของน้ํายา
ที่ทําใหผมหยิกที่สําคัญ คือ ไธโอไกลโคเลต
น้ํายายืดผม มีสารที่ใชอยูโดยทั่วไปมี 3 ชนิด คือ
2% โซเดียมไฮดรอกไซด 8–9% โซเดียมไบซัลไฟตและแอมโมเนียมไธโอไกลโคเลต สวนใหญพบวาเปนผื่นระคายสัมผัสในชางทําผมมากกวา
คนที่ถูกยืดผม โดยจะมีจมูกเล็บอักเสบและเล็บเสียรูป
น้ํามันใสผม นวดผม ตกแตงผมและสเปรย พบผื่นสัมผัส
นอยแตมีรายงานการแพ เชน จากสี, น้ําหอม, สารขจัดรังแค, น้ํามันละหุง
ฯลฯ
น้ํายาฟอกสีผม สารที่พบทําใหเกิดการแพที่สําคัญ คือ
แอมโมเนียเปอรซัลเฟต ซึ่งมีปฏิกิริยารุนแรงมีโอกาสทําใหเกิดลมพิษจาก
การสัมผัส มีอาการคัดจมูก แนนหนาอกและช็อกหมดสติได

44. 38
2. เครื่องสําอางสําหรับหนา มีหลายประเภท ดังนี้
ผลิตภัณฑทําความสะอาดหนา เชน ครีม, โฟม, สบูอาจ
เกิดผื่นแพสัมผัสและเปนสิวจากสารที่ทําใหเปนฟอง สารกันเสีย น้ําหอม
สารลดแรงตึงผิว แตพบนอยเพราะตองลางออก
ผลิตภัณฑใหความชุมชื้น ทาแลวผิวหนังไมแหง สารกอ
ภูมิแพสวนมากจะพบ ลาโนลิน พาราเบน น้ําหอมทําใหเกิด ผื่นแดงคัน
นอกจากนี้อาจพบสีผิวเขมขึ้นจากการสัมผัสน้ําหอม
แปง แปงรองพื้น แปงฝุนพบการแพนอยมาก แต แปงแข็ง
อาจเกิดผื่นสัมผัสจากการแพสีและน้ําหอมที่ใสในแปง
ครีมกันแดด ปจจุบันนอกจากมีครีมกันแดดโดยเฉพาะ
แล ว ยั ง มี ก ารผสมสารกั น แดดลงในเครื่ อ งสํ า อางอย า งอื่ น เช น แป ง ,
ลิปสติก, ครีมใหความชุมชื้น การแพอาจจะเกิดจากแพสารกันแดดเอง
หรือเกิดจากแพสารรวมกับแสง ที่พบบอย คือ สารกลุมพาราอมิโนเบนโซอิคเอซิด (PABA) นอกจากนี้ยังอาจแพครีม น้ําหอม สารกันเสียหรือสีที่
ผสมอยูได
เครื่องสําอางสําหรับตกแตงตา ประกอบดวยครีมใหความ
ชุมชื้นรอบดวงตา (eye cream) สีตกแตงขอบตา (eye liner) สีตกแตง
เปลือกตา (eye shadow) ครีมปดขนตา (mascara) และดินสอเขียนคิ้ว

45. 39
ผื่นแพสัมผัสสวนมากจะพบเกิดจากการแพสีทาเปลือกตาและนิกเกิลในที่
ดัดขนตา สารที่ทําใหเกิดผื่นระคายสัมผัสไดบอยคือ สีที่ใชนั่นเอง
ลิปสติก ประกอบดวยไขมัน เชน ขี้ผึ้ง, ลาโนลิน, สีและ
น้ํ า หอม โดยพบว า ริ ม ฝ ป ากมี ผื่ น เม็ ด เล็ ก ๆ คั น อาจแตกเป น แผลเป น
ทั้งริมฝปากบนและลาง บางครั้งแพสารกันแดด สีและน้ําหอมที่เติมลงไป
ยาสีฟน น้ํายาลางปาก ผื่นที่เกิดจากยาสีฟน มักเปนรอบๆ
ปาก สารที่ทําใหแพไดแก ฟอรมาลดีไฮด, สารฆาเชื้อ, ยาปฏิชีวนะ, สาร
แตงกลิ่นและสี, แอลกอฮอล, ฟลูออไรดและน้ําหอม, ฟลูออไรด เปนสาร
ที่กอใหเกิดการแพนอย แตอาจทําใหเกิดสิวรอบๆ ปาก เปนตุมหนองได
น้ํายาทาหลังโกนหนวด สวนประกอบสําคัญ คือ น้ําหอม
แอลกอฮอล สี พบการแพหรือระคายนอย
3. เครื่องสําอางสําหรับระงับเหงื่อและดับกลิ่น
สารที่ระงับ การหลั่งของเหงื่ อที่รั ก แร ที่นิ ย มใชมาก คื อ
อลูมิเนียมคลอไรดเฮกซาไฮเดรดและเกลืออลูมิเนียมอื่นๆ นอกจากนี้ ยังมี
สารฆาเชื้อ น้ําหอม พาราเบนและสารปรุงแตงอื่นๆ การระคายเกิดไดจาก
การที่มี ความเปนดางสูงและจากการแพผื่นมักเปนที่ซอกบนสุดของรักแร
4. เครื่องสําอางสําหรับเล็บ
เครื่องสําอางสําหรับเล็บ ไดแก น้ํายาเช็ดสีเล็บ ซึ่งเปน
อะซิโตน ยาทาเล็บ