Godavari puskara dharshini Mana Manthani

1
eTq eT+<∏äì >√<ëe] |ü⁄wüÿs¡<ä]Ùì

2

3

4

5

6

7
1. »eTT ` »qeTT eTqeT+<∏äì............................. 03`09
2. |ü⁄wüÿsê˝À <ëq <Ûäsêà jÓTTø£ÿ |òü*‘êT................ 10`13
3. Á|ü|ü+#·+˝Àì q<äTT yê{Ï |ü⁄wüÿsêT..................... 14`23
4. >√<ëeØ |ü⁄wüÿs¡ eTVæ≤eTT ` ø±fi‚X¯«s¡πøåÁ‘·+............. 24`26
5. ‘Ó+>±D˝À |ü⁄wüÿs¡ø±+ ................................... 27`31
6. düT+~fi¯fl jÓ÷>∑q]‡+Vü≤kÕ«$T ~e´#·]Á‘· ................. 32`33
7. |ü⁄wüÿsê˝À eTVæ≤fi¯ $~Û, $<ÛëHêT .................... 34`37
8. eTqÁbÕ+‘ê˝À |ü⁄wüÿsêT ................................. 38`38
9. |ü⁄wüÿs¡ eTVü‰‘·´+ .............................................. 39`40
10. |ü⁄wüÿsê˝À eTq }] |ü⁄s√Væ≤‘·TT ....................... 41`42
11. s√E yê] <ëHê $•wü˜‘·.................................. 42`43
12. |ü⁄wüÿs¡ kÕïq+ ................................................. 44`50
13. eTVü‰ dü+ø£Œ+ ............................................... 51`54
14. ‘·s¡ŒD≤T...................................................... 55`56
15. n<Ûëc˛º‘·Ôs¡ X¯‘·Hêe÷e[' ................................... 57`60
16. >ö‘·MT nc˛º‘·Ôs¡ X¯‘·Hêe÷e[ '............................ 60`65
17. |ü⁄wüÿs¡ Væ≤s¡D´ ÁXÊ<ä∆ $~Û'................................... 66`68
18. <Ûäs¡à |æ+&Ü' ................................................... 68`70
19. ø±o >∑+>± kÕïq dü+ø£ŒeTT............................... 70`71
20. ì‘·´ |æ‘·è ‘·s¡ŒDeTT.......................................... 71`73
21. eT+<∏äì |ü⁄s√Væ≤‘·TT ........................................ 74`74
22. eT+<∏äì bÕø£XÊÁdüÔ Á|üMDTT ............................... 75`76
$wüj·Tdü÷∫ø£

8
Hê e÷≥
eTq eT+<∏äì, eTq R eTqdüT‡, eT+<∏äì R ∫*πø~ ø£qTø£H˚ eTq eT+<∏äìì
eTq+ Áù|$TkÕÔ+. eTqdüT‡T ∫*øÏ qe˙‘êìï |üTe⁄]øÏ |ü+#˚~ n~.
n+<äTπø $<ë´ bÂs√Væ≤‘·´, yÓ’<ä´ ` yê´bÕs¡ ` ≈£îeè‹Ô ` e+≥ ` ø£fi¯
` eékÕj·T - yêDÏ»´ ` Hê´j·Tyê<ä ` bÂs√Væ≤‘·´s¡+>±˝À sêDÏdüTÔHêïs¡T
eTq eT+<∏äì Á|ü»T.
ø£sêÔ ø±s¡sTT‘ê#Ó’e Áù|s¡ø£XÊÃqTyÓ÷<äø£'
düTø£è‘˚ <äTwüßÿ‘˚#Ó’e #·‘ê«s¡' düeTuÛ≤–q '
@ |üì¬ø’Hê #˚ùdyêfi¯ófl, |ü⁄s¡e÷sTT+#˚ yêfi¯ófl, ÄyÓ÷~+#˚ yêfi¯flì
qT>∑Ts¡T ñ+{≤s¡T. eT+#Ó’Hê #Ó&Ó’Hê á qTZπs u≤<ÛäT´ì dü$qj·T+>±
$qï$+#·T≈£î+≥÷
MT
ne<ÛëqT. q]‡+Vü≤ Á|ükÕ<é
eTq eT+<∏äì
manamanthani@gmail.com

9
»eTT ` »qeTT
eTqeT+<∏äì
- s¡+– dü‘·´Hêsêj·TD
MA, B.Ed, M. Phil
9440495525
ÁbÕDø√{Ï eTqT>∑&É≈£î Ä<Ûës¡+ »+. »+ qT+&˚ Jeø√{Ïì
ñ<ä“¤$+|üCÒXÊ&ÉT ÁãVü≤à<˚e⁄&ÉT. Ç~ dü+Væ≤‘· 3 ø±+&É+˝À ªªÁ|üC≤|ü‹s¡ø±
eTj·T‘·μμ qT eT+Á‘·+˝À $e]+#·ã&ç+~. ˙s¡T+fÒH˚ JesêX¯ó≈£î Jeq+.
n+<äTπø eTVü‰q>∑sê˝…H√ï ˙{Ï rs¡+˝ÀH˚ yÓ*XÊsTT. ªª Ä|ü' |ü⁄qdüTÔ |üè~∏M+
|üè~ÛM|üP‘ê |ü⁄Hê‘·Te÷+μμ á |ü$Á‘·»+ qqTï |ü$Á‘·TDÏï #˚j·÷ì
ÁbÕs¡úqeT+Á‘·+. »˝≤ìï <˚e‘·>± Äsê~ÛkÕÔ+, q~ì e÷‘·>± ø=TkÕÔ+. n<˚
eTq Væ≤+<ä÷ dü+Á|ü<ëj·T+, ˙s¡T Je⁄≈£î ãVæ≤:X¯ó~∆ì n+‘·:X¯ó~∆ì
Á|ükÕ~düTÔ+~, ˙{Ïì |ü$Á‘·‘·¬ø’ dü+Áb˛øÏådü÷Ô+{≤+, ˙s¡T _Û+#êì ˙s¡T
X¯ó<ä∆+>± dü«#·Ã¤+>± ñ+&Üì á ÁøÏ+~ eT+Á‘·+ #ÓãT‘·T+~.
ªªÇe÷ ' Ä|ü ' •yê ' düqTÔ X¯óuÛ≤ ' düqTÔ#· ìs¡à˝≤ ' ˆ
bÕeHê ' o‘·˝≤ ' düqTÔ |üP‘ê ' dü÷s¡´dü´ s¡•à_Û ' ˆˆ
á ˙s¡T X¯óuÛ≤ì#·TÃ>±ø£, ìs¡àyÓTÆj·TT+&ÉT >±ø£, bÕeqyÓTÆ, #·¢>±
Á|üeVæ≤+#·T>±ø£, dü÷s¡´s¡•à k˛øÏq »+ |ü$Á‘·e+‘·eT>∑T>±ø£ ! n+≥÷
˙{Ïì ÁbÕ]úkÕÔeTT, uÛÑ÷$Tì, q~ì e÷‘·>± ø=*#˚ <˚X¯+ eTq uÛ≤s¡‘·<˚X¯+.
qB|üP» #˚dæ, q~øÏ Vü‰s¡‹∫Ã >ös¡$+#˚ ñ‘·ÿèwüº C≤‹ eTq~, eT+>∑ﬁ¯
kÕïHêT, |ü⁄D≤´Vü≤ yê#·q+, e÷|òüTkÕïHêT, ø±ØÔø£ kÕïHêT, rs¡úkÕïHêT,
» ‘·s¡ŒD≤<äTT, dü+<Ûë´e+<äHêT, •yê_Ûùwø±T, yÓTT<ä>∑Tq$ ˙{Ï‘√H˚
eTT&ç|ü&çj·TTHêïsTT. ‘Ó’‹ÔØj·T ñ|üìwü‘Y Ç˝≤ n+≥T+~.

10
Äø±XÊ<é yêj·TT ', yêjÓ÷s¡–ï ', nπ>ïsê|ü', n<éuÛÑ´' |üè~∏˙, |üè~∏yê´
zwü<Ûäj·T', zwüBÛuÛÀ´qïyéT, nì μμ
|üs¡®qT´&ÉT e]¸ùdÔH˚ nqï+ dü+uÛÑ$düTÔ+~. á $<Ûä+>± »˝≤ìøÏ n~Ûø£
ÁbÕ<Ûë´q´‘·ì#˚Ã~ eTqy˚T. Ç˝≤ » ÁbÕeTTU≤´ìï >∑Ts¡TÔ #˚dü÷Ô ÇVü≤|üs¡düTU≤
ì#˚Ãy˚ |ü⁄wüÿsêT, 12 dü+e‘·‡sêT @<√ ˇø£ q~øÏ |ü⁄wüÿsêT edü÷Ô
ñ+{≤sTT. á kÕ] eTq >√<ëe]øÏ |ü⁄wüÿsêT e#êÃsTT. qB kÕïqy˚T nq+‘·yÓTÆq
|ü⁄D≤´ìïdüTÔ+<äì eTq$XÊ«dü+. Ç˝≤ ˙{Ï ÁbÕeTTK´‘·HÓ]– #·T≥÷º ˙{Ï eqs¡TT
#Ós¡Te⁄‘√ nsêπs |ü⁄s¡y˚T eT+Á‘·|ü⁄]/ eT+Á‘·≈£L≥+/ eT+<∏äì
ªª$+<Ûë´Á~ <äøÏåDÒÁbÕ+‘˚ $dü<é >ö‘·MT ‘·fÒ
eT+Á‘·≈£L≥+ düVü≤ÁkÕD≤+ *+>±Hê+ kÕúqeTT‘·ÔeT+μμ(ø±oK+&É+)
nì |ü⁄sêDe#·q+, $+<Ûä´ |üs¡«‘êìøÏ <äøÏåD ~X¯˝À Á|üeTTK >ö‘·$T
rs¡+˝À yÓdæq ñ‘·ÔeTyÓTÆq düVü≤Ádü*+>∑πøåÁ‘·+. eTq eT+<∏äì ~>∑Teq eT]j·TT
ø±o˝À e÷Á‘·y˚T ñ‘·Ôs¡yêVæ≤ì, Ç#·Ã≥ <äøÏåD≤_ÛeTTK+>± <äøÏåD≤eT÷]Ô *+>∑+
|ü•Ãe÷_ÛeTTK πøåÁ‘·+ _ÛπøåX¯«sêj·T+˝À ø£<äT. XÊdüHê˝À mH√ïe÷s¡T¢
eTqeT+<∏äì ù|s¡T ñ˝Ò¢œ+#·ã&çq~. ‘·eTà#Ós¡Te⁄ ø£≥ºXÊdüq+ ªªeT+Á‘· ≈£L≥
>√|”»qe¢uÛ≤j·TqeT'ˆˆ Ç<˚yêø£´+ ø±• •˝≤ XÊdüq+˝À ø£<äì |ü⁄sêedüTÔ
|ü]XÀ<Ûä≈£îT Áyêdæj·TTHêïs¡T. Á|ü‘ê|üs¡TÁ<äTì ªª>∑j·Tμμ XÊdüq+˝À eT+Á‘·≈£L≥
Á|ükÕÔeq ø£<äT. $»j·Tyê&É <ä>∑Z] sêeTes¡|ü⁄XÊdüq+˝Àq÷ eTq eT+<∏äì Á|üX¯+dü
ø£<äT. n<ä›]q ≈£î+<ës¡|ü⁄XÊdüqeT÷ ø°]Ô+∫+~. y˚sTT düÔ+uÛ≤>∑T&ç Vü≤qTeT
ø=+&ÉXÊdüq+˝À XÊ.X¯. 1084, Áø°. X¯. 1162) Ç˝≤ XÀ¢ø£s¡÷|ü+˝À ñqï~.
ø£è<Û˚›k˛<äs¡ eT+Á‘·≈£L≥q>∑Ø Hê<∏√<∏äyÓ÷ìÁdüÔb˛
<äT+&É' K+&ç‘·@ eT+&ç‘·•s¡' Áø√&Ü+ø£ eø£ådüú ' !
@&√ &ç+uÛÑø£ e‘·‡˝≤j·Tq |üs√ C≤‘√ >∑‘·' kÕ«+ |ü⁄Ø+
ÄVüA‘√|æ qèù|X¯«s¡dü´|ü⁄s¡‘·' Áb˛y˚q j·TT<ë∆j·T j·T‘Y ˆˆ

11
Ç+ø√ $wüj·T+ ãTTwæ |ü⁄+>∑e⁄&ÉT >ö‘·eTT&ÉT ÄÁX¯e÷ìï ì]à+#·Tø=ì
ìedæ+∫ •e⁄ìøÏ Äj·T+ ì]à+∫q~#√Ã≥H˚. ø±[<ëdüT y˚T|òüT<ä÷‘·+˝À
e]í+∫q sêeT–sê´ÁX¯eT+ Ç#·{ÏøÏ ø=~›<ä÷s¡+˝ÀH˚ j·TTqï<äì ô|<ä› uÛ≤eq.
lsêeT#·+Á<äeT÷]Ô <ä+&Éø±s¡D´+˝À dü+#·]+∫q|ü⁄&ÉT n&ÉT¶e∫Ãq |üs¡«‘·
sêC≤ìï u≤D≤‘√ eT+<∏äq(∫ø±&Éì) #˚dæ Á‘√e H˚s¡Œs¡#ê&Éì ø=+<ä]j·T_Û
ÁbÕj·T+, >∑+>±rs¡+˝À n‘·´+‘· düT+<äs¡yÓTÆq ãèVü≤‘Y •e*+>∑+‘√u≤≥T,
>∑+>±e÷‘·, düs¡dü«r, lsêeT, •e |ü+#êj·T‘·q, ∫Á‘·>∑T|üÔ, Ms¡Vü≤qTeT
<ëj·÷T uÛÑ≈£îÔ ø√¬sÿ©&˚πsÃ ø=+>∑T ã+>±sêT, ldüs¡dü«r <˚yêj·÷ìøÏ
mì$T~ ~≈£îÿ≈£î Ç+Á<ë–ïj·TeTìãTTs¡T‹ es¡TDyêj·TT ≈£îuÒs¡ áX¯óT,
◊sêe‘·|ü⁄+&ÉØø£ yêeTq≈£îeTT<ë+»q |ü⁄wüŒ<ä+‘· kÕs¡«uÛÖeT düTÁ|ürø£ nH˚
nwüº~>∑ZC≤T n‘·´+‘· düT+<äs¡+>± #Óø£ÿã&Ü¶sTT. >√Vü≤‘ê´bÕ‘·ø£ ìeè‹Ô
>ö‘·eTTìøÏ Çø£ÿ&É »]–+<äì Á|ür‹. eTqeT+<∏äì˝À ˙{Ïeqs¡TT |ü⁄wüÿ+,
#Ós¡Te⁄T ≈£î+≥˝Òø±ø£, ~>∑T&ÉT u≤e⁄T, nT>∑Tø±«T, #˚<äu≤e⁄T, ø√H˚s¡T¢,
yê>∑T, >√<ëeØ Ç˝≤ nìï ~X¯˝À¢ ˙{Ï kÕúesêT mH√ï eTq <ëVü‰]Ôì rπsÃ
»uÛ≤+&ÜT.
eT+<∏äì˝À ˙{Ï dü<äTbÕj·÷T
Jeø√{Ï eTqT>∑&É≈£î ˙πs eT÷˝≤<Ûës¡+. n+<äTπø y˚<äe÷‘· ªªÄ|ü' |ü⁄qqTÔ
|üè~∏M+μμ nì ˙{Ï $TeqT ‘Ó*j·TC…|æŒ+~. ˙{ÏøÏ ªªJeqyéTμμ nH˚ ù|s¡T
Á|üdæ<ä∆eTT. n˝≤+{Ï ˙{Ï ˝Ò$T u≤<ÛäqT ‘=–+#·T≥≈£î, >√Vü≤‘ê´<√wü ìyês¡D≈£î,
ãTTwæ |ü‘·TïT <ä÷sêìï+∫ ≈£î+&É‘√ ˙s¡T ‘Ó#·TÃø=H˚ u≤<ÛäqT ìyê]+#·T≥≈£î,
n|üs¡uÛÑ^s¡<ÛäT&ÉT dü|üÔãTTwüß˝À¢ ÁX‚wüß˜&ÉT, >ö‘·eTT&ÉT uÛÑs¡‘· uÛÑ÷$Tô|’q bÕ]+∫q
Jeq~j˚T >√<ëe]. s¡TÁ<ä>∑&É¶jÓÆTq j·TeT≈£î+&É+, Á‹*+>∑πøåÁ‘·+, eTTøÏÔ<ÛëeT+,
ø±ﬁ‚X¯«s¡+ eTq eT+<∏Óqï≈£î eT÷&ÉT jÓ÷»Hê <ä÷s¡+˝À ‘·÷s¡TŒq ø£<äT.
á πøåÁ‘·sêC≤ìøÏ |ü&ÉeTs¡>± bı+~+#·ã&çq y˚<äuÛÑ÷$T, ø£s¡àuÛÑ÷$T, ‘·b˛uÛÑ÷$T
eTq eT+<∏Óq.

12
XÀ¢ ˆˆ ≈£î+&Édü´|ü•Ãy˚T uÛ≤π> jÓ÷»qÁ‹‘·j·÷qÔπs ˆ
eT+Á‘· ≈£L≥ Ç‹ U≤´‘√ eTT˙Hêe÷ÁX¯eT ' |ü⁄sê ˆˆ
|ü⁄wüÿyÓTÆq »eqs¡TqT eTq»qT˝Ò ø£*Œ+#·T≈£îHêïs¡T. }s¡T#·T≥÷º Äs¡T
#Ós¡Te⁄‘√, ¬s+&ÉT e+<ä≈£î ô|’>± #˚<ä` ~>∑T&ÉT u≤e⁄‘√, |ü<äT dü+K´˝À
>∑ ≈£î+≥‘√, ¬s+&ÉT Jeq<äT‘√ ˙{Ï nedüsê*ï BπsÃ »˝≤X¯j·÷*e˙ï.
Ç$ eTq ˙{Ï ` ≈£L{Ï nedüsêT rs¡TdüTÔHêïsTT. M{Ï˝À >∑‘·+˝À mH√ïkÕs¡T¢
ø£s¡Ty˚s¡Œ&É¶|ü⁄&ÉT ≈£L&Ü m+&Éì u≤e⁄T mH√ï. neTè‘·‘·TýÓTÆq »<Ûëe÷T,
eTq eT+<∏Óqï˝À>∑ >√kÕ$T d”‘·eTà (>√kÕ«$T) u≤$, <äT~›fi¯fl yêfi¯flu≤$,
s√&ÉT¶ MT<äTqï sêe⁄ #Ós¡T ø£≥º (>∑&û>∑T&çyÓqTø£) u≤$, sê$ø£+{Ï yê]
u≤$, yê>∑Z&É¶>ö+&É¢ M~Ûu≤$, s¡+>∑ì u≤$, u≤sTTã+&É e<ä›qTqï
k˛e÷j·÷E u≤$, yÓ’<ä´sê» k˛eTj·÷E ø£èwüíj·T´ u≤$, u…’s¡e⁄ì #ÓeTT,
Ç˝≤ mH√ï eTq <ëVü≤]Ôì ø£s¡Te⁄ø±+˝À r]Ãq ø£Œ‘·T. Çø£ #ÓiTe⁄
Á|ükÕÔeq eùdÔ yêj·TTyê´q nj·T´>±] #ÓiTe⁄ neTè‘· ≈£î+&ÉeTT. ø=ìï+{Ïì
Á|üuÛÑTe⁄ düVü≤ø±s¡+‘√ ø=ìï+{Ïì eT+<äT#·÷|ü⁄‘√ Á|ü» düVü≤ø±s¡+‘√
ì]à+#·T≈£îqï » uÛ≤+&Ü*$. eTq eT+<∏äìøÏ <äøÏåD≤q ¬s&ç¶ #ÓiTe⁄, Äô|’
s¡+>∑ dü+Á<ä+, yê>∑T, »>∑e+‘·, ñ‘·Ôsêq ‘·$Tà #Ós¡Te⁄, >√<ëe], ‘·÷s¡TŒq
ãÁ¬s≈£î+≥, yê>∑T >∑+>±dü+>∑eT+, <ä+&çyÓ+#·yê>∑T, ô|<ä›ø±«nT>∑T, ô|<ä›
#ÓiTe⁄ (ô|+CÒs¡T H˚&ÉT ø£qTeTs¡T¬>’ uÛÑeHêT yÓ*XÊsTT), áXÊHê´q ãHÓï
#Ós¡Te⁄, |ü&ÉeT≥ |üdæ&ç ø£Te sêE sêe⁄ #Ós¡Te⁄, ø£Hêï&Ü´+, odüeTTÁ<ä+
˝≤+{Ï yÓH√ï eTq Á‘ê>∑T`kÕ>∑T nedüsêT rs¡TdüTÔqï ø±eT<Û˚qT düe÷T.
˙{Ïm<ä›&ç ˝Òì á ÁbÕ+‘·+˝À e+<ä>∑&É|üT e÷Á‘·y˚T ñ+fÒ y˚˝≤~>±
edüsêe&É+‘√ ªdüVü≤Ádü>∑&É|üμ >± e÷]+~.
mì$T~ ~≈£îÿ >∑ uÀj·T*+>± s¡ø£åD˝À uÀÁ&ÜsTTøÏ qT yÓ’|ü⁄˝≤ $düÔ]+∫q
q>∑s¡+ ãVüQC≤‘·T düe÷Vü‰s¡+ eTq eT+<∏äì. bı+~¬ø’q á }s¡T #·T≥÷º
nH˚ø£ yê&ÉTHêïsTT. XÊ+‹ kÂuÛ≤>±´≈£î <Ûäq<ÛëHê´≈£î ìj·T+ eTq
}s¡T.

13
eT+<∏äì uÛ≤wü $•wüºyÓTÆq~. eTq eT+<∏äì e+≥T, e+≥yêfi¯ófl
K+&Ü+‘·s¡U≤´‹Hê]®+#ês¡T. Ç#·Ã{Ï |üP»T |ü⁄qkÕÿsêT, H√eTTT, Áe‘êT
|ü+&ÉT>∑T |üu≤“T, >∑Tfi¯ófl>√|ü⁄sêT, $<ë´, $<ëé+‘·TT, nìï $•wüºeTT˝Ò,
düVü≤Ádü Á|üuÛÀ»HêT eTq eT+<∏äì Á|ü‘˚´ø£‘·. <ädüsê s√E (d”yÓ÷¢+|òüTq+)
»$Tà, qesêÁ‹ >√bÕø£fiÀ‘·‡yêT, ø√T, C≤õ], ã‘·Tø£eTà, u§&Ó¶eTàT
y˚{Ïø£y˚ >=|üŒ$. eTq eT+<∏äì bÕ≥T (Memory ì) C≤„|üø£X¯øÏÔì ô|+#˚$>±
ñ+{≤sTT. Ä≥T, bÕ≥T, eT+<∏äì <ä]Ùì (eT÷´õj·T+) yÓTT<ä>∑Tq$
eT+<∏äì #·]Á‘·qT ‘Ó*Œ e÷qdæø£ ñ˝≤¢kÕìï ø£*ZkÕÔsTT. >∑Tfi¯ófl >√|ü⁄sêT,
<ë‘· W<ës¡´+ e]í+#·<ä>∑Zy˚, <˚X¯, $<˚XÊ˝À dæús¡|ü&Ü¶eT+<∏äìì eTs¡Teì
eTqyêfi¯fl ì»+>± <ÛäqT´˝Ò, ≈£î+ @<Ó’Hê eT+<∏äì yês¡+fÒ #êT @<√ ˇø£
$X‚wü Á|ü‹uÛ≤ dü+|üqTïT>± ñ+{≤s¡T. eTq yÓ’<äT´T, dæ<ë∆+‘·TT, sê»˙‹E„T
bÂsêDÏ≈£îT, ø£fi≤ø±s¡TT Ç+õ˙s¡T¢, <ë‘·T, XÊÁdüTÔT, ø£e⁄T, >±j·T≈£îT
|òüTHêbÕØƒT, $<ë«+düTT, |òüTqø°]Ôì ø£*Z+#ês¡T. á |òüTq‘· #·÷#˚ ø£<ë
mø£ÿ&√ ôV’≤<äsêu≤<äT˝À <Ûë]à≈£î˝…’q Äs¡ýÓ’X¯ó´T eT+<∏äì Áu≤Vü≤àDT≈£î HÓ]dæq
ãT#·Ãj·T´ <Ûäs¡àXÊqT <ëq$T∫Ã Ä#·+Á<ä ‘êsês¡ÿ+ ø°]Ô eT+‘·T˝…’Hês¡T.
ªªeTq eT+<∏äìμμ bÕø£XÊg Á|üMDTT
y˚<ä$<ë´#·DTT, ø£fi≤XÊg|òüTqT˝Ò ø±<äT, bÕø£XÊg Á|üMDTq÷
>∑qï e÷‘·èuÛÑ÷$T eTq eT+<∏äì. q;ÛeTbÕø£+‘√ qT>∑T]ì yÓT|æŒ+#˚ ì|ü⁄DTT
e+≥yês¡T. y˚<ëT #·~$Hê, e∫Ãq e+≥ |üì#˚j·TT≥qT e<ä˝Ò<äT.
eékÕj·T+ô|’ e#˚Ã sêã&ç dü]b˛ø£ ø=+<äs¡T y˚s¡T sêÁcÕº≈£î Á|üyêdü+
(|üs¡yêdü+) yÓ[¢. n#·{Ï yê]øÏ q#˚Ã s¡T#·TT e+&ç yê]ì yÓT|æŒ+#˚yês¡T.
wüÁ&Ék˛ù|‘·eT>∑T $+<äT e+≥T yê]¬ø’ e+&çHê, eT<Ûë´Vü≤ïø±+ UÀ©øÏ
(Room) #˚] ìkÕ«s¡ú+>± uÒdüHé nqï+, |ü|ü⁄Œø±j·Tqï+‘√H˚ ‘·è|æÔ #Ó+<Ó&ç
yês¡T. e+≥T #˚ôd’Hê u≤<Ûä´‘·>± ‘·eT |æ¢qT &Üø£ºs¡¢qT Ç+õ˙s¡¢qT, #˚dæq
eTVü‰˙j·TTT eTq eT+<∏äì ‘·+Á&ÉTT, ‘ê‘·T. dü+e‘·‡s¡+˝À >∑ZdüsêsTT

14
ø±+˝À e÷Á‘·y˚T ‘Ó+>±D≤˝ÀH˚ ø±ø£ Ç‘·s¡ sêÁcÕº˝…’q eTVü≤sêÁwüº˝Àì
Hê>∑|üPsY, yêsê∆, |üPdü<é, »>±+, |üs¡“¤DÏ, nÁe÷e‹, Ws¡+>±u≤<é,
>∑T»sê‘Y˝Àì dü÷s¡‘Y, ãs√&Ü e+{Ï |ü≥ºD≤≈£î yÓ[¢ yê] e+≥ø±T yês¡T
yÓT#˚Ã Ø‹q e+&ç yÓT|ü⁄Œ >∑&ç+#˚yês¡T eTqyêfi¯ófl. Çø£yês¡T ñqï#√≥
dæú‹eT+‘·TT eTT>∑T∆˝…’ yê] ø√dü+ <Ûäs¡àXÊT, eT+~sêT <ëq$T∫Ã edü‹
@s¡Œs¡#˚ yês¡≥. <ëìøÏ düJekÕø£å´+ eTq ôV’≤<äsêu≤<äT >ö©>∑÷&Ü˝Àì
<Ûäs¡àXÊ. yês¡T e+&˚ Á|üU≤´‘· s¡T∫ø£s¡ e+≥ø±˝À eTTKýÓTÆq |üø±«T
ø=ìï Ç˝≤ ñ+{≤sTT. ã÷&ç<ä >∑TeTà&çø±j·T <√düø±j·T ãs¡&Ü,
>∑TeTà&çø±j·T Vü≤˝≤«, e&çj·÷T, sê#·>∑TeTà&ç ø±j·T≈£Ls¡, uÀ&Éø±ø£s¡
ø±j·T≈£Ls¡, <√düø±j·T ô|s¡T>∑T |ü#·Ã&ç, Äeø±j·T, eTT<ä›>∑÷s¡, |ü⁄>∑+,
bÕ≈£Ls¡, #·˝≤¢ |ü⁄TdüT, yÓ÷‹#·÷sY &ÉT¶ (ã÷+~ &ÉT¶), n≥T≈£î bò˛D°,
kÕu≤›q øÏ∫&û, bÕs=f…º, ãs¡&Ü >√fi≤T, u§+&ÉT, u§+>∑sêT, #·øÏÿ˝≤T,
|æ*¢$‘êÔ≈£î, n$ùd|üP ãJ®T, >±¬su§+&ÉT, ø±ø£s¡ø±j·T |ü+#êeTè‘·+,
bò˛DÏq÷HÓ, õ˝Ò;, K]j·TT (q÷T ø=ã“]$) n]ôdT, lK+&é,
u≤düT+~, s¡e«&ÉT¶, eTTK$˝≤dt &É÷¶, |üPsêí∫b˛∞, e+ø±j·Tu≤J, ˙fi¯fl˝À
_fi¯flT, ñ*¢>∑&É¶ p˝Ÿø£, eTT<ë&ç |æ+&ç (ô|düs¡|æ+&ç) eTT<ä›T, _j·T´|ü⁄
bÕj·Tdü+, #·¢ $Ts¡|üø±j·TT, yÓTT<ä˝…’q$. n+‘˚ø±≈£î+&Ü |ü∫Ã ≈£Ls¡>±j·TqT
m+&Éu…{Ïº es¡T>∑TT>± e÷]Ã ≈£Ls¡>±j·TT _Û+#·ì ø±+˝À Ä es¡T>∑T
≈£Ls¡T e+&É&É+˝À eTq eT+<∏äì yêfi¯fl <ä÷s¡<äèwæº Á|üdüTŒ¤≥ eTe⁄‘·T+~.
eTq eT+<∏äì neTàeTàT, Hêj·TqeTàT, u≤*+‘·≈£î bÂwæºø± Vü‰sêìï
n+~+#·&ÜìøÏ Á|ü‘˚´ø£yÓTÆq ÁX¯<ä∆ #·÷|æ+∫, X§+]ƒ‘√ #˚dæq ø±j·÷ìï
‘·j·÷s¡T#˚dæ ‘·eT _&É¶≈£î, ø√&Éfi¯fl≈£î Á|ür‹>± ô|fÒºyês¡T.
Ç+‘Ó+<äT≈£î eTqeT+<∏äì. com ˇø£ÿ{Ï #ê<ë eTq eT+<∏äìì
|ü]#·j·T+ #˚j·TT≥≈£î? n+<äTπø eTqeT+<∏äì $TÁ‘·T˝≤sê >√<ëe] |ü⁄wüÿsêT
edüTÔHêïsTT. eTqMT>± eTq eT+<∏äìøÏ e∫Ã >∑‘· yÓ’uÛÑyêìï >∑Ts¡TÔ #˚düT≈£î+<ë+,
uÛÑ$wü´‘Y ‘·sê≈£î yês¡~Û>± ìT<ë›+. eTq eT+<∏äì Á|ü‘˚´ø£‘·qT #ê≥T<ë+.

15
sêe⁄#Ós¡Tø£≥º, s¡+¬>’q eT+<ë≥,
‘·s¡#·T>± ‘·$Tà#Ós¡Te⁄ ø£≥º,
y˚&ÉTø£ q&çM~Û, yÓj·T+>∑yê>∑Z&É¶
ù|s¡T¬øøÏÿq M~Û ù|+CÒs¡T ø£≥º
X¯óuÛÑeTdüTÔ
XÀ¢:` y˚Tùw >∑+>± eèùwπsyê $T<ÛäTH˚#· düs¡dü«r
j·TeTTHêj·÷+≈£î∞πs‘·T dæ+ùV≤>√<ëe] dæú‘˚
ø£Hê´j·÷+ ø£èwüíy˚D≤´+‘·T ø±y˚sê´+#· ‘·T˝≤>∑‘˚
<∏ë´+ eè•Ãπø;ÛeTs¡+‘·T #êù| |ü⁄wüÿs¡ yêVæ≤˙
eTèπø‘·T+>± |òüTfÒdæ+<ÛäT' MTH˚ ÁbÕDVæ≤‘êqB
@e+ <ë«<äX¯ sêoHê+ >∑Ts¡T#êπs j·T<∏ë Áø£eTyéT

16
ªªlsêeTμμ
ˆˆ lø°åà y˚+ø£fÒX¯«sêj·T qeT'ˆˆ
ˆˆ|ü⁄wüÿs¡eTVæ≤eT ˆˆ
Áãˆˆ l q¢>=+&É|ü⁄s¡Tc˛‘·ÔeT X¯s¡à
leT<ëq+<ädü«s¡÷|ü⁄&ÉT |üs¡eT<äj·÷eTj·TT&ÉTq>∑T
•e⁄&ÉT nwüºeT÷]Ôj·T÷ uÛÑø£Ô|üs¡eX¯ó&Ó’ n;Ûwüºes¡Á|ü<ë‘·j·T÷ ÁbÕDÏø√{ÏøÏ
uÛÑTøÏÔeTT≈£îÔqT Á|ükÕ~+#·T#·THêï&ÉT. á Á|ü|ü+#·eT+‘·j·TT nwüºeT÷]ÔeTj·TeTT
|ü+#·eTVü‰uÛÑ÷‘·eTTT dü÷s¡´#·+Á<äTT j·T»„, ø£s¡Ôj·T>∑T »j·Te÷qT&ÉqT Ä
|üs¡eT •e⁄ì eT÷s¡TÔ˝…’ (X¯Øs¡eTT˝…’) $sêõT¢#·Tqï$. ‘êqT <Ûä]+∫q á
mì$T~ X¯Øs¡eTT‘√ •e⁄&ÉT ˝Àø£eTTq≈£î düs¡«$<Ûä kÂKéTTqT
Á|ükÕ~+#·T#·THêï&ÉT. ñ<ëVü≤s¡DeTTq≈£î |üè~∏M s¡÷|üyÓTÆq •eX¯Øs¡eTT eTqeTT
ìedæ+#·T≥≈£î Ä<Ûës¡yÓTÆ ˇbÕŒs¡T#·Tqï~. ÁbÕDÏø√{ÏøÏ Ä<Ûës¡eTT˝Òì eTqT>∑&É
ndü+uÛÑey˚Tø£<ë. Ç≥T¢ •e⁄&ÉT ‘·q mì$T~ eT÷s¡TÔ‘√ ˝Àø£eTTq≈£î m≥T¢
kÂKéTTqT Á|ükÕ~+#ÓH√ ‘ÓT|ü⁄q{Ïº Á|üe÷DeTT
ø±fi‚X¯«s¡ K+&ÉeTTq Ç≥T¢ ñ>∑Z&ç+#·ã&çq~ #·÷&ÉT&ÉT.
Ä<Ûësêj·T<Ûäsê_Ûe‘·ÔqTuÛÑè‘ê
e÷bÕ´j·TH√<äø£+
bÕø±j·÷–ï s¡TBs¡D≤j·T |üeq'
X¯àu≤›j·THêj·÷+ãs¡+
ÄVü‰¢<ëj·T düT<Ûëø£s¡düT‡ $X¯<ë
˝Àø±j·TuÛ≤qTdü«j·T+
>√<ëeØ |ü⁄wüÿsê˝À <ëq<Ûäsêà jÓTTø£ÿ |òü*‘êT

17
kÕcÂ<ä<Ûä«s¡ø£è<ä´ @e »>∑‘ê+
uÛÑ÷j·÷‘Y$uÛÑ÷‘Ó’´ qeT' ˆˆ
ÁbÕDÏø√{Ï ìedæ+#·T≥≈£î •e⁄&ÉT |üè~∏Ms¡÷|üeTTq Ä<Ûës¡yÓTÆ, »s¡÷|üeTTq
e÷*qéTTqT ‘=–+#·T≥, <ëVü≤eTT rs¡TÃ≥ yÓTT<ä>∑T ãVüQfi¯ Á|üjÓ÷»q
eTTqT ÁbÕDÏø√{ÏøÏ #˚≈£Ls¡TÃ#·THêï&ÉT. e+≥ø£eTT#˚ dæ<ä∆eT>∑T ÄVü‰sê<äT
qqT uÛÑ$+#·T≥≈£î n–ïs¡÷|üeTT nqTÁ>∑Væ≤+#·T#·THêï&ÉT.
e÷≥˝≤&ÉT≥≈£î J$+#·T≥≈£î yêj·TTs¡÷|üeTTq X¯ã∆‘·s¡+>∑eTT <ë«sê
uÛ≤cÕÁ|üø£≥qeTTqT nqTÁ>∑Væ≤+#·T#·THêï&ÉT. X¯uÀ›‘·Œ‹Ô ø±s¡DyÓTÆq Äø±X¯
s¡÷|üeTTq yÓT>=+<äT#·THêï&ÉT. #·+Á<äs¡÷|üeTTq, Äq+<äeTTqT düdüéè~∆ì
Á|ükÕ~+#·T#·THêï&ÉT. yÓT>∑TqT Äs√>∑éTTqT Á|ükÕ~+#·T≥¬ø’ dü÷s¡´ X¯Øs¡eTT‘√
Á|üø±•+#·T#·THêï&ÉT. j·÷>±<äT#˚ esê¸~ (yêq) Á|üjÓ÷»q eTTqT
nqTÁ>∑Væ≤+#·T≥¬ø’ j·T»„ø£s¡Ôj·T>∑T BøÏå‘·Tì s¡÷|üeTTq Á|ü‘·´ø£åeTT>∑ >√#·]+#·T#·T
˝Àø£s¡ø£åDeTT #˚j·TT#·THêï&ÉT. á $<ÛäeTT>∑ nwüºeT÷]Ô s¡÷|üeTTq ñqï •e⁄&ÉT
Jeø√{ÏøÏ Äj·÷ Je⁄ jÓTTø£ÿ <Ûäsêà <Ûäs¡às¡÷|üeT>∑T n<äèwüºeTTqqT dü]+∫
Á|ü‘·´ø£åeTT>∑H√, |üs√ø£åeTT>∑H√ düTK<äTKeTTqT nquÛÑ$+|ü CÒj·TT#·THêï&ÉT.
‘·q≈£î >∑ Ç{Ïº X¯Øs¡eTT˝À » X¯Øs¡eTT |ü⁄wüÿs¡eTT>± ˇbÕŒs¡T#·Tqï~.
ªª b˛wüj·Tr‹ |ü⁄wüÿs¡yéT μμ nì »qTqT b˛wæ+#·T≥≈£îq÷, |ü$Ár ø£]+#·T≥≈£îqT
nqTÁ>∑Væ≤+#·ã&ÉT#·Tqï~. •e⁄ìeT÷]Ô>∑ ˇbÕŒs¡T#·Tqï »X¯Øs¡eTT
|üs¡e÷DTs¡÷|üyÓTÆ eTq≈£î>√#·s¡eT>∑T dü÷ú »uÛ≤>∑eTTq≈£î ø±s¡DyÓTÆ
$dæT¢#·Tqï~. dü÷ú »eTTq≈£î Á|ücÂD dü«uÛ≤eeTTqïqî »˝≤~Û<˚e‘·>∑T
>∑+>±~qBeT‘·*¢øÏ ø£ Á|üuÛ≤eeTT#˚ |ü$Á‘·eTT˝…’q Äq »eTTT bÕ|üe÷*q´
HêX¯ø£eTTì y˚<ä|ü⁄sêD≤<äTT<√Èwæ+#·Tqï$.
◊qqT »qT bÕbÕ~Ûø£´ dü+düs¡ZeTT#˚ H˚s¡Œ&ÉT <√wüeTT eTVü≤s¡T¸
qBkÕïqdü+düŒs¡Ù#˚ ‘=>∑Tqìj·TT |ü⁄sêDeTTT ‘ÓT|ü⁄#·Tqï$.
Ç{Ïº eTVü‰qTuÛ≤e⁄˝À#˚]q |ü$Á‘·eT÷]Ôj˚T |ü⁄wüÿs¡T&ÉqT eTVü‰qTuÛ≤e⁄&ÉT.

18
|ü⁄wüÿs¡Á|üuÛ≤eeTT eT]j·TT |ü⁄wüÿs¡düeTj·TeTTq #˚j·Tedæq <ëq<Ûäs¡àeTT
qT>∑T]+∫ ‘Ódæø=qT≥≈£î |üPs¡«eTT (eTT+<äT) |ü⁄wüÿs¡ ø£<∏ë $X‚cÕ<äTT
dü+Á>∑Vü≤eTT>± ‘Ó*dæø=qT≥ ÄeX¯´ø£eTT
|üs¡eT|ü$Á‘·yÓTÆq~ |ü⁄wüÿs¡T&ÉqT Áu≤Vü≤àDTq≈£î nqT Á>∑Væ≤+#·ã&çq |üs¡eT•e⁄ì
»‘·‘·«y˚T |ü⁄wüÿs¡yÓTÆ $dæ*¢q~.
|ü⁄wüÿs¡T&ÉqT ˇø£ Áu≤Vü≤àDT&ÉT •e⁄ì nwüºeT÷s¡TÔ˝À ˇø£f…Æq »
‘·‘·«eTT dæ~∆+#·T≥≈£î ‘·|üyÓTTq]+∫ n{Ïº »‘·«qTbı+<ÓqT. Ç≥¢ •e⁄&ÉT ‘·q
uÛÑ≈£îÔì ø√]ø£y˚Ts¡≈£î |ü⁄wüÿs¡eT÷]Ô>± n‘·ì˝À #˚]Hê&ÉT. ∫¢–+» »eTT˝Àì
e÷*q´eTTqT ‘=–+#·Tq≥T¢, Je⁄ bÕ|ü Á|üj·TTø£Ô <√wüeTTqT b˛>=≥Tº≥¬ø’
Äj·÷q<äT˝À Á|üy˚•+∫q |ü$Á‘·eT÷]Ôj˚T |ü⁄wüÿs¡T&ÉT.
Ç{Ïº |ü⁄wüÿs¡‘·‘·«»y˚T ÁãVü≤àqT |ü$Á‘·eTT #˚j·TT≥≈£î ñ|üjÓ÷–+#·ã&ç
•e⁄ì#˚ ø£eT+&ÉTìøÏå|üÔyÓTÆ ÁãVü≤à<˚e⁄qø=dü>∑ã&çq~.
á ÁãVü≤àø£eT+&ÉT |ü⁄wüÿs¡»y˚T Ç+Á<äTì düVü≤ÁdüjÓ÷ì‘·«
XÊ|üìeè‹ÔøÏ ø±s¡DyÓTÆq~
nfÒ¢ >∑+>±~eTVü‰q<äTT ãèVü≤düŒ‹j·TT ‘·eT≈£î |ü⁄wüÿs¡ düe÷>∑eTeTT
ø±e˝…qì ÁbÕ]ú+#·>∑, yÓTT<ä≥ |ü⁄wüÿs¡T&ÉT n+^ø£]+#·≈£îqïqT n‘·ìì
ÁãVü≤à<˚e⁄&ÉT ˇ|æŒ+#ÓqT. ‘·<äqT>∑TDeTT>± Äj·÷q<äTj·T+<äT m¢|ü⁄Œ&ÉT
>±ø£ ãèVü≤düŒ‹ y˚TcÕ~sêX¯ó Á|üy˚•+#·Tq|ü⁄&ÉT yÓTT<ä{Ï |üHÓï+&ÉT
~edüeTTes¡≈£î ‘êqT ñ+&ÉTq≥T¢ n+^ø£]+#ÓqT.
>√<ëe] $wüj·TeTTq yÓTT<ä{Ï |üHÓï+&ÉT ~edüeTTT ∫e] |üHÓï+&ÉT
~edüeTTTqT |ü⁄wüÿs¡ Á|üuÛ≤eeTT $dæT¢#·Tqï~.
>∑Ts¡Te⁄ dæ+Vü≤sê•j·T+<äT Á|üy˚•+#·T düeTj·TeTTq nH˚ø£ø√{Ï
rsêú_Ûe÷q <˚e‘·‘√ düVü‰ |ü⁄wüÿs¡T&ÉT Äj·÷q<äT˝À Á|üy˚•+#·TqT.
á $<ÛäeTT>± qBeT‘·T¢≈£î, ãèVü≤düŒ‹øÏì |ü$Á‘· |ü⁄wüÿs¡düe÷>∑eTeTT
nqTÁ>∑Væ≤+#·ã&çq~.

19
Ç{Ïº |üs¡eT|ü$Á‘· |ü⁄wüÿs¡ø±eTTq #˚j·Tã&ÉT kÕïq<ëHê<äTT uÛÑ≈£îÔqT
|ü$Á‘·TqT #˚j·TT#·T ÇVü≤|üs¡kÂK´<ëj·Tø£eTT>∑Tqì |ü⁄sêDeTTT
ñ|ü<˚•+#·T#·Tqï$.
ñ<ë ˆˆ Ä»´<ëqyéT ãT~∆Á|ü<äeTT. neTè‘·ÁbÕj·TeTT. ªªÄ»´+ yê neTè‘·yéT
μμ nì y˚<äeTT Ä»´eTT nqã&ÉT ˙{Ï jÓTTø£ÿ ÁbÕeTTK´eTTqT ‘ÓT|ü⁄#·Tqï~.
kÕ<Ûës¡DeTT>± jÓ÷>∑T´&É>∑T e´øÏÔøÏ #˚j·Tã&ÉT <ëqeTT n;ÛwüºeTTqT
HÓs¡y˚s¡TÃqT. <ëqeTqTq~ bÕ|ü|ü]Vü‰s¡eTT ø=s¡≈£îqT ø£*j·TT>∑eTTq ÄeX¯´ø£eTì
$wüßíeT÷]Ô e#·qeTT
ªª bÕ|ü+ìes¡Ôj˚TB∆e÷Hé <ëHÓ’HÓ’q ø£˝Öj·TTπ>μμ nì Ç+~sêÁbÕ|ü´‘˚
dü¬sÔ´ ' <ëHê<˚y˚‹ ìX¯Ãj·T'μμ nì ø°åà<˚$ nqTÁ>∑Vü≤eTT <ëqeTT #˚‘·H˚
dæ~∆+#·Tqì #Ó|üŒã&çq~. <ëqeTT #˚‘·H˚ dü«s¡Z ÁbÕ|æÔ, X¯Á‘·T»j·TeTT yê´~ÛHêX¯eTT,
$<ë´ÁbÕ|æÔ yÓTT<ä>∑T Á|üjÓ÷»qeTTT dæ~∆+#·T≥j˚T>±ø£ ∫‘·ÔeTT XÊ+‘·yÓTÆ
#·‘·T]«<Ûä |ü⁄s¡TcÕs¡úeTTT _Û+#·TqT. ‘êqT #˚dæq <ëqeTT n~Ûø£eT>∑T n_Ûeè~∆H˚
ø£*–+#·TqT.
á <ëqeTT $X‚wæ+∫ |ü$Á‘· ~edüeTT+<äT>±ì, rs¡úeTT
j·T+<äT>±ì Á>∑Vü≤D, |ü⁄wüÿsê~ düeTj·TeTT+<äT>±ì #˚dæq#√ ¬s{Ïº+ô|’q
|òüeTT >∑<äì |ü⁄sêDeTTT #Ó|ü⁄Œ#·Tqï$.
ø±e⁄q |ü⁄wüÿs¡ düeTj·TeTTq ìπs›•+#·ã&çq <ëqeTTqT X¯øÏÔqqTdü]+∫
#˚j·TT≥ nqTdüs¡D°j·TeTT. $X‚wæ+∫ >√<ëeØ |ü⁄wüÿs¡ düeTj·TeTTq #˚j·Tã&ÉT
<ëqeTT m+‘˚ì X¯óuÛ≤eVü≤eTT
düVü≤»eTT>∑H˚ >√<ëeØrs¡eTTq #˚j·Tã&ÉT ‘·|üdüT‡, <ëqeTTq÷ ÁX‚wü˜yÓTÆq$.
Á|ü‹<ëqeTTq≈£î ì]›wüº|òüeTT ø£<äT. $X‚wæ+∫ áX¯«sês¡ŒD
uÛ≤eeTT‘√ #˚j·Tã&çq <ëHê~ dü‘·ÿs¡à≈£î ∫‘·ÔX¯ó~∆, ‘·<ë«sêyÓ÷ø£åÁbÕ|æÔj·TT|üs¡eT
Á|üjÓ÷»qyÓTÆj·TTqï~.
z+ ‘·‘·‡‘Y

20
Á|ü|ü+#·+˝Àì q<äTT, yê{Ï |ü⁄wüÿsêT
Ä#ês¡´ $]yÓ+{Ï eTTs¡∞<Ûäs¡X¯s¡à
˙{ÏøÏ ªJeq+μ nì dü+düÿè‘·HêeT+. n+fÒ ˙πs J$‘·+. J$‘·y˚T ˙s¡qïe÷≥.
˙s¡T˝Òì J$‘êìï }Væ≤+#·˝Ò+. ˙s¡T eTq <Ó’q+~q J$‘·+˝À n+‘·>±
n$uÛ≤»ýÓTÆ+<äì ˙{Ïì ªJeq+μ nì nq&É+˝À n+‘·sês¡ú+. ˙{Ï ÁbÕeTT
U≤´ìï >∑T]Ô+∫q $C≤„quÛ≤düÿs¡T˝…’q eTq eTVü≤s¡T¸T ªªdüsê«HêeT|æ uÛÑ÷ ‘êHê+
Ä|ü' ÁX‚wü˜‘·«e÷>∑‘ê ' , Äb˛ yê Ç<ä>¥ düs¡«+ $X¯«uÛÑ÷‘êHê´|ü'μμ nì ø°]Ô+#ês¡T.
˙{ÏøÏ Á|ü‘·´ø£å Á|ürø£T q<äTT.
q<äTT JeHêìøÏ (˙{ÏøÏ) »qJeHêìøÏ Ák˛‘·düT‡T, <˚XÊ
uÛÑT´<äj·÷ìøÏ JeHê&ÉTT. C≤‹Á|ü>∑‹øÏ Á|ü<Ûëqk˛bÕHêT. <Ûä]Áre÷‘· q+
ø£]+∫q ÄeT÷˝≤úÛÑs¡D≤T. Á|üø£è‹ |ü#·Ã<äHêìøÏ, |ü+≥#˚ |ü]|ü⁄wæºøÏ n$
nìyêsê´T. n+<äTe˝Ò¢ e÷qeJeq+ qBrsê˝À¢H˚ |ü]&ÛÉ$*¢+~.
dü<ë Á|üeVæ≤+#˚ dü«#·Ã¤+<ä qB»+ e÷qe⁄ø£H˚ø£$<ÛëT>±
ñ|üjÓ÷>∑|ü&ÉT‘√+~. ˇ+{ÏøÏ, e+≥≈£î, |ü+≥≈£î <Ó’yêsê<Ûäq≈£î ˙πs Ä<Ûës¡+.
Á|ü‹eTìw” ns¡yÓ’XÊ‘·+ ˙s¡T+fÒH˚ J$+#·>∑&ÉT. n+‘· XÊ‘·+ ˙s¡Tqï|ü⁄Œ&˚
n‘·ìøÏ eTqT>∑&É. ìwüŒ‹Ô ‘·–Z‘˚ eTs¡D+ U≤j·T+. »qJeq+˝À Ç+‘·
ÁbÕeTTKéTTqï ˙{ÏøÏ Äyê˝≤T eTq Jeq<äTT. uÛ≤s¡rj·TuÛ≤wüìï{≤
qB|ü<ä+ Ád”Ôyê#·ø£+. n+‘˚ø±<äT Äs¡¸$#ês¡düs¡DÏ˝À eTq ãTTwüßT uÛÑ÷$TøÏ,
Á|üø£è‹øÏ, q<äT≈£î e÷‘·èkÕúHêìï ø£*Œ+∫ |üP»˙j·T‘·qT ø£*Œ+#ês¡T.
q<äTqT e÷‘·èeT÷s¡TÔT>±, <˚e‘ês¡÷bÕT>± uÛ≤$dü÷Ô |üPõ+#·&É
eTH˚ dü+‘·‡+Á|ü<ëj·T+ Á|ü|ü+#·+ qTeT÷˝À¢ $$<ÛäØ‘·T˝À ø£ì|æk˛Ô+~.
eTquÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝À nqes¡‘·+ Á|üeVæ≤+#˚$, Jeq<äTì ù|s¡T
>±$+∫q >∑+>±, j·TeTTq, ÁãVü≤à|ü⁄Á‘·, >√<ëe], ø£ècÕí ø±y˚] yÓTT<ä>∑Tq$

21
Á|üC≤J$‘·Á|ü‘·´+>∑dü+XÀ_Û‘ê«ìøÏ ø±s¡ø±˝…’ Äsê<Ûä´<˚e‘·T>± |üPõ+|ü
ã&ÉT‘·THêïsTT. M{Ï˝À kÕïqe÷#·]+#·&É+, ÁXÊ<ë∆<äTHê#·]+#·&É+ bÕ|üVü≤s¡+,
düs¡«X¯óuÛÑ+ø£s¡eT÷q÷. |ü⁄wüÿsê˝À¢ q<äT≈£î <Ó’e‘·«XÀuÛÑ, bÕ$Á‘·´+ X¯‘·>∑TDÏ‘·
eTe⁄‘·T+<äì, n|ü⁄Œ&ÉT q<äT˝À¢ kÕïHê<äTT Ä#·]+#·&É+ |üs¡eT|ü$Á‘·eT˙
XÊÁkÕÔT ñ<√ÈwædüTÔHêïsTT.
|ü⁄wüÿs¡eT+fÒ
q<äT˙ï Je⁄ bÕ|ü|ü+øÏ˝≤ìï ‘·eT˝À ÇeTT&ÉTÃø=ì yê]øÏ bÕ$Á‘ê´ìï
ø£*ŒkÕÔsTT. n˝≤ ø£àwüeTT˝…’q q<äTqT |ü⁄q'|ü$Á‘·+ #˚dæ #Ó’‘·q´e+‘·+>±
#˚ùd Á|üÁøÏj·TH˚ |ü⁄wüÿs¡+. |ü⁄wüÿs¡T&ÉH˚ Áu≤Vü≤àDT&ÉT Je⁄bÕbÕ‘√ n|ü$Á‘·
yÓTÆq q<äTqT ‹]– |ü$Á‘·+ ø±$+#·&Üì¬ø’ |üs¡eT•e⁄ì>∑÷]Ã ‘·|üdüT‡ #˚XÊ
&Éì, •e⁄ì es¡Á|üuÛ≤e+ e¢ q<äT≈£î |ü⁄q'bÕ$Á‘·´+ ø£*–+<äì á |ü$Á‘·
Á|üÁøÏj·T≈£î |ü⁄wüÿs¡T&ÉT ø±s¡≈£î&ÉT ø±e≥+ e¢ ˝Òø£ ø=ìï ì]›wüºø±˝≤˝À¢ |ü⁄wüÿ
s¡T&ÉT Äj·÷ q<äT˝À ñ+&É≥+ e¢ Bìì |ü⁄wüÿs¡+ n+{≤s¡ì |ü⁄sêD√øÏÔ.
q<äT≈£î |ü⁄wüÿsêT m|ü⁄Œ&=kÕÔsTT ?
düÿ+<ä|ü⁄sêD+, |ü⁄wüÿs¡K+&É+˝Àì lXË’eTVü≤‘·´+˝À $$<Ûäq<äT≈£î
|ü⁄wüÿsêT m|ü⁄Œ&=kÕÔjÓ÷ düŒw”ºø£]+#·ã&ç+~.
eTø£s¡k˛ú j·T<ëuÛ≤qT ' ‘·<ë <˚e>∑Ts¡Ts¡´~,
|üP]íe÷j·÷+ uÛ≤qTyêπs >∑+>±|ü⁄wüÿs¡ á]‘·'.
>∑+>√‘·Ôsê´+ Á|üj·÷π> #· ø√{Ïdü÷s¡´Á>∑ôV’≤ ' düeT',
dü+Vü≤dü+ùdú ~qø£πs ‘·<∏ëJy˚q dü+j·TT‘˚ |üP]íe÷j·÷+
>∑Ts√sê«πs >√<ëesê´düTÔ |ü⁄wüÿs¡'.

22
‘·Á‘·kÕïq+ #· <ëq+ #· düs¡«+ ø√{Ï>∑TD+ uÛÑy˚‘Y.
y˚T|òüTdü+ùdú ~yêHê<∏˚ <˚yêHê+ #· |ü⁄s√Væ≤‘˚,
k˛eTyêπs dæ‘êwüºe÷´+ ø±y˚Ø |ü⁄wüÿs√ eT‘·'.
ø£s¡ÿ≥ùdú ~yêHê<∏˚ ‘·<∏ë Jy˚+Á<ä yêdüπs,
ne÷j·÷+ |üP]íe÷j·÷+ yê ø£ècÕí|ü⁄wüÿs¡ ñ#·´‘˚.
ãèVü≤düŒ‹ y˚TcÕ~sêX¯ó˝À Á|üy˚•+∫q Hê{ÏqT+&ç 12 s√ET
sêÁ‹+ãefi¯óflqT, $T–*q dü+e‘·‡s¡eT+‘ê eT<Ûë´Vü≤ï y˚fi¯ ¬s+&ÉT eTTVüAsêÔ
ø±+ Äj·÷ q<äT˝À¢ |ü⁄wüÿs¡&ÉT+&Ü˙ ÁãVü≤àdü+ø£Œ+. á Ø‹qqTdü]+∫
>∑Ts¡T&ÉT y˚Twüsê•˝À ñqï|ü⁄Œ&ÉT >∑+>±q~øÏ, eèwüuÛÑsê•˝À ñqï|ü⁄Œ&ÉT qs¡à<ë
q~øÏ, $T<ÛäTqsê•˝À ñqï|ü⁄Œ&ÉT düs¡dü«r q~øÏ, ø£sêÿ≥ø£sê•˝À ñqï|ü⁄Œ&ÉT
j·TeTTHêq~øÏ, dæ+Vü≤sê•˝À ñqï|ü⁄Œ&ÉT >√<ëeØq~øÏ, ø£Hê´sê•˝À ñ
qï|ü⁄Œ&ÉT ø£ècÕíq~øÏ, ‘·T˝≤sê•˝À ñqï|ü⁄Œ&ÉT ø±y˚Øq~øÏ, eè•Ãø£sê•˝À ñ
qï|ü⁄Œ&ÉT ‘êÁeT|ü]íøÏ (;Ûe÷q~øÏ) <ÛäqdüT‡˝À ñqï|ü⁄Œ&ÉT |ü⁄wüÿs¡yêVæ≤ìøÏ,
eTø£s¡sê•˝À ñqï|ü⁄Œ&ÉT ‘·T+>∑uÛÑÁ<ëq~øÏ, ≈£î+uÛÑsê•˝À ñqï|ü⁄Œ&ÉT dæ+<ÛäTq~øÏ,
MTqsê•˝À ñqï|ü⁄Œ&ÉT ÁbÕDVæ≤‘ê q~øÏ |ü⁄wüÿs¡eTTì XÊge#·q+.
12 sêX¯ó˝À dü+#·]+∫q ‘·sê«‘· ãèVü≤düŒ‹ ‹]– yÓTT<ä{Ïsê•øÏ ekÕÔ&ÉT.
|ü⁄wüÿsês¡+uÛÑ+ qT+∫ yÓTT<ä{Ï 12 s√ET Ä~|ü⁄wüÿs¡eTì, dü+e‘·‡s¡+ ∫e]
12 s√ET n+‘·´|ü⁄wüÿs¡eTì eéVü≤]kÕÔs¡T.á 12 s√E˝À nìïq<äT˝Àì
JeX¯øÏÔ |ü⁄wüÿs¡+ q~˝À ìøÏå|üÔyÓTÆ n‘·´+‘· |ü$Á‘·‘·, ÁbÕX¯düÔ´+ dü+‘·]+#·T
≈£î+≥T+~. ô|’q ù|s=ÿqï nìï q<äT≈£î n+‘·´|ü⁄wüÿsêT+&Ée⁄. >√<ëeØq~øÏ
e÷Á‘·+ n+‘·´ |ü⁄wüÿsêTHêïsTT.
>√<ëe]
eTVü‰sêÁwüº, ‘Ó+>±D, Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ˝À Á|üeVæ≤+#˚ q<äT˝À >√<ëe]ø=ø£

23
Á|ü‘˚´ø£kÕúq+ ñ+~. BìøÏ $düÔè‘· |ü⁄sêDÁbÕX¯düÔ´+ ñ+~. á q~øÏ düT$kÕÔs¡
#·]Á‘·, düT$XÊ |üØ yêVü≤ø£ÁbÕ+‘·+, düTBs¡È HÍø±j·÷q kÂø£s¡éT÷ ñqï$.
nH˚ø£ ñ|üq<äT‘√, $$<Ûä ù|s¡¢‘√ |æeã&ÉT‘·Tqï á q~ |üPs¡«>±<∏äqT
|ü]o*<ë›+.
|ü•ÃeT ø£qTeT˝À n+‘·sê“¤>∑yÓTÆq ÁãVü≤à–]˝Àì Hêdæø±Á‘·´+ãø£eTT
Bì »qàkÕúqeTT Ç~ düeTTÁ<äeT{≤ºìøÏ 3000 n&ÉT>∑T m‘·TÔ˝À ñ+~. Bì
|ü]yêVü≤qÁ|ü<˚X¯+ 120000 #·<äs¡|ü⁄ yÓTÆfi¯fl≈£î $T+#·TqT. á q~ eTVü‰sêÁwüº,
eT<Ûä´Á|ü<˚XŸ˝À düTe÷s¡T 400yÓTÆfi¯ó¢ Á|üeVæ≤+∫ Ä~˝≤u≤<é õ˝≤¢˝Àì u≤düs¡e<ä›
Ä+Á<ÛäsêÁwüº+˝À Á|üy˚•+∫ <ë<ë|ü⁄ 500 yÓTÆfi¯¢ ÁbÕ+‘êìï düdü´XÊéT+ #˚dæ
ã+>±fi≤U≤‘·+˝À dü+>∑$Tk˛Ô+~. kÕ>∑s¡dü+>∑eTeTTq≈£î eTT+<äT sê»eTùV≤+Á<ä
es¡eTT e<ä› @&ÉTbÕj·TT>± N* á >√<ëe] dü|üÔkÕ>∑s¡eTH˚ ù|s¡T‘√
|æTeã&ÉT‘√+~. Bì ñ|üq<äT˝À eT+Jsê, eTT∫≈£î+<ä, ÁbÕDVæ≤‘·, eTH˚ïs¡T.
X¯ã], øÏHÓïs¡kÕì, Ç+Á<ëe‹, |üPsêD yÓTT<ä>∑Tq$ Á|ü<ÛëHêT. mH√ï
Äj·÷≈£î ìj·÷T.
>ö‘·eTTì#˚ uÛÑ÷˝Àø±ìøÏ ne‘·]+#·&É+ e¢ >ö‘·MTq~ nì, >√e⁄≈£î
ÁbÕD<ëq+ #˚j·T&É+ e¢ >√<ëe] nì, >ö‘·eTT&ÉT y˚dæq ≈£îX¯ ~≈£îÿ>±
|üj·Tì+#·&É+ e¢ ≈£îXÊes¡ÔeTH˚ kÕs¡úø£HêeT<Û˚j·÷‘√ XÀ_ÛT¢‘·÷, düTe÷s¡T
900 yÓTÆfi¯ófl Á|üeVæ≤+∫ kÕ>∑s¡+‘√ ◊ø£éTÚ‘√+~.
á bÕeq>ö‘·$T uÛÑ÷|ü‘·qyÓTÆq Á|ü<˚X¯+ >√eTTU≤ø±s¡+˝À ñqï
•˝≤eTj·TÁ|ü<˚X¯+. n#·Ã≥Tqï≥T¢ sêfi¯flqT+&ç _+<äT_+<äTe⁄>± ñ<ä“¤$+∫q
>ö‘·$T Ä |ü]düs¡+˝À ñqï ‘·{≤ø£+˝ÀøÏ Á|üy˚•dü÷Ô nø£ÿ&ç qT+&ç øÏ+<äøÏ
»bÕ‘·+>± <ä÷øÏ ‘·÷s¡TŒeTTK+>± Á|üeVæ≤düTÔ+~. á düú˝≤ìøÏ >∑+>±<ë«s¡+,
>∑+>±kÕ>∑s¡+ nH˚ ù|s¡T¢ ñHêïsTT. ø=+‘·<ä÷s¡+ Á|üeVæ≤+∫q ‘·sê«‘· á
q~˝À Á|üesê, bÕs¡≈£LsY, Á<äyê, Ä ‘·sê«‘· eT+Jsê, ô|qT >∑+>± nH˚

24
ñ|üq<äTT #˚s¡T‘·THêïsTT. n≥T ‘·sê«‘· eTVü‰sêÁwüº dü]Vü≤<äT›T <ë{Ï,
Ä~˝≤u≤<é˝À u≤düs¡e<ä› ‘Ó+>±D˝À >√<ëe] Á|üy˚•k˛Ô+~. Ä ô|’q
eT<Ûä´Á|ü<˚XŸ qT+&ç e#·TÃ ô|qT >∑+>± ñ|üq~‘√qT, ‘·sê«‘· ˇ]kÕ‡ qT+&ç
e#·TÃ Ç+Á<ëe‹‘√ ø£*dæ ‘·÷s¡TŒeTTK+>± Á|üeVæ≤dü÷Ô, Á|üø£è‹ kÂ+<äs¡´ dæs¡T
˝À $sêõT¢‘·Tqï bÕ|æø=+&É s¡eT´ÁbÕ+‘êìï |ü⁄˙‘·+ #˚k˛Ô+~. n≥T
yÓqTø£ b˛es¡+ e<ä› >√<ëe] eT+&É+ #˚], ø=ìï yÓTÆfi¯fl<ä÷s¡+ Á|üeVæ≤+∫
uÛÑÁ<ëÁ~ Vü≤è<äj·÷Á~ô|’ yÓdæq d”‘êsêeTTqT n_ÛùwøÏk˛Ô+~. Ä eTVü≤
<ë“¤>±´ìï H√#·T≈£îqï+<äTø√ nqï≥T¢, n≥Tô|’q >√<ëe] e÷‘· ˇfi¯ó¢eT]∫
neT+<ëq+<ä+‘√ |üj·Tì+∫ sê»eTùV≤+Á<ä es¡|ü⁄ ÁbÕ+‘êìï #˚s¡Tø=+{À+~.
Çø£ÿ&ç qT+&ç ¬s+&ÉTyÓTÆfi¯¢ yÓ’XÊ´+‘√ Á|üeVæ≤dü÷Ô uÛÑs¡Ô s¡‘êïø£s¡Tì #˚s¡Tø√yê*.
nH˚ Äq+<äyÓ÷ nqï≥T¢ ‘·q ñ<Ûäè‘·y˚>±qT ô|+#·T≈£î+≥Tqï<ë qBeT ‘·*¢.
á ndü<äèX¯ýÓTÆq ˇs¡e&çì, nq+‘· »sê•˝Àì n+‘·s¡Z‘·X¯øÏÔì Ä+Á<Ûä Á|ü»≈£î
|ü+∫ô|≥Tº≥≈£î düsY Äs¡∆sY ø±≥Hé <Ûäefi‚X¯«s¡+ e<ä› >∑‘·X¯‘êã›+˝À Äqø£≥º
ø£{≤º&ÉT. düTe÷s¡T ¬s+&ÉTyÓTÆfi¯ó¢ bı&ÉTe⁄>∑ Äqø£≥º 1852e dü+e‘·‡s¡eTTq
ø£≥ºã&ç eTs¡TuÛÑ÷$T>± ñqï |ü]düs¡ ÁbÕ+‘êìï q+<äqeq+>± s¡÷bı+~+∫+~.
Ä Ä+π>¢j·T <=s¡ nK+&É y˚T<ÛëX¯øÏÔ, Ä+Á<ÛäsêÁcÕºìøÏ nqï |üPs¡íH˚ Á|ükÕ~+∫+~.
á Äqø£≥º ‘·sê«‘·, dü|üÔãTTwüß ÁbÕs¡úqqT n+^ø£]+∫ >√<ëe]
@&ÉTbÕj·TT>± N* kÕ>∑s¡+˝À dü+>∑$Tk˛Ô+~. á @&ÉTbÕj·TT `
dü|üÔãTTwüß˝…’q »eT<ä–ï, ÄÁ‘˚j·T, uÛ≤s¡<ë«», >ö‘·eT, $XÊ«$TÁ‘·, e•wü˜,
ø±X¯´|ü ù|s¡¢‘√ |æeã&ÉT‘·÷ >√<ëe]ì düeTTÁ<ä+˝À ø£T|ü⁄‘·THêïsTT. M{Ï˝À
e•wü˜ >ö‘·MT bÕj·T˝Ò Á|ü<ÛëHêT. <äè>√Z#·sêT ≈£L&ÜqT. e•wü˜>√<ëe]
qs¡kÕ|ü⁄s¡+ e<ä›qT, >ö‘·MT >√<ëe] j·÷Hê+ e<ä›qT kÕ>∑s¡+ #˚s¡T#·THêïsTT.
$T–*q ◊<äT bÕj·TT n+‘·sê«Væ≤qT‘·˝…’ ã+>±fi¯U≤‘·+˝À ©qeTe⁄‘·THêïsTT.
á |ü$Á‘· ñuÛÑj·Trsê˝À¢ nH˚ø£ •e, yÓ’wüíe Äj·÷T, Hês¡dæ+Vü≤
πøåÁ‘êT yÓdæ düTÁ|üdæ<ä∆ j·÷Á‘êdüú˝≤˝…’ düeTdüÔ uÛ≤s¡‘· uÛÑø£Ôø√{ÏøÏ eTTøÏÔì

25
Á|ükÕ~düTÔHêïsTT. nÁ|ü‹Væ≤‘· XÖs¡´<ÛäqTT, Ä<Ûë´‹àø£∫+‘·Hê|üs¡T˝…’q sê»
e+X¯düTú Ä<äs¡Db˛wüD‘√ Ç$ uÛ≤s¡rj·Tdü+düÿèr` kÕ+Á|ü<ëj·÷qT K+&É
K+&Ü+‘·sê˝À¢ yê´|æÔ #˚j·TT#·THêïsTT. yê]˝À XÊ‘· yêVü≤qTT, yêø±≥TT,
#êfi¯ó≈£î´T, ¬s&ç¶sêET, $»j·Tq>∑s¡#·Áø£es¡TÔT, >√˝§ÿ+&É qyêãTT
∫s¡düàs¡D°j·TTT. Ä Ä<äs¡Ωsê»qT´ ÁbÕ|üø£+#˚ nqq´ kÕe÷q´ •Œø£fi≤
yÓ’uÛÑe+‘√, $•wüº kÕ+Á|ü<ëj·÷‘√ »>∑~«U≤´‹>±+∫q Äj·÷qT ø=ìï+{Ïì
e÷Á‘·+ <ä]Ù+∫ »qà<Ûäq´+ #˚düTø=+<ë+.
M{Ï˝À Á|üÁ|ü<∏äeT+>± eTq≈£î <äs¡Ùq$TdüTÔqï~ Hêdæø±Á‘·´+ãø£eTT.
Ç~ eTVü≤‘·Ôs¡yÓTÆq XË’eπøåÁ‘·+. Á|üU≤´‘· <ë«<äX¯CÀ´‹]¢+>±˝À ˇø£f…Æq
Á‘·´+ãπøX¯«s¡ *+>∑$Tø£ÿ&É >ö‘·eTeTVü≤]¸#˚ Á|ü‹wæ˜+#·ã&çq~. eTVü‰sêÁwüº˝À
ñqï á XË’eπøåÁ‘·yÓTTø£ Á|üdæ<ä∆j·÷Á‘êdüú+. ¬s+&Ée~ ‘Ó+>±D˝À u≤düs¡
e<ä›j·TTqï düs¡dü«r|”sƒ¡+. Ç~ eT<Û√Te<ä› ñqï~. ‘Ó+>±D˝À nK+&É
Á|üU≤´‹>±+∫q á düs¡dü«r Äj·TeTT yê´düJ$‘·+‘√ ô|qy˚dæø=ì ñ+~.
á ÄsêÃeT÷]Ôì yê´dü eTVü≤]¸ Á|ü‹wü˜#˚j·T&É+ e¢ á πøåÁ‘êìøÏ yêdüs¡ nì
ù|s=∫Ã+~. yêdüs¡H˚ u≤düs¡>± |æeã&ÉT‘√+~. Ç~ kÕVæ≤r Á|æj·TTø£ìyês¡´
<äs¡Ù˙j·TπøåÁ‘·+. ‘·sê«‘·~ |ü{ÏºkÕ{ÏeTT. á Äj·T eT÷$sê≥Tº
uÛÑÁ<˚X¯«s¡kÕ«$T uÛÑÁ<äø±∞düy˚T‘·T&Ó’ uÛÑø£Ôø√{ÏøÏ eTTøÏÔìdüTÔHêï&ÉT. Ç~
|ü⁄sê‘·qj·÷Á‘êdüúeTT. n≥T yÓqTø£ ø£+#Ós¡¢>√|üqïqT düTÁ|üdæ<ä∆ yêπ>Zj·Tø±s¡T
ì>±, sêeT<ëdüT>± e÷]Ãq uÛÑÁ<ë#·+ #ê]Á‘·ø£ Ä<Ûësê‘√ yÓdæq πøåÁ‘·+.
<ëì ‘·sê«‘· >ö‘·MT ‘·÷s¡TŒrs¡+˝À yÓdæq ø£åDeTTπøÔX¯«sêj·T+ $∫Á‘·
|ü⁄sêD+‘√ $dæT¢‘√+~. |ü⁄≥º˝À ìøÏå|üÔyÓTÆq CÀ´‹]¢+>±ìï |üPõ+∫q ÁX¯eTDÏ
nqT <˚eø£q´≈£î XÊ|ü$yÓ÷#·q+ #˚dæq |ü⁄D´<ÛëeT$T~. lsêeT#·+Á<äTì ø√]
ø£ô|’ •e⁄&ÉT, ÁX¯eTDÏ ìT#·Tqï πøåÁ‘·+‘√ *+¬>’ø£úÛ≤>±´ìï Á|ükÕ~+∫q
|üs¡eTbÕeq |ü⁄D´πøåÁ‘·+. n+<äTø£ì á πøåÁ‘·+ ø£åDeTTø°ÔX¯«sêj·TeTH˚ nq«s¡ú
HêeT+‘√ $dæT¢‘·÷ ñ+~.

26
»>∑~«U≤´‹ >±+∫q Á<ëøå±sêeT+ ‘·s¡Tyê‘·~. Ç~ |üs¡y˚TX¯«s¡T&ÉT
14 n&ÉT>∑T bı&ÉTe⁄>∑ CÀ´‹]¢+>∑s¡÷|ü+˝À |üPõ+|üã&ÉT‘·Tqï |ü⁄D´πøåÁ‘·+.
n‹|ü⁄sê‘·qyÓTÆq nX‚wü »HêHêïø£]¸+#·T |ü$Á‘· j·÷Á‘êdüú+. á ÁbÕ+‘·+˝ÀH˚
ñqï »>∑H√àVæ≤˙ πøX¯yêj·TeTT eTs=ø£ yÓ’wüíeπøåÁ‘·+. á nsêÃeT÷]ÔøÏ
Çs¡TyÓ’|ü⁄˝≤ |üP»T »s¡T|üã&ÉT‘·THêïsTT. á |ü⁄D´<ÛëeT+ sê´© nqTÁ>±eT+˝À
ñ+~. ˇø£ÿ&çqT+&ç |ü~øÏ˝ÀMT≥s¡¢ <ä÷s¡+˝À eT+<ä|ü˝…¢˝À <ä÷s¡+˝À
y˚+#˚dæj·TTqï eT+<˚X¯«s¡kÕ«$T Äj·TeTT+~. uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝ÀH˚ @¬ø’ø£
X¯H˚X¯«sêj·T$T~ |ü⁄sêD Á|üdæ<ä∆yÓTÆ+~. Bìï <ä]Ù+∫q yÓqTø£ ø=eP«s¡T˝À
ñqï >√cÕŒ<äπøåÁ‘·eTT uÛÑø£Ô»qT <äèwæº Hêø£]¸k˛Ô+~. >√Vü≤‘·´bÕ|üìyês¡D≤s¡ú+,
>ö‘·eTTì#˚ Á|ü‹wæ˜+|üã&çq es¡<ä>√bÕkÕ«$T s¡TøÏàD° dü‘·úÛ≤eT‘√
$dæT¢‘·Tqï |ü$Á‘·<˚yêj·T$T~. nX‚wü »Hêø£s¡¸D>∑ πøåÁ‘·+. BìøÏ
n‹düMT|ü+˝À <Ûäefi‚X¯«s¡+ Äqø£≥º e<ä› ì]à+|üã&çq e÷s¡ÿ+&˚X¯«sêj·T+
n‘·´+‘· <äs¡Ù˙j·T+. ∫e]˝À e•wü˜>ö‘·$T kÕ>∑s¡dü+>∑eT+ #˚j·TT |ü$Á‘·
düú+˝À ñqï n+‘·πs«~ ø°åàqs¡dæ+Vü≤kÕ«$T Äj·T+ düTÁ|üdæ<ä∆j·÷Á‘êdüú+.
Ç~ ÁãVü≤às¡TÁ<äj·÷>∑+#˚dæ ˙ø£+πsƒX¯«s¡Tì Á|ü‹wæ˜+∫q |ü⁄D´<ÛëeT+. Ç+¬øH√ï
∫qï∫qï Äj·÷T ¬s+&ÉTrsê˝À¢q÷ yÓdæ >√<ëe] #·]Á‘·qT |ü⁄˙‘·+ #˚dæ
n»sêeTs¡ ø°]ÔHê]®+∫ ô|&ÉT‘·THêïsTT. Á|ü‹πøåÁ‘·+ ≈£L&Ü nìyês¡´ <äs¡Ù˙j·Ty˚T.
dü<ë dü+düàs¡D°j·Ty˚T.
$$<Ûä <˚XÊ˝À¢ »s¡T>∑T q~ |üP»
Ç|ü⁄Œ&ÉT bÕXÊÃ‘·´ <˚XÊ˝À¢ qBeT÷kÕúHêqT @ $<Ûä+>± |üPõdüTÔHêïs√
|ü$Á‘·~Hê˝À¢ yê] Ä#êsê˝Ò$T{À >∑eTì<ë›+. Á|ü|ü+#·+˝Àì nìï <˚XÊ˝À¢
ñqï Á|ü»T q<äTqT, »˝≤X¯j·÷qT |üPõdüTÔHêïs¡T. ÇVü≤˝Àø£ yê´dü+>±ô|’
n~Ûø£ yêýÓ÷Vü≤eTTHêï, bÕXÊÃ‘·T´T |æ‘·è<˚e‘·≈£î @$<Ûä+>± |üP»T
düTŒ‘·THêïs√ ‘ÓTdüT≈£î+<ë+. bÕXÊÃ‘·´ Á¬ø’düÔe⁄T Á|ü‹ dü+e‘·‡s¡+ Ä˝Ÿ

27
k˛T‡&˚ m≈£îÿe uÛÑøÏÔ‘√ »s¡T|ü⁄≈£î+≥THêïs¡T. |üPC≤$<Ûëq+˝À e÷s¡TŒTHêï
eTs¡DÏ+∫q yê]ì düà]+#·T Ä#ês¡+ yê]˝À ñ+~. n|ü⁄Œ&ÉT qB»˝≤ìï
ñ|üjÓ÷–+#·T≥ nìyês¡´+>± uÛ≤$+|üã&ÉT‘√+~. Ms¡T ˙{ÏøÏ ~e´X¯øÏÔ
ñqï<äì Á>∑Væ≤+#ês¡T. Á^düT<˚X¯+˝À eTs¡DÏ+∫qyê]øÏ eT÷&Ées√Eq
ñ‘·Ôs¡ÁøÏj·TT »s¡T|ü⁄ Ä#ês¡+ düHê‘·q+>± ñ+~. |ü<äeT÷&ÉT dü÷‘·ø£~Hê
‘·sê«‘· eTs¡DÏ+∫q yê] Ä‘·àXÊ+‹øÏ yê] edüTÔe⁄ô|’ »Áb˛ø£åD+ #˚ùd
kÕ+Á|ü<ëj·T+ nø£ÿ&É ø£q|ü&ÉT‘√+~. ‘·eT Ä|ü⁄ÔT, ã+<ÛäTe⁄qT ÄVü‰«ì+#·T
Ä#ês¡+ ≈£L&Ü ñ+~. n+‘˚ø±ø£, »qà~HêT, »j·T+‘·TT, eTs¡DÏ+∫q
yê] es¡∆+‘·TT ≈£L&Ü yês¡T bÕ{ÏdüTÔHêïs¡T. Ä s√E˝À¢ »s¡T|ü⁄ ø£s¡àø±+&ÉqT
XÊgã<ä∆+>± yês¡T #˚düTÔHêïs¡T. yê] |üPsê«#ês¡ Á|üø±s¡+ #·ìb˛sTTqyê]ì
<ä]Ù+∫ Ä düeTj·T+˝À me«s¡÷ s√<äqT #˚j·Ts¡T. Ä|ü⁄ÔT e#˚Ã düeTj·T+˝À
»˝≤X¯j·÷ qT+&ç>±ì, q<äT qT+&ç >±ì ˙{Ïì rdüTø=ì e∫Ã
eTè‘·ø£ﬁ‚ãs¡+ô|’q #·T¢ dü+Á|ü<ëj·T+ nø£ÿ&É ø£q|ü&ÉT‘√+~. ‘·sê«‘· yês¡T
ø=ìï ÁbÕs¡úHê|ü<ë´qT bÕ&ÉT‘ês¡T. Ä ø±s¡´Áø£e÷˝…’q ‘·sê«‘· kÕeT÷Væ≤ø£
uÛÀ»q+ #˚kÕÔs¡T. Ç~ eTq<˚X¯eTT˝À es¡∆+‹ »s¡T|ü⁄ |ü<ä∆‹øÏ Ç+#·T$T+#·T>±
düe÷q+. s¡cÕ´<˚X¯+˝À eTs=ø£ $+‘· Ä <˚X¯+˝À eTq+ #˚j·TT |æ+&ÉÁ|ü<ëHêìï
b˛* ñ+~. dü+e‘·‡s¡ eTTq ø=ø£kÕ] eTs¡DÏ+∫q yê] ~Hêq, qBrsêq
yês¡T Ä|ü⁄Ô‘√ düVü‰, düe÷y˚X¯yÓTÆ Hêqu…{Ïºq Áu…&é ô|’q #·ìb˛sTTqyê] ù|s¡T
Áyêdæ q~˝ÀìøÏ bÕs¡y˚j·TT Ä#ês¡eTTqï~. ãVüQX¯ ' eTq dü+Á|ü<ëj·T+
Á|üø±s¡+ #˚j·TT |æ+&ÉÁ|ü<ëq+‘√ Ç~ dü]‘·÷>∑T‘√+~.
s√eTqTT eTs¡DÏ+∫q yê] uÛÑkÕàìï bÕÁ‘·˝À uÛÑÁ<ä|üs¡∫ <ëìô|’
düe÷~Ûì ø£{Ïº ‘=$Tà~s√ET eTs¡Dø£s¡àø±+&ÉqT »s¡T|ü⁄‘ês¡T. dü+e‘·‡s¡+
»]–q ‘·sê«‘·, düe÷~ÛøÏ ‘·kÕïq+ #˚kÕÔs¡T. ∫es¡>± kÕeT÷Væ≤ø£ uÛÀ»q+,
eTq<˚XÊ˝À¢ #˚j·TT yÓ’≈£î+sƒ¡düe÷sê<Ûäq‘√ düe÷q+>± ñ+≥T+~. ÄÁ|òæø± <˚X¯|ü⁄
eTs=ø£ Ä#ês¡+ eTq≈£î $ÁuÛ≤+‹øÏ ø£*Zk˛Ô+~. Äs¡T dü+e‘·‡s¡eTTø=ø£kÕ]

28
Ä C≤‹ yÓTT‘·Ô+ ˇø£ qBrs¡+˝À düe÷y˚X¯yÓTÆ me¬s’‘˚ ‘·eT ‘·+Á&çì ø√˝ÀŒj·÷s√
yê] u§eTàqT ã+ø£eT{Ïº‘√ ‘·j·÷s¡T#˚dæ, HÓ’y˚<ë´]Œ+∫, Ä u§eTàqT
q~˝ÀìøÏ C≤s¡y˚kÕÔs¡T. kÕeT÷Væ≤ø£ uÛÀ»q+‘√ yê] Ä ø±s¡´Áø£eT+ eTT>∑TdüTÔ+~.
n+‘·ø£+fÒ n‹ $∫Á‘·yÓTÆq~ yês¡T #·ìb˛sTTq yê] Ä‘·àqT ˇø£ ∫qïsê‹øÏ
e÷s¡TÃ≥. yês¡T Ä sê‹q |üHÓï+&˚&ÉT¢ uÛÑøÏÔuÛ≤e+‘√ |üPõkÕÔs¡T. Ä ‘·sê«‘·
yês¡T ‘·eT ã+<ÛäT Ä|üÔes¡Z+‘√ qBrsêq #˚] Ä sê‹ì q~˝ÀìøÏ C≤s¡y˚kÕÔs¡T.
rs¡+˝À ñqï eT]ø=ìïsêﬁ¯¢qT ≈£L&Ü Ä düeTÁ<ä>∑s¡“¤+˝À $dæ]y˚kÕÔs¡T. n≥T
‘·sê«‘· kÕïHêT #˚dæ |ü+øÏÔuÛÀ»q+ #˚kÕÔs¡T. á $<ÛäeTT>± eTs¡DÏ+∫qyê]øÏ
#˚j·TT ø£s¡àT uÛÑøÏÔ|üPs¡«ø£+>±H˚ ñ+{≤sTT. @ <˚X¯+˝ÀHÓ’Hê Bìï ã{Ïº
e÷qe⁄˝…ø£ÿ&Ó’Hê, @ ø±+˝À ìedæ+∫Hê eTÚ*ø£ $wüj·÷˝À ◊ø£´‘· ñ
qï<äì, ø£s¡àø±+&É, <˚X¯|ü]dæú‹ eT]j·TT ÁbÕ+‘·uÛÑ÷$T HÓ’dü]Zø£‘·qT ã{Ïº
ø=+‘·e÷s¡TŒ düVü≤»eTì ‘ÓTk˛Ô+~. ô|’q #Ó|æŒq n+XÊìï eTq qB|ü⁄wüÿsê
düeTj·÷˝À¢ #˚ùd ø±s¡´Áø£e÷qT b˛* ñHêïsTT. Bìï ã{Ïº nìï <˚XÊ˝À¢
qBeT÷˝≤T #ê˝≤ >ös¡euÛÑøÏÔ Á|ü|ü‘·TÔqT n+<äTø=+≥Tqïeì $~Û‘·eTe⁄
‘√+~. Á|ü‹ eT‘·+˝À ≈£L&Ü ø£s¡àø±+&ÉqT XÊgj·TTø£Ô+>± |ü⁄s√Væ≤‘·T <ë«sê
#˚sTT+#·&É+ $<˚XÊ˝À ≈£L&Ü ø£ìŒk˛Ô+~. Ç+‘·ø£+fÒ m≈£îÿe>± eTq<˚X¯+˝À
q<äT≈£î #˚ùd |ü⁄wüÿsê˝≤¢+{Ï ø±s¡´Áø£e÷T $<˚XÊ˝À ø£qã&É≥+ ˝Ò<äT.
ÁbÕNq<˚XÊ˝À¢ eTTK´+>± uÛ≤s¡‘êeì˝À Ä#ês¡ dü+Á|ü<ëj·÷qT
bÕ{Ï+#·&É+˝À m+‘√ >∑÷&Üs¡ú+, Ä<Ûë´‹àø£‘·‘·«+ $T[‘·yÓTÆ ñ+~. Væ≤+<ä÷
Ä<Ûë´‹àø£ $wüj·÷T eTs¡à>∑]“¤‘·+>± ñ+&ç yê{Ï ~e´‘·«+ n+‘·sês¡ú+>±
ñ+≥THêïsTT. ñ<ëVü≤s¡D≈£î |ü⁄wüÿs¡|üsê«T, ≈£î+uÛÑy˚Tﬁ≤T Á|ü»T yê{Ï˝À
bÕ˝§ZH˚ |ü<ä∆‘·TT. #ê˝≤ uÛÑøÏÔj·TT‘·+>± ñ+{≤sTT. |ü⁄wüÿs¡ düeTj·÷˝À¢ q<äTqT
|üPõ+#˚ $<Ûëq+, bÕ˝§Zqï yê] J$‘ê˝À¢ ø=‘·Ô eTqXÊÙ+‹˙, ø=‘·ÔJ$‘·
XÀuÛÑqT ø£T>∑CÒkÕÔsTT. uÛÑ>∑e<ä“¤øÏÔì ÇqTeT&ç+|ü#˚kÕÔsTT. bÕ˝§ZH˚ Á|ü»˝À¢
dü«‘·'dæ<ä∆+>±H˚ ñqï‘· |ü⁄wüÿs¡ düeTj·÷˝À¢ qB q<ëT Á|ü‘˚´ø£ |ü]|üPs¡í‘·qT,

29
|ü$Á‘·‘·qT ÄbÕ~+#·Tø=+{≤sTT. ø±s¡D+ Ä düeTj·T+˝ÀH˚ q<äj·T+<äT
|ü⁄wüÿs¡sêE ‘·q ãè+<ä+‘√, ãèVü≤düŒ‹, Á‹eT÷s¡TÔT eTTø√ÿ{Ï <˚e‘·T yê{Ï˝À
Á|üy˚•+∫ ˙{Ïì |ü$Á‘·eTT #˚kÕÔs¡T. n+<äT#˚ ˙{ÏøÏ ø£*π> X¯øÏÔ, |ü$Á‘·‘·
nes¡í˙j·TeTT. Ä ˙s¡T X¯Øs¡eTT≈£îqï bÕbÕ*ï Á|üøå±ﬁ¯q+ #˚dæ, ÄVü‰¢<ë
q+<ëìï #˚≈£Ls¡TdüTÔ+~. |æ+&ÉÁ|ü<ëqeTT #˚ùdÔ, #˚j·TTyê] |æ‘·è<˚e‘·˝Ò ø±ø£,
yê] Äosê«<ëT #˚j·TTyê] J$‘êqT Äq+<ë_∆˝À eTT+#·T‘êsTT. Ç+ø±
#˚j·TT ø£s¡àø±+&É eTs¡DÏ+∫q yê]øÏ yê] ã+<ÛäTã>±ìøÏ ≈£L&Ü e]ÔdüTÔ+~.
yê] Ä‘·à‘·è|æÔ eè<∏ë ø±<äT. yês¡T eTqdü÷Œ¤]Ô>± ÄodüT‡esê¸ìï ≈£î]|ækÕÔs¡T.
|ü⁄D´+ #˚dæqyê]øÏ ‘·‘·ÿ è|ü _ÛdüTÔ+~.

30
Á‘·´+ãø£ »{À<ä÷“¤‘˚ >±‘·eTkÕ´|òüTHê•˙ ˆ
dü|üÔ<Ûë kÕ>∑s¡+,j·÷+‹ >√<ëe] qyÓ÷düTÔ‘˚ ˆˆ
Hêdæø± Á‘·´+ãπøX¯«s¡+˝À >√ eTTK+ qT+∫ ñ<ä“¤$+∫, >ö‘·eTVü≤]¸
>√Vü≤‘ê´ bÕ‘·ø±ìï q•+|üCÒdæ, ‘·T´, ÄÁ‘˚j·÷, uÛÑs¡<ë«», eè<ä∆ >ö‘·MT,
øö•ø±, e•cÕ˜ nH˚ @&ÉTbÕj·TT>± N* kÕ>∑s¡+ (ã+>±fi≤U≤‘·+)˝À ø£*dæq
>√<ëeØ ! ˙≈£î e÷ qeTkÕÿs¡eTT.
>√<ëe] eTVü‰sêÁwüº˝À |ü⁄{Ïº, ‘Ó+>±D≤ >∑T+&Ü Á|üeVæ≤+∫,
Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ˝À kÕ>∑s¡>∑s¡“¤+˝À #˚s¡T‘√+~. eT+Jsê, ø£&Ó+, e÷+&É$ (e÷H˚s¡T),
ÁbÕDVæ≤‘ê, Ç+Á<ëer, øÏHÓïs¡kÕì, X¯ã] yÓTT<ä˝…’q ñ|üq<äT‘√ $sê
õT¢‘√+~. n≥Te+{Ï >√<ëeØq~˝À Á|üdüTÔ‘·+ l eTqà<∏äHêeT dü+e‘·‡s¡
n~Ûø£ ÄcÕ&ÛÉ ãˆˆ Á‘·jÓ÷<ä•, eT+>∑fi¯yês¡+ 14`07`2015 s√Eq |ü⁄wüÿs¡
Á|üy˚X¯+ »s¡T>∑T‘√+~. á |ü⁄wüÿs¡ ø±+ ˇø£ dü+e‘·‡s¡+ nsTTq|üŒ{Ïø° yÓTT<ä{Ï
12 s√ET Ä~ |ü⁄wüÿs¡+>±qT, ∫e] 12 s√ET n+‘·´ |ü⁄wüÿs¡+>±qT
$X‚wüyÓTÆq$>± uÛ≤$kÕÔs¡T. |ü⁄wüÿsêìï dæ+Vü≤düúeTì ( dæ+>∑düÔeTì ) eéVü≤]kÕÔs¡T.
<˚e>∑Ts¡TyÓ’q ãèVü≤düŒ‹ dæ+Vü≤sê•˝À Á|üy˚•+#·&É+ eq ª|ü⁄wüÿs¡+μ @s¡Œ&ÉT‘·T+~.
ªª ‹Ádü : ø√≥´s¡ú ø√{°#· rsêúì uÛÑTeqÁ‘·j˚T
Äj·÷+‘·T, >ö‘·MT>∑+>±+ dæ+Vü≤j·TTπøÔ ãèVü≤düŒ‹ 'μμ ` n+{≤s¡T.
dæ+Vü≤düú+(dæ+>∑düÔ+)
>√<ëeØ |ü⁄wüÿs¡ eTVæ≤eTT ` ø±fi‚X¯«s¡πøåÁ‘·+
(kÕs¡úÁ‹ ø√{Ï |ü⁄wüÿs¡DÏ)
- &Ü. e÷&ÉT>∑T uÛ≤düÿs¡X¯s¡à
MA, M.Ed, Ph.D 9866845979

31
Á‹uÛÑTeHê˝À >∑ eT÷&ÉTqïs¡ø√≥¢ <˚e‘·T |ü⁄wüÿs¡düeTj·T+˝À
>√<ëe]˝À ìedækÕÔs¡T. uÛÑ≈£îÔ≈£î ÄodüT‡T, esêT, nqTÁ>∑Vü‰T n+~kÕÔs¡T.
eTVü‰ yÓ’uÛÑe+>± »]π> |ü⁄wüÿsêT |üHÓï+&˚fi¯¢ø=ø£kÕ] ekÕÔsTT.
ˇø=ÿø£ÿq~øÏ ˇø£ dü+e‘·‡s¡+ #=|ü⁄Œq |ü⁄wüÿs¡T&ÉT eTq Äsêés¡Ô+ (uÛ≤s¡‘·<˚X¯+)
˝Àì |üHÓï+&ÉTq<äT˝À¢ Á|üy˚•kÕÔ&ÉT.
|ü⁄wüÿs¡ ø£<∏ä
|ü⁄wüÿs¡T&ÉT Áu≤Vü≤àDj·TTe≈£î&ÉT, Á|ü‹ $wüj·T+ düùV≤‘·Tø£+>± XÊgã<ä∆+>±
ñ+&Üì uÛ≤$+#˚yê&ÉT. HÓ’$TcÕs¡D´+˝À dü÷‘·T&ÉT XÖqø±<äT≈£î #Ó|æŒq
ø£<∏ä Bìï $e]k˛Ô+~. |ü⁄wüÿs¡T&ÉT •e⁄ì nwüºeT÷]Ô‘·«+˝À >∑ ªª»‘·«dæ~∆μì
bı+<ä&ÜìøÏ 12 dü+e‘·‡sêT ‘·|üdüT‡ #˚XÊ&ÉT. •e⁄&ÉT Áu≤Vü≤àDs¡÷|ü+˝À
kÕøå±‘·ÿ]+∫ |ü⁄wüÿs¡TìøÏ esê*#êÃ&ÉT. |ü⁄wüÿs¡T&ÉT ñqï#√≥ » düeTè~∆ ø£*–,
n+<äT˝À eT÷&ÉTqïs¡ ø√≥¢ <˚e‘·T edækÕÔs¡ì nqTÁ>∑Væ≤+#ê&ÉT. ÁãVü≤à<˚e⁄&ÉT
•e⁄&ÉT |ü⁄wüÿs¡TìøÏ∫Ãq es¡+ #·÷dæ Ä+<√fi¯q #Ó+<ë&ÉT. nsTTq|üŒ{Ïø° |ü⁄wüÿs¡
‘·‘êÔ«ìï ø£eT+&É+˝Àì »+˝ÀH˚ ñ+&˚≥≥T¢>± •e⁄ì düTÔ‹+∫ es¡+
bı+<ë&ÉT.
dü«sêZ~Û|ü‹ Ç+Á<äT&ÉT nVü≤˝≤ýÓ÷Vü≤+˝À |ü&ç >ö‘·eTTì XÊ|ü+ eq
düVü≤ÁkÕ≈£åî&Í‘ê&ÉT. n+fÒ Ç+Á<äTì X¯Øs¡+ jÓ÷ìeTj·TyÓTÆb˛‘·T+~. XÊ|ü |ü]
Vü‰s¡+ ø√dü+ >ö‘·eTTì y˚&ÉTø=qï|üŒ{Ïø° |òü*‘·+ _Û+#·<äT. n|ü⁄Œ&ÉT BHêedüú˝À
|ü&ç, <˚e>∑Ts¡TyÓ’q ãèVü≤düŒ‹ì ÄÁX¯sTTkÕÔ&ÉT. ãèVü≤düŒ‹ $ø±s¡s¡÷|ü⁄&Ó’q <˚y˚+
Á<äTì ÁãVü≤àe<ä›≈£î rdüT≈£îyÓfi≤Ô&ÉT. ÁãVü≤à<˚e⁄&ÉT, ãèVü≤düŒ‹ ø£*dæ Ç+Á<äTì
rdüTø=ìyÓ[¢ >∑+>±kÕïq+ #˚sTTkÕÔs¡T. nsTTHê X¯N|ü‹ ≈£îs¡÷|ü+ <ä÷s¡+ ø±˝Ò<äT.
n|ü⁄Œ&ÉT ÁãVü≤à ˇø£ ˙{Ï ø=qT (düs¡düT‡)qT @sêŒ≥T #˚dæ, n+<äT˝À |ü⁄wüÿs¡‘·‘·Ô«+
ø£*–q ‘·q ø£eT+&É+˝Àì ˙{Ïì ø£T|ü⁄‘ê&ÉT. Ä |ü⁄wüÿs¡ »+˝À <˚y˚+Á<äTì
#˚‘· eTTqø£ y˚sTTkÕÔ&ÉT. <˚y˚+Á<äT&ÉT |ü⁄wüÿs¡ eTVæ≤eT eq ‘êqT #˚dæq C≤„q,
nC≤„q ø£è‘·düeTdüÔ <√cÕqT b˛>=≥Tºø=ì ~e´düT+<äs¡ <˚Vü‰ìï bı+<äT‘ê&ÉT.

32
|ü⁄wüÿs¡Tì‘√ Ç+Á<äT&ÉT |ü⁄wüÿs¡ eTVæ≤eTqT Á|ü#ês¡+ #˚kÕÔq+{≤&ÉT. |ü⁄wüÿs¡dæ~∆
ø=s¡≈£î >∑+>± yÓTT<ä˝…’q q<äT˙ï ÁbÕ]úkÕÔsTT. nsTTHê |ü⁄wüÿs¡T&ÉT n+^ø±s¡+
‘ÓT|ü&ÉT. ∫e]øÏ ÁãVü≤à |ü⁄wüÿs¡TìøÏ ãèVü≤düŒ‹ >=|üŒ‘·Hêìï, q<äT
Á|üjÓ÷»HêqT ‘Ó*j·TCÒdæ, yê{Ï˝À edæ+#êì ø√s¡T‘ê&ÉT. ˝Àø£ ø£ﬁ≤´D+
ø=i≈£î |ü⁄wüÿs¡T&ÉT n+^ø£]kÕÔ&ÉT. k˛<äs¡ uÛ≤e+‘√ uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝Àì 12
Á|ü<Ûëq q<äT˝À ˇø=ÿø£ÿ dü+ˆˆ ìedæ+#·&ÜìøÏ ˇ|ü⁄Œø=+{≤&ÉT. |ü⁄wüÿs¡Tì‘√
bÕ≥T>± eT÷&ÉTqïs¡ ø√≥¢ <˚e‘·T ãèVü≤düŒ‹ j˚T sê•˝À Á|üy˚•kÕÔ&√,
<ëì˝À ìedædü÷Ô uÛÑ≈£îÔ≈£î esê©j·T≥+ |ü⁄wüÿs¡ eTôVA‘·‡eyÓTÆ ì*Ã+~.
>ö‘·eT eTVü≤]¸ >√Vü≤‘ê´ bÕ‘·ø±ìï Vü≤]+#·&ÜìøÏ •e⁄ì »{≤
p≥+ qT+∫ ~– e∫Ãq >∑+>∑ >√<ëe]>±qT, >ö‘·$T>±qT Á|üdæ~∆¬øøÏÿ+~.
>√<ëe]øÏ |ü⁄wüÿsêT e∫Ãq|ü⁄&ÉT uÛÑ≈£îÔ s¡T>∑à‘·qT, bÕbÕqT b˛>={Ïº,
|æ‘·è<˚e‘·≈£î ÁãVü≤à˝Àø£ ÁbÕ|æÔøÏ eTTøÏÔe÷s¡Z+ düTuÛÑ‘·s¡+ #˚düTÔ+~. ª>∑+μ
n+fÒ bÕ|üeTTqT ª>∑μ n+fÒ b˛>=≥Tºq~ nì ns¡ú+.
ªª πsyê rπs ‘·|ü ' ≈£îsê´‘Y, eTs¡D+ C≤Vü≤ïM‘·fÒ μ
<ëq+ <ä<ë´‘Y ≈£îs¡TπøåÁ‘˚ Á‹$<Ûä+ >ö‘·MT‘·fÒ ˆˆ
qs¡à<ëqB rs¡+˝À »|ü ‘·bÕ<äTT, >∑+>± rs¡+˝À eTs¡D+, ≈£îs¡TπøåÁ‘·+˝À
<ëq <ÛäsêàT m+‘·{Ï |ü⁄D≤´ìï n+<äCÒkÕÔjÓ÷, ˇø£ÿ >√<ëe] rs¡+˝ÀH˚ á
|òü*‘êT ø£T>∑T‘êsTT. >√<ëeØ rs¡+˝À ‘·|üdüT‡ #˚dæHê, eTs¡D+ dü+uÛÑ$+∫Hê,
<ëqe÷#·]+∫Hê nq+‘·|ü⁄D´+,
ªª>√<ë ‘·fÒ dæ+Vü≤>∑‘˚ düTπs»´ ' |ü⁄wüÿsê DÏ#·,
edü+‹ es¡¸ y˚Tø£+ Væ≤ ø£å >√<ëq»+ |òü+ μμ nHêïs¡T.
dæ+Vü≤sê•˝À >∑Ts¡T Á|üy˚X¯+ yÓTT<äTø=ì >√<ëeØ qB rs¡+˝Àì
πøåÁ‘êT, ÄÁX¯e÷T, ns¡D≤´˝À¢, q~˝À eT÷&ÉTqïs¡ø√≥¢ <˚e‘·T, dæ<äT∆T
ìedækÕÔs¡T. |æ‘·è <˚e‘·≈£î Ä düeTj·T+˝À <ëq, »|ü, ‘·|ü, ÁXÊ<ë∆<äTT

33
#˚düTø=+fÒ ÇVü≤+˝ÀqT, |üs¡+˝ÀqT düø£düTU≤T, yÓ÷ø£åÁbÕ|æÔ ø£T>∑T‘êsTT.
>√<ëeØ rs¡+˝À |ü⁄wüÿs¡ kÕïq+, |æ‘·è<˚e‘·≈£î |æ+&É Á|ü<ëHêT, nqï,
eÁdüÔ, düTes¡í <ëHêT, ‹‘·s¡ŒD≤T #˚dæqf…Æ¢‘˚ |æ‘·è <˚e‘·T |ü⁄HêïeT qs¡ø£+
qT+∫ $eTTøÏÔì bı+<äT‘ês¡T. uÛÑ^s¡<∏äT&ÉT ‘·q |üPØ«≈£î ø√dü+ ‘·|üdüT‡ #˚dæ
>∑+>∑eTàqT uÛÑT$˝ÀìøÏ ‘Ó#êÃ&ÉT. uÛÑ÷$Tô|’q ‘·eT ‘·*¢<ä+Á&ÉTT dü+bÕ~+∫q
dü+|ü<äqT nqTuÛÑ$düTÔqï yês¡T ‘·eT ‘·*¢<ä+Á&ÉT ø√dü+ |æ‘·èø±sê´T
ìs¡«Væ≤+#·&É+ ‘·|üŒìdü]. ‘·*¢<ä+Á&ÉTT ÄdæÔbÕdüTÔT Çe«ø£b˛sTTq|üŒ{Ïø° yê]ì
Áã‹øÏj·TTqï‘· ø±+ u≤>± #·÷düTø=ì, eTs¡D≤q+‘·s¡+ ÁXÊ<ë∆T, rs¡ú $<ÛäTT
ìs¡«Væ≤düTÔqï kÕ+Á|ü<ëj·T ≈£î≥T+u≤ yês¡T m+‘√eT+~ ñHêïs¡T. ‘Ó+>±D≤
ÁbÕ+‘·+˝Àì yês¡T, eTVü‰sêÁwüº yêdüTT ˇø£ dü+e‘·‡s¡ø±+ bÕ≥T |ü⁄wüÿsêqT
»s¡T|ü⁄ø=+{≤s¡T. nø±ÿ #Ó˝…¢fi¯ófl ‘·eT |ü⁄{Ïºì+{ÏøÏ yÓ[fl nqï<äeTTà≈£î |òü,
‘ê+ã÷˝≤T Ç∫Ã dü‘·ÿ]ùdÔ, nqï<äeTTàT yê]øÏ N¬sT, kÕ¬sT, eT+>∑fi¯
Á<äyê´T Ç∫Ã n‘êÔ]+{ÏøÏ kÕ>∑q+|ü⁄‘ês¡T.
‘Ó+>±D˝À ø±fi‚X¯«s¡+ ` |ü⁄wüÿs¡ ø±+
eT+<∏äì (eT+Á‘·≈£L≥+) |ü≥ºD+ >ö‘·e÷ÁX¯eTyÓTÆ‘˚ <ëìøÏ πø+Á<ä+
ø±fi‚X¯«s¡+, Á‹*+>∑πøåÁ‘ê˝À ˇø£{Ï. Á<ëøå±sêeT, lXË’, ø±fi‚X¯«sê˝À >∑
eT÷&ÉT *+>± eT<Ûä´ Á|ü<˚X¯y˚T Á‹*+>∑<˚X¯+, Á‹*+>∑+ qT+#˚ ‘ÓT>∑T uÛ≤wü
ñ<ä“¤$+∫q≥T¢ #ÓãT‘ês¡T. >√<ëeØ rs¡ ÁbÕ+‘·+˝Àì rs¡ú πøåÁ‘ê˝À m≈£îÿe
Á|üdæ~∆ #Ó+~q~ ø±fi‚X¯«s¡ πøåÁ‘·+, <˚X¯+˝À Á|üdæ~∆ #Ó+~q>√<ëeØ, ÁbÕDVæ≤‘ê,
düs¡dü«r q<äT dü+>∑eT+ Á‹y˚D° dü+>∑eT+ Çø£ÿ&É ñ+~. ø±fi‚X¯«s¡+˝À
dæ+Vü≤sê•˝À >∑Ts¡Te⁄ Á|üy˚•+∫q|ü⁄&ÉT >√<ëe]øÏ, $T<∏äTq+˝À >∑Ts¡T Á|üy˚X¯+
»]–q|ü⁄&ÉT düs¡dü«‹øÏ, MTq+˝À >∑Ts¡Te⁄ #˚]q|ü⁄&ÉT ÁbÕDVæ≤‘·≈£î, Ç˝≤
eT÷&ÉTkÕs¡T¢ |ü⁄wüÿsêT »s¡T>∑T‘êsTT. >√<ëeØ rs¡+˝Àì @ πøåÁ‘·+˝ÀqT
Ç+‘· $•wüº‘· ø£ì|æ+#·<äT. ø±T&ÉT ì]à+∫q |ü≥ºD+ ø±e&É+ e¢ Bìï
ªø±fi‚X¯«s¡+μ nHêïs¡T. »qT bÕ|ü |ü⁄D≤´qT #·÷dæ •øÏå+#˚ j·TeTT&ÉT, nø±

34
eTè‘·Té⁄ sê≈£î+&Ü #·÷ùd •e⁄&ÉT Çø£ÿ&É ñHêïs¡T. Çø£ÿ&ç l ø±fi‚X¯«s¡ eTTπøÔX¯«s¡TT
ˇπø bÕq|ü≥º+ô|’ ì*∫ <äs¡Ùq e÷Á‘·+ #˚‘· bÕbÕqT b˛>={Ïº eTTøÏÔì
Á|ükÕ~düTÔHêïs¡T.
XÀ¢ nôVA! ø±fi‚X¯«πs ∫Á‘·+ q *+>√ q qsêø£è‹'!
<äsêÙHê‘Y eTTøÏÔ Hê<∏ädü´ |ü⁄qs¡®qà »qà q$<ä´‘˚ ˆˆ
á ø±fi‚X¯«s¡ eT]j·TT eTTø°ÔX¯«s¡Tì <ä]Ù+∫q+‘·H˚ |ü⁄qs¡®qà ñ+&É<äì $X¯«dækÕÔs¡T
uÛÑ≈£îÔT. ∫Á‘·y˚T+≥+fÒ Ç#·≥ *+>∑eTT, Äø£è‹ ¬s+&É÷ ø£>∑*dæ ñ+{≤sTT.
lø±≈£îfi¯+˝Àì leTTK *+>∑+e˝….
ø±• ø£+fÒ á πøåÁ‘·+ ªj·Tesê•μ |ü]e÷D+ m≈£îÿe nì #Óù|Œ kÕÿ+<ä|ü⁄sêD
ø£<∏äT ø±fi‚X¯«s¡ πøåÁ‘· eTVæ≤eTqT ‘Ó*j·TCÒdüTÔHêïsTT. ø±fi‚X¯«s¡+ πø+Á<ä+>±
ˇø£yÓ’|ü⁄ eT+<∏äì es¡≈£î eTs√yÓ’|ü⁄ #Óq÷ïs¡T es¡≈£î, Ç+ø=ø£ e+ø£ eTVü‰sêÁwüº˝Àì
dæs√+#·, #Û·rÔdt>∑&Ûé˝Àì Ç+Á<ëer dü+>∑eT+ es¡≈£î |ü]~Û $düÔ]+∫ ñ+~.
ø±fi‚X¯«s¡ K+&É+˝Àì |ü<äVü‰s¡T n<Ûë´j·÷˝À¢ πøåÁ‘· es¡íq eTq≈£î _ÛdüTÔ+~.
ÁãVü≤à düMT|ü+˝À >∑+>∑, >√<ëeØq<äTT ñqï düeTj·T+˝À ø£Vü‰X¯
qT&Ó’q Hês¡<äT&ÉT e∫Ã z >∑+>± ! >√<ëeØ ! MT sTT<ä›]˝À mes¡T >=|üŒ rs¡ú
sêõ„jÓ÷ yê]øÏ Hê qeTkÕÿs¡+ nHêï&É≥. Ç<ä›]øÏ $yê<ä+ @s¡Œ&ç+~. >ö‘·eTT&ÉT
Áu≤Vü≤àDT&ÉT ø£qTø£ Äj·Tq|ü⁄Á‹ø£HÓ’q H˚H˚ >=|üŒ nqï~ >√<ëe] ø±ì Hê
rs¡+˝À eTs¡DÏùdÔ eTTøÏÔì#˚Ã $X‚«X¯«s¡T&ÉT ø±o˝À ñHêï&ÉT n+<äTπø H˚H˚ >=|üŒ
nqï~ >∑+>∑. n|ü⁄Œ&ÉT >√<ëe] •e⁄&ç >∑T]+∫ ‘·|üdüT‡ #˚dæ <äs¡ÙHêqTàøÏÔ ì#˚Ã
eTTπøÔX¯«s¡T&ÉT>± ‘·q rs¡+˝À ñ+&Üì y˚&ÉTø=+~. n˝≤ yÓdæq CÀ´‹]¢+>∑
yÓTÆq eTTπøÔX¯«s¡T&ÉT <äs¡Ùq e÷Á‘·+ #˚‘· n+<ä]ø° eTTøÏÔì#êÃ&ÉT. B+‘√ j·TeTTì
q>∑sêìøÏ mes¡÷ yÓfi¯¢˝Ò<äT. @+ #˚j·÷˝À ‘√#·ì j·TeT<Ûäs¡àsêE eTTπøÔX¯«s¡Tì
ÁbÕ]ú+#ê&ÉT. ‘·q bÕqe≥º+ô|’ ø±fi‚X¯«s¡ *+>±ìï Á|ü‹wæ˜+∫ ‘·q |ü]yês¡
düy˚T‘·+>± Çø£ÿ&É j·TeTTìï ñ+&ç bıeTàì ø√sê&ÉT •e⁄&ÉT. mes¡T á πøåÁ‘êìøÏ
e∫Ãq|üŒ{Ïø° yÓTT<ä≥ ø±fi‚X¯«s¡Tì, ‘·s¡Tyê‘· eTTπøÔX¯«s¡Tì |üPõ+#êì ‘Ó*bÕ&ÉT.

35
n˝≤ #˚j·Tø£, eTT+<äT eTTø°ÔX¯«s¡Tì ‘·sê«‘· ø±fi‚X¯«s¡Tì |üPõ+∫q yês¡T ˙
qs¡ø±ìøÏ ekÕÔs¡ì #ÓbÕŒ&ÉT. n+<äTπø Á|ü‹ yês¡T eTT+<äT>± ø±fi‚X¯«s¡Tì Ä
‘·s¡Tyê‘· eTTπøÔX¯«s¡Tì |üP» #˚j·÷*. Ç˝≤ ¬s+&ÉT *+>±T ˇπø bÕq|ü≥º+ô|’
mø£ÿ&Ü ø£ì|æ+#·e⁄. Ç+ø± Çø£ÿ&É l eTVü‰ düs¡dü«r <˚yêj·T+ ñ+~.
yê´düT&ÉT Á|ü‹wæ˜+∫q u≤düs¡, ø±oàs¡T, ø±fi‚X¯«s¡ düs¡dü«‘·T˝À ˇø£{Ï. ø±oàs¡T˝À
u≤düs¡dü«‹ u≤düs¡˝À C≤„qdüs¡dü«‹, ø±fi‚X¯«s¡+˝À eTVü‰düs¡dü«‹ s¡÷|ü+˝À
ÁãVü≤à sêDÏjÓÆTq yêDÏ á Á|ü|ü+#êìøÏ $<ä´q+~k˛Ô+~. dü+^‘· kÕVæ≤‘·´ø±s¡T
Vü≤è<äj·T+˝ÀqT, >∑fi¯+˝ÀqT ìTk˛Ô+~. áyÓTqT <ä]Ù+∫q m+<äs√ uÛÑ≈£îÔT
ñqï‘·•Ksêq~Û s√Væ≤+#ês¡T. Çø£ÿ&ç bÕs¡«r<˚$ù|s¡T X¯óuÛ≤q+<ë<˚$, áyÓTqT
|üPõùdÔ düø£ ø√]ø£T rs¡T‘êsTT. Ç+‘· >=|üŒ πøåÁ‘·+ >√<ëeØ rs¡+˝À ñ+
&É≥+ eq |ü⁄wüÿsê˝À á πøåÁ‘·+ m+‘√ >=|üŒ‘·Hêìï dü+‘·]+#·Tø=+~.
ªªkÕï‘˚«e dü+>∑y˚TX¯+#· düàè‘ê´ ø±fi‚X¯«πs•e+
|æ+&É Á|ü<ëq+ø£s¡Ôe´+ |æ‘·è≤D≤+ yÓ÷ø£å <ëj·Tø£+μμ
ø±fi‚X¯«s¡+˝Àì Á‹y˚D°dü+>∑eT+ e<ä› >√<ëe]˝À <ä+|ürkÕïq+,
ÁbÕj·T•Ã‘·Ô, dü+ø£Œ |üPs¡«ø£ kÕïq+, #˚dæ l ø±fi‚X¯«s¡ eTTø°ÔX¯«s¡Tì <ä]ÙùdÔ
yÓ÷ø£å+ ø£T>∑T‘·T+~. |æ‘·è<˚e‘·≈£î Çø£ÿ&É |æ+&ÉÁ|ü<ëq+ »]|æ‘˚ |æ‘·s¡T
ÄodüT‡‘√ eTT+<äT ‘·sê yês¡T πøåeT+>± düTK+>± ◊X¯«s¡´+‘√ ‘·T <ä÷>∑T
‘ês¡T. n+<äTπø eTq+, eTq‘·s¡Tyê‘· ‘·sê yês¡T n_Ûeè~∆˝ÀìøÏ sêyê+fÒ,
‘·*¢ ‘·+Á&ç eTè‹#Ó+~q yês¡T Çø£ÿ&É |ü⁄wüÿs¡ düeTj·T+˝À rs¡ú ÁXÊ<ë∆T
ìs¡«Væ≤+#·Tø√yê*.
ªª Ä<Í|æ‘ê ‘·<∏ëe÷‘ê, kÕ|ürï »q˙ ‘·<∏ë ! e÷‘êeTVü‰dü‡|ürïø± '
Ä‘·à|ü‹ïdüÔ<ÛÓ’e#·, ˆ düT‘·, ÁuÛ≤‘·è, |æ‘·èyê´X¯Ã, e÷‘·T˝≤dü‡Vü≤uÛ≤s¡´ø±' ˆ
<äTVæ≤‘ê, uÛÑ–˙#Ó’e <ÍVæ≤Á‘√ uÛ≤–H˚j·Tø£ ' ˆ |æ‘·èX¯«kÕ e÷‘·èX¯«kÕ
C≤e÷‘ê, uÛ≤e⁄ø£ ' düTïcÕ ˆ X¯«X¯ós¡ kÕ´ø£ XË’Ãe kÕ«$TH√ >∑Ts¡T ]øÏúq ' ˆ

36
eTT+<äT>± ‘·+Á&ç, ‘ê‘·, eTT‘êÔ‘·≈£î / ‘·*¢, Hêj·TqeTà, eTT‘êÔ‘·‘·*¢øÏ, düe‹
‘·T¢≈£î, neTà ‘·+Á&ç, Äj·Tq ‘·Á+&ç, Äj·Tq ‘·+Á&çøÏ / ø=&ÉT≈£î≈£î, nqï
<äeTTà≈£î, ∫Hêïqï ô|<ä›Hêqï≈£î, y˚Tqe÷eT≈£î yê] uÛ≤s¡´≈£î, ≈£L‘·Tfi¯¢≈£î,
nø±ÿ #Ó˝…¢fi¯¢≈£î, (≈£L‘·Ts¡T ø=&ÉT≈£î) eTqTeTìøÏ, y˚Tqfi¯ófl≈£î, y˚Tq‘·Ô
(‘·+Á&ç‘√ãT≥Tº)≈£î, ∫qïeTà ô|<ä›eTà≈£î yê] uÛÑs¡Ô≈£î, nT¢fi¯fl≈£î, u≤e≈£î,
ø√&Éfi¯fl≈£î, uÛ≤s¡´‘·*¢<ä+Á&ÉT (e÷eT, n‘·Ô)≈£î, u≤eeTs¡T<äT≈£î, ≈£î>∑Ts¡Te⁄,
yÓ÷ø£å >∑Ts¡Te⁄, ñ|ü<˚X¯>∑Ts¡Te⁄≈£î, Ç+ø± me¬s’Hê ‘Ó*dæqyê]øÏ, eTs¡DÏ+∫q
yê] ø£+<ä]ø° |æ+&ÉÁ|ü<ëq+ #˚j·÷*.
>√<ëe]˝À |ü⁄wüÿs¡ düeTj·T+˝À rs¡ú ÁXÊ<ë∆T #˚j·T>± ø±•, >∑j·T
Á|üj·÷>∑˝À |æ‘·èø±sê´T #˚dæq <ëìø£Hêï m≈£îÿe |òü*‘·+ edüTÔ+~. @<Ó’Hê
ø±s¡D+ eq |æ+&ÉÁ|ü<ëq+ #˚j·T˝Òì yês¡T ‹‘·s¡ŒD+ #˚dæq|üŒ{Ïø° Ä
|òü*‘êìï bı+<äT‘ês¡T. jÓ÷>∑T≈£î, eTTqT≈£î, _Û+∫q $<Ûä+>± ñ‘·ÔeT>∑‘·TT
ø£T>∑&É+ ø√dü+ >√<ëe]˝À |ü⁄wüÿs¡ kÕïq+ #˚j·÷*. eTVü‰bÕ‘·ø±qT |ü⁄wüÿs¡
kÕïq+˝À b˛>=≥Tºø√e#·TÃ. ‘Ó*d”, ‘Ó*j·Tø£ #˚dæq ‘·|ü⁄Œìï+{ÏøÏ ÁbÕj·T•Ã‘·Ô+>±
>√<ëeØ kÕïq+ #˚j·÷*. lsêeT#·+Á<äT&ÉT ôd’‘·+ ‘·q 14 dü+e‘·‡sê
eqyêdü+˝À ø±fi‚X¯«sêìï <ä]Ù+∫ q≥T¢ kÕÿ+<ä |ü⁄sêD+˝À $e]+#ês¡T.
|ü⁄wüÿs¡düeTj·T+˝À >√<ëe]˝À ÁãVü≤àeTT&ç y˚dæø=ì uÛ≤sêúÛÑs¡ÔT
ÁbÕj·T•Ã‘·Ô dü+ø£Œ+, eTVü‰dü+ø£Œ+‘√ kÕïHêT #˚dæ >√<ëe]ì |üPõ+#ê*.
>öØ dü«s¡÷|æDTjÓÆTq Áu≤Vü≤àD eTT‘ÓÔ<äTe≈£î #˚≥˝À eT+>∑fi¯Á<äyê´T,
eT+>∑fi¯dü÷Á‘êT, yÓTf…ºT, Ns¡, C≤¬ø≥Tº, n<ä›+, <äTyÓ«q, |üPT, >±ET,
yêj·Tq+ sTT#·TÃø√yê*. >√e÷‘·≈£î Á|ü<äøÏåD+ #˚j·T≥+, >√<ëq+ #˚j·T≥+
$X‚wü |òü*‘êìïdüTÔ+~. Á|ü<Ûëq<˚yêj·÷ìøÏ yÓ[¢ l ø±fi‚X¯«s¡ eTTπøÔX¯«s¡T
<äs¡Ùq+ l X¯óuÛ≤q+<ë <˚$ <äs¡Ùq+ #˚düTø=ì ù|<ä≈£î, Áu≤Vü≤àDT≈£î <ëq
<ÛäsêàT #˚j·TeTì XÊÁkÕÔT #ÓãT‘·THêïsTT. BìøÏ eq nX¯«y˚T<Ûä Áø£‘·T
düVü≤Ádü |òü*‘·+ _ÛdüTÔ+<ä+{≤s¡T.

38
ljÓ÷>∑qèdæ+Vü≤kÕ«$Tyê]~e´#·]Á‘·
` &ç©¢ $»jYT≈£îe÷sY
Á|ü|ü+#· Á|üU≤´‹>±+∫q l jÓ÷>∑qèdæ+Vü≤kÕ«$T yê] <˚yêj·T+
ø£Ø+q>∑sY õ˝≤¢, ø£e÷Hé|üPsY eT+&É+, >√<ëe]Kì |ü≥ºDeTTq≈£î 5 øÏ.MT.
<ä÷s¡+˝À>∑ ªª düT+~fi¯flμμ Á>±eTeTT˝À ø£<äT.
kÕ«$Tyê]|üPs¡«#·]Á‘·:
á <˚yêj·TeTT 13e X¯‘êã∆eTT˝À ø±ø£rj·TT ø±eTTq ì]à+∫q≥T¢
düÿ+<ä|ü⁄sêDeTT˝À #Ó|üŒã&çq~ ªªVæ≤s¡D´ ø£X¯´|ü⁄ìμμ e~Û+∫ ñ‘·Ôsê_ÛeTTK+>±
yÓ&ÉT‘·Tqï kÕ«$Tyê]ì Á|üVü‰¢<äT&ÉT |æTe>±H˚ ‹]– u≤Tì #·÷∫ n˝≤π> kÕ«$Tyês¡T
jÓ÷>±düqeTT˝À <äø£åD≤_ÛeTTKT&Ó’ yÓdæj·TT+&ÉT≥ á <˚yêj·TeTT jÓTTø£ÿ $•wü˜‘·.
jÓ÷>±düqeTT˝À kÕ«$Tyês¡T ñ+&ÉT≥eq jÓ÷>±q+<ä qs¡dæ+Vü≤kÕ«$T>±
Á|üdæ~∆¬øøÏÿq~. >∑‘· 25 dü+e‘·‡sê ÁøÏ‘·eTT qT+&ç ªªl øÏåà neTàyê]ìμμ
Á|ü‹wæ˜+#ês¡T. ‘·<ë«sê á kÕ«$Tyê]ì l øÏåàqèdæ+Vü≤ kÕ«$T>± ø=TdüTÔHêïs¡T.
düT+~fi¯fl Á>±eTeTTqT |üPs¡« ø±eTT˝À eTVü≤eTàBj·TTT ªª#·T+&ç˝Ÿμμ nì
|æ*#Ó&çyês¡ì á Á>±eT ejÓ÷eè<äT∆T ‘Ó*|æ]. ø±s¡D≤+‘·s¡eTTq Áø£eTÁø£eT+>±
á Á>±eT HêeT+ ªªdüT+~fi¯¢μμ>± s¡÷bÕ+‘·s¡+ #Ó+~+~. á <˚yêj·TeTT˝Àì
kÕ«$Tyê]ì ªª&ç©¢μμ e+X¯düTÔT ø=*∫q≥T¢>± ªªl sêeT–] #·]Á‘· μμ <ë«sê
$~‘·eT>∑T#·Tqï~. á e+X¯+˝Àì yê¬s’q yÓ+ø£j·T´ >±]‘√ kÕ«$T Á|ü‘˚´ø£+>±
e÷{≤¢&˚yês¡ì ‘Ó*j·TT#·Tqï~. á $wüj·T+ &ç©¢ yê] Ä&É|ü&ÉT#·T »q>±eT
$eT˝≤u≤sTT >±s¡T ‘Ó*|æ]. Hê{ÏøÏ &ç©¢ e+X¯düTÔT á Á>±eTeTTq+<äT j·TT+&ç].
Á|üdüTÔ‘·+ ø±s¡D≤+‘·sê#˚ $$<Ûä ÁbÕ+‘ê˝À ìedæ+#·T#·T+&ç]. Ç+ø± ø=+<äs¡T
|üPØ«≈£îT sê»eTùV≤+Á<ä es¡eTT˝À (H˚{Ï sê»eT+Á&ç˝À) ø£s¡ì Ä e+X¯düTÔ>∑T
&ç©¢ qs¡Vü≤]sêe⁄, &ç©¢ sêCÒX¯«sYsêe⁄, X¯+ø£sYsêe⁄ >±s¡T¢ ‘Ó*|æj·TT+&ç], á
<˚yêj·÷ìøÏ øÏ˝ÀMT≥s¡T <ä÷s¡+˝À ø√H˚s¡T ø£<äT. n#·Ã≥H˚ ø=+‘·<ä÷s¡+˝À
ˇø£ •˝≤XÊdüq+ ø£<äT. Ç~ ø±ø£rj·T sêET y˚sTT+∫q≥T¢>± n#·{Ï Á>±eTdüTÔT

39
‘Ó*|æj·TT+&ç~. |üPs¡«ø±eTT˝À ø√H˚s¡T˝À kÕïq+#˚dæ, l ø°åàqs¡dæ+Vü≤<˚e⁄ì
<ä]Ù+#Ó&çyês¡ì ‘Ó*j·TT#·Tqï~.
Á|üdüTÔ‘· |ü]dæú‹
á kÕ«$Tyê] <˚yêj·TeTTq≈£î ˇø£ øÏ˝ÀMT≥s¡T <ä÷s¡eTT˝À |ü$Á‘· >√<ëe]
ø£<äT. á q~˝À kÕïqe÷#·]+∫, kÕ«$Tyê]ì <ä]Ù+∫q düs¡«bÕ|ü $yÓ÷#·q
eT>∑TqT. eTTKéTT>± l kÕ«$Tyê] düìï<ÛëqeTT˝À dü+‘êqV”≤qTT,
nHês√>∑éTT‘√ u≤<Ûä|ü&˚yês¡T, eT‹#·*+∫qyês¡T eT]j·TT uÛÑ÷‘·, Á>∑Vü≤, |æXÊ#ê~
u≤~Û‘·TT eT+&ÉeTT s√ET nq>± quÛ…’ s√ET ‘·|üdüT‡ (Á|ü‘˚´ø£ |üP»T)
Ä#·]+∫ yê] n;ÛwüºeTTqT HÓs¡y˚s¡TÃø=ì yÓfi¯ófl#·T+<äTs¡T. n+‘˚ø±≈£î+&Ü á
<˚yêj·TeTTq l kÕ«$Tyê] |üP»T dü‘·´Hêsêj·TD Áe‘·eTTT eT]j·TT XÊX¯«‘·
|üP»T ≈£L&Ü »s¡T|üã&ÉTqT.
ñ‘·‡yêT :
á <˚yêj·TeTTq+<äT Á|ü‹ dü+e‘·‡s¡+ ªªñ>±~μμ dü+<äs¡“¤eTT>± ˇø£s√E
C≤‘·s¡ ìs¡«Væ≤+#·ã&ÉTqT. Ä s√Eq kÕ«$Tyê]ì <ä]Ù+#·T≥≈£î <ä÷s¡ ÁbÕ+‘·eTT
qT+&ç uÛÑ≈£îÔT n~Ûø£ dü+K´˝À bÕ˝§Z+<äTs¡T. n<˚s√E düMT|ü Á>±eTeTT qT+&ç
m<äT› ã+&É¢‘√ e∫Ãq uÛÑ≈£îÔT ã+&É¢‘√ kÕ«$Tyê] #·T≥÷º Á|ü<äøÏåDeTTT #˚j·TT≥
#·÷#·Tyês¡≈£î qj·THêq+<äø£s¡+>± ñ+&ÉTqT. á s√Eq kÕj·T+Á‘·+
|ü+#ê+>∑ÁX¯eD+ »s¡T|üã&ÉTqT. Á|ü‹ yÓ’XÊK e<ä› #·‘·Ts¡∆• s√Eq ªªqèdæ+Vü≤
»j·T+‹μμ »s¡T|üã&ÉTqT. Á|ü‹ dü+e‘·‡s¡eTTq <ÛäqTsêàdü dü+<äs¡“¤eTTq ªª dü+Áø±+‹μμ
eTT+<äT »qe] HÓ˝À ªªuÛÑÛÑ»q dübÕÔVü≤eTTμμ »s¡T|üã&ÉTqT. á ø±s¡´Áø£eTeTT˝À
<ë‘·T s√E≈£î ˇø£ÿs¡T #=|ü⁄Œq nqï<ëq ø±s¡´Áø£eTeTT ìs¡«Væ≤+‘·Ts¡T. á
ø±s¡´Áø£eTeTT˝À ÁbÕs¡+uÛÑ+ qT+&ç yês¡+ s√ET πssTT+ãefi¯ó¢ Vü≤]HêeT düàs¡D‘√
uÛÑ»Hê ø±s¡´Áø£eT+ »s¡>∑&É+ á <˚yêj·T+ jÓTTø£ÿ $•wüº‘·
Á|üdüTÔ‘·+ Á|ü<Ûëq ns¡Ã≈£îT>± l s¡TÁ<äuÛÑ≥¢ »j·T+‘Y X¯s¡à>±s¡T ø=q
kÕ>∑T#·THêïs¡T. á kÕ«$Tyê] MT<ä #ê˝≤eT+~ ø£e⁄T $$<Ûä bÕ≥ s¡÷|üeTT˝À,
eT+>∑fi¯Vü‰s¡‘·T s¡÷|üeTT˝À ø=*∫j·TT+&ç]. n+<äT˝À Á|üeTTK |ü+&ç‘·TT
sêe÷õù|≥ yêdüÔe⁄´T l s¡Tø±àuÛÑ≥¢ $<ÛäTeTÚ[XÊÁdæÔ >±s¡T eTTKT´T. Á|üdüTÔ‘·+
<˚yê<ëj·T XÊK ÄBÛqyÓTÆq~ á <˚yêj·T+.

40
z&ç _j·TéTT bÕ≥
e÷ nqï<äeTTàT eTsê´<äyês¡T
z&ç _j·TéTTb˛j·T e~HÓTHêïs¡T
nø£ÿT #Ó˝…¢fi¯ófl n+<äs¡÷ s¡+&ç
nqïT #Ó˝…¢fi¯ófl ø£*dæ ‹q+&ç
N¬sT kÕ¬sT rdüTø=ì bı+&ç
nqïT Çfi¯fl˝À¢ Ä&ç bÕ&É+&ç
eT÷‹ eTT&ÉTe≈£î+&ç eTT≈£îÿN<ä≈£î+&ç
CÒcÕ˜eTVü‰<˚$ì yÓ+≥<˚≈£î+&ç
|ü⁄wüÿsê˝§∫Ãq$ |ü⁄Dé‘·T˝≤sê!
|ü⁄{Ïº+{ÏøÏ s¡+&ç eTf…º*kÕÔsTT.
kÕ¬s Ns¡T ô|{Ïº kÕ>∑q+|ü⁄‘êsTT
|üdüT|ü⁄ >∑wæ˜ ô|{Ïº, ≈£î&ÉTø£T ô|{Ïº
>±ET C≤ET ô|{Ïº |ü+ù|eTT
|æ¢qT bÕ|üqT B$+#·s¡eTà
Ä&É_&É¶ ByÓq +~+#·s¡eTà !
|ü⁄wüÿsê˝À¢ >∑+>±|üP»T ` kÕ¬sT
uÛÑs¡‘·uÛÑ÷$T <Ûäs¡àuÛÑ÷$T, ø£s¡àuÛÑ÷$T y˚<äuÛÑ÷$T. |ü+#·uÛÑ÷‘ê˝À
ÁbÕD≤<Ûës¡yÓTÆq$ »eTT, yêj·TTe⁄. M{Ïì ìs¡¢ø£å´+ #˚ùdÔ J$ eTqT>∑&Éπø
Á|üe÷<äeTì eTVü≤s¡T¸˝ÒHê&√ Á>∑Væ≤+#ês¡T. »dü+|ü<äqT Äj·TTsê s√>±´¬ø˝≤
|ü⁄wüÿsê˝À eTVæ≤fi¯ $~Û, $<ÛëHêT
` &Ü. s¡+– ø£eT MA, Ph.D

41
$ìjÓ÷–+#·Tø√yêqï, $~Û, $<ÛëHê˝Òy√ ‘Ó*j·TCÒkÕs¡T. ì‘·´+ kÕïq+
#˚ùd≥|ü⁄Œ&ÉT ªª >∑+π>#· j·TeTTH˚#Ó’e, >√<ëe], düs¡dü«r, qs¡à<˚, dæ+<ÛäT ø±y˚Ø
»˝ÒdæàHé düìï~Û+≈£îs¡Tμμ
nì uÛ≤$+#·eTHêïs¡T.μμ qBHê+ kÕ>∑s√+ >∑‹' μμ nì Çe˙ï düeTTÁ<ä+˝À
ø£TkÕÔsTT. Á|ü‘·´ø£å <Ó’eyÓTÆq dü÷s¡úÛÑ>∑yêqTì nq+‘· øÏs¡D≤‘√ Á>∑Væ≤+#·ã&ç
y˚T|òü÷˝Òs¡Œ&ÉT‘·THêïsTT. Äø±X¯+˝À m+‘· ô|<ä› s¡kÕj·Tq ˝≤úŸ ñqï<√ me]øÏ
‘Ó*j·T<äT. ø±ì, ñ|ü⁄Œ˙fi¯¢ìï eT+∫˙fi¯ó¢>± e÷] eTqø£+<äT‘·THêïsTT. Ç~
ìs¡+‘·s¡ Á|üÁøÏj·T. ø=+&ÉMT<ä |ü&çq es¡¸+ n&Ée⁄T, ø=+&ÉT, ø√qT
<ë≥T‘·÷, nX‚wüyÓTÆq eHÍwü<ÛäTT, $$<Ûä Kì» eD≤qT ‘·q˝À
s¡+>∑]+#·Tø=ì Jeq<äTT>± Á|üeVæ≤düTÔqï$. M{Ï˝À kÕïqe÷#·]+#·≥+
eq Äj·TTwüß¸ Äs√>∑´+‘√bÕ≥T q÷‘·H√‘ê‡Vü≤+ |ü⁄+E≈£î+≥T+~ X¯Øs¡+.
n+‘˚ø±ø£ nH˚ø£ #·s¡às√>±T k˛ø£≈£î+&Ü ø±bÕ&ÉT‘êj·Tì |üPØ«≈£îT #Ó|ü⁄ÔHêïs¡T.
n+<äTπø qB kÕïq+ n+<ä]øÏ nedüs¡+. Äj·TTπs«<ä yÓ’<äT´T Ç|ü⁄Œ&ç<˚ #Ó|ü⁄ÔHêïs¡T.
uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝À Á|üeVæ≤düTÔqï ô|<ä› q<äT˝À >√<ëe] ˇø£{Ï. á
q~øÏ bÂsêDÏø£ ÁbÕX¯düÔø£yÓT+‘√ ñqï~.
ªªÁ‘·´+ãø£ »{À<ä÷“¤‘˚, >ö‘·eTkÕ´|òüT Hê•ì
dü|üÔ<Ûë kÕ>∑s¡+ j·÷+‹ >√<ëe] qyÓ÷düTÔ‘˚ μμ
ãèVü≤düŒ‹ dæ+Vü≤sê•˝ÀøÏ Á|üy˚•+∫q|ü⁄&ÉT >√<ëe]q~øÏ |ü⁄wüÿsêT
ekÕÔsTT. |ü⁄wüÿs¡+ n+fÒ |üH˚ï+&˚fi¯¢H˚ ø±<äT. |ü⁄wæº ≈£L&Ü Ç#˚Ã~. |ü⁄wüÿs¡Tì
ø√]ø£ y˚Ts¡≈£î eTTø√ÿ{Ï <˚e‘·T sTTø£ÿ&É ñ+{≤s¡ì |üs¡eT•e⁄&ÉT es¡$TkÕÔ&ÉT.
ˇø√ÿq~˝À Äj·÷sêdüTT, Äj·÷q<äT˝À¢ Á|üy˚•+∫q|üŒ{Ï qT+&ç yÓTT<ä{Ï
|üHÓï+&ÉTs√ET Ä~ |ü⁄wüÿsêì, dü+ˆˆs¡eTT ∫e] |üHÓï+&ÉT s√ET
n+‘·´|ü⁄wüÿsêì Á|ür‹. eT+<∏äì˝À >√<ëe]ì >∑+>∑ nH˚ |æTkÕÔs¡T. m+<äTø£+fÒ
ø±y˚Ø ‘·T+>∑uÛÑÁ<ë#·, ø£èwüíy˚D°#· >ö‘·MT
uÛ≤^s¡B∏‹ $U≤´‘ê ' |ü+#·>∑+>±' Á|üø°]Ô‘ê ' ˆˆ

42
á ◊~+{Ïì >∑+>∑H˚ n+{≤s¡T.
>∑+>± |üP»T : `qB X¯ã›+ ªáμ ø±sê+‘· Ád”Ô *+>∑+. ÁbÕNq
ø£e⁄T ‘·eT ø±yê´˝À¢ qBeT ‘·*¢>± e]í+#ês¡T. <˚X¯e÷‘·, <˚Vü≤e÷‘·,
uÛÑ÷e÷‘·, >√e÷‘·, y˚<äe÷‘· e˝…H˚ q~ì |üPõ+∫ >ös¡$+#ês¡T. ‘·q _&É¶
<ëVü‰]Ôì, nHêï]Ôì rπsÃ ‘·*¢ì Á|ü‹s√E düà]+#·Tø√yê*. ø=‘·Ô ˙s¡T sê>±H˚
Á|ü‹ dü+e‘·‡s¡eTT ÄVü‰«ì+∫, Vü‰s¡‹∫Ã |üPõkÕÔs¡T. ø=ìï ÁbÕ+‘ê˝À¢ |ü⁄wüÿsê˝À¢
eTTø√ÿ{Ï <˚e‘·T ø=TyÓ’q qBeT‘·*¢ì eTT‘Ó’Ô<äTe⁄T ◊<äT eT+>∑fi¯ø£s¡
edüTÔe⁄qT ìs¡+‘·s¡+ ‘·eT øÏeTàì y˚&ÉT≈£î+≥÷, Ä edüTÔe⁄qT düeT]Œ+#·T
≈£î+{≤s¡T. >∑+>± |üP»© $<Ûä+>± #˚düT≈£î+{≤+.
ñ<äj·÷H˚ï q~øÏ yÓ[¢ ‘·˝≤s¡ kÕïq+ #˚dæ, X¯ó∫ X¯óÁuÛÑ+>± ˙{Ïì
Ä#·eTq+ #˚kÕÔs¡T. M˝…’‘˚ dü+ø£ŒeTT, eTVü‰dü+ø£Œ+ #Ó|æŒ+#·T≈£î+{≤s¡T.
ˇø£ yÓTT+f… (#ê≥)˝À s¡$¬ø ã≥º ô|{Ïº, |üdüT|ü⁄, ≈£î+≈£îeT, q¢|üPdüT n<ä›eTT,
<äTyÓ«q qT+∫ qBeT‘·*¢øÏ ÁyÓTTøÏÿ ˙{Ï˝À $&ÉTkÕÔs¡T. qBrs¡+˝Àì eTT‘Ó’Ô<äT
e⁄≈£î |üdüT|ü⁄ bÕsêDÏ, u§≥Tº (≈£î+≈£îeT) ô|{Ïº yÓTT+f… yêsTTq+ sTT#·TÃ≈£î+{≤s¡T.
#ê≥˝À Ns¡ C≤¬ø≥T ã≥º, n<ä›+, <äTyÓ«q, q¢|üPdüT, <äøÏåD (|ü⁄ôdÔ, eTf…ºT)
yê] yê] X¯øÏÔqqT≈£L+ eTT>∑TZ]øÏ, ˇø£ÿ]øÏ, ◊<äT>∑T]øÏ sTT#·TÃ≈£î+{≤s¡T.
12s√ET |üdüT|ü⁄, ≈£î+≈£îeT C≤¬ø≥T ã≥º*#·TÃø√e#·TÃ. ˝Ò<ë ˇø£ s√C…’Hê
sTT#·TÃø√yê*. #ê≥˝À ô|’q #Ó|æŒq eT+>∑fi¯ø£s¡yÓTÆq edüTÔe⁄T ô|{Ïº eTs√
#ê≥ u§]¢+∫ ÄyÓT ø=+>∑T˝À ô|{Ïºμμ ÇdæÔqeTà yêj·Tq+ n+fÒ rdüT≈£î+{Ï
yêsTTq+ μμ nì eT÷&ÉTkÕs¡¢ì qeTdüÿ]+∫ ByÓq+<ë*. n~Ûø£+>±
sTT#·TÃ≈£î+fÒ ªªn~Ûø£dü´ n~Ûø£|òü+μμ.
á kÕïq+ <ëq+ dü÷s√´<äj·÷ìøÏ eTT+<äT#˚ùdÔ n~Ûø£|òü+,
eT<Ûë´Vü≤ï+ eT<Ûä´|òü+. qB Á|üyêVü≤ø£ Á|ü<˚XÊ≈£î |æ˝≤¢ bÕ|ü‘√ yÓfi≤Ôs¡T
ø£qTø£ dü÷s√´<äj·T düeTj·T+ ñ‘·ÔyÓ÷‘·ÔeT+. Vü≤&Üe⁄&ç |ü&É≈£î+&Ü #˚düT≈£î+fÒ
nbÕj·÷≈£î >∑T]ø±s¡T. dü] >∑+>∑kÕïHêT, »Áø°&ÉT #˚dü÷Ô #·T≥÷ºÁ|üø£ÿ
|ü]düsêqT eT]Ãb˛≈£L&É<äT. qB »˝≤ìï n|ü$Á‘·+ #˚j·T≈£L&É<äT

43
kÕ¬s : `
‘Ó+>±D ÁbÕ‘·+˝À ô|fiË’¢q Ä&É|æ¢≈£î ◊<˚fi¯¢ø=ø£kÕ] |ü⁄{Ïº+{ÏøÏ |æ*∫
Ns¡, kÕ¬sô|≥Tº≥ ÄqyêsTTr. Ä&É_&É¶¬ø+‘·ô|fÒÔ, ô|{Ïºq yê] dü+|ü<ä #Ó*yÓT˝À
˙s¡Te˝… n+‘·ô|s¡T>∑T‘·<äì ø=ìï ≈£î˝≤ yê] $XÊ«dü+, dü+Á|ü<ëj·T+.
eT]ø=+‘·eT+~ ø=‘·ÔsTTfi¯fl˝À¢øÏ b˛sTTq|ü⁄Œ&√, ≈£Ls¡&ÉT ˙sê&ÉT ô|{Ïº ô|[fl
#˚dæq|ü⁄Œ&√ ‘·|üŒ≈£î+&Ü sTT+{Ï Ä&É|ü&ÉT#·TqT |æ*∫, ø=‘·ÔyÓTf…ºT #˚sTT+∫
Ns¡, kÕ¬sô|{Ïº kÕ>∑q+|ü⁄‘ês¡T. kÕ¬s ô|fÒº≥|ü⁄Œ&ÉT _&É¶, nT¢ìøÏ ã≥ºT,
(|æ¢T+fÒ yê]øÏ) Ä&É|æ¢≈£î |üdüT|ü⁄ >∑wæº (>∑{Ïº|æ+&ç) >±ET y˚sTT+∫,
≈£î&ÉTø£T, z&ç_j·T´+ b˛dæ m|ü⁄Œ&É÷ sTT˝≤H˚ s¡eTàì kÕ>∑q+|ü⁄‘ês¡T.
|ü⁄wüÿsê düeTj·T+˝À Ä >√<ëe] (>ö‘·$T) ‘·˝Ò¢ ‘·eT ≈£L‘·T] s¡÷|ü+˝À
‘·eT sTT+{ÏøÏ e∫Ã+<äì ñqï<ë+{À¢ dü+‘√wü+>± |üqï+&˚fi¯¢ø=ø£ÿkÕ]e#˚Ã
|ü+&ÉT>∑ì wüÁ&Ék˛ù|‘·+>± uÛÀ»q+ ô|{Ïº, kÕ¬sô|&ÜÔs¡T. ‘·*¢<ä+Á&ÉTT˝Òì yê]øÏ
nqïT, e~HÓT |æ*Ã >ös¡$kÕÔs¡T.
á >√<ëe] ÁbÕ+‘·+˝À eTs√ |ü⁄sêD>±<∏ä≈£L&Ü Á|ü#ês¡+˝À ñqï~.
d”‘êsêeTTT eqyêkÕìøÏ yÓfi¯SÔ >√<ëe] rs¡ ÁbÕ+‘êT, <ä+&Éø±s¡D´+,
sêj·T–] uÛÑÁ<ë#·+ >∑T+&Ü ø±*q&Éø£q yÓfi¯óÔ+fÒ eTTì|ü‘·Tï˝Òø±ø£, ø√j·T>√+&ÉT
eì‘·T ≈£L&Ü Äj·TeTà≈£î kÕ¬s |ü{Ïº |ü+bÕs¡≥. ÄyÓT nø£ÿ&É ìedæ+∫q
Äqyêfi¯ófl |üqTdüT ≈£î+≈£îeT >∑T+≥T, d”‘·sêeTT≈£î eT<ÛäTs¡|òü˝≤T ‘˚yêì
ø£åàDT&ÉT n&Ée⁄˝À¢ ‹s¡T>∑T‘·÷ ‘Ó∫Ãq|üfi¯flqT sêeTT&˚$T≥ì n&ç–‘˚
d”‘ê|òü˝≤Hêï&Éì, d”‘·eTà Ns¡˝≤s¡y˚dæq >∑Ts¡TÔT Ç|üŒ{Ïø° ø£ì|ækÕÔsTT. Ä
eTT‘ÓÔ<äTeT πøåeT+>± yÓ[fl s¡eTàì B$+∫ |ü+|ü⁄≥˝À |ü⁄wüÿs¡ø±+˝À ‹]–
e∫Ã >√<ëe] (>ö‘·$T)øÏ |üP»#˚dæ+<äì C≤q|ü<äbÕ≥ ˝…H√ï á ÁbÕ+‘ê˝À¢
bÕ&ÉT≈£î+{≤s¡T. $X¯«ø√{ÏøÏ eT÷˝≤<Ûës¡yÓTÆq Je»˝≤ìï |üPõdü÷Ô yê{Ïì
ø±bÕ&ÉTø√yê*‡q ø£s¡Ôyê´ìï eTT+<äT‘·sê ¬ø]–+#ês¡T. eTqyêfi¯ófl JeHê
<Ûës¡yÓTÆq ˙{ÏøÏ |ü$Á‘·»˝≤ìøÏ ø£è‘·»„‘· ‘ÓT|ü⁄fÒ |ü⁄wüÿs¡ |üP»T ` kÕ¬sT.
` &Ü. s¡+– ø£eT MA, Ph.D

44
‘Ó+>±D ÁbÕ+‘·eT+<ä* ø£Ø+q>∑sY õ˝≤¢˝Àì eT+<∏äì / eT+Á‘·|ü⁄]
Á>±eT+ Á|üdæ~∆>±+∫q~. á Á>±eTeTTq+<äT >ö‘·eT eTVü‰eTTì ÄÁX¯eT
y˚Ts¡Œs¡#·Tø=ì, |ü+≥T |ü+&ç+∫, Áu≤Vü≤àDT≈£î ì‘ê´qï<ëqeTT #˚ôd&çyê&ÉT.
Áu≤Vü≤àDTT Ä ÁbÕ+‘·eT+<äT ˙{Ï edü‹ ˝Òø£ >ö‘·eTeTVü‰eTTì >∑+>∑qT ‘·|üdüT‡
#˚dæ ‘˚>∑ ‘·|üdü‡+|üqTï&Éì uÛ≤$+∫, ˇø£ >√e⁄qT ø£*Œ+∫ >ö‘·eTTì e]|ü+≥
‹qTq≥T¢ #˚j·T>±. >ö‘·eTT&ÉT <äs¡“|ü⁄¢#˚ >√e⁄qT ø=≥º>± >√e⁄ eTè‹ #Ó+~+~.
n+‘·≥ Áu≤Vü≤àDTT >ö‘·eTTìøÏ >√Vü≤‘·´bÕ‘·ø£eTTqT n+≥ >∑{Ïº, >√Vü≤‘·´ ìyês¡D≈£î
>∑+>∑qT >√e⁄#·ìb˛sTTq Á|ü<˚X¯+˝À Á|üeVæ≤+|ü#˚dæq m&É Ä <√X¯ ìyês¡D
ne⁄qq>± >ö‘·eTT&ÉT ‘·|üdüT‡ #˚dæ >∑+>∑qT Ä ÁbÕ+‘êq Á|üeVæ≤+|ü#˚ôdqT. ø±e⁄q
Ä Á|üyêVü‰ìøÏ >√<ëe] nH˚ ù|s¡T e∫Ã+~. >ö‘·eT eTVü‰eTTì >ö‘·y˚TX¯«s¡T&ÉqT
ù|s¡T •e*+>∑ Á|ü‹cÕ˜|üq #˚ôdqT. ø±ø£rj·T sêC…’q Á|ü‘ê|üs¡TÁ<äT&ÉT >ö‘·y˚TX¯«s¡Tì
<˚yêj·TeTTqT, eT]j·TT ñ|ü <˚yêj·TeTT˝…’q sêe÷j·T+, düs¡dü«r eT+~s¡+,
Ä+»H˚j·T kÕ«$T <˚yêj·TeTTqT ì]à+∫]. ø±Áø£y˚TD <˚yêj·TeTTT
•~∏˝≤edüú˝À qT+&É>± Ä düeTj·TeTTq ø£Ø+q>∑sY õ˝≤¢≈£î ø£˝…ø£ºsY>± e∫Ãq
>√$+<äHêj·Tø˘ >±s¡T eT]j·TT <Ûäqe+‘·T düVü‰j·T+‘√ ‹]– <˚yêj·T+qT
|ü⁄qs¡T<ä∆]+#ês¡T.
eT+<∏Óq Á>±eT Áu≤Vü≤àDTT y˚<ë<Ûä´j·Tq |üs¡TT. ì‘·´eTT >√<ëeØ kÕïq+,
>ö‘·y˚TX¯«s¡Tì <äs¡Ùq+, n_Ûùwø£eTTT, >±j·TÁr»|ü+, |òüTHê+‘·eTT y˚<äbÕsêj·TD+,
ns¡D´eTTq <=s¡≈£î <äs¡ø±ÿj·TqT XÊK+>± e+&ç kÕ‹«ø±Vü‰s¡+ ‹q&É+ eq
eT+Á‘·|ü⁄]øÏ <äø±s¡ |ü+#·ø£eTì ù|s¡T e#ÓÃqT.
ãèVü≤düŒ‹ dæ+Vü≤sê•˝À Á|üy˚•+#·Tq|ü⁄&ÉT >√<ëeØ |ü⁄wüÿs¡eTT e#·TÃqT. |ü⁄wüÿs¡
düeTj·÷q 33 ø√≥¢ <˚e‘·T >√<ëeØ q~j·T+<äT kÕïqe÷&ç n#·Ã≥H˚ ìedæ+
‘·Ts¡T. n{Ïº <˚e‘·T kÕïqe÷#·]+∫q q~˝À me¬s’Hê kÕïqe÷&ç dü+ø£Œ+,
|æ‘·èø±s¡´+, nqTcÕ˜q+, »|ü, ôVAeT <ëq ø±s¡´Áø£eTTqT Ä#·]+∫ |ü⁄wüÿs¡Tì
ø£è|ü≈£î bÕ‘·èT ø±e&ÜìøÏ n~Ûø£ dü+K´˝À »qTT |ü⁄wüÿs¡ |òü*‘·+ bı+<ëì
ø√s¡T#·THêïs¡T.
eTq ÁbÕ+‘·+˝À |ü⁄wüÿsêT
>∑≥Tº. eT<Ûä÷ø£sYX¯s¡à
Ç≥T¢
>∑≥Tº. eT<Ûä÷ø£sYX¯s¡à

45
>√<ëe] |ü⁄wüÿsêT
düs¡düTT |ü+&ç‘√‘·ÔeTTT dü‘·ÿ$es¡T´T kÕ{Ïyês¡— ˝…
¢s¡T ôdVü≤u≤düqdt ø£&ÉT _sêqqT Hêø£è‹ kÕ>∑ìeTTà— ˙
•s¡eTT eTTq+>∑ ` CÒ‘·T q_Ûùwø£eTT >√<ëe] »eTT‘√&É— ÁuÀ
es¡ ø£s¡TD≤+‘·s¡+>∑ ` eT+Á‘·|ü⁄] uÛÑø£Ô »Hêeq ` >ö‘·y˚TX¯«sê !
»qà Á|üuÛÑè‹ j·T‘Y bÕ|ü+ÁdæÔj·÷yê |ü⁄s¡TùwDyê
|ü⁄wüÿs√´e÷Á‘·X¯´ düs¡«j˚T Á|üDX¯´‹ ˆˆ
|ü⁄{Ïºq|üŒ{ÏqT+∫ Ád”Ô, |ü⁄s¡TcÕ<äT#˚ #˚j·Tã&É¶ bÕbÕ˙ï |ü⁄wüÿ]DÏ q~˝À
kÕïq+ #˚j·T&É+ e¢ q•+∫b˛‘·T+<äì, n+‘˚ø±≈£î+&Ü |üPs¡« »qà bÕ|ü+,
Á‹ø£s¡D≤<äT e¢ #˚dæq bÕbÕ˙ï j·T÷ q•+∫ yÓ÷ø£å ÁbÕ|æÔ bı+<äT‘ês¡ì
ÁãVü‰à+&É |ü⁄sêD+ #ÓãT‘√+~. |ü⁄wüÿs¡ kÕïq+ #˚j·T&É+ e¢ nX¯«y˚T<∏äj·÷>∑+
#˚dæq+‘· |ü⁄D´ |òü*‘êìïdüTÔ+~. |ü⁄wüÿs¡eTT n+fÒ |üHÓï+&ÉT dü+e‘·‡sêT ˇø£
uÛ≤s¡‘· ø±e÷qeTT. Á|ü‹ |üHÓï+&ÉT dü+e‘·‡sê≈£î ˇø£kÕ] uÛ≤s¡‘·<˚X¯eTT˝Àì
12 eTTK´yÓTÆq q<äTìï+{Ïø° ª|ü⁄wüÿsêTμ ekÕÔsTT. |ü⁄wüÿs¡ düeTj·TeTT˝À
Äj·÷q<äT˝À kÕïqeTT #˚ùdÔ Á|ü‘˚´ø£ |ü⁄D´|òü+ ÁbÕ|æÔdüTÔ+<äì Væ≤+<äTe⁄T
uÛ≤$kÕÔs¡T. ãèVü≤düŒ‹ Äj·÷ sêX¯ó˝À Á|üy˚•+∫q|ü⁄Œ&ÉT Äj·÷q~øÏ |ü⁄wüÿsêT
ekÕÔsTT. ãèVü≤düŒ‹ Ä sê•˝À ñqï+‘·ø±eTT Ä q~ |ü⁄wüÿs¡eTT˝À ñqïfÒº.
|ü⁄wüÿs¡ø±eTT kÕ<Ûës¡DeTT>± ˇø£ dü+e‘·‡s¡eTT bÕ≥T ñ+≥T+~.
|ü⁄wüÿs¡ »qq+
|ü$Á‘·yÓTÆq q<äT˝À e÷qe⁄T kÕïq+ #˚dæ yê] bÕbÕqT b˛>=≥Tº
ø=+≥THêïs¡T. q<äTT Ä bÕbÕT d”«ø£]+∫ n|ü$Á‘·TT ne⁄‘·THêïsTT.
>√<ëe] |ü⁄wüÿs¡ eTVü≤‘·´+
l ø=˝≤¢s¡|ü⁄ bÕ+&ÉTs¡+>∑X¯s¡à

47
MT <ä÷+ s¡y˚Twt dæ<ë∆+‹
|ü$Á‘· >√<ëe] q~øÏ >∑Ts¡Te⁄ dæ+Vü≤sê•j·T+<äT Á|üy˚•+#˚ ø±eTTqT |ü⁄wüÿs¡eTT
nì n+{≤s¡T. á |ü⁄wüÿs¡ düeTj·TeTTT e÷qe⁄+<äs¡÷ |ü⁄D´kÕïHêT,
<ëq <Ûäs¡àeTTT #˚dæ, nq+‘·yÓTÆq |ü⁄D´|òüeTTT bı+<ëì ø√s¡T≈£î+≥÷
Á|üC≤Væ≤‘·+ ø√πs eTq }] |ü⁄s√Væ≤‘·TT
|ü⁄wüÿs¡eTTT »]π> q<äTìï+{Ï˝À >√<ëe]q~øÏ ÁbÕeTTK´‘· ñ+~.
>∑Ts¡Te⁄ dæ+Vü≤sê•j·T+<äT dü+#·]+#·T≥ eq á q~øÏ |ü⁄wüÿs¡eTT edüTÔ+~.
XÀˆˆ düπs«XÊ+ düs¡«<ë rs¡ú+ >ö‘·y˚THêÁ‘· dü+X¯j·T'
‹Ádü'ø√≥´s¡∆ø√{°#· rsê∆ì uÛÑTeqÁ‘·j·T+
Äj·÷+‘·T >ö‘·MT kÕïq+ dæ+Vü≤ùd´‹ ãèVü≤düŒ‹'
<ë«<äXÊdüdüqTÔ U≤´~düTÔ n‹ ‘·‘·Œs¡ <ä]¸DyéT ˆˆ
12 s√E bÕ≥T >√<ëe] q~øÏ |ü⁄wüÿs¡jÓ÷>∑+ edüTÔqï+<äTq |ü⁄wüÿs¡kÕïq+
ÁX‚wü˜+. á |ü⁄wüÿs¡ düeTj·TeTTq >√<ëe]ì <ä]Ù+∫q, kÕïq+ Ä#·]+∫q,
nq+‘· |ü⁄D´|òü*‘·+ edüTÔ+~. n+‘˚>±ø£ |æ‘·è<˚e‘·≈£î |æ+&ÉÁ|ü<ëqeTT #˚ùdÔ
yê]øÏ ÁãVü≤àVü≤‘ê´~ bÕ|üeTT qT+&ç $eTTøÏÔ bı+<ä&Éy˚T >±ø£ |üs¡˝Àø£
ÁbÕ|æÔ bı+<ä&É+ »s¡T>∑T‘·T+~.
MT q¢>=+&É eT<äq>√bÕ˝ŸX¯s¡à, eT+<∏äì
MT. sêeT&ÉT>∑Ts¡+>∑qï dæ<ë∆+‹, eT+<∏äì
e÷qe C≤‹øÏ düø£ bÕ|üeTT qT+&ç $eTTøÏÔì Á|ükÕ~+#·T |ü$Á‘·TqT
#˚j·TT q~ |ü⁄wüÿs¡eTT. eTq eT+<∏äì >√<ëe] q~j·T+<äT |ü⁄wüÿs¡ düeTj·TeTTq
yÓ’~ø£ $<Ûëq+>± kÕïHêT #˚j·÷*. eTq >√<ëe] q~˝À ÁãVü≤àrs¡úeTT
nqT ˇø£ düúeTT ø£<äT <ëì j·T+<äT m¢|ü⁄Œ&É÷ |ü⁄wüÿs¡T&ÉT ìedækÕÔ&Éì eTq
|üPØ«≈£î $XÊ«dü+.

48
MT <äT~›fi¯fl e÷s¡T‹X¯s¡à, eT+<∏äì
á |ü⁄wüÿs¡ |üs¡«ø±eTTq+<äT Á|ür ˇø£ÿs¡÷ kÕïHê~ø£eTTT #˚dæ ‘·eT ‘·eT
|æÁ‘·T <˚e‘·≈£î |æ+&É Á|ü<ëqeTTT #˚dæ $X‚wüyÓTÆq <ëq<ÛäsêàT #˚dæ |ü⁄˙‘·TT
ø±yêì Äø±+øÏådü÷Ô
MT sêeT&ÉT>∑T lsêeTTTX¯s¡à, eT+<∏äì
>√<ëeØ |ü⁄wüÿsê düeTj·TeTT˝À n+<äs¡÷ |ü$Á‘·T˝…’ dü‘êÿs¡éTTT #˚dæ
nqï dü+‘·s¡ŒDeTTT #˚dæ <ëq <Ûäs¡àeTTT CÒdæ düeTdüÔbÕ|üeTT qT+&ç
$eTTøÏÔ bı+<ëì ø√s¡T≈£î+≥÷
ãèVü≤düŒ‹ y˚Twüsê• dü+#ês¡+˝À >∑+>±q~øÏ |ü⁄wüÿs¡eTTT
eèwüuÛÑ+ qs¡à<ë
$T<ÛäTq+ düs¡dü«‹
ø£sêÿ≥ø£+ j·TeTTq
dæ+Vü≤+ >√<ëe]
ø£Hê´ ø£èwüí
‘·T˝≤ ø±y˚]
eè•Ãø£+ ;Ûe÷ / ‘êÁeT|ü]í
<ÛäqTdüT‡ |ü⁄[+~ / ÁãVü≤à|ü⁄Á‘·
eTø£s¡+ ‘·T+>∑uÛÑÁ<ä
≈£î+uÛÑ+ dæ+<Ûä÷
MTq+ ÁbÕDVæ≤‘·

49
|ü⁄wüÿsê |üHÓï+&ÉT s√E˝À @ s√E @ <ëq+ #˚j·÷* ?
1e s√E ã+>±s¡+, yÓ+&ç, <Ûëq´+, uÛÑ÷<ëqeTTT
2e ˆˆ eÁdüÔeTTT, eD+, Äe⁄ (>√e⁄) s¡‘·ï<ëHêT
3e ˆˆ u…¢+, nX¯«eTT, ≈£Ls¡ø±j·TT, |òü<ëqeTT
4e ˆˆ Äe⁄HÓsTT´, qTe⁄«q÷HÓ, bÕT, ‘˚HÓ <ëq+
5e ˆˆ <Ûëq´+, yêj·Tq+, <äTqïb˛‘·T, m<äT›, Hê>∑*<ëHêT
6e ˆˆ Wwü<Ûä+(eT+<äTT) ø£s¡÷Œs¡+, ø£dü÷Ô], #·+<äq<ëHêT
7e ˆˆ >∑èVü≤eTT, ÄdüqeTT (≈£îØÃ/ |”≥) eT+#·eTT, }j·T<ëHêT
8e ˆˆ >∑+<ÛäeTT, |üPe÷, n¢+<ëHêT
9e ˆˆ |æ+&É, <ëd”, ø£Hê´, ø£+ãﬁ¯ (>=+>∑[)
10e ˆˆ Ä≈£î, ≈£Ls¡>±j·TT kÕÁ>±eT+, |ü⁄düÔø£<ëHêT
11e ˆˆ >∑C≤~ <ëHêT
12e ˆˆ qTe⁄«T, y˚Tø£ yÓTTˆˆ <ëHêT, eTT‘Ó’Ô<äTe⁄≈£î yêj·Tq<ëq+

50
|ü⁄wüÿs¡ kÕïq+
<Ó’edüTÔ‹
yê^XÊ<ë´' düTeTqdü ' düsê«sêúHêeTT|üÁø£y˚T ˆ
j·T+ q‘ê« ø£è‘·ø£è‘ê´ ' düT´'‘·+ qe÷$T >∑C≤qqyéT ˆˆ
X¯s¡~+<äT düe÷ø±πs |üs¡ÁãVü≤à dü«s¡÷|æDÏ
yêdüsê |”sƒ¡ ìj˚T düs¡dü«‹ qyÓ÷düTÔ‘˚ ˆˆ
>∑Ts¡T e+<äq+
dü<ë•e düe÷s¡+uÛ≤+ X¯+ø£sê#ês¡´eT<Ûä´e÷+
ndüà<ë#ês¡´ |üs¡´+‘ê+ e+<˚ >∑Ts¡T |üs¡+|üsêyéT ˆˆ
>√<ëe] ÁbÕs¡úq
Á‘·´+ãø£ »{À<ä÷“¤‘˚ >ö‘·eTkÕ´|òüTHê•ì
dü|üÔ<Ûë kÕ>∑s¡+ j·÷+‹ >√<ëe] qyÓ÷düTÔ‘˚ ˆˆ
>∑+>± kÕìï<Ûää´ ÁbÕs¡úq
ñ‹øÏq eÁdüÔ<ä«j·T+ <Ûä]+∫ q~˝ÀøÏ ~– X¯ó∫>± kÕïq+ #˚dæ, Ä#·eTq+
#˚dæ, Á|üyêVü‰ìøÏ n_ÛeTTK+>± ìTÃì rs¡∆ sêC≤j·TqeT.μμ nì qeTdüÿ]dü÷Ô
>∑+>∑qT ÁbÕ]ú+#ê*. ˇ+{Ï>∑T&É¶‘√ kÕïq+ #˚j·Tsê<äT. ªªq q>∑ï' kÕïqe÷#·πs‘Yμμ
q>∑ï+>± ≈£L&Ü #˚j·Tsê<äT.
jÓ÷kÂ düs¡«>∑‘√ $wüßí' ∫Á<ä÷|” #· ìs¡+»q '
dü @e Á<äe s¡÷ù|D >∑+>±+uÛÀ HêÁ‘· dü+X¯j·T ' ˆˆ
‘·«+sêC≤ düs¡« rsêúHê+ ‘·«y˚Te »>∑‘· ' |æ‘ê ˆ
j·÷∫‘·+ rs¡úy˚T <˚Væ≤ düs¡« bÕô|’ ' Á|üeTT#·´‘˚ ˆˆ
>∑+>± >∑+π>‹ jÓ÷Áã÷j·÷‘Y jÓ÷»HêHê+X¯‘êq´|æ

Godavari puskara dharshini Mana Manthani

Godavari puskara dharshini Mana Manthani

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (19)

Viewers also liked

Viewers also liked (7)

More from Mana Manthani

More from Mana Manthani (20)

Godavari puskara dharshini Mana Manthani