Cette brochure est le fruit d’un travail collectif, mené par des groupes ‘publics’ et ‘professionnels’ sous la coordination de Prométhée, Réseau des Hépatites en Isère.
5. Хорт хавдар сэх йл явц:үү ү
1. д х еӨ өө ү :
- Хорт хавдрыг д гч х чин з йл нь генийг гэмтээж , ердийн бус эсийгө өө ү ү
бий болгодог.
2. Хорт хавдарын урьтал еү :
- Хорт хавдарын урьтал еийн х чин з йл ргэлжлэн н л лсн р хортү ү ү ү ө өө өө
хавдрын мн х еийн эс болдог байна.ө ө ү
- Бие махбодын хорт хавдрын эсрэг х чин з йлс хорт хавдрын мн хү ү ө ө
еийн эсийн рчл лтийг зогсоох буюу сааруулдаг байна.ү өө ө
- Иймд бие махбодод хорт хавдрын эсрэг х чин з йлсийн н л хортү ү ө өө
хавдрын мн х еийн эсийн с лтийн йл явц харилцан явагдана.ө ө ү ө ө ү
3. Хорт хавдар сэх х гжлийн еүү ө ү :
- Хорт хавдрын урьтал еийн х чин з йлс ргэлжлэн н л лсн рү ү ү ү ө өө өө
жинхэнэ хорт хавдрын эс сэн х гжих йл явц явагдана.үү ө ү
- Эсрэг х чин з йлс хорт хавдрын эсийн х гжлийг зогсоохоор тэмцдэг.ү ү ө
Шийдвэрлэх е нь 2 болон 3-р е шатууд юмү ү .
.х. Хорт хавдрын урьтал е болон хорт хавдрын эс сэн х гжихӨ ү үү ө
еийн йл явцыг зогсоох явдал.ү ү
5
6. Хорт хавдрын д х х чинө өө ү
з йлс гэж юу вэ?ү
Т р лхийнө ө буюу удамшлын генууд:
- Х хний хорт хавдрын генө : /BRCA-1 BRCA-2/, Б рнийөө
хорт хавдрын ген: /VHL-ген/
Удамшлын бус буюу амьдралын явцад сч бийүү
болсон (acquired) ген:
- Хоол х нс болон бие махбодид хортой н л л хү ө өө ө
зуршлууд,
- Х рээлэн буй орчин, сэтгэл з йн тогтворг йү ү ү
байдал /стресс/
6
7. Хорт хавдрын урьтал еийнү
х чин з йлс гэж юу вэү ү ?
Судалгаанаас зэхэд хорт хавдрын урьтал еийнү ү
х чин з йлс гэдэгтү ү :
амьтны уураг болон амьтны х тосөө
( нд: махҮү , загас, нд гө ө , сүү)
С р г сэтгэл х дл л /стресс/ө ө ө ө
Хэт таргалалт
Х д лг ний хомсдолө ө өө
J Natl Cancer Inst 1987;78:365–9.
Lancet Oncol, 2002. 3(9): p. 565-74
Diet, Nutrition, and the Prevention of Chronic Disease: 2002, WHO
Int J Cancer, 2001. 91: p. 421-430
Cancer Epidemiol Biomarkers Prev, 2006. 15(12): p. 2398-407
7
8. Хорт хавдрын эсрэг
х чин з йлс гэж юу вэ?ү ү
1. Ургамлын уураг
(тариа, шош, х нсний ногооү , самар, рү …..)
2. Х нснийү ширхэглэг б тээгдэх н буюу файберү үү :
( тариа, шош буурцаг, х нсний ногооү , жимс….)
3. Анти-оксидант буюу л исэлд лэгчү үү
- V– Вит-C ,E, бусад т рлийн витаминө
4. Зохимжтой нарны гэрэл ( амьд витамин D )
5. Биеийн идэвхтэй х д лг нө ө өө
6. Хэт таргалахг й байхү
World Cancer Research Fund / American Institute for Cancer Research.
Food, Nutrition, Physical Activity, and the Prevention of Cancer: a Global Perspective.
Washington DC: AICR, 2007
8
9. Веган хоол хорт хавдрын д хө өө
х чин з йлийн эрсдлийг бууруулнаү ү
Зайлсхийх боломжг й х чин з йлсү ү ү :
Амьтны гаралтай эмийн бэлдмэл дүү (гормон), дам тамхинд
хордох,
Радиацын хор, машины хорт утаа,
Бодисын солилцооны р д нд ссэн ч л т радикалууд буюуү ү үү ө өө
хорт бодисууд
- Махан б тээгдэх ний пестицидны н л х н амынү үү ө өө ү 55%-д
н л лд г.ө өө ө
- Жимс х нсний ногооны пестицидны н л х н амын 1ү ө өө ү 0%-д
н л лд г.ө өө ө
Х нс болон хорт хавдрын д гч х чин з йлсийн харилцанү ө өө ү ү
хамаарал:
- 2006 онд 1700 х нд хийсэн судалгаагаар цусанд диоксинү
хэмээх хорт бодис мах иддэг х м сийг бодвол х нснийү үү ү
ногоогоор хооллогсдод бага байгааг тогтоожээ.
Env Intern 2006 32:650-55
9
10. Хорт хавдрын урьтал е баү
х гжлийн еө ү :
Хорт хавдрын урьтал эс сч х гжихийн эсрэг биеүү ө
махбодод хорт хавдрын эсийн х гжлийг зогсоож,ө
сааруулах йл явц явагддагү :
Веган хоол х нс хорт хавдрын эсрэг сайн н лү ө өө
з лдэг.ү үү
10
11. Хорт хавдарын судалгаа
нэг л д гнэлтэд х рч байнаү ү :
Ургамлын гаралтай х нс хэрэглэдэг х м ст хортү ү үү
хавдар тусах магадлал махан х нс хэрэглэгчдээсү
хавьг й бага байдаг.ү
11
12. 1983 оны Хятадын судалгаа нь
2005 онд хэвлэгдсэн б г д 10ө өө
гаруй хэл дээр орчуулагджээ. Уг
судалгааны д гнэлтэнд:ү
“Х н т р лхт нд амьтны гаралтайү ө ө ө
уураг хамгийн хортой б г д...ө өө
х нс тэжээлд амьтны уураг ч хэнү ө үү
т дийг нэмэхэд л вчин тусахө ө
эрсдэл огцом сд г гэдгийг ирэхө ө
арван жилд зайлшг й олж сонсохү
болно" гэжээ
12
13. Хорт хавдрын урьтал еийн х чинү ү
з йлс нь хорт хавдрын д гчү ө өө
х чин з йлсээс ил аюултай:ү ү үү
13
Амьтны гаралтай уураг болон вчл лийн т вшний харьцуулалтө ө ү :
Шар буурцагны уургийн
агуулах хэмжээ
Махны уургийн
агуулах хэмжээ
ө
в
ч
л
ө
л
14. Хорт хавдрын урьтал еийн х чин з йлс болохү ү ү
амьтны уураг нь хорт хавдрын эсийн х гжилд голө
рэг г йцэтгэдэгүү ү .
амьтны уураг хэрэглэхээ
зогсооход хорт хавдрын урьтал еийн х чин з йлс байхг й болдог байнаү ү ү ү !
14
Ургамлын уураг ба өвчний голомтын үзүүлэлтийн харьцаа
Өвчнийголомтынөсөлт
20% уураг
Ургамлын уургийн хэмжээ (mcg/кг бүрт ноогдох
жин/хугацаа)
5% уураг
15. Ургамлын гаралтай уургийг хичнээн ч их хэмжээгээр
хэрэглэхэд энэ нь хорт хавдрын урьтал
еийн х чин з йлс болдогг й.ү ү ү ү
15
20% сүү, бяслагны уураг
20% тарианы уураг
5% с ний уурагүү
Уургийн төрөл зүйл ба өвчний харьцаа
20%-ийн сүүний уураг
20%
-ийн
урга
млы
н
уура
г
5 %-
ийн
сүүн
ий
уура
г
Өвчниөсөлтийнүзүүлэлт
Уургийн төрөл
16. Хорт хавдрын с лийн е шатанд хортүү ү
хавдрын урьтал х чин з йлсийг бууруулахү ү
цаг хугацаа байх уу
Дэлхийн элэг судлалын нэр х ндтэй сэтг лд гарсанү үү 1997 оны тайланд,
Элэгний В т рлийн вчн р вчилс н хулгануудыг 6%, 14% ба 22%-ийн амьтныө ө өө ө ө
гаралтай уургаар тэжээжээ.
– 8 сарын дараа: 22% уурагтай х нсээр тэжээсэн б лгийн вчл лү ү ө ө 6%-уурагтай
х нсээр тэжээсэн б лгээсээ 4 дахин ихэссэн байнаү ү (64% v.s. 16%)
– 6% амьтны уурагаар тэжээсэн б лгийг 22%-ийн амьтны уургаар тэжээж эхлэхэдү
хорт хавдрын тохиолдол 1.73 дахин нэмэгджээ.
– харин анхны 22% амьтны уурагаар тэжээсэн б лгийгү 6%-ийн амьтны уурагаар
тэжээхэд хорт хавдрын тохиолдол 99%-иар буурчээ.
– 22% амьтны уурагаар тэжээсэн б лгийг элэгний вчл лийн с лийн е шатны 7ү ө ө үү ү
сарын хугацаанд 6% амьтны уургаар тэжээж эхлэхэд хорт хавдрын тохиолдол 75%-
иар буурчээ. нээс зэхэд:Үү ү
Hepatology 1997;26:1351– 4.
Веган хоол х нсэнд шилжихэд хэзээ чү
оройтдогг йү
16
17. Амьтны гаралтай илчлэгт хоол х нс хэр ихү
хэрэглэнэ, т дий чинээ х хний хорт хавдарө ө
тусах магадлал их
17
18. Мах ихээр хэрэглэх нь х хний хортө
хавдраар вчл х магадлалыг ихэсгэнэө ө
2008 онд Данийн эрдэмтэд 24697 эмэгтэйд 7 жилийн
турш хийсэн судалгааны тайланг гаргажээ. ндҮү
х хний хорт хавдар махны хэрэглээ хоёрын хамаарлыгө
судалсан байна:
Махны хэрэглээн дотроо малын мах ний дотор утсанүү
хиам х хний хорт хавдар сэхэд гарцааг йө үү ү
н л лд гө өө ө :
Малын мах: 1.15 дахин, утсан хиам: 1.23 дахин
махыг д рт 25гр-аар ихэсгэхэдө ө
Х хний хорт хавдраар вд х магадлалө ө ө : 1.08 дахин
– 1.08 x 1.08 x 1.08 x 1.08 .....
European Journal of Cancer Prevention 2008, 17:39–47
18
24. С болон малын мах ихээр хэрэглэх тусамүү
булчирхайн тунгалаг эсийн хорт хавдраар вчл хө ө
эрсдэл их байна..
24
25. Амьтны гаралтай кальци хэр их хэрэглэнэ, т дий чинээө
т р булчирхайн хорт хавдраар вчл х магадлал ихү үү ө ө
25
26. Мах хэр их хэрэглэнэ т дий чинээ гэдэснийө
хорт хавдар тусах магадлал их
26
27. Амьтны гаралтай уургийн хэрэглээний т вшин нь хортү
хавдрын “ дийг нээх” ба “ дийг хаах” т лх р болдог.үү үү ү үү
27
амьтны уураг ба өвчлөлийн түвшин
28. Веган хоол х нс генийн хувирлыгү
рчл х чадвартайөө ө
Америкийн ШУ-ы сэтг лийнүү
2008 оны 4 сарын тайлангаар:
Т р булчирхай хорт хавдартайү үү
30 вчт нд 3 сарын хугацаанд цэвэр ургамлынө ө
гаралтай хоол х нс+биеийн дасгал+сэтгэл з йнү ү
эмчилгээ хийжээ. ний дарааҮү
Хорт хавдрын эсийг шинжлэхэд:
48 хорт хавдрын эсрэг йлчлэх эс шинээр нээгдэж,ү
453 хорт хавдрыг д гч эс д устгагджээ.ө өө үү
28
29. Цэвэр ургамлын гаралтай хоол х нсү
хорт хавдраас урьдчилан
сэргийлэх шилдэг арга
Веган хоол х нс хорт хавдрын д гч х чинү ө өө ү
з йлсийг бууруулна.ү
Хэзээ хэрэгж лж байгаагаас л хамааран веганүү ү
хоол х нс хорт хавдрын е шатан дахь хэвийн бусү ү
эсийн х гжлийг удаашруулах эсвэл зогсоохө
чадвартай
Веган хоол х нс генийн рчл лтийг хийж,ү өө ө
дархлааны системээс хорт хавдрын эсийг устгах
чадвартай
29
30. З рх судасны вчл лү ө ө
Судасны ханын
хатуурал буюу бит рэлүү
Судасны дотор хананд
холестерол бий болж
бэхлэгдсэнээс т гээрүү
урсах цусны урсгал
саарч эд , эсд х рэхү
цусан хангамж
мууддаг.
30
31. З рх судасү - Мах бага хэрэглэдэг
ндэстн д барууны орондү үү
удаан хугацаагаар суурьшиж
амьдарснаас , урьд мн ньө ө
байгааг й з рх судасныү ү
вчн р вд х нь ихэссэн аж.ө өө ө ө
Цусан дахь холестеролын
т вшинү 150mg/dL –аас бага едү
х м с з рх судасны вчн рү үү ү ө өө
вдд гг й.ө ө ү
Холестеролын т вшин 240ү
mg/dL-аас их байгаа х м сү үү
210mg/dL т вшинтэй х м сээсү ү үү
3 дахин их з рх судасныү
вчн р вдд г.ө өө ө ө
нээс зэхэд цусан дахьҮү ү
холестерол их байх тусам з рхү
судасны вчн р вд хө өө ө ө
магадлал нд р байдаг.ө ө
Factors of risk in the development of
coronary heart disease-- six year
follow-up experience; the Framingham
Study. Ann.Intern.Med. 1961;55:33-50.
31
32. Веган хоол х нс ба з рх судасны вчинү ү ө
Клевеландын Клиникийн профессор
Доктор Калдвел Б. Эсселстин бол:
- АНУ-ын топ 10 мэс засалчдын нэг
- 1989-1990 АНУ-ын Хорт хавдрын эсрэг
нийгэмлэгийн дэд тэрг нүү
- Клевеландын Клиникийн х хний хортө
хавдраас сэргийлэх т вийн захирал,ө
- 1990-91 Ер нхий мэс заслын нийгэмлэгийнө
захирал
- 1991: З рх судасны вчнийг анагаах /семинар/ү ө
сургалтын тэрг нүү
- 1994-95 АНУ-ын шилдэг эмч.
http://www.heartattackproof.com/
32
33. З рх судасны вчнийг ургамлын гаралтайү ө
х нсээр эдгээсэн гайхамшигтай баримтү
1983 онд
З рх судасны вчтэй 24 вчт н с ургамлын гаралтай хоолү ө ө ө өө
ргэлжл лэн хэрэглэж чадааг й 6 вчт н 7 жилийн дараа насү үү ү ө ө
баржээ!
лдсэнҮ 18 вчт н сө ө өө :
- 11 нь вчл лө ө өө 100% бууруулсан байна.
- 7 х ний вчл лийн цар хэмжээү ө ө 75%-иар буурчээ.
нээс 1 вчт н жилийн дараа з рхний хэм алдалтаас нас баржээ.Үү ө ө ү
Гэвч задлан шинжилгээгээр уг вчтний з рх судасны вчл лө ү ө ө
сайжирсан байсан .
лдсэн 17 вчт н одоог х ртэл /2003 оны байдлаар/ эр л ажҮ ө ө ү үү
т рж байгаагаас гадна тэдэнд ижил т рлийн вчин дахинө ө ө
сээг й байна.үү ү
Esselstyn CB Jr. 1999 August 1; 84:339-341 33
34. энэ бол венийн судас
Зураг 3– З н ховдлын венийн судасүү 10%
60 сар ургамлын гаралтай х нс хэрэглэжээ /баруун талд/ү
34
Зураг-4 баруун ховдлын
артерийн судас /зүүн талд/ 30%
60 сар ургамлын гаралтай хүнс
хэрэглэжээ /баруун талд/
Esselstyn CB Jr: Preventive
Cardiology 2001;4: 171-177
А- ургамлын
гаралтай х нсү
хэрэглэхээс
мн х еийнө ө ү
з рхний баруунү
ховдлын венийн
судас 30%
нарийсчээ.
В-60 сар буюу 5
жил ургамлын
гаралтай х нсү
хэрэглэсний
дараа венийн
судасны
нарийсалт
/б гл р лт/ө ө ө
багассан
35. Бусад судалгаа ч м н адил з рх судасныө ү
гаралтай вчнийг ургамлын гаралтай хоол х нсээрө ү
эдгээж болохыг баталж байна.
1996 онд Британийн эр л мэндийн сэтг лдүү үү 11,000
х ндү 17 жилийн турш хоол х нснийх нь талаар судалгааү
хийсэн тайланг гаргажээ:
- Ургамлын х нс хэрэглэгчид з рхний вчл л р насү ү ө ө өө
барах тохиолдол мах идэгсдээс бага байдаг байна.
1999 оны Америкийн х нс тэжээлийн сэтг лдү үү 76172
х нд хийсэн судалгааг тавьжээү :
- Цэвэр ургамлын гаралтай х нс з рхний вчл лийнү ү ө ө
нас баралтыг 24%-иар бууруулж чаджээ.
35
BMJ 1996;313:775-779 (28 September)
Am J Clin Nutr 1999;70(suppl):516S–24S.
36. З рхний вчн с урьдчиланү ө өө
сэргийлж болно!
Гол шалтгаан нь “Холестерол”
Холестеролыг бууруулах хамгийн шилдэг арга бол
ургамлын гаралтай хоол х нсү !
36
37. Бодисын солилцооны хямрал
1. Хэвлийн таргалалт: (бэлх сүү : эр 90cm/35.5≧
inch 、 эм 80cm/31.5 in.≧
2. Цусны даралтын с лт:ө ө ( SBP )≧ 130mmHg/ (агшилтын буюу
дээд даралт), ( DBP )≧ 85mmHg (сулралтын буюу доод даралт)
3. Цусан дахь сахрын хэмжээ :( FG )≧ 100m g/dl
4. Липо уургийн хэт нягтрал ( HDL-C ): эр< 40 mg/dl 、 эм<
50m
g/dl
5. Триглицерид ( TG )≧ 150mg/dl
According to 2007 Jan diagnosis principle by Health Dep. Of Taiwan: anay three of the
above will diagnosized as metaolism syndrome.
37
38. Ямар хамаарал байна вэ?
10 нас баралтын 5 нь бодисын солилцооны
хямралтай холбоотой: тархи судасны вчинө ,
з рхний вчинү ө , сахрын вчинө , б рний вчинөө ө ,
цусны даралт ихсэх.
Америкийн эр л мэндийн ндэсний товчооныүү ү
судалгаагаар х н амын 15ү % бодисын солилцооны
алдагдалтай болжээ. ( нд: хэт таргалалт,Үү
х д лг ний хомсдол, буруу хооллолт болон хортө ө өө
зуршлууд)
38
39. Хэвлий орчмоороо таргалах ба ургамлын
гаралтай хоолны хамаарал
Махан хоолтнууд цагаан хоолтнуудыг бодвол
таргалах магадлал ес дахин их байдаг байна.
1996 оны сэтг лдүү 21000 х нд 17 жилийн туршү
судалгаа хийжээ:
– Биеийн жингийн индекс: мах иддэг х м сү үү
> загас иддэг > нд г ба сө ө үү > веган х нстэнү
Амьтны гаралтай х нс болох х тосыгү өө
шингээхэд ил их эрчим х ч шаардагддагүү ү
BMJ 1996;313:816-817 (28 September)
39
40. Цусны даралт ихсэх вчин баө
ургамлын гаралтай хоолны дэглэм
Европт хамгийн рг н х рээтэй хоол х нсний судалгаа 2002 ондө ө ү ү
хийгджээ.
Судалгаагаар:
11 004 Британийн иргэдийг хэрэглэдэг хоол х нсний т рл р ньү ө өө
ангилсан б г д цусны даралт ба хоолны т рлийн хамаарлаар ньө өө ө
судалжээ:
High blood pressure prevailing rate: meat & fish takers > fish takers
> egg & milk takers > pure vegans
Public Health Nutrition: 2002,5(5), 645–654
40
50. Ургамлын гаралтай хоол х нс хэрэглэснээрү
ясны сийрэгжилтээс сэргийлэх нь
Америкийн Клиникийн хоол х нс тэжээлийн сэтг лдү үү :
- Махан болон ургамлын гаралтай х нс хэрэглэдэг 30 гаруй х нийү ү
дунд харьцуулсан судалгаа хийжээ.
- ургамлын хоол х нс хэрэглэдэг х м сийн ясны нягтрал хамгийнү ү үү
сайн байсан б г д нас ахих тутам мах хэрэглэдэг х м сээс эрсө өө ү үү
ялгарч байжээ.
Шалтгаан: Ургамлаар хооллогсдын цус нь ш лт ихтэйү . М нө
изофлавойд ихээр х ртдэг ажээ.ү
Am. J. Clinical Nutrition, Jun 1972; 25: 555 - 558.
50
51. Харшлын гаралтай вчл лө ө
Астма /Харшлын гаралтай уушигны цагаан
м г рс н хоолойн багтраа вчин/ө өө ө ө
Ринит /харшлын гаралтай хамрын салст
б рхэвчийн рэвсэл/ү ү
Атопын экзем /арьсны ш дэст рэвсэл/үү ү
Ургамлын гаралтай х нс хамгийн з в шийдэлү ө
51
52. Шинэ эриний эр лүү
сонголт
Цэвэр ургамлын гаралтай хоол х нсү
Шинэ эриний сонголт
52
53. Х хэд багачуул ургамлын гаралтайүү
х нс хэрэглэхэд яах вэ?ү
-Ургамлын гаралтай хоол х нс хэрэглэдэг х хд д маш багаү үү үү
хэмжээний холестерол ба ханасан тос авдаг б г д жимс,ө өө
х нсний ногооноос ихээхэн х нсний файбер /ширхэглэгү ү
б тээгдэх н/ х ртдэг.ү үү ү
- Ургамлын гаралтай хоол х нс хэрэглэдэг х хэд ердийнү үү
х хэдтэй яг ижил т вшинд сч бойжино.үү ү ө
- Ургамлын гаралтай хоол х нс хэрэглэдэг охидууд томү
болсныхоо дараа х хний хорт хавдраар вчл хг й б г д хэтө ө ө ү ө өө
таргалалт сдэгг й.үү ү
- ОУ-ын IQ-ын нийгэмлэг: Ургамлын гаралтай хоол х нсү
хэрэглэдэг х хдийнүү IQ ердийн х хдээс 5-аар их.үү
- Ургамлын гаралтай хоол х нс хэрэглэдэг тамирчид ил ихү үү
тэсвэр тэвчээртэй.
Position of the American Dietetic Association and Dietitians of Canada: Vegetarian diets
2003 J Am Diet Assoc. 2003;103:748-765 53
54. Жирэмсэн х х л эхч д энэ х нсийгө үү үү ү
хэрэглэж болох уу?
100% ургамлын гаралтай хоол х нс х х л болон жирэмсэн эхч д , б хү ө үү үү ү
насны х м ст тохиромжтой.ү үү
Ургамал хоолтой х х л эхийн х хэд ердийн х хэдтэй ижил жинтэйө үү үү үү
байдаг.
Ургамал хоолтой эхийн с жирийн эхийн с тэй ижил тэжээллэг.үү үү
Жирэмсэн ба х х л эхч дийн анхаарах з йлсө үү үү ү :
-- B12 витаминыг хангалттай хэрэглэх,
-- Хангалттай нарны гэрлийг х ртэж,ү D витаминыг бий болгох
-- цус багадалтаас сэргийлэн т мрийг хангалттай хэрэглэхө
-- фолийн х чилтэй х нс хангалттай хэрэглэхү ү
Ургамлын гаралтай хоол х нс эр л эхийнү үү
шаардлагыг б рэн хангана.ү
Position of the American Dietetic Association and Dietitians of Canada: Vegetarian diets
2003 J Am Diet Assoc. 2003;103:748-765
54