1. Izaki bizidunek hiru bizi funtzio egiten
dituzte:Nutrizioa,harremana eta ugalketa.Gai
honetan ugalketa ikusiko dugu.
2. Zer dira sexu-ezaugarriak?
Sexu-ezaugarriak emakumeen
eta gizonen arteko desberdin-
tasunak dira.
Lehen mailako ezaugarriak:
Ugaltze organoak dira.
Bigarren mailako ezaugarriak:
Gizonek:ahots baxua,bizarra,
emakumeek baino gihar handi-
agoak eta ile asko gorputzean.
Emakumeek:titiak,ahots
altua,aldaka zabalagoak
eta gizonen baino ile gutxi
gorputzean.
3. Pubertaroa
Jaiotzean, pertsonek badituzte sexu-organoak baino garatu
gabea.Adin batetik aurrera hasten dira garatzen.
Pubertaroan,gizakion ugaltze-aparatua garatu egiten da.
Hipofisia sortutako hormonei esker.Hormona hoiek,sexu-organoetara
iristen direnean, organoak garatzen dituzte eta sexu-hormonak
sarrarasten dizkiete.Sexu-hormonek bigarren mailako sexu-
ezaugarriak garatzen dituzte.
4. Etapa horretan neskei eta mutilei hainbat gauza gertatzen
zaie:ilea ateratzen zaie pubisean eta galtzarbeetan.Sexu-
ezaugarriak garatzen hasten dira.
Neskak hamaika urtetik aurrera hasten dira garatzen.Mutilek
hamahiru urtetik aurrera baizik .Denak ez dira adin berean
hasten aldatzen.
5. Emakumeen ugaltze aparatua
Emakumeen ugaltze-aparatua hainbat organoz osatuta dago.
Obulategiak:Sexu hormonak sortzen dira.
Falopiaren tronpak:Obulategia eta umetokia lotzen dituzte.
Umetokia:Haurra bertan garatzen da haurdunaldian.
Bagina:Umetokia kanpoaldean lotzen dituen kanala da.
Alua:Ugaltze aparatuaren kanpoko zati bat da.Bi larruazal
tolesturaz osatuta dago,bagina zuloa babesten du gernubidearen
zuloa.
6. Gizonen ugaltze aparatua
Gizonen ugaltze-aparatua sei sexu organoz osatzen dute:
Barrabilak: espermatozoideak eta sexu hormonak sortzen dituzte.
Hodi-deferenteak:espermatozoideak gernubideraino eramaten dituzte.
Gernubidea: Espermatozoideak kanpoaldera eramaten ditu.
Guruinak: Semen besikulak eta prostatak dira.
Eskrotoa: Barrabilak babesten dituen ehun poltsa da.
Zakila: Gernubidea hor amaitzen da.Espermatozoideak kanporatzen dira.
7. Sexu-zelulak
Sexu zelula emeak: Sexu zelulak arrak:Gizonen se-
Emakumeen sexu zelulak xu zelulak espermatozoideak
obuloak dira.Obulua dira.Espermatozoideak
obulategitik atera eta barrabi-letatik ateratzen
zeharkatu behar du dira, hodi deferentetan eta
Falopiaren gernubidean zehar ibiltzen
tronpa,umetokira iritsi eta dira.Hodi deferentetan
kanpoaldera ateratzen semen besikula
da.Odol jaio horrek hilekoa subtantziarekin nahasten
du izena. dira.
8. Ernalketa
Ernalketa esaten zaio obulu bat eta espermatozoide bat elkartzen
direnean.
Obulu bat obulategitik Falopioren tronpara igarotzen da,tronpan
espermatozoide bat aurkitzen badu ernalketa gerta daiteke.
Ernalketa gertatzeko,gizonaren semenak emakumearen baginara
iritsi behar du.
Obulua eta espermatozoidea elkartzean zigotoa sortzen da, eta
egun batzuen barru handitu egiten da eta horri enbrioi deritze.
Enbrioiak Falopioren tronpa zeharkatu eta egun batzuetan
umetokira iristen da eta hango peretetan itsasten da.
9. Enbrioiaren garapena
Enbrioia likido bateko poltsa batean egoten da.Likido horri
amniotikoa deritzo.Enbrioia babesten du.Enbrioia
plazentaren bidez jasotzen ditu oxigenoa eta
mantenugaiak.
Plazenta umetokian osatzen duen organoa da.Zilbor-
hestearen bidez lotuta dago.Zilbor-hestean hainbat odol
hodi daude,mantenugaiak eta oxigenoa eramateko.Enbrioia
hazi eta aldatu egiten da.
10. Fetuaren garapena
Enbrioia,hirugarren hilabetetik erditze eguneraino
fetu denominatzen da.Fetuaren organoak osatuta
daudenean prest dago jaiotzeko,eta bederatzigarren
hilabetean,azkenean jaiotzen da.Haurra,jaiotzean
50 zentimetro luze ditu eta 3,3kg pisatu eta neurtu
behar dute gutxi gorabehera.
11. Haurdunaldia
Ernalketa gertatzen denetik haurtxoa jaio arteko tarteari
haurdunaldi esaten zaio;bederatzi hilabete irauten du.
Haurdunaldian amaren gorputzak aldaketak izaten ditu.Ez
du obulorik sortzen eta ez du hilekorik izaten,sabela
pixkanaka hazten zaio eta gizendu egiten da.Titiak ere
handitu egiten zaizkio haurdun dagoen emakumeari.
Haurdunaldian emakumeak zaindu behar du bere
burua,ezin du edozein gauza jan eta ezin du alkoholik eta
tabakoa kontsumitu behar,etapa gogorra baita.
12. Erditzea
Haurtxoa amaren baginatik kanpora ateratzeari esaten zaio
erditzea.Erditu aurretik,
likido amniotikoa duen poltsa apurtu egiten da.Likido hori baginatik
ateratzen da.
Dilatazio fasea luzeena da.Fase horretan,umetokiaren irteera
pixkanaka-pixkanaka irekitzen da ama erditu ahal izateko.Ez-
borondateko giharrekin uzkurtu egiten dira aldian behin, haurtxoa
kanporatzeko.
Egozte-fasean,haurtxoa baginatik ateratzen da.Giharren bidez ama
bultzatzen du sabelaldera haurtxoari jaiotzen laguntzeko.
Jaio ondoren,zilbor-hestea mozten da.Haurtxoari orbain bat geratzen
zaio:zilborra.
Erditzearen amaieran,plazenta botatzen da.Fase horri plazenta
kanporatzea esaten zaio.
13. Edoskitzea
Haurrek lehenengo hilabetetan bakarrik esnea edaten
dute denbora horri edoskitzaroa deritzo.Edoskitzaroan
amaren bularretan sortzen den esnea edaten dute
haurrek.Amaren esnea ez badute hartzen, esne
artifiziala hartu dezakete.Ezin badute laktosa
duen esnea edan,laktosarik gabeko esnea edan
dezakete.
