ff

1. Эд эс үржих эмгэг
хавдар

2. Агуулга
• Эд эсийн эмгэг/төлжилт/ ургалт.
• Хавдар гэж юу вэ?
• Хавдарын төрөл
• Хавдарын эмгэг жам
• Хавдараас сэргийлэх сувилахуйн үйл ажиллагаа.

3. Эд эсийн эмгэг/төлжилт/ ургалт.
• Хүний бие буй эсүүд өдөр дутам хэдэн зуугаараа
шинээр үүсэж, мөн тэр хэмжээгээр эсүүд үхэж эрхтэн
эд байнга нөхөн төлжиж, шинэчлэгдэн сэлбэгдэж
байдаг.
• Энэ хэвийн үйл ажиллагаа өөрчлөгдөн хямарч өвчин
болно.
• Эсийн энэ үйл ажиллагааг бие мах бодь зохицуулан
удирдаж тохируулж байдаг. Энд дотоод шүүрлийн
/эндокрин/ тохируулга, зэргэлдээх хөрш эс,
эдүүдүүдийн /паракрин/
• тохируулга, эс эдийн өөрийн /аутокрин/ тохируулга
гэсэн бүлэг ойлголтууд байдаг.

4. Эд эсийн нөхөн төлжих, үржих үйл явцыг дотор нь
• эс эдийн үржил саатах /гипобиотик/, зогсох, эд эрхтэн
хэмжээгээрээ багасах, хатингаршил болох,
• эд эс хэмжээгээрээ томрох /Гипербиотик/ гэж хоер ялгаж
үздэг.

5. • Эмгэг томролт хэмээх асуудалд хүний өсөлт
хөгжилттэй ихээхэн холбоотой юм.
• Хүн судлаачид их өндөр том /аврага/ хүнийг Гигант
гэнэ.
• Харин намхан хүнийг нь карлик гэнэ.
• Энэ хоёрын тохиолдол 110 байдаг гэсэн.
• Хүний өсөлт янз бүр байна.
• Эхээс гарахдаа том 10 гаран кг гарч өсөлт нь
эрчимтэй явагдан том байх, эсвэл ердийн жинтэй
хүүхдийн адил төрж улмаар өсөлтийн үедээ том,
жижиг болох гм юм.

6. • Сүүлийн 100 жилд 2м-аас давсан өндартэй 100 гаран
хүн бүртгэгдсэнээс 20 гаран нь 2,40см-аас дээш
өндөртэй байжээ.
• Дэлхийд дээхэн үеийн хамгийн өндөр хүнд Оросын
Махнов /1880-1903 он/, гэдэг хүнийг нэрлэж байсан.
Түүний өндөр 2,80-2,90 см, жин нь 182 кг, алганы урт нь
32 см, тавхайн урт нь 52 см байсан гэдэг.
• Мөн Туркийн Каяанус 2083 см, Английн Мидделсон
2,62 см, харин эмэгтэйчүүдээс
• Германы Мариян Веде өндөр нь 2,65 см, жин нь 350 кг,
• Монголын Гонгор өндөр нь 2,36 см. Их Монгол
Шаравжамц өндер нь 2,30 см байсан мэдээ байдаг.
• Өнөөгийн хамгийн өндөр хүний нэг болох Хятад хүний
өндөр 2,36 см байгаа тухай мэдээлж байна. Түүний
эхнэр 1,30 см орчим өндөртэй гэсэн.
• Харин хамгийн намхан хүмүүст 40,8 см өндөртэй 37
настай нэгэн хүний тухай бичигдэн үлдсэн байна.

7. Хавдарын тухай.
• Хавдар нь эд эсийн эмгэг ургалт, эмгэг үржилтийн нэг
хэлбэр юм.
• Хавдарыг дотор нь хортой хоргүй хэмээн хоёр хуваан
авч үздэг.
• Хортой хавдар нь амь насанд ихээхэн аюул хор
дагуулдаг бол хоргүй хавдар нь арай аюул бага юм.
• Хоргүй хавдар тархи, нугас зэрэгт тохиолдвол
хортойгоос ялгалгүй аюул учруулж болно.
• Хоргүй хавдарыг нэрлэхдээ түүний латин, грек нэрийн
үндэс дээр /ОМА/ залгаж миома, фиброма, аденома,
остеома гэх мэтээр нэрлэнэ.

8. • Хорт хавдар нь дэлхийн олон оронд улам ихээр
тохиолдох болж хүн амын өвчнөөр нас баралтын
шалтгааны дотор
• 2-р байрт орох болсон нь олон улс орны эрүүл мэндийн
нэн тулгамдсап асуудал болсоор байна.
• Судлаачдын судалж тогтоосноор жилд 10 сая хун хорт
хавдараар өвчилж түүний 6 сая нь нас барж байна
гэжээ.
• Монголд жилд 3000 орчим хүн хавдараар өвчилж
тэдгээрийн 2500-2600 нь нас барж байгаа мэдээлэл
байдаг.
• Манай оронд тохиолдож буй хорт хавдарын эхний 5
байрт орох хавдар бүх 1-р байрт элэгний, 2-р байрт
ходоодны, 3-р байрт уушигны, 4-р байрт улаан хоолойн,
5-р байрт эмэгтэйчүүдийн байрлалтай ML тохиолдолын
80-85%-ыг эзэлдэг.

9. Хорт хавдар
биеэ даасан шинжтэй, эс эдийн ямарч ч хяналт
тохирууллагагүй эмгэг ургалт эмгэг үржилт юм.
Хорт хавдар үүсэх шалтгаан нь бүрэн төгс судлагдаж
тогтоогдоогүй хэвээр байгаа бөгөөд ямар боловч хавдар
үүсгэгч карцероген гэж олон зүйлийг олж тогтоосон
байна.
Хорт хавдарыг Саncer товчоор Сr гэж латинаар нэрлэн
бичиж тэмдэглэнэ.

10. Хавдарын эмгэг жам
гурван үе шаттай байна .
Инициаци
Промаци
Прогресси

11. 1. Хавдар үүсгэгч хүчин зүйлсийн нөлөөгөөр эсийн
анхдагч гэмтэл болж улмаар эрүүл эс хавдарын эс
болох үе. Инициаци
Энэ үед эсийн дотоод тохируулга алдагдаж түүний
генийн өөрчлөлт хувиралт болж /мутаци болж/, түүний
өсөлт өөрчлөгдөн хэт олшролт ондоошил болно.
2. Хавдарын эсийн идэвхижилийн үе /промаци/ Энэ үед
эсийн дотоод зохицуулга бүтэц алдагдан эс өөрчлөгдөн
өөр эс /атипичный/болж үржиж олшрох нь эрчимжинэ,
3. Хавдрын эсийн үсрэнгүй үржлийн /прогрессия/ үе :
Энэ үед хавдар урган том болохын дээр түүний эс эд
улам ондоошин хувирч өөрчлөгдөнө.

12. • Хавдар үүсэх явдалд хавдрын урьдах
өвчинүүд удаан эдгэрэх шарх, шархлаа,
хоргүй хавдар гм.
• Ж нь: Ходоодны болон умайн хүзүүний
шархлаа
• полипууд,
• мастопати,
• элэгний цирроз,

13. Хавдарын ялгаатай тал
• Хортой хоргуй хавдарууд нь бие биенээсээ ялгагдах онцлог
шинжүүдтэй байдаг.
• Хоргүй хавдар нь гадуураа бүрхүул хальстай, үсэрхийлэн
ургадаггүй, зэргэлдээх эрхтэн рүүгээ нэвчин ургадаггүй явц
удаан амь насанд аюул бага мэс заслын дараа дахилт
өгдөггүй хорт хавдар болон өөрчлөгддөг бол хортой хавдар
нь бүрхүүл хальсгүй тодорхой хил хязгааргүй орчныхоо эс
эдрүү нэвчин /инфильтратив/шигдэж ургадаг цус
тунгалагаар дамжин үсэрхийлэн метастаз тархдаг хүчтэй
хордлого болон тураал бий болдог байна.
• Хорт хавдарын өвчлөл улам олон болж улмаар залуужих
хандлагатай болсон нь эмнэлгийн мэргэжилтэн нарын
сэтгэл санааг улам зовоосоор байна.
• Хорт хавдаруудын илрэлийн анхны шинжүүд нь ядрах,
тодорхой шалтгаангүйгээр эцэж турах, урьд бараг дадал
болсон өвчний шинж гарах,

14. Хавдараас сэргийлэх сувилахуйн
үйл ажиллагаа.
• Юуны урьд нарийн мэргэжлийн эмчийн урьдчилан
сэргийлэх үзлэгт тогтмол хугацаанд хамрагдаж,
гэрэл, ЭХО, дурангийн шинжилгээ хийлгэж байх.
• Хавдарын урьдал өвчнүүдийг /Ходоодны болон умайн
хүзүүний шархлаа, элэгний архаг үрэвсэл, хоргүй
хавдарууд, кольпит гм/ эмчлүүлж эрүүлжих.
• Манжин луувангийн шүүсийг өдөрт 1-2 аяга ууж байх,
витаминуудыг зохистойгоор сайн хэрэглэж байх.

15. Хавдараас сэргийлэх сувилахуйн
үйл ажиллагаа.
• Архи тамхины хэрэглээг багасгах буюу үгүй
болгох хэрэгтэй.
• Учир нь элэгний хорт хавдрын олонхи нь
архидалтаас, уушигны хорт хавдарын 70%
тамхи татсанаас хамаарч байгаа нь бүрэн
тогтоогдсон байдаг.

16. Хавдараас сэргийлэх сувилахуйн
үйл ажиллагаа.
• Нойр нь бие мах бодийн чухал хэрэгцээ. Иймээс сайн
амарч унтдаг байх ёстой.
• Зөв хооллох, хоолоо зохицуулан хэрэглэх нь
хавдараас сэргийлэх нэг арга юм.
• ‘Эмэгтэйчүүд, охидыг жилд 1-2 удаа заавал
мэргэжлийн эмчийн үзлэгт хамруулж байх
• Өөрөө өөртөө хяналт тавьж анхаарч байх хэрэгтэй.
Тухайлбал: хөхөө өдөр тутам үзэж, хөхөө үрэвсэх,
гэмтэхээс хамгаалж байх нь хөхний хорт хавдараас
сэргийлэх нэг арга юм.