санхүүгийн үндэс-лекц-3

1. Банкны систем
 Банк мөнгөний ширээ гэсэн утгатай үгнээс гаралтай.
Эртний грект үүссэн.
Банкийг гүйцэтгэж буй үүрэг зорилгоор нь:
 Арилжааны банк
 Төв банк гэж 2 төрөлд ангилдаг.

2. Төв банк
 Төв банк нь мөнгөн гүйлгээнд хяналт тавих, түүнийг
зохицуулахад чиглэсэн мөнгө-зээлийн бодлогыг
боловсруулах, хэрэгжүүлэх, гүйлгээнд мөнгийг
оруулах, татаж авах зэрэг үүргүүдийг гүйцэтгэдэг ба
ихэнх оронд нэг л байдаг. Энэ нь төрийн байгууллага
юм.

3. Төв банк
 Үйл ажиллагаа нь “Төв банк /Монголбанк/-ны тухай
хуулиар зохицуулагддаг.
 Төрөөс үүсгэн байгуулсан хуулийн этгээд юм.
 Ашгийн бус байгуулага юм.
 Мөнгөн тэмдэгт гүйлгээнд гаргадаг, мөнгөний бодлогыг
боловсруулж хэрэгжүүлнэ.
 Харилцах дансны эзэмшигчид нь банкууд, Төрийн
сангийн нэгдсэн дансын эзэмшигч нь Засгийн газар
байдаг.
 Шаардлагатай тохиолдолд Монголбанкнаас арилжааны
банкууд болон Засгийн газарт зээл олгодог.
 Банк хоорондын төлбөр тооцоог зохион байгуулна.
 Үйл ажиллагаагаа УИХ-ын өмнө тайлагнадаг.

4. Арилжааны банк
 Арилжааны банк гэдэг нь аж ахуйн нэгж,
байгууллага, иргэдийн сул чөлөөтэй мөнгөн
хөрөнгөнд хүү төлж, зээлийн эх үүсвэр болгон
төвлөрүүлж, түүнийгээ өөрийн нэрийн өмнөөс
төлбөртэйгээр бусдад зээлдүүлэх үйл ажиллагаа
эрхэлдэг ашгийн төлөөх хуулийн этгээдийг хэлнэ.
Өөрөөр хэлбэл банк болон түүнтэй харилцагчдын
хоорондын харилцаа нь төлбөртэй байх зарчимд
тулгуурласан байдаг онцлогтой юм.

5. Банкны байгууллага нь бусад бизнесийн
байгууллагуудаас дараах зүйлүүдээрээ ялгагдах
онцлогтой үйл ажиллагаагаа явуулдаг. Үүнд:
 Банкны бизнес харилцан итгэлцэл дээр оршдог,
 Төрийн мөнгөний бодлого банкаар дамжин
хэрэгждэг,
 Олон түмний хараа хяналтанд байдаг,
 Банкны үйл ажиллагаа нь эдийн засагт ихээхэн нөлөө
үзүүлж байдаг учраас зайлшгүй зохицуулалт хийх
шаардлагатай,
 Гарсан бүтээгдэхүүн нь биет бус байдаг,
 Бусдын эрсдэлийг өөртөө үүрэх замаар үйл
ажиллагаагаа явуулж байдаг онцлогтой байна.

6. Бусдын мөнгөн хөрөнгийг хуримтлуулан хадгалж ,
өөрийн нэрийн өмнөөс зээл болгон олгодог ашигийн
төлөө бизнесийн байгууллагыг арилжааны банк гэнэ.
Гол зорилго нь хувь нийлүүлэгчдийн хөрөнгийг
арвижуулах буюу ашиг олох явдал байдаг.

7. Үйл ажиллагаандаа мөрдөх зарчимууд:
1. Хамгийн бага зардлаар хамгийн их ашиг олох
2. Харилцан итгэлцлийн зарчим
3. Өрсөлдөөны зарчим
4. Эдийн засгийн хувьд бие даасан байх

8. Үүргүүд:
1. Хадгаламж хуримтлуулах
2. Зээл олгох буюу хөрөнгө оруулалтын эх
үүсвэрээр хангах
3. Төлбөр тооцоо хийх
4. Мөнгө өсгөж үржүүлэх
Хөрвөх чадвартай санхүүгийн хэрэгслүүдийг
шинээр бий болгох арилжааны банкны үйл
ажиллагааг мөнгө өсгөж үржүүлэх гэнэ.

9. Арилжааны банкууд нь:
1. Үүсгэн байгуулагдсан хэлбэрээрээ:
 Хувьцаат
 Хязгаарлагдмал хариуцлагатай
2. Дүрмийн сангийн өмчлөлөөр:
 Төрийн өмчийн
 Хувийн өмчийн
 Холимог
3. Үйл ажиллагаа явууулах хэлбэрээр:
 Нийтлэг үйлчилгээтэй
 Төрөлжсөн үйлчилгээтэй

10. Үйлчилгээний цөөн төрлийг дагнан эрхэлдэг, эсвэл тодорхой нэг салбарын
хүрээнд үйл ажиллагаа явуулдаг банкийг төрөлжсөн банк гэнэ.
Нийгэм эдийн засгийн өргөн хүрээнд олон төрлийн үйлчилгээг эрхэлдэг
банкийг нийтлэг үйлчилгээтэй банк гэнэ.

11. Арилжааны банк үүсгэн байгуулах зөвшөөрлийг төв банк өгнө. Үүнд
дараахи бичиг баримтыг бүрдүүлэх шаардлагатай болдог.
1. Банк байгуулахыг хүссэн өргөдөл
2. Банкны дүрэм
3. Банк үүсгэн байгуулах гэрээ
4. Эдийн засгийн тооцоо
5. Бусад

12. Төв банк байгуулах зөвшөөрөл олгохоос татгалзах үндэслэлүүд:
1. Банкны дүрэм хууль тогтоомжтой зөрчилдсөн
2. Хуурамч баримт бүрдүүлсэн
3. Хуулинд заасан шаардлагыг хангаагүй
4. Дүрмийн сан хүрэлцээгүй 50 тэрбум
5. Төсөвт, олон нийтийн, шашны,энэрэнгүй үйлсийн байгуулагууд банк
байгуулахыг хүссэн

13. Хувь
нийлүүлэгчдийн
хурал
Төлөөлөн удирдах
зөвлөл
Гүйцэтгэх захирал

14. Үзүүлэх үйлчилгээнүүд:
1. Хадгаламжийн үйлчилгээ
2. Зээлийн үйлчилгээ
3. Төлбөр тооцооны үйлчилгээ
4. Төлбөрийн баталгаа гаргах үйлчилгээ
5. Хөрөнгийн баталгаа гаргах үйлчилгээ
6. Санхүүгийн зөвлөгөө өгөх үйлчилгээ
7. Лизингийн үйлчилгээ
8. Факторингийн үйлчилгээ

15. Хориглох үйл ажиллагаанууд:
1. Ашиг олох зорилгоор банкны бус үйл ажиллагаа явуулах
2. Харилцагчдын нууцыг задлах
3. Санхүүгийн зах зээл дээр ноёрхох
4. Газрын зах зээл дээр ажиллах

16. Үйл ажиллагааны шалгуур үзүүлэлтүүд:
1. Өөрийн хөрөнгийн хүрэлцээний талаар:
 Дүрмийн сангийн доод хэмжээ 50 тэрбум төгрөг
 Өөрийн хөрөнгө нь нийт хөрөнгийн 10%-иас багагүй байх

17. 2. Төлбөр түргэн гүйцэтгэх чадварын талаар:
 Заавал байлгах нөөцийг хангана
 Бусдаас татан төвлөрүүлсэн хөрөнгийн 18%-иас багагүй хэмжээний
түргэн борлогдох активтай байна.
Богино хугацаанд бэлэн мөнгө болон хөрвөх чадвартай хөрөнгийг түргэн
борлогдох актив гэнэ.

18. 3. Зээлийн эрсдэлээс хамгаалах талаар:
 Нэг зээлдэгчид олгох зээл болон төлбөрийн баталгааны нийлбэр дүн нь
өөрийн хөрөнгийн 20%-иас хэтэрч болохгүй
 Банкны ажилтанд өөрийн хөрөнгийн 5%-иас илүү хэмжээний зээл
олгохгүй
 Зээлийн эрсдэлээс хамгаалах санг байгуулж ажиллах

19. 4. Гадаад валютын эрсдэлээс хамгаалах талаар:
 Гадаад актив , пассивын зөрүү нь өөрийн хөрөнгийн 20%-иас хэтэрч
болохгүй.
Гадаад валютаар илэрхийлэгдсэн балансын актив, пассивын
үзүүлэлтүүдийг гадаад актив, пассив гэнэ.