1. 1
ðI M TIN M Y NGÀY QUA
S 57
Nhân ngày Gi anh Tr n ð
NGHĨ V HI N TƯ NG TR N ð
Tương Lai
Nói như v y, vì ngư i vi t mu n nhìn ra ñây "m t hi n tư ng l ch s " có nghĩa bi u tư ng.
L ch s ñi t i theo ñ i hình hình thoi ch không "dàn hàng ngang mà ti n". Bao gi nh ng ngư i
ñi trư c cũng thu c s ít. Càng ít hơn n a là nh ng ngươi có t m m t vư t lên phía trư c, nhìn th u
ñư c nh ng ñi u mà nhi u ngư i ñ ng hành chưa nhìn ra, ho c nhìn nhưng chưa th y, ho c th y nhưng
chưa rõ. Và càng sát cái ñi m ñ u chóp hình thoi y thì càng ñơn ñ c! Tr n ð là m t hi n tư ng, ñúng
hơn, là m t b ng ch ng r t s ng ñ ng v s "ñơn ñ c c a tia ch p" ñang d n d t suy tư c a ngư i vi t
nhân ngày m t c a ông, 9. 8. 2002.
Nh n th c là m t quá trình, ñi u này ch ng có gì m i ñáng nói. Cái ñáng nói hơn vào th i ñi m
này là : v i s ki m nghi m c a th i gian, có nh ng con ngư i ñã tr thành m t hi n tư ng l ch s vì
nó là bi u tư ng s ng ñ ng v s oái oăm c a l ch s trong nh n th c v l ch s . Mà tr trêu thay, chính
s oái oăm ñó làm nên l ch s . Làm nên b ng chính cái t m vươt lên phía trư c y. Ch ng th mà
Voltaire t ng khuy n cáo r ng "L ch s không nên ñ c p ñ n s thăng tr m c a các ông vua mà là trào
lưu ti n hoá c a dân t c, không nên ñ c p ñ n t ng qu c gia riêng r mà là toàn th nhân lo i, không
nên ñ c p ñ n chi n tranh mà là ñ c p ñ n s phát tri n c a tư tư ng. Nh ng tr n ñánh, nh ng ñoàn
quân chi n th ng ho c chi n b i, nh ng thành ph b chi m ñi ho c l y l i là nh ng s ki n quá t m
thư ng, không nói lên ñi u gì quan tr ng. ði u quan tr ng là con ngư i s ng và suy nghĩ như th nào
qua các th i ñ i... qua nh ng giai ño n nào con ngư i ñi t tr ng thái man r ñ n tr ng thái văn
minh”.*
Không hi u có ph i l n th n không mà ngư i vi t bài này nh ng c mu n b o gan ñ t ra câu h i
v i nhà Khai sáng Pháp : li u dư i tác ñ ng nào ñó, trong m t th i ño n ñau thương nào ñó, có th có
quá trình ngư c l i, m t cơ ch phi lý ñ y con ngư i ñi t tr ng thái văn minh tr l i v i tr ng thái man
r ? Tr n ð có b n câu thơ dư i d ng "t b ch" :
Nh ng mơ xoá ác trên ñ i
Ta phó thân ta v i ñ t tr i
Ng ác xóa r i thay c c thi n
Ai hay, bi n ñ i, ác luân h i.
Li u n i ni m " ai hay, bi n ñ i, ác luân h i" có chút bóng dáng nào c a cái cơ ch phi lý kia
không? Vì r ng, n u c nhìn v nhân thân và s nghi p theo m t n p h n r t chi là "l p trư ng quan
ñi m" t ng chi ph i ñ i s ng tinh th n xã h i g n hai ph n ba th k nay, thì con ngư i này là m t m u
m c sáng giá, m t ñi m son chói l i trong nh ng trang s hi n ñ i : ði làm cách m ng t năm 16 tu i,
vào ñ ng năm 17 tu i, vào tù, c n răng ch u tra t n trong các nhà tù ñ qu c , vư t ng c v ho t ñ ng bí
m t vào nh ng ngày "ti n kh i nghĩa", góp ph n vào Cách M ng tháng 8.1945, ñ m nhi m vai trò chính
y M t tr n Hà N i "c m t cho T qu c quy t sinh" nh ng ngày Th ñô r c l a năm 1946, ti p ñó là
chính y trung ñoàn, chính y ñ i ñoàn, chính y quân khu, r i phó chính y và phó bí thư quân y,

2. 2
ñư c phong hàm thi u tư ng r i trung tư ng, ñư c b u làm Phó Ch t ch Qu c h i, y viên
BCHTƯðCSVN, Trư ng ban văn hóa văn ngh TƯ.
Dù ñư c quy chi u theo nh ng h th ng giá tr nào thì cu c ñ i d n thân h t mình cho t qu c,
n m gai n m m t, vào tù ra t i, luôn ñ ng mũi nh n c a cu c chi n tranh c u nư c, con ngư i này có
m t cu c s ng th t ñ p! Càng ñ p theo ki u "ta phó thân ta v i ñ t tr i" ch không ch vì nh ng ch c
v , danh v ng mà ông có ñư c b ng s d n thân kia !
y th mà khi con ngư i y n m xu ng, ngư i ta quy t không cho cu c ñ i "thương ti c" ông.
Dùng m t con rôb t vô h n ñ th c hi n m t công v táng t n lương tâm là k t i ông trong ñi u văn
ñ c trư c linh c u ngư i quá c , ngư i ta ñã chà ñ p lên truy n th ng "nghĩa t là nghĩa t n" trong ñ i
s ng dân t c. Cái ñáng s nh t, kh ng khi p nh t chính ch này ñây.
M t gi i pháp vô văn hóa, ph n tâm linh ñư c th c thi m t cách tri t ñ theo l i "ñào t n g c, tr c
t n r " khi ngư i ta "tr nghĩa" cho ông "Trư ng ban Văn hóa Văn ngh Trung ương" c a ñ ng b ng
hành ñ ng vô văn hóa ñó. M t hành ñ ng ñư c ho ch ñ nh k càng và ñóng d u nơi cao c p nh t! T
cách công b tin ông m t sát k ngày tang l ñ ñ ng chí, ñ ng ñ i c a ông không ñ n k p nh m gi m
t i ña s ngư i "thương ti c" ông t i nhà tang l , ñ n chuy n xé b nh ng băng tang ñính trên vòng hoa
n u có ch "vô cùng thương ti c", và r i bài ñi u văn ph n nhân văn, ráo c n nhân tình không ti n
khoáng h u ñi vào l ch s như m t v t nhơ không sao xóa m ñi ñư c!
Xin chen vào ñây m t m u chuy n : vòng hoa c a ngư i vi t bài này nh m t ngư i b n v n là
"quân c a tư ng ð " mang ñ n nhà tang l . Hai v CA ch n l i, yêu c u g b m y ch "Vô cùng
thương ti c" .V c u chi n binh là thương binh chi n ñ u chi n trư ng Mi n Tây c làm nh s căng
th ng b ng m t ñ ngh hóm h nh :" th tôi s a l i là "thương ti c v a v a ñ ng chí Tr n ð nhé". CA
tr ng m t, quát. Xô xát có cơ x y ra vì anh thương binh "quân c a tư ng ð " ñã x n tay áo. Ánh m t
ñang ñ d n v ñây. M t v ñeo lon trung tá v a l ch lãm v a x s r t "có ngh " ñã nhanh chóng xin l i
ngư i c u chi n binh, v a g t tay thu c c p ñ nh g vòng hoa, r i m i ngư i c u chi n binh mang nó
cùng ñi. Nhưng khi ñ n g n b c th m nhà tang l thì anh ta nói " theo quy ñ nh, chúng tôi ph i tr c ti p
chuy n vòng hoa, ñ ng chí c ñ ng ñây". Th r i y nh c b ng vòng hoa ñi vòng ra phía sau, m t hút!
G i ñi n k l i, ngư i c u chi n binh t hào là "quân c a tư ng ð " ñó an i : "thôi chú , th là
mình cũng ñã th hi n ñư c t m lòng và ý chí tr n nghĩa v n tình v i ông y, ngư i s ñi vào l ch s .
ð n vòng hoa c a ð i tư ng Võ Nguyên Giáp mà chúng nó cũng ñòi bóc, ñ i tá Huyên quy t li t ñ u
tranh, cu i cùng cũng ñành ch còn hai ch "thương ti c", ph i b hai ch "vô cùng" trên vòng hoa
tang c a b c công th n, ngư i anh c c a quân ñ i c H g i vi ng m t v tư ng t ng ch huy M t tr n
quy t t c a Hà N i m ñ u cu c chi n tranh gi nư c ñ r i có m t trên t t c các m t tr n nóng b ng
nh t cho ñ n khi k t thúc chi n tranh, mà chú!
Có th ai ñó khi h l nh g b nh ng dòng ch "vô cùng thương ti c" trên vòng hoa tang ñã c n
nghĩ, ho c mê mu i trong nguyên lý kh ng khi p t ng thu c n m lòng v s chuyên chính ñ i v i k
thù giai c p, ñã không lư ng trư c ñư c h l y cũng kh ng khi p không kém c a quy t ñ nh d i d t b t
c n nhân tình y. Trong tâm th c c a dân t c, v t nhơ kia s không có cách gì r a s ch ñư c. Và n u
như ông cha ta d y "gươm dơ l y nư c làm s ch, nư c dơ l y máu làm s ch" thì r i ñây l y gì ñ r a
v t nhơ l ch s kia ñây? Xét cho cùng, v t nhơ l ch s này chính là n i ñau văn hóa.
ðây là ñi u mà M.Gorki, m t th i ñư c m nh danh là "nhà văn vô s n vĩ ñ i" t ng chi m lĩnh tr n
v n các giáo trình lý lu n văn h c c a các trư ng ñ i h c và sách d y ph thông nư c ta ñã t ng quy t
li t c nh báo ngay t nh ng năm 1917-1918 [ñương nhiên là ngư i ta d u nh m s c nh báo này] :
"Cách m ng ñã ñánh ñ n n quân ch , ñi u ñó ñúng! Nhưng ñi u ñó có l cũng có nghĩa r ng cu c
cách m ng ñã mang ch ng b nh ngoài da vào bên trong n i t ng. Ngư i ta không ñư c phép tin r ng
cách m ng ñã ch a tr và làm phong phú cho nư c Nga v m t tinh th n". Chính vì v y, M.Gorki vi t :

3. 3
“ð i v i tôi, l i kêu g i T qu c lâm nguy cũng không ñáng s hơn l i kêu g i “H i các công dân!
Văn hóa b lâm nguy”!**
Sư suy thoái ñ o ñ c ñích th c là bi u hi n d th y c a "s lâm nguy" này. S lâm nguy b t ñ u
t khi ngư i ta "ñã mang ch ng b nh ngoài da vào bên trong n i t ng" c a c dân t c. Càng nguy
hi m hơn khi, thay vì "ph i ñư c trui rèn trong ng n l a cháy không bao gi d t c a văn hóa, tinh
th n nô l ñã h n sâu trong nó ph i b t y s ch ñi", thì ngư i ta làm ngư c l i, tàn phá văn hóa.
S quá dài n u ph i li t kê ra ñây s tàn phá ñó khi mà ch l y riêng ra "m t hi n tư ng Tr n ð ",
nói chính xác hơn, cách ng x v i ông Trư ng Ban Văn hóa Văn Ngh Trung Ương Tr n ð khi ông
n m xu ng, cũng ñã quá ñ ñ minh h a m t cách s ng ñ ng v ñi u này.
Trong m t bài g n ñây trên t p chí "Văn Hóa Ngh An" ngày 31.7.2013, giáo sư Nguy n Minh
Thuy t lưu ý r ng : "quan sát trong xã h i, ñ o ñ c suy thoái, ñúng là chưa bao gi ñ t nư c vào tình
tr ng như hi n nay. Nói cách khác, trong l ch s ch th i m t m i xu t hi n nh ng chuy n như
th ...". Ông d n trong "Hoàng Lê Nh t th ng chí" l i h c trò c a Lý Tr n Quán tr l i th y khi b ông
m ng v t i b t Chúa Tr nh Tông n p cho Tây Sơn : “S th y không b ng s gi c, yêu chúa không
b ng yêu thân” ñ ñưa ra nh n ñ nh : "Có th nói ñó là câu nói ñi n hình cho s suy thoái.... Còn v các
nư c, có th nói, n u so sánh, ph i th y là nh ng xã h i có hi n tư ng như th này là xã h i kém phát
tri n. Xã h i văn minh cũng có nh ng hi n tư ng này nhưng nó không b r c, không ph bi n như
th "....Qu ñúng v y. Nhưng ñ cho tr n v n hơn thì xin m o mu i ñ ngh giáo sư Thuy t trích thêm
m t dòng n a trang 106 trong sách nói trên, con ngư i "l a th y ph n chúa" y r i "ñư c phong làm
Tráng Nghĩa h u thêm ch c Tr n th Sơn Tây"! Chính cái "ñư c" này m i là ñ ng cơ mãnh li t thôi
thúc nh ng chuy n l a th y, ph n ch mà giáo sư g i là "suy thoái" kia.
Nh ng con "rô b t" vô h n, dù là cao sang quy n quý, danh gia v ng t c hay lưu manh chính tr
m t h ng, ñang nhan nh n kh p nơi, ho c tác oai tác quái v i dân, ho c lên m t ñ o ñ c gi ñi rao gi ng
ñ o ñ c l y ñó làm cái lá nho ñ che ñi nh ng x u xa th i nát quá l li u, ho c nói m t ñ ng làm m t
n o m t h t liêm s mà dân gian g i là ñã ñ t giây th n kinh x u h ...xét ñ n cùng chính là vì cái ñư c
y! Ngay c nh ng ngư i ñang theo lý thuy t "m c-kê-nô", t m b ng lòng v i ngôi nhà v a t u, chi c ô
tô ñ i m i hay cái công ty c a con ñang làm ăn yên n ñang xua tay "không mu n ñ ng ñ n chuy n
chính tr " thì trong sâu th m tâm h n h , cái ñ ng cơ mãnh li t kia v n ñang kh i ñ ng.
Xét ñ n cùng, vâng, xét ñ n cùng, cái "ñư c" kia, nói ch nghĩa ra là l i ích nh n ñư c t cái cơ
ch s n sinh ra nh ng "rôb t" vô h n kia, chính là ch t xi măng g n k t chúng v i nhau vì l i ích, và cái
ñem l i l i ích nhanh chóng nh t chính là quy n l c. Trong bài vi t cách ñây chưa lâu, ngư i vi t này ñã
nói v quy lu t này : "Quy n l c thúc ñ y vi c m r ng vô h n ñ quy n l c, và h u như không có
ñi m d ng. Nhưng "quy n l c l i có xu hư ng tha hóa và quy n l c tuy t ñ i thì tha hóa cũng tuy t
ñ i” (Power tends to corrupt and absolute power corrupts absolutely, có ngư i d ch t "corrupt" là
"tham nhũng" trong nh ng văn c nh nh t ñ nh nào ñó). Ch ñ toàn tr ph n dân ch là nguyên nhân sâu
xa cho cái chuy n "quy n l c tuy t ñ i thì tha hóa cũng tuy t ñ i " y. Li u l ch s loài ngư i ñã bi t
có bao nhiêu th "quy n l c tuy t ñ i" như ch ñ toàn tr hi n hành?
Th t ra thì vào cu i nh ng năm 50 c a th k trư c, Milovan Dijlas, tác gi c a "Giai c p m i",
m t tác ph m vi t trong tù ñư c bí m t g i ra nư c ngoài và ñư c in New York năm 1957 t ng phân
tích r t rành m ch v chy n này :
"ð ng sinh ra giai c p. Sau ñó giai c p t phát tri n b ng chính ngu n l c c a mình và s
d ng ñ ng như là cơ s ... ñây, mu n tr thành ch s h u hay ñ ng s h u thì c n ph i len ñư c
vào hàng ngũ c a b máy quan liêu chính tr ".
Ông ch ra r ng : "Giai c p m i gi ng như m t hình kim t tháp : ñáy to, càng lên trên càng h p
d n. ð ñi lên, ch ý chí không chưa ñ , còn c n ph i hi u và "v n d ng lý lu n n a", c n ph i
quy t li t trong cu c ñ u tranh v i k thù, ph i c c kỳ khôn khéo khi x y ra các cu c tranh ch p

4. 4
trong n i b ñ ng, ph i n m ñư c ngh thu t, th m chí tài năng trong vi c c ng c v trí cho giai c p
n a".
Vì th , "cùng v i vi c c ng c giai c p m i, khi b m t c a nó càng th hi n rõ, thì vai trò c a
ñ ng cũng ngày càng gi m ñi. H t nhân và cơ s c a giai c p m i ñã hình thành bên trong cũng
như trên ñ nh quy n l c c a ñ ng cũng như c a b máy nhà nư c. Cái ñ ng t ng có lúc là m t t
ch c sinh ñ ng ñ y sáng ki n, thì nay, ñ i v i nh ng ngư i c m ñ u c a giai c p m i, ñ ng ñã bi n
thành m t v t trang trí, càng ngày ch càng kéo vào hàng ngũ c a mình nh ng k hãnh ti n, nh ng
k mu n nh p vào hàng ngũ c a giai c p m i và ñ y nh ng ngư i v n còn tin vào lý tư ng ra".***
"Hi n tư ng Tr n ð " li u có ph i là minh ch ng s ng ñ ng v "nh ng ngư i v n còn tin vào lý
tư ng" b ñ y ra m t cách quy t li t, quá s c phũ phàng, c n tàu ráo máng? Mà ph i ñ y ra b ng ñư c,
vì lý tư ng cao ñ p c a con ngư i y ñang là v t c n cho quá trình "c ng c giai c p m i bên trong
cũng như trên ñ nh quy n l c c a ñ ng, cũng như c a b máy nhà nư c".
Ch ng có gì khó hi u và bí n trong chuy n phũ phàng, c n tàu ráo máng v i Tr n ð . ðây là di n
bi n logic v s tha hóa c a quy n l c. Nó ñ ng th i c nh báo nguyên lý này s ñư c ñ y t i ngày càng
hung d và b t ch p ñ o lý cũng như lu t pháp : quy n l c tuy t ñ i thì tha hóa cũng tuy t ñ i! Chuy n
chà ñ p lên ñ i s ng tâm linh trong ñ o lý nghĩa tình dân t c ch ng là gì so v i chuy n c ng c b máy
quy n l c khi "c n ph i quy t li t trong cu c ñ u tranh v i k thù, ph i c c kỳ khôn khéo khi x y ra
các cu c tranh ch p trong n i b ñ ng, ph i n m ñư c ngh thu t, th m chí tài năng trong vi c c ng
c v trí cho giai c p m i ñang n m quy n"!***
Th thì làm sao ch p nh n ñư c m t y viên trung ương ñ ng, m t phó ch t ch Qu c h i, cơ quan
quy n l c nhà nư c cao nh t, l i ñòi h i :" ð ng C ng s n ph i t mình t b ch ñ ñ c ñ ng, toàn
tr , khôi ph c vai trò, v trí v n có c a Qu c h i, Chính ph . Ph i th c hi n ñúng Hi n pháp, t c là
s a ch a các ñ o lu t chưa ñúng tinh th n Hi n pháp. ðó là ph i có nh ng ñ o lu t ban b quy n
t do l p h i, l p ñ ng, t do ngôn lu n, lu t báo chí, xu t b n. S a ch a các lu t b u c ng c t
do, t b quy n quy t ñ nh c a cơ quan t ch c ð ng...".
Càng không th nào dung n p ñư c m t cách tư duy quy t li t khi v ch ra r ng :" Không nên l m
d ng ch cách m ng. Ta bây gi không ph i là cách m ng ch ng ai c , không ph i ñánh ñ ai c .
Xây d ng hoà bình thì ph i ñoàn k t, có gì tr ng i thì hoá gi i nó ñ ti n lên...không th lúc nào
cũng ph i có chương trình ho t ñ ng cách m ng, lúc nào cũng ph i hành ñ ng cách m ng...
Chính quy n bây gi không ph i là chính quy n cách m ng. ði u ñó ch có ý nghĩa khi cách
m ng v a m i thành công...Ngày nay chính quy n ph i là chính quy n xây d ng. Chính quy n xây
d ng thì ph i có nh ng ch trương, chính sách làm cho m i ngư i dân ñ u ñư c t do làm ăn. Và
t ñó ngư i dân ph i có t do nói, t do tìm thông tin và trao ñ i thông tin. Như th t do làm ăn m i
th c hi n ñư c... r t nhi u nơi, nhi u lúc, không c n ñ n cách m ng. Nhưng t t c các nơi ñ u
c n có t do, và l n nh t là “t do làm ăn” ph i có t do hư ng l i ích c a k t qu s làm ăn ñó.
Nhân dân ch mu n ti n hoá, ch không mu n cách m ng b o l c! ð t nư c ta ñã tr i qua m t
th i kỳ l ch s kéo dài g m nh ng cu c chi n ñ u ch ng xâm lư c giành ñ c l p, hoà bình xây
d ng, r i l i b xâm lư c. Và l i chi n tranh ch ng xâm lư c. Qua quá trình ñó mà ñ t nư c ta
trư ng thành và phát tri n. Cho ñ n nay, ñ t nư c ñã ñư c hoà bình ñ c l p, th ng nh t.
Không bi t tương lai loài ngư i s phát tri n, ti n b th nào và do ñó ñ t nư c ta s g p nh ng
tình hu ng th nào ? Nhưng ch c ch n là nh ng bư c ñi s p t i c a ta cũng không có th l p l i y
nguyên nh ng tình hình trư c ñây"
"ð ng tr i" hơn n a khi Tr n ð tuyên b không úp m : " Chi n tranh l n và các ho t ñ ng b o
l c, l t ñ càng ngày càng tr nên l c h u l i th i...ð có t do và h nh phúc, không nh t thi t ph i
có b o l c, không nh t thi t ph i ñánh ñ ai. Th m chí ngày nay có nh ng n n ñ c l p giành ñư c
cũng không c n có b o l c và chi n tranh"!

5. 5
Và r i, ngư i ñ ng ñ u cơ quan lãnh ñ o văn hóa văn ngh mà l i công khai nói th ng cái s th t
nghi t ngã mà hơn n a th k qua ngư i ta c né tránh, bưng bít : "Văn hóa mà không có t do là văn
hóa ch t. Văn hóa mà ch còn có văn hóa tuyên truy n cũng là văn hóa ch t. Càng tăng cư ng lãnh
ñ o bao nhiêu, càng bóp ch t văn hóa b y nhiêu, càng hi m có nh ng giá tr văn hóa và nh ng nhà
văn hóa cao ñ p". Nh ng ý tư ng này ghi rành r t trong "Nh t Ký R ng Răn".
Cách ch c, khai tr ñ ng là chuy n quá d hi u, không th m i l ! Thì ch ng ph i ñã có m t ví d
quá rõ nét khi ð ng và nhà nư c Nam Tư ñã b tù tác gi c a "Giai c p m i", ngư i ñã t ng ñư c b u
làm Ph T ng th ng Liên bang Nam Tư, "cây lý lu n hàng ñ u" c a ð ng C ng s n Nam Tư ñó sao?
Milovan Dijlas t ng tuyên b : "Tôi, m t trí th c ñã ñi tr n con ñư ng mà m t ñ ng viên c ng
s n có th ñi. T nh ng ch c v th p nh t, t các t ch c cơ s cho ñ n qu c gia và qu c t , t vi c
thành l p m t ñ ng c ng s n chân chính, chu n b cách m ng, ñ n vi c tham gia xây d ng cái g i là
ch ñ xã h i ch nghĩa. Không ai bu c tôi ph i tham gia hay t b ch nghĩa c ng s n c . Tôi ñã t
quy t, theo ni m tin c a mình, m t cách t do...Càng r i xa ch nghĩa c ng s n, tôi càng ti n g n
ñ n lý tư ng c a ch nghĩa xã h i dân ch "...
Tư tư ng bình ñ ng và bác ái t n t i cũng lâu như chính loài ngư i, ñư c ch nghĩa c ng s n
ng h trên l i nói, v n mang trong mình nó s c h p d n vĩnh h ng ñ i v i nh ng chi n sĩ tranh
ñ u cho t do và ti n b . S c h p d n mang tính nhân b n c a nh ng lý tư ng ñó ñã làm cho vi c
phê phán chúng tr thành không ch ph n ñ ng mà còn tr ng r ng và vô nghĩa n a".
Chính vì th , ngư i trí th c "ñã ñi tr n con ñư ng mà m t ñ ng viên c ng s n có th ñi" y ñã
"t p trung mô t ñ c trưng c a ch nghĩa c ng s n hi n ñ i...T t c ch là s n ph m c a th gi i mà
tôi ñang s ng và ñang phê phán. Tôi ñã th y và ñã trình bày t t c mà không ngư ng ngùng khi thú
nh n r ng mình ñã là s n ph m c a nó, có lúc ñã là ngư i tham gia xây d ng nó và bây gi là ngư i
phê phán nó". ***
Ph i chăng ñây là s " phê phán nó" khi "nó" ñã t tha hóa, t bi n mình thành công c trong tay
"giai c p m i" v i l i ích c a chính nó, c ng c ch ñ toàn tr ph n dân ch , quay lưng l i v i nhân
dân? Trong nh ng b c thư Tr n ð g i lãnh ñ o c a, ñ c bi t là b c thư vi t vào cu i năm 1974 dư i
bút danh Chín Vinh, ñã có bóng dáng c a s phê phán nói trên :" nhi u hi n tư ng tiêu c c trong xã
h i và trong t t c các t ch c ð ng, trong b máy chính quy n...ði u ñó ai cũng th y. Th nhưng
v n ñ là t i sao nó l i chuy n bi n ch m ch p. S bi n chuy n ch m ch p này ñã t o ra m t tình
tr ng gi m sút lòng tin trong cán b , ñ ng viên, trong nhân dân và ñáng ng i nh t là trong thanh
niên...Nh ng hi n tư ng tiêu c c c a xã h i ( và trong ð ng, trong chính quyên) làm v n ñ c s
trong sáng và ñ p ñ c a nh ng lý tư ng, ñ u ñ c nh ng lòng say mê hăng hái có tính ch t lãng
m n cách m ng, "s ng tiêu c c", t o nên "m t th l c xã h i" bao vây và xua ñu i nh ng tâm h n
trung th c"...m i ngư i trung th c ñ u nóng lòng mong ñó m t cái gì ñ i m i, chuy n bi n gì m nh
m ...".****
Ph i chuy n nhanh, ph i ñ i m i nhanh ñ kh i ph i ch ng ki n nh ng ñi u ñau lòng mà ông nghe
ñư c t ngư i b n cũ cùng xóm l n ông t chi n trư ng v quê sau mư i năm xa cách :"cu c s ng
nhà th t kh n kh , kh n kh nhưng không ai dám kêu. ðói ñ y ph i b o là no. Có ai h i ñ u nói "
cám ơn bác cũng ñ ăn. N u kêu ñói t c là thành ph n x u. Ông h i ngư i b n cũ : ðư c m y cháu
r i?- Nh ơn cách m ng ñư c ba ñ a- Sao l i nh ơn cách m ng?- chi n trư ng không bi t ch
nhà cái gì ch nh ơn cách m ng. Nuôi ñư c con l n to, cư i ñư c v cho con, nh t nh t là ơn c a
cách m ng c "!
Là ngư i lăn l n chi n trư ng cùng v i chi n sĩ, l ng l ghi nh ng hi n th c th t ñáng bu n
h u phương, câu ch ng n bút ghi l i ch y trên trang giây m ng hoàn toàn là s th t, tư ng Tr n ð day
d t : "N u s th t này ti n tuy n ngư i lính bi t ñư c hoàn c nh s ng c a cha m v con thì c p
trên bi t nói th nào v i h "? **** Trung th c v i chính mình, trung th c v i cu c s ng, trung th c v i

6. 6
l ch s , chính cái ñó t o ra "hi n tư ng Tr n ð ", ñây "s c h p d n vĩnh h ng ñ i v i nh ng chi n sĩ
tranh ñ u cho t do và ti n b . S c h p d n mang tính nhân b n c a nh ng lý tư ng ñó" b chính s
d i trá l c l a c a "quy n l c b tha hóa" làm cho băng ho i. B ng s tr i nghi m c a c cu c ñ i d n
thân tr n v n cho lý tư ng nhân văn cao ñ p, Tr n ð t nh táo nh n ra s băng ho i kh ng khi p ñó.
Trong Nh t ký vi t vào nh ng năm cu i ñ i mà ông g i "ñây là m t t c lòng “ñ t ng ngư i ñ i
và cu c ñ i”. ðây là nh ng ý nghĩ nung n u trong nh ng tháng cu i năm R ng và ñ u năm R n, và
cũng là nh ng ý nghĩ nung n u trư c ñó hàng ch c năm và s còn nung n u ti p ñ n c khi sang th
gi i bên kia. ðây là n i ni m cay ñ ng c a m t cu c cách m ng, và c a m t ki p ngư i".
V n ñ Tr n ð ñ t ra ñâu ch là ý nghĩ c a riêng ông. M t xã h i mà công dân không ñư c
quy n s ng th t, nói th t, nhà văn cũng không ñư c quy n b c b ch tâm s riêng tư c a mình trên
trang gi y là m t xã h i không có chân móng. Câu này Nguy n Kh i vi t trong "ði tìm cái tôi ñã mât".
Th t ñau ñ n khi "m t dân t c ñã làm nên chi n th ng ði n Biên Ph mà m t ngư i dân nám ñen,
m t nhìn ngơ ngác, ñi ñ ng long rom như m t k b i tr n. Qu th t dân t c Vi t Nam ñã th ng l n
trong phong trào chi n tranh gi i phóng nhưng l i thua ñ m trong công cu c xây d ng m t xã h i
t do và dân ch . Thoát ách nô l c a th c dân l i t nguy n tròng vào c cái ách c a m t h c
thuy t ñã m t h t s c s ng. Dân mình sao l i ph i ch u m t s ph n nghi t ngã ñ n v y! V n là
Nguy n Kh i dăn v t trong "ði tìm cái tôi ñã m t".
Mà ñâu ch nhà văn Nguy n Kh i có n i d n văt ñó, nhà thơ Ch Lan Viên trong bài "Tr ði"
cũng t ng nói lên n i ñau d ng xé tâm can :
Sau này anh ñ c thơ tôi nên nh
Có ph i tôi vi t ñâu! M t n a
Cái c n ñưa vào thơ, tôi ñã gi t r i
Gi t m t ti ng ñau - gi t m t ti ng cư i
Gi t m t k ni m - gi t m t ư c mơ - tôi gi t
Cái cánh s p bay - trư c khi tôi vi t
Tôi gi t bão ngoài khơi cho ñư c yên n trên b
Và gi t luôn m t tr i lên trên bi n - Gi t mưa
Và gi t c c trong mưa luôn th
Cho nên câu thơ tôi g y còm như th
Tôi vi t b ng xương thôi, không có th t c a mình
Và thơ này rơi ñ n tay anh
Anh b o ñ y là tôi.
Không ph i!
Nhưng cũng chính là tôi - Ngư i có l i
ðã ph i gi t ñi bao nhiêu cái
Có khi không có t i như mình
Chính vì th , Tr n ð th ng th n ch rõ :
"T do là chìa khoá c a phát tri n.
Tôi nghĩ th này: nư c Vi t Nam ta hi n nay, sau bao nhiêu năm ñ u tranh và chi n tranh
gian kh , c n ph i hoà bình phát tri n và c n ph i phát tri n nhanh, ñ bù l i nh ng th i gian ñã
m t, và ñ theo k p các nư c chung quanh. ðó là m c ñích và yêu c u quan tr ng nh t c a ñ t nư c.
Nh ng cái khác là ph . Do ñó, ñ phát tri n ñ t nư c thì rõ ràng ta ph i tìm ñư ng l i nào, h c
thuy t nào ph c v ñư c yêu c u ñó. N u th t s coi phát tri n ñ t nư c là quan tr ng nh t thì ð i
ñoàn k t dân t c là quan tr ng hơn ñ u tranh giai c p; trí th c quan tr ng hơn công nhân và nông
dân; phát tri n s c s n xu t là quan tr ng hơn m i th ; ñ dân làm ch m i lĩnh v c quan tr ng
hơn các trò chuyên chính ñàn áp; nghe và thu th p ñư c nhi u ý ki n khác nhau và trái ngư c nhau

7. 7
k c v ñư ng l i chính sách, quan tr ng hơn là b t m i ngư i ph i tuân theo m t quan ñi m, m t ý
ki n".
Cho nên, ñúng là không có gì khó hi u khi ngư i ta ph i khai tr Tr n ð ra kh i ñ ng, r t raó ñ n
ñ khi ông m t l i c n tào ráo máng c m không ñư c "thương ti c ông". ðây là k t c th c hi n m t
nguyên lý cai tr . Thì ch ng th sao ? T nh ng năm 1955, ngay sau gi i phóng Th ñô, thay vì "Khi
ñoàn quân ti n v là ñêm tan d n" như Văn Cao mơ ư c, ngư i ta ñã "...ñem b c công anh ñ t gi a tim
ngư i/ B t tình c m ngư c xuôi/ theo lu t ñi ñư ng nhà nư c". [Thơ Lê ð t] Ch ng nh ng th , "ph i
t o ra m t tình hình chính tr luôn căng th ng (m t cu c chi n tranh có th x y ra, m t cu c b o
lo n có th x y ra) ñ bu c các công dân ph i s ng trong nh ng quy ch nghiêm ng t c a th i chi n,
các ch ñ toàn tr ch có hai cơ quan mà quy n uy bao trùm c xã h i. ðó là cơ quan tư tư ng,
tuyên truy n và cơ quan công an. M t ñ ch n, m t ñ ch ng.
Còn khi ñã có chuy n b t thư ng x y ra thì ch có m t bi n pháp: ñàn áp, b t gi , l p toà án xét
x nh ng k c m ñ u. Cách gi i quy t v a nhanh g n l i mau n ñ nh, không dây dưa, phi n toái vì
có quá nhi u lu t l , qua nhi u lý l như các nư c tư b n. Nh ng r i lo n v t vãnh th t ra là nư c
là không khí c a các nhà c m quy n ñ c tài.
H ñâu có s lo n. H còn bày ra nh ng cu c chi n cung ñình như Liên Xô và các nư c
ðông Âu, hay m t cu c chi n gi a nhân dân v i nhau như ñã làm Trung Qu c. Không có mùi v
c a thu c súng, c a máu ngư i và nh ng ti ng la hét cu ng n c a ñám ñông thì ngư i c m quy n
bi t th b ng gì"...Nh ng câu này là c a tác gi "ði tìm cái tôi ñã m t".
Chính vì th mà ph i " Nói d i lem lém, nói d i lì l m, nói không bi t x u h , không bi t run s
vì ngư i nghe không có thói quen h i l i, không có thói quen lưu gi các l i gi i thích và l i h a ñ
ki m tra. Ho c gi h i l i và ki m tra là không ñư c phép, là t i k , d g p tai ho nên không h i gì
cũng là m t phép gi mình. Ngư i nói nói trong cái tr ng không, ngư i nghe tuy có m t ñ y nhưng
cũng ch nghe có nh ng ti ng vang c a cái tr ng không. Nói ñ giao ti p ñã tr thành nói ñ không
giao ti p gì h t, nói ñ mà nói, ch l làm ngư i l i không nói .
Th t ra nói th mà v n hi u nhau c . Ngư i c m quy n thì bi t là nhân dân ñang r t b t bình
v nhi u chuy n, nhân dân thì bi t ngư i c m quy n ñang nói d i, nhìn vào th c ti n là bi t ngay h
ñang nói d i. Nhưng hãy m c h v i nh ng l i l d i trá c a h , còn mình là dân ch nên h i l i nói
th là th t hay không th t...
M i cái khác v i chính th ng ñ u b lên án, m i cái gi ng nhau ñ u ñư c tuyên dương. Vì
nh ng cái khác nhau r t khó t o ra s nh t trí, còn nh ng cái gi ng nhau s d nghe theo, làm theo
m i m nh l nh.
Nhà văn Nguy n Kh i ñau ñ n ñ t ra m t câu h i : "m t môi trư ng xã h i ng t ng t vì cái
bóng quy n l c ph lên t t c , quy t ñ nh t t c thì s ph n nh ng cá nhân s ra sao? V tư ng Tr n
ð tr l i câu h i ñó trong nh ng trang Nh t ký vi t ch ng s p k t thúc m t cu c ñ i d n thân tr n
v n cho lý tư ng cao c t thu ñ u xanh cho ñ n lúc tóc b c, ñ ñúc k t vào ch m i m t câu thôi :
" ðây là n i ni m cay ñ ng c a m t cu c cách m ng, và c a m t ki p ngư i".
Tôi mư n câu này làm m t nén hương lòng th p trư c di nh c a ông nhân ngày Gi c a ngư i
mà tôi kính m n. Tôi là k h u sinh, quen bi t ông quá mu n, ñư c ông xem là b n vong niên ñã là m t
ni m c m kích l n, xin ch g i l i m t k ni m nh v i ông. Hôm ông ñ n chơi, ông trách tôi : "anh t
th t, không thèm g i sách cho tôi", v a nói ông v a ñ n bên giá sách và ch vào cu n "Kh o sát xã h i
h c v phân t ng xã h i" ñã in cách ñó 5 năm. Tôi choáng ngư i, v i xin l i và thanh mình : "Ch t tôi
r i, tôi ñã g i bi u anh ngay sau khi nh n ñư c t nhà xu t b n v . Tôi còn nh rõ, cu n ñánh s 4".
"Sao? ðánh s ? l i s 4", ông ng c nhiên h i.
"Vâng, chính vì th mà tôi nh rõ mà. Duyên do là cu n sách y ch là toàn b b n báo cáo v
cu c kh o sát xã h i h c Thái Bình mà Anh ñã h i chuy n tôi khi g p anh t i nhà khách t nh y sau ñó

8. 8
m t năm nay hoàn ch nh l i v văn phong, câu ch ñ ñưa in. Tuy ñã ñư c H i ñ ng nghi m thu c p
Nhà nư c ch p thu n, nhưng khi ñưa in thì Nhà xu t b n ñòi b m t s ño n. Tôi t ch i. Gi ng co mãi,
cu i cùng anh Nguy n Duy Quý x lý m t cách r t cao tay : in và lưu hành n i b . Tôi ñ ng ý ngay. Ch
c n in, còn lưu hành n i b thì càng t t, ñó là m t cách qu ng cáo cho sách. NXB chơi chua : ch in 100
cu n và ñánh s t 1 ñ n 100, g i cho ai thì ph i ghi tên ngư i ñó và s c a cu n sách (!). Cu n này, tôi
g i cho anh HTK, sau khi anh y m t, tình c ñ n chơi nhà, th y cu n sách n m lăn lóc trong ñ ng sách
cũ, tôi xin l i ñem v ñ t vào ñây, cu n sách mà anh ñang c m trong tay ñó, vì còn cu n cu i cùng trên
giá sách này thì m t ngư i b n thân c m v r i "quên" chưa tr ".
Ông tr m ngâm ñưa tr cu n sách không nói gì. M t l n khác, cùng ông lên chơi nhà Thu B n
"Su i L ", ñ n nơi thì ñã t i tròi, khi bư c xu ng xe th y ánh ñèn flash lóe sáng. Ông c m tay tôi nói
to v i các b n cùng xu ng xe : "ñ ng l i ñ ngư i ta ch p nh ñã, ch p xong r i hãy vào nhà", m i
ngư i cư i . Lúc ăn cơm, tôi nh c v i ông ñ xin l i vì chưa ñi photo cu n sách g i ñ n ông, nhưng nói
thêm là "sách l c h u r i, anh ñ ng m t thì gi ñ c làm gì". Ông cư i và yêu c u g i g p, câu này ông
nói hơi to. Th là, sáng hôm sau, m t ngư i h c trò cũ c a tôi, nay là "nhà báo", ngư i ng i c nh tôi t i
qua nhà Thu B n ñã b l vui v : "em tình c th y th y và theo vào ñây, vui quá, th y cho phép em
ng i ch ", b ng b t ng ñ n chơi. Th y trò g p nhau vui v , anh y xu ng b p mư n m y cái ñĩa, lôi t
trong túi gi y ra m y th bánh lá "em bi t th y v n thích lo i bánh này nên mang ñ n th y dùng b a
sáng". V a ăn bánh, v a hàn huyên bao chuy n cũ, anh h c trò h gi ng, "th y ơi, cu n sách th y ñinh
photo bi u bác ð , th y có th cho em xem ñư c không ".Bi t vi c anh y ph i làm và m c ñích c a
b a ăn sáng, tôi kéo anh ta ñ n giá sách, lôi cu n sách ra ñưa cho anh và nói : "Mình nh c u ñi photo
giúp mình, qu th t mình cũng ñang ñ nh làm chuy n này nhưng b n quá. C u photo cho mình 2 cu n,
m t mình gi l i, m t ñưa bi u ông ð , còn l i c u mu n photo y b n ñ cho công vi c c a c u thì
tùy"! Ngư i ta "chăm sóc" ông ð th t chu ñáo.
Nhưng r i b sách"Tr n ð . Tác Ph m t p 1, 2,3" do NXB H i Nhà Văn in r t ñ p cũng ñã ra m t
b n ñ c. Dành thì gi ñ c lư t qua m y nghìn trang sách, nhưng nh ng l i, nh ng ño n tôi trích ra trong
bài vi t này thì không có trong ñó.Thôi thì chăc là ai ñó ñang s c nghĩ ñ n nh ng bư c ñi c a l ch s
và s sòng ph ng c a l ch s . Ng n ng phương tây có câu : “Không có vĩ nhân dư i con m t c a k
h u phòng". Ngư i h u phòng m n cán và thông th o nghi p v ch c n ñánh giá khách hàng c a anh ta
thông qua ñ ng c p căn phòng mà khách thuê và s ti n bo anh ta s nh n ñư c t h u bao c a v khách.
S c nh ñ n "L i" trong "Bơ vơ ðông ñ o" c a Vi t Phương :
Nh ng ngư i lính tr ngã xu ng L ng Sơn
không liên quan gì ñ n ngày hôm nay n a
Ch còn lo toan nh ng gh nh lên gh to
xe cúp lên ô tô chung cư lên bi t th
trong cu c ñòi bơ s a mà thôi.
V y thì ngư i lính Tr n ð , tư ng Tr n ð , nhà văn hóa Tr n ð li u có "bơ vơ" gi a cu c ñ i
"ñông ñ o" này không nh ?
Tôi tìm th y trong tâp thơ "N ng" c a Vi t Phương v i ñ t "ñ i ñang ñón ñ i ñ ñong ñ y" v a
nh n ñư c hôm qua hai câu :
Mong sao ñư c là ngư i mê mu i
L n xu ng sâu ñ m ñu i g p chân tr i
Sài Gòn 8.8.2013
_______________________
* Roger Pearson, (2005), Voltaire Almighty, London: Bloombury Publishing. Tr. 66 – 67.
** Maxim Gorky Nh ng ý tư ng không h p th i ñăng trên nh t báo Novaja Žizn (ð i M i) trong nh ng năm 1917-1918. NXB Surkamp
taschenbuch c a ð c n hành năm 1974.
***Nh ng ño n có *** ñ u trích trong "Giai C p M i" c a Milovan Dijlas
**** Nh ng ño n có **** ñ u trích trong "Chuy n Tư ng ð " c a Vũ Bá Cư ng. NXB Quân ð i Nhâ dân

9. 9
Ti ng v tay trong m t ñám tang
Tư ng thu t c a nhà văn Hoàng Ti n
Nhà văn Hoàng Ti n
ðám tang ai mà có chuy n l v y? Xin thưa, ñó là ñám tang tư ng quân nhà văn Tr n ð t ch c ngày
14-8-2002 t i nhà tang l B Qu c phòng s 5 Tr n Thánh Tông.
Trung tư ng Tr n ð là m t v lão thành cách m ng, t ng gi nhi u ch c v quan tr ng trong b máy
ð ng và Nhà nư c cũng như trong t ch c quân ñ i, nh ng năm cu i ð ng, b chính quy n coi là ph n
t nguy hi m, và công an gây nhi u phi n hà.
Cho nên ñám tang ông khi n m i ngư i r t quan tâm. Nghĩa t là nghĩa t n. Ngư i ta chú ý xem lãnh
ñ o cư x v i ñám tang ông ra sao?
Trung tư ng Tr n ð - Nguyên Phó Bí thư Quân y Quân Gi i phóng
Ông m t t hôm m ng 9-8, vi c ñưa tin trên báo và tivi r t ch m. Mãi ñ n ngày 13-8 báo chí m i loan
tin, và t i ngày 13-8 cô phát thanh viên trên tivi m i ñ c tin tang l . Cô v n m c áo màu hoa ñ p hàng

10. 10
ngày, không m c áo tang ñen. ðưa tin sát ngày như th , thì ngư i các t nh xa, trong ñó có nhi u ñ ng
ñ i, ñ ng nghi p, và nh ng ngư i ái m ông không th v k p, vì ngày mai 14 ñã l tang r i.
Ngày 14, t 8 gi sáng b t ñ u l vi ng. Tuy nhiên nh ng ngư i yêu quý ông ð Hà N i và nh ng
t nh sát Hà N i ñã v k p. H ñi cá nhân, ho c thành nhóm. Không th y nh ng viên ch c cao c p ñương
nhi m, ho c các cơ quan ñoàn th ñ n vi ng. Hình như có ch th c a Ban Bí Thư (có ngư i nói c a B
Chính Tr ) g i các cơ quan ñoàn th v tang l này, h n ch s tham gia.
Các vòng hoa ñ ch Vô cùng thương ti c trung tư ng Tr n ð b ách l i t ngoài c ng. Ph i b ch Vô
cùng thương ti c và quân hàm trung tư ng ñi. Th c m c thì anh em nhà tang l gi i thích: “Chúng cháu
ch bi t làm theo l nh trên”(!)
Vòng hoa c a ñ i tư ng Võ Nguyên Giáp ñ hàng ch : "Vô cùng thương ti c trung tư ng Tr n ð . ð i
tư ng Võ Nguyên Giáp" cũng b ách l i, ñưa vào phòng ñ i ngoài c ng, và ñ ngh s a (có anh em
chuyên môn s a ngay). Nghĩa là ph i b hàng ch Vô cùng thương ti c, và các quân hàm trung tư ng,
ñ i tư ng, ch còn là ông Võ Nguyên Giáp vi ng ông Tr n ð . Thư ký c a ñ i tư ng là ông Huyên,
ph n ñ i. Chuy n ñôi co l ng nh ng, hai bên ñ u ph i xin ý ki n c p trên c a mình. M i bên ñ u xu ng
thang m t chút. Cu i cùng vòng hoa còn là: "Thương ti c trung tư ng Tr n ð . ð i tư ng Võ Nguyên
Giáp". Có l (ñó) là vòng hoa duy nh t ñư c gi g n như nguyên v n l i vi ng. Nhưng khi Ban Tang L
g i loa ñ c tên ngư i vi ng thì l i g i là: "Vòng hoa c a ông Võ Nguyên Giáp vi ng ông Tr n ð ".
Nh ng ngư i ñ ng ñ i trong sân nhà tang l , nghe th y th , ñ u xì xào bàn tán. Ông Kim Sơn, m t lão
thành cách m ng, tham gia t h i quân gi i phóng, không ch u n i ñã ti n lên c n Ban Tang L . Quân
hàm c a ð i tư ng Võ Nguyên Giáp là do Bác H phong. Ai dám t ý tư c b ? Sao các anh làm ăn b y
b th ? Vòng hoa v n ñ ch ñ i tư ng, mà các anh ñ c sai ñi là nghĩa sao?
Thì quân hàm trung tư ng c a ông Tr n ð cũng th , mu n tư c b ph i có quy t ñ nh c a qu c h i
ho c ch t ch nư c. Báo chí v n ñăng là trung tư ng, mà tang l l i b ñi. Th t ch ng ra làm sao! Rõ là
tr ng ñánh xuôi kèn th i ngư c!
L i nói ñ n vòng hoa c a thư ng tư ng Lê Ng c Hi n ñ là ñ ng chí Tr n ð , cũng b b ñi ch ñ ng
chí. Ch c s ch ñ o trên cho r ng, ông Tr n ð ñã b khai tr kh i ð ng thì không còn g i là ñ ng
chí n a. Nhưng h ñã l m, theo ñi u l nh c a quân ñ i, thì t binh nhì ñ n tư ng lĩnh ñ u xưng hô v i
nhau là ñ ng chí. Ông Lê Ng c Hi n m c quân ph c, ñeo quân hàm thư ng tư ng trang nghiêm, ñ n
vi ng ông Tr n ð , mà cũng ch ñư c gi i thi u trên loa là ông Lê Ng c Hi n ñ n vi ng ông Tr n ð .
Trung tư ng Nguy n Hòa cũng quân ph c, quân hàm, huân chương ñ y ñ và cũng ch u c nh ng như
trên.
Vòng hoa c a anh em dân ch H i Phòng ñ là "Vô cùng kính ph c và thương nh bác Tr n ð . Các
b n ñ ng hành H i Phòng" ph i s a thành "Kính vi ng bác Tr n ð . Các b n ñ ng hành H i
Phòng". Vòng hoa cá nhân Vũ Cao Qu n, ñi cùng ñoàn H i Phòng, ñ "Kính vi ng lão tư ng Tr n ð .
Ngư i lính già Vũ Cao Qu n" b gi l i. Tranh cãi h i lâu, không có c m t vô cùng thương ti c, không
có trung tư ng hay ñ ng chí, l i không có gì sai ph m v ng pháp ti ng Vi t, v y c gì ph i s a, ai s a
ñư c ñúng hơn, xin m i. Mãi r i cũng ñư c vào.

11. 11
Nh ng vòng hoa m u m c có băng ch ghi ph i là "Vòng hoa c a ông Nguy n Văn An kính vi ng ông
Tr n ð ", "Vòng hoa c a ông Lê ð c Anh kính vi ng ông Tr n ð ", "Vòng hoa c a Văn phòng Qu c
h i kính vi ng ông Tr n ð ..v..v.. Không th y vòng hoa c a ông Nông ð c M nh.
Chúng tôi ñ ý th y nhi u b c trư ng ch vàng trên n n ñ v n ñ trung tư ng, tư ng quân, danh tu ng
..v..v... không th g b vì ñã thêu b ng ch vàng bám ch c trên v i. Trong ñó n i b t b c trư ng c a các
c dân ch , trư ng dài kh to sát ñ t ph i có g y treo lên, thêu tám ch vàng "Nhân văn danh tư ng.
Trung dũng v n toàn". Bên dư i ghi tên tu i các v kính vi ng. Trư ng ñoàn là c Lê Gi n, r i ñ n
các ông Hoàng Minh Chính, Lê H ng Hà, Ph m Qu Dương, Nguy n Thanh Giang ..vv..., hơn hai
mươi ông. M i ngư i xúm l i xem. Ch p nh. Quay phim. Có ti ng g i b ng máy di ñ ng, ñ ngh t ch
thu. R i cũng không th y gì. M i vi c v n êm trôi. T ch thu b c trư ng trư ng ñoàn là c Lê Gi n
thì cũng phi n ñ y. Hơn n a các c dân ch ñã ñ ng vây quanh b c trư ng. Công an dùng b o l c thì
lôi thôi to.
ðoàn c a các c dân ch ch b kìm l i thôi. Nhi u ñoàn ñăng ký sau ñã vào trư c. Ban tang l gây khó
khăn cho các c ph i ñ ng ch dư i bóng cây, n ng chang chang, nhưng l i có cái hay là nh th , m i
ngư i h t t p này t p khác ñ n chiêm ngư ng, bàn tán v các b c trư ng. B c trư ng c a nhà nghiên
c u Tr n Khuê b qu n ch t Sài Gòn g i ra:
Công th n không làm phách
Danh to i ch ng c u nhàn
Bút th n vung m y ñ
Ðáng m t ñ i nghĩa quân.
(Ta chú ý bài thơ có ch phách và ch ñ . Tên khai sinh là T Ng c Phách, tên tham gia cách m ng là
Tr n ð ).
B c trư ng c a nhà thơ Bùi Minh Qu c b qu n ch t ðà L t g i ra, ngư i anh ru t là c Bùi Minh
ð c g n 90 tu i, c u chi n binh ch ng Pháp, thay m t em mang ñ n:
Vì ñ i nghĩa nhân chân, thân m y ñ tr n thân
Tư ng d u không nguyên giáp, h n v n v n tình dân.
(T m d ch: Ngư i chân chính vì nghĩa l n, cái thân mình b m y l n vùi d p
Viên tư ng không còn nguyên giáp, tâm h n ông v n tr n v n tình dân).
B c trư ng c a ti n sĩ khoa h c Hà Sĩ Phu cũng b qu n ch , t ðà L t g i ra, vi t b ng ch Hán, do
các c trong nhóm thư pháp C o Thơm th c hi n:
Văn võ tung hoành, trung tư ng phong tr n, th s song kiên song tr ng ñ m
B c Nam xu t nh p, ñ i quân t ñ , hùng binh nh t trư ng nh t ñan tâm.
(Câu ñ i v trên có Tr n v dư i có ð . Trung tư ng phong tr n là trung tư ng gian nan, l i có th
hi u là ông Tr n ñư c phong trung tư ng. ð i quân t ñ là ñ i quân c u ñ i, t c quân gi i phóng
mi n Nam. ðây nh c ñ n vi c ông Tr n ð là phó tư l nh quân gi i phóng mi n Nam. V y câu ñ i trên
có th t m d ch là:

12. 12
Văn võ d c ngang, ông Tr n ñư c phong hàm trung tư ng, vi c ñ i hai vai gánh vác hai trách nhi m
l n;
Nam B c vào ra, tư ng Ð ch huy quân gi i phóng, c u nư c m t g y trư ng sơn m t trái tim h ng).
B c trư ng c a nhóm C o Thơm trên n n gi y b i kh l n ñ 3 ch ñ i t "V dân tâm" (T m lòng vì
dân), v i hàng ph ñ b ng nh ng câu thơ ch Hán ca ng i tư ng quân Tr n ð . Ông Tú Sót mái ñ u
b c phơ, trong nhóm thư pháp C o Thơm, luôn mi ng gi i thích cho m i ngư i rõ nghĩa:
Vô tình v t t chân hào ki t
H u ñ phương vi ñ i trư ng phu
(Nghĩa là : S ng vô tình (như ch nghĩa MACKENO (M c-k -nó) bây gi ), không ph i là ngư i hào
ki t. Có ñ c ñ (vì dân vì nư c) m i ñáng m t g i trư ng phu).
L i nghe ñư c tin, c ð v a m t, công an ñ n ñòi khám nhà, không có l nh. Bà ð ph n ñ i. Công an
ñe d a nh ng ngư i con, b t hai con trai lên ñ n, gây căng th ng. Cu i cùng gia ñình ph i n p 5 thùng
sách v c a c ð . M i ngư i nghe tin ñ u ph n n . Quá th ! Gia ñình ngư i ta ñang tang gia b i r i.
Th t nh n tâm!
12 gi 15 phút, l truy ñi u b t ñ u. Gi i thi u v ñ i di n Văn phòng Qu c h i là ông Vũ Mão ñ c ñi u
văn. Ông Mão có nh c ñ n lý l ch, quê quán, ngày sinh, quá trình tham gia cách m ng và nh ng ch c v
ông Tr n ð ñã ñ m nhi m. Ph n hai, ông ta nói r t ti c là ông Tr n ð cu i ñ i ñã m c nh ng l i
l m nghiêm tr ng... Ph n hai tuy không dài, nhưng c h i trư ng l ng ñi. Không khí như nén l i,
ng t ng t.
ð n m c gia ñình lên ñáp t , ngư i con trư ng c ð là anh Th ng, sau khi k nh ng tình c m v
ngư i b , và sau khi cám ơn t t c các c , các ông, bà, chú, bác, các anh ch ... ñ n tham d tang l , l i
cu i c a bài ñáp t là câu: "Tôi thay m t gia ñình xin phép không ti p nh n l i ñi u c a v ñ i di n
Văn phòng Qu c h i" (Chưa bao gi l i có chuy n như v y, tang gia khư c t l i ñi u c a ch l !!??).
Như m t kho thu c n ñư c châm ngòi, c h i trư ng v tay ran lên tán ñ ng. Ti ng hoan hô l n
ti ng v tay n i lên càng to, kéo dài không ng , như h i b n pháo hoa. Các ñ t liên ti p cao hơn,
to hơn, dài hơn, càng âm vang c ng hư ng h t c trong vòm nhà h i trư ng tang l . Có c m tư ng
như nóc h i trư ng s p b t tung. Nhi u ti ng hét ñ n l c gi ng, nghe không rõ. Loáng thoáng
nh ng t hoan hô! ph n ñ i! ngu d t!, b t nhân!... l n trong nh ng tràng v tay r n vang như
s m ñ ng.
Nh ng u n c trong lòng m i ngư i b d n nén t sáng ñ n gi ñư c d p n tung. Tôi ph i trèo lên chi c
gh , ñưa tay lên vành tai, nghiêng ñ u l ng nghe. M t ngư i hét to, gi ng như ngư i mi n núi, tay giơ
lên ch ch vào chi c khung ñen có hàng ch L tang ông Tr n ð trên cao, dư i là chi c nh bán thân
c a ông m c thư ng ph c: “Ai cho phép chúng nó b hàng ch Vô cùng thương ti c ñi. Chúng nó
không vô cùng thương ti c, nhưng chúng tôi vô cùng thương ti c ...”.
- Th t là b n ăn cháo ñá bát.

13. 13
- Không có tư ng Tr n ð và anh em chúng tôi thì làm sao có chúng nó ngày nay.
- Nghĩa t là nghĩa t n, không có ai ñi ki m ñi m ngư i ch t trư c linh c u c .
- Chuy n này c kim chưa th y bao gi .
- Mà ñã ch c là ai ñúng, ch c là ai sai? Quan tòa là nhân dân.
- Chúng nó ph báng lên truy n th ng dân t c.
Nơi này, ch kia, m m nh ng ti ng thét, ti ng quát tháo: B n ph n nhân dân! Ph n b i ñư ng l i H
Chí Minh! Ph n văn hóa! ð ngh B Chính Tr ph i nghiêm tr !
Có ai nói kh : “ðây là ch ñ o c a B Chính Tr ”.
Ti ng quát to: “Nói láo! B Chính Tr sáng su t, không làm ñi u ngu d t như th . Nói th là không
ñúng”.
Có ai ñó l i hô lên: “Tr n ð muôn năm!”.
Nhân viên an ninh m c thư ng ph c vây quanh nh ng ngư i quá nóng n y, ñ phòng. Có ti ng h i: “Vũ
Mão ñâu? Vũ Mão ñâu?”.
“H n ch y r i! L i ra xe r i!” Th t là may cho Vũ Mão. H n ta ñ ng ñ c ra, m t ch y x , tái xám, ngơ
ngác. Có ai gi c, h n như ch t t nh, v i lách ra phía sau, chu n m t.
Cũng may cho ñám tang n a. S t c gi n c a kh i ngư i ñông ñ o trong h i trư ng này, mà túm ñư c
Vũ Mão, thì không bi t r i nh ng gì s x y ra.
Các c dân ch ñ u bi t kìm mình. Trư c ñám tang vài ngày, cơ quan an ninh ñã c ngư i ñ n dò la thái
ñ các c . Lo s các c dân ch l i d ng chi m di n ñàn, cư p mi-crô, gây ra căng th ng. Các c ñã tin
l i cho công an bi t. Ch có ñ u óc ngu t i m i nghĩ như th . Nh ng ngư i yêu quý ông ð , ai l i mu n
phá r i ñám tang. Chính lúc các c u chi n binh, các lão thành cách m ng, b ng b ng n i gi n, thì các
ông dân ch l i bình tĩnh, tìm cách khuyên can, ch không có thái ñ quá khích nào c .
Toàn là nh ng ngư i hi u bi t. S nóng gi n li n d u xu ng. Tang l l i ti p t c. M i ngư i ñ u ñ ng r
ra hai bên làm thành m t con ñư ng ñ ñ i danh d m c l ph c tr ng khiêng linh c u trong nhà tang l
ra xe ô tô ñã ñ gi a sân. Lúc này n ng l m!
M t s phóng viên ngư i nư c ngoài tranh th ph ng v n, ghi âm m y c còn chưa nguôi cơn gi n.
Ai cùng ñi ñ n nghĩa trang Hoàn Vũ (h a táng) thì lên xe. Tôi ch m chân nên xe tang ñã ra ngoài c ng
r i, tôi v n còn trong sân ñ xe ñ p xe máy. G p ch Ng c, v ông Hoàng Minh Chính, h i tôi có ñi
nghĩa trang? Tôi tr l i s ñi b ng xe máy. Ch khuyên tôi nên ñi ô tô, ñ m t. Các ông y ñ u lên ô tô
c . Tôi ch y v i ra c ng, thì ñoàn xe ñã ñi xa. L i g p các c dân ch ñ ng túm l i ñ u c ng. H i ra
m i rõ, xe còn r ng ch l m, nhưng lái xe không ch u m c a cho các c lên (ñ u do công an lái xe).
M t c ch nh nhen! Các c bèn quy t ñ nh thuê t c-xi ñi.

14. 14
Trên xe, ti n sĩ Nguy n Thanh Giang nh n ñ nh m t cách t ng quát: “Chúng nó ñ u m t cách r t
ngu, và ñ u ñ n t ng chi ti t". Nhà báo ñ i tá chính y Ph m Qu Dương l i cư i h h : “Trò ñùa y
mà! Có gì ñâu!".
Xe t c-xi ch y nhanh, bám k p ñoàn xe tang l . Qu th t, nhi u xe r t v ng, mang bi n s 80B. Bi n s
này là c a công an, nhi u ngư i bi t. Hai xe cam-nhông ch ñ y vòng hoa vi ng, nh ng vòng hoa bên
ngoài ñ u b bóc h t các băng ch . L i nh nhen!
D h a táng xong, tr v nhà tang l B Qu c phòng thì ñã g n 3 gi chi u. Chúng tôi l y xe ra v ,
ngư i m t nhoài, vì nóng, vì n ng. R nhau vào u ng gi i khát ñ l y s c ngày mai còn ñưa hài c t h a
táng c ð v Thái Bình.
S m t i m i v t i nhà, ñã th y m y ông b n c u chi n binh ñón t ñ u ñư ng h i v chuy n ñám tang
ông Tr n ð . Thì ra chuy n ñám tang trưa nay ñã ñ n m lên trong dân chúng. Gi u làm sao ñư c
nhân dân! Che làm sao ñư c mi ng th gian! Và b n tin chi u c a hãng BBC mãi tít nư c Anh ñã ñưa
tin v ñám tang. Có c ti ng nói c a cháu Th ng và ti ng v tay r n vang như s m. Nhanh th t! Trái ñ t
cùng chung m t mái nhà.
Vài l i k t thúc:
Sáng s m hôm sau (15-8-2002) chúng tôi t p trung t i 37 Lý Nam ð , nhà ông Ph m Qu Dương, ñ di
Thái Bình cho tr n tình tr n nghĩa. Công an m t ñã ñ n l n v n trư c c ng, t 5 gi sáng.
Chúng tôi g i t c-xi, ñúng 6 gi 30 sáng lên ñư ng. Nhìn sang l ch ta là ngày m ng 7. Ông cha ta d y:
“Ch ñi ngày 7 ch v ngày 3”. Chúng tôi bi t là chuy n ñi này s g p tr c tr ñây.
Qu không sai, quãng ñư ng hơn 100 km v quê c ð b 4 l n ách xe. Công an giao thông ki m soát
gi y t lái xe, phương ti n xe c có an toàn, ñ ñ m b o cho khách ñi ñư ng ñư c yên tâm. L i còn ñi u
tra m t tai n n xe c , lái xe b ch y, là m t trong 300 chi c t c-xi c a hãng này. Màu sơn này. Nên công
an chúng cháu ph i làm nhi m v , mong các c thông c m. L n ách xe ñ t Thái Bình lâu nh t, m t
g n 2 gi ñ ng h . ð n nơi thì ñã 1 gi 30 chi u, tang l h huy t ñã xong. T ng c ng m t hơn 7 ti ng
ñ ng h m i ñi n i quãng ñư ng hơn 100 km. M i ngư i ñang ăn c . Phong t c nông thôn bà con xa
g n kéo ñ n r t ñông.
Chúng tôi th p hương, dâng l v t bàn th gia ñình và bàn th ông Tr n ð . L i ph i ng i ăn c , thôi
thì chi u nay ra m th p hương trư c khi v .
ðư c g p con cái c ð , chúng tôi tranh th tìm hi u vi c công an ñ nh khám nhà và l y ñi 5 thùng sách
báo. Các cháu ñ u tr l i l p l ng, không rõ ràng, hình như e ng i ñi u gì. G p cháu Th ng, con trai
trư ng, ngư i ñã nói ñư c câu tuy t v i hôm qua, thì hôm nay cũng không ñ m ñà b t chuy n, mu n
l ng tránh câu h i. Có th t i qua cơ quan nơi cháu làm vi c h ñã n huy t. Thôi, thông c m cho các
cháu. Các cháu c n làm ăn, cu c ñ i các cháu còn dài.
ðư c bi t thêm, có c th y 220 vòng hoa tang l Hà N i. Các băng ch b l y h t, gia ñình ch gi
ñư c 7 băng. Gia ñình ñòi l i ñư c 5 cu n s tang, m t s trang b xé rách.

15. 15
Toàn là nh ng c ch nh nhen!
Ngôi m ông Tr n ð ñư c n m c nh ngôi m bà m . ðó là ý nguy n c a ông. ðây là nghĩa trang xóm
làng, m i gia ñình ñư c m t khoanh ñ t, ñ chôn c t nh ng ngư i thân trong gia ñình. Ông ð ñã tr v
v i bà con xóm làng. M ông cũng r t bình thư ng, như m i ngôi m ñây. N m ñây thì yên n r i,
m lòng r i. Chúng tôi tin ch c là ông Tr n ð r t thanh th n. Nh ñ n m t ño n thơ c a ai ñó:
S ng tranh lu n cúi vào ra,
Ch t còn xí c (cái) nhà m to
Ph i là nh ng b c anh hào,
S ng thiêng - ch t l i ñi vào trong dân,
Mã to bia nh n ch ng c n...
Nh ng ngày tang l ông Tr n ð
Hà N i, tháng 8-2002
Hoàng Ti n, nhà văn.
TR N ð - Nh t ký R ng R n - Ph n 1-A
* TR N ð
... T p "Nh t ký r ng r n" c a ông ñã b công an t ch thu, nhưng t p b n th o ñã ñư c nh ng
nhà ñ i kháng k p lưu tr và ph bi n. Chúng tôi xin g i ñ n qúy ñ c gi t p h i ký này ñăng nhi u kỳ
liên ti p. (VNN).
“…Cu c cách m ng Vi t Nam ñã ñ p tan và xoá b ñư c m t chính quy n th c dân phong ki n, m t
xã h i nô l , m t nư c, ñói nghèo, nh c nhã. Nhưng l i xây d ng nên m t xã h i chưa t t ñ p, còn nhi u
b t công, nhi u t n n, m t chính quy n ph n dân ch , chuyên ch , c a m t ch ñ ñ c ñ ng và toàn tr ,

16. 16
nhi u thói x u gi ng như và t hơn là trong ch ñ cũ…”
ð t ng các b c lão thành và các c u chi n binh hai cu c kháng chi n, cùng các nhà trí th c và t t
c nh ng ai quan tâm ñ n ti n ñ ñ t nư c
L i ñ u
B n vi t này ñ t ng các b c lão thành cách m ng, các b c trí gi và các ngư i có tr ng trách
lãnh ñ o hi n nay.
ðây không ph i là các lu n văn, và không ph i các bài văn chương. ðây là m t t c lòng “ñ t ng
ngư i ñ i và cu c ñ i”.
ðây là nh ng ý nghĩ nung n u trong nh ng tháng cu i năm R ng và ñ u năm R n, và cũng là
nh ng ý nghĩ nung n u trư c ñó hàng ch c năm và s còn nung n u ti p ñ n c khi sang th gi i bên
kia.
ðây là n i ni m cay ñ ng c a m t cu c cách m ng, và c a m t ki p ngư i.
ðây ch là nh ng ý nghĩ ñư c ghi l i trong nh ng ngày cu i năm Thìn và ñ u năm T nên ñư c g i là
nh t ký và nh t ký R ng R n.
(Tác ph m này ông Tr n ð vi t năm 2000 - Canh Thìn, và 2001 - Tân T . Xong ngay 7 tháng 5
năm 2001, hơn 1 năm sau thì ông ra ñi 9/8/2002)
Hi n nay, cái gì là quan tr ng nh t?
* 14.11.2000
Th nghĩ v tình hình ñ t nư c Vi t Nam hi n nay.
Th nêu m t câu h i ?
ði u gì là ñi u quan tr ng nh t cho ñ t nư c hi n nay, ñi u gì là quan tr ng c t t ?
ðó là tìm ra con ñư ng phát tri n ñ t nư c cho mau chóng ñ thoát kh i nghèo kh , l c h u, ñ
bù l i 50 năm gian kh và 30 năm chi n tranh, g i t t là tìm ñư ng phát tri n.Nay l i có v n ñ quan
tr ng hơn, quan tr ng nh t, là: gi i quy t b ng ñư c cái g i là Ch nghĩa xã h i, ñ cao và gi v ng vai
trò c a ð ng c ng s n ?
Hãy nhìn l i xem: t năm 1975 ñ n 1985, mư i năm xây d ng xã h i ch nghĩa trong c nư c và
nư c có tên là: “C ng hoà xã h i ch nghĩa” thì ñ t nư c ra th nào ? Có ph i suýt ch t ñói, suýt rơi
xu ng v c th m r i không ? Th ng l i 1975, ta ñã thu l i m t n a nư c no ñ và ñ y hàng hoá, th mà
ta ñã phát huy th ng l i ñó ra sao, mà ñ n nh ng năm ñ u c a th p k 80, c nư c ñói nghèo, ng c
ngo i.
ðó có ph i là m t s th t hi n nhiên không ?
ð ng c ng s n chân chính thì coi vi c “phát tri n ñ t nư c” là quan tr ng hơn là c gi v ng và
ñ cao vai trò c a ð ng.
M i tư duy ph i xu t phát t ñi m này. H Chí Minh cũng luôn nói v ð ng r ng ð ng không có
l i ích nào khác ngoài l i ích c a ñ t nư c và dân t c. Th là r t ñúng.

17. 17
Trung tư ng Tr n ð
* 17.11.2000
N u ch l y yêu c u phát tri n ñ t nư c là m c tiêu quan tr ng nh t ñ xem xét, thì th h i:
Có nh t thi t ch có ch nghĩa Mác- Lênin, ch có ch nghĩa xã h i, m i làm cho ñ t nư c phát
tri n hay không ? N u ch c n nêu cao vai trò c a ð ng, thì có nghĩa là ñ t nư c phát tri n hay không
phát tri n là không quan tr ng.
V y hãy c xem quanh ta: ðài Loan, ð i Hàn, Singapore và thêm n a, Thái Lan và Malaysia, m y nư c
này có do ch nghĩa Mác-Lênin hư ng d n không ? Nh ng nư c y có c n có m t ð ng c ng s n lãnh
ñ o tuy t ñ i theo ch nghĩa xã h i không ? Th mà c 5 nư c y, khi b t ñ u còn nghèo kh , v y mà
ch sau kho ng 20-30 năm h ñã tr thành nh ng nư c phát tri n rõ ràng, nhân dân ña s có ñ i s ng
khá phong lưu.
H không có m t ð ng c ng s n “tài tình”, “sáng su t”, mà ch có nh ng chính khách, có ñư c
chính sách kinh t xã h i thông minh và có hi u qu . Còn Vi t Nam, k t khi toàn th ng trong cu c
chi n tranh ñ n nay ñã hơn 25 năm và s p s a có hoà bình 30 năm, dài b ng th i gian chi n tranh r i,
mà v n chưa thoát kh i nghèo nàn l c h u. Ch m hay nhanh không quan tr ng, c ph i là xã h i ch
nghĩa ñã. Th t i sao hi n nay ñ t nư c l i có nh ng m t phát tri n rõ r t là nông nghi p, thương m i. Là
vì nông dân ñư c t do làm ăn, ti u thương ñư c t do buôn bán, là nh sau ð i h i VI, hai m t ñó ñư c
m ra. M i ch th thôi, ñ t nư c ñã chuy n mình m nh m . Nhưng còn nhi u ngư i, nhi u cái không
ñư c t do, còn nhi u tr ng i. Mu n cho ñ t nư c phát tri n nhanh thì c n ph i làm sao cho m i ngư i
dân ñ u ñư c t do làm ăn, nông dân, thương nhân, nhà doanh nghi p (nhà doanh nghi p s kéo theo
công nhân), các nhà khoa h c, trí th c văn ngh sĩ. T t c ñ u ph i ñư c t do.
T do là chìa khoá c a phát tri n.
Tôi nghĩ th này: nư c Vi t Nam ta hi n nay, sau bao nhiêu năm ñ u tranh và chi n tranh gian
kh , c n ph i hoà bình phát tri n và c n ph i phát tri n nhanh, ñ bù l i nh ng th i gian ñã m t, và ñ

18. 18
theo k p các nư c chung quanh. ðó là m c ñích và yêu c u quan tr ng nh t c a ñ t nư c. Nh ng cái
khác là ph . Do ñó, ñ phát tri n ñ t nư c thì rõ ràng ta ph i tìm ñư ng l i nào, h c thuy t nào ph c v
ñư c yêu c u ñó.
N u th t s coi phát tri n ñ t nư c là quan tr ng nh t thì ð i ñoàn k t dân t c là quan tr ng hơn
ñ u tranh giai c p; trí th c quan tr ng hơn công nhân và nông dân; phát tri n s c s n xu t là quan tr ng
hơn m i th ; ñ dân làm ch m i lĩnh v c quan tr ng hơn các trò chuyên chính ñàn áp; nghe và thu th p
ñư c nhi u ý ki n khác nhau và trái ngư c nhau k c v ñư ng l i chính sách, quan tr ng hơn là b t
m i ngư i ph i tuân theo m t quan ñi m, m t ý ki n.
* 22.11.2000
Th t ra, không c n ph i tranh cãi lý lu n nhi u. C nhìn m t s s th t hi n nhiên th này:
- C th gi i, c cu c ñ i c v n ñ ng và c di n bi n, khó có th d li u trư c ñư c.
- Trên th gi i có ñ n hơn 100 nư c không c n ch nghĩa Mác- Lênin và ch nghĩa xã h i,
không c n có ð ng c ng s n “tài tình” và “sáng su t” mà c phát tri n ñ n trình ñ giàu có, văn minh
cao. G n 100 nư c khác còn ñang nghèo ñói c c kỳ, nhưng h cũng không phát tri n theo ch nghĩa xã
h i.
- Bây gi ch còn l i có 4 nư c theo ch nghĩa Mác- Lênin và ch nghĩa xã h i. Trong ñó nư c l n nh t
và quan tr ng nh t thì mi ng nói ch nghĩa Mác-Lênin, nhưng h ñưa ñ t nư c ti n lên theo ki u “có
màu s c Trung Qu c”. H ph i chơi v i M , xác ñ nh vai trò kinh t t do và vai trò kinh t tư nhân.
Còn B c Tri u Tiên cũng ñang bu c ph i m c a, ph i hoà h p v i Nam Tri u Tiên ñ thoát kh i c nh
ñói nghèo và khó khăn.
- N a ñ u th k , Cách m ng Tháng 10 Nga thành công, r i Liên Xô ra ñ i và sau ñó, c m t th
gi i xã h i ch nghĩa hình thành, có s phát tri n m t th i r t m nh. Nhưng sau 70 năm thì ch nghĩa xã
h i không phát tri n k p v i th gi i, b s p ñ và tan rã. Ti p theo ñó, nhi u ð ng c ng s n ph i thay
ñ i tôn ch và ñư ng l i. Nhân dân các nư c xã h i ch nghĩa không h t ra nh ti c.
- Càng ngày càng rõ ra là ch nghĩa Mác - Lênin không d ñoán ñúng ñư c m i vi c, không gi i
quy t ñư c t t c m i v n ñ m i n y sinh c a cu c s ng. - Có ngư i nói cách m ng xã h i ch nghĩa
Nga thành công và Liên Xô ra ñ i là s ki n quan tr ng nh t c a th k 20. V y thì s s p ñ c a cái
“quan tr ng” y l i càng “siêu quan tr ng”.
- Vi t Nam, t 1975 ñ n 1985 ta ch trương xây d ng ch nghĩa xã h i trên c nư c. ði u ñó
ñã làm ñ t nư c và nhân dân kh n kh . May mà năm 1986, ð ng c ng s n ph i nghe theo dân và ph i
ñ i m i, nhưng s ñ i m i y l i c n a v i, ch p ch n, làm cho s phát tri n ñ t nư c cũng c ch p
ch n, c nhùng nh ng, do ñó ñã qua ñi 25 năm mà tương lai chưa h a h n gì nhi u. Trong khi ñó s t t
h u c càng ngày càng t t xa, ta không sao theo k p các nư c không xã h i ch nghĩa. Như v y “xã h i
ch nghĩa” ch là m t lý thuy t c a m t h c thuy t chưa ñư c ch ng th c (ch m i có s ch ng th c c a
s th t b i và ñ v sau 70 năm tư ng r ng ñã thành công).
Như v y nó không th là con ñư ng duy nh t ñ phát tri n ñ t nư c.
Cách m ng và xây d ng, và ti n hoá
Hình như m i xã h i, m i ñ t nư c trong ti n trình phát tri n c a mình ñ u ph i tr i qua nh ng
th i kỳ cách m ng và th i kỳ xây d ng.
Cách m ng là ñ p phá, ñánh ñ . Nó có ý nghĩa xây d ng ch nó ñ p phá và ñánh ñ nh ng cái
gì là l i th i cũ k ñ t o ñi u ki n cho nh ng cái m i m , cái ti n b ra ñ i và phát tri n.
Khi xây d ng thì v n ti p t c ph i lo i b nh ng cái gì l c h u, l i th i, cũ k , ph n ñ ng, nhưng
xây d ng thì ch y u ph i có vi c xây ñ p và t o ra nh ng giá tr m i c tinh th n v t ch t làm cho xã
h i ti n b và phát tri n cao hơn. Nhưng cho ñ n ngày nay, v i s phát tri n r t cao c a khoa h c t
nhiên, khoa h c k thu t, khoa h c xã h i và nhân văn, thì hình như t t c các xã h i nhân dân ñ u

19. 19
mong mu n ñ t nư c phát tri n hoà bình và mong mu n tránh b t nh ng b o l c, nh ng l t ñ và chi n
tranh. Ph i chăng l ch s loài ngư i ñã bư c sang k nguyên m i, ñó là k nguyên hoà bình và lo i tr
b o l c, lo i tr chi n tranh ? Nhân dân ch mu n ti n hoá, ch không mu n cách m ng b o l c! ð t
nư c ta ñã tr i qua m t th i kỳ l ch s kéo dài g m nh ng cu c chi n ñ u ch ng xâm lư c giành ñ c
l p, hoà bình xây d ng, r i l i b xâm lư c. Và l i chi n tranh ch ng xâm lư c. Qua quá trình ñó mà ñ t
nư c ta trư ng thành và phát tri n. Cho ñ n nay, ñ t nư c ñã ñư c hoà bình ñ c l p, th ng nh t.
Không bi t tương lai loài ngư i s phát tri n, ti n b th nào và do ñó ñ t nư c ta s g p nh ng
tình hu ng th nào ? Nhưng ch c ch n là nh ng bư c ñi s p t i c a ta cũng không có th l p l i y
nguyên nh ng tình hình trư c ñây. Tuy nhiên, trư c m t ta th y r t rõ là ñ t nư c ta ñang ch ñã th c
hi n ñư c 3 ch trong 5 ch c a ch t ch H Chí Minh ñưa ra: ñó là m t nư c Vi t Nam hoà bình, ñ c
l p, th ng nh t, dân ch và giàu m nh.
Ta ñã ñ t 3 ch hoà bình, ñ c l p, th ng nh t. Ta ñang ph i th c hi n cho ñư c 2 ch dân ch và
giàu m nh.
Theo cách khác, cũng do H Chí Minh nêu ra 3 ch :
1. ð c l p,
2. T do,
3. H nh phúc.
Ta ñã ñ t ñư c ñ c l p và ph i ti p t c th c hi n n t t do và h nh phúc, cũng t c là hai ch dân
ch và giàu m nh.
H Chí Minh ñã nói m t câu mà bây gi r t nhi u ngư i bi t và nh c ñ n: “ð c l p mà không có
t do, h nh phúc thì ñ c l p cũng vô nghĩa”.
Như th cũng có nghĩa là ph i có dân ch và giàu m nh. Nhi u ngư i cho r ng: có xã h i ch
nghĩa thì t t nhiên có t do h nh phúc. Nhưng s th t l n c a th gi i ñã ch ng th c là không ph i v y.
Chi n tranh l n và các ho t ñ ng b o l c, l t ñ càng ngày càng tr nên l c h u l i th i.
ð có t do và h nh phúc, không nh t thi t ph i có b o l c, không nh t thi t ph i ñánh ñ ai.
Th m chí ngày nay có nh ng n n ñ c l p giành ñư c cũng không c n có b o l c và chi n tranh. Hi n
nay nư c ta ñang bư c vào xây d ng, mà xây d ng thì ph i hoà bình, mà hoà bình xây d ng thì ñ t nư c
cũng hoà bình phát tri n, ti n hoá ngày càng cao.

20. 20
Không nên l m d ng ch cách m ng. Ta bây gi không ph i là cách m ng ch ng ai c ,
không ph i ñánh ñ ai c . Xây d ng hoà bình thì ph i ñoàn k t, có gì tr ng i thì hoá gi i nó ñ ti n
lên. Ta ñã làm ch ñ t nư c. V y thì ta th c hi n cái nguyên lý mà ð ng c ng s n ñã nêu ra và ñ
cao ch t ng t. ðó là phê bình và t phê bình. Ta có th t phê bình dân t c, t phê bình chính quy n,
t phê bình các cơ quan. T phê bình thì s ti n b và có dân ch . T ca ng i, l i t ca ng i quá
nhi u, quá ñáng, thì ñó là ch d u báo hi u s tàn t .
Không ñư c l m d ng ch cách m ng. Ta ñang xây d ng thì ch có xây d ng: xây d ng xã h i
ch nghĩa, ch không ph i làm cách m ng xã h i ch nghĩa, không th lúc nào cũng ph i có chương
trình ho t ñ ng cách m ng, lúc nào cũng ph i hành ñ ng cách m ng.
S n xu t không ph i là cách m ng. Giáo d c không ph i là cách m ng. ð i h i cũng không ph i
là cách m ng. H i ngh liên hoan văn ngh càng không ph i là cách m ng. Ch ng l t ch ng bão, c u tr
t thi n cũng không ph i là cách m ng. r t nhi u nơi, nhi u lúc, không c n ñ n cách m ng. Nhưng
t t c các nơi ñ u c n có t do, và l n nh t là “t do làm ăn” ph i có t do hư ng l i ích c a k t qu
s làm ăn ñó.
Chính quy n bây gi không ph i là chính quy n cách m ng. ði u ñó ch có ý nghĩa khi cách
m ng v a m i thành công.
Ngày nay chính quy n ph i là chính quy n xây d ng.
Chính quy n xây d ng thì ph i có nh ng ch trương, chính sách làm cho m i ngư i dân ñ u
ñư c t do làm ăn. Và t ñó ngư i dân ph i có t do nói, t do tìm thông tin và trao ñ i thông tin.
Như th t do làm ăn m i th c hi n ñư c. Xây d ng thì hàng ngày hàng gi ph i t o ra nh ng giá tr
m i, t nh ñ n l n. Nhưng công tác tư tư ng c a ð ng thì l i ch quan tâm t i nh ng công vi c có ý
nghĩa - có ý nghĩa k ni m, có ý nghĩa l ch s vv…, mà không quan tâm t i nh ng công vi c có hi u
qu t o ra nh ng giá tr m i.
Nguy n v ng tha thi t và sâu s c c a dân là ñư c quy n s ng, ñư c quy n t do ki m s ng nuôi
mình, ñư c quy n t do lo cho con cái, cháu ch t. M i ngư i ai cũng ñ u mong có nhà, có phương ti n
ñi l i, có phương ti n h c t p gi i trí. Mu n th ph i ñư c t do làm ăn, t do thu nh p h p pháp. ðó là
ñi u c t y u và là lý tư ng thi t th c, ch không c n m t th tinh th n cách m ng ñ ñánh ñ ai, không
c n m t lý tư ng cách m ng xã h i nào. Chính quy n c a nhân dân c n hi u rõ ñi u ñó. Ch có nhân dân
ñư c t do, ñ t nư c m i phát tri n ñư c. Làm khác ñi ch tr ng i cho s phát tri n c a ñ t nư c.
Vi t Nam cu c cách m ng 50 năm ñã ñ p tan ñư c cái gì và xây d ng nên cái gì?...
T.ð
(còn ti p)
VÕ VĂN KI T: M Y Ý KI N V VI C XU T
B N SÁCH “CHUY N TƯ NG ð ”
Posted on 06.08.2013 by nguyentrongtao
Nhà văn, Trung tư ng Tr n ð (1923-2002)

21. 21
Theo yêu c u, tôi ti p nhà văn Võ Bá Cư ng, ñư c nghe nhà văn trình bày ñ i th n i dung tác
ph m “Tư ng Tr n ð ” do Nhà xu t b n Quân ñ i Nhân dân s p n hành. Tôi hoan nghênh, c n m t s
công b ng v i tư ng Tr n ð và nh ng ngư i c ng hi n g n h t c cu c ñ i cho s nghi p cách m ng
nhưng có nh ng v p váp nh t ñ nh!
Tôi bi t nhi u v anh Tr n ð trong kháng chi n ch ng M c u nư c, c anh và tôi cùng trong
Trung ương C c mi n Nam. Th i kỳ ch ng Pháp, tôi m i ch ñư c nghe, ñư c ñ c v anh. Năm 1941,
anh b th c dân Pháp b t, k t án 15 năm tù, ñày ñi Sơn La. Năm 1944, anh vư t ng c, v công tác Ban
tuyên truy n Trung ương, ti p sau ñó, v i nhi u cương v khác nhau, ph n nhi u th i gian anh ho t ñ ng
báo chí và văn h c kháng chi n ch ng Pháp.
Anh Tr n ð c ng hi n g n h t cu c ñ i mình cho dân, cho nư c su t hai cu c kháng chi n ch ng
Pháp, ch ng M , tr c ti p chi n ñ u và ch huy chi n trư ng trên cương v Phó Chính u Quân gi i
phóng mi n Nam – Phó Bí thư Quân u Mi n (th i kỳ ch ng M ), k c sau ngày gi i phóng mi n Nam,
th ng nh t ñ t nư c. Liên t c anh là y viên Trung ương ð ng các khoá III, IV, V, VI. Anh là Trung
tư ng Phó Ch nhi m T ng c c Chính tr , Th trư ng B Văn hoá Thông tin, Phó Ban Tuyên hu n
Trung ương, Trư ng Ban Văn hoá – Văn ngh Trung ương. Ch nhi m y ban Văn hoá – Giáo d c c a
Qu c h i (khoá VII, khoá VIII) ; là Phó Ch t ch Qu c h i, y viên H i ñ ng Nhà nư c.
Trung ương C c mi n Nam, chúng tôi thư ng g i tư ng Tr n ð là Chín Vinh (Anh Chín
Vinh). Trong quan h làm vi c, chúng tôi thư ng g p nhau h i ngh Trung ương C c ho c B Ch
huy Mi n. Trong quân ñ i, tôi dư i anh m t c p. Lúc ñó tôi là Chính u Quân khu (không sao), còn anh
trong B Ch huy Mi n (tư ng có sao). Anh Chín Vinh tr c ti p ch ñ o công tác chính tr trong quân
ñ i c a B Ch huy Mi n. Anh ñư c cán b toàn quân c m m n vì anh có kh năng thuy t ph c và r t
sáng t o trong ñ ng viên c vũ cho m i chi n công c a quân ñ i.
Có d p v Trung ương C c g p anh, tôi nói ñùa, coi ch ng ông Chín Vinh dùng h t ch , sau này
có nh ng chi n công l n hơn thì khéo không còn t nào ñ ñ ñ ng viên ti p. Anh Tr n ð luôn là
ngư i l c quan, pha l n tính cách ngh sĩ, anh thông minh và có “b nh ” r t c . Anh có m t thú vui thư
giãn say mê, ñó là ch p hình và ban ñêm t tráng r a phim, t in hình.
Nhân ñây, tôi mu n bày t v quan ni m c a mình ñánh giá con ngư i nói chung, s c ng hi n,
m t ch ng ñư ng dài trong ñ u tranh cách m ng, ít ai không có v p váp, sai ph m m c ñ khác nhau.
ðó cũng là l bình thư ng trong m t ch ng ñư ng và c cu c ñ i.
Tôi ñưa ra m t t d , sau Hi p ñ nh Paris gi a Quân u Mi n (anh Tr n ð thay m t) v i Quân
khu 9, ý ki n khác nhau khá xa v bám dân, gi ñ t. Anh c nh cáo chúng tôi (Quân khu) và còn do s
có m c k lu t cao hơn. Khi có k t lu n b sung c a B Chính tr m r ng v i các Quân khu mi n Nam
S m Sơn năm 1973, l i th ng nh t v i nhau, ñó cũng là bình thư ng …
Nh ng c ng hi n c a anh Tr n ð bao g m th i gian 50 – 60 năm ñi qua các th i kỳ như : ho t
ñ ng bí m t, sau Cách m ng tháng Tám năm 1945, su t hai cu c kháng chi n và sau ngày 30/4/1975.
Quan tr ng nh t là giá tr c a s c ng hi n qua m i th i kỳ khác nhau ñó v i ý nghĩa th c c a nó. V
v p váp, sai ph m, c n ñánh giá ñúng m c tác h i c a nó, nh ng thi t h i cho cách m ng, cho ð ng,
m c ñ nh hư ng ñ n ñâu, không quy k t ch qua c m tính, ch quan mà không d a vào nh ng chu n
m c nào.

22. 22
ð ng ta không ch trương l y công thay cho l i l m ; ngư c l i cũng không vì có l i l m mà ph
ñ nh h t giá tr c a nh ng c ng hi n. V n ñ ñây ph i r t công b ng, có s c thuy t ph c cao.
Hơn n a, chúng ta c n xem xét thu c quan ñi m, ch trương như trư c ñ i m i và ñ i m i ban ñ u
và nh ng ch ng sau này. Có nh ng cái ta cho là ñúng trư c ñây khi ñ i m i và càng v sau l i càng
th y nó là sai, ho c trư c ñây là sai nghiêm tr ng nhưng khi ñ i m i l i ñúng như trư ng h p ñ ng chí
Kim Ng c (Bí thư T nh u Vĩnh Phú). Ngay c ñ i m i lúc ñ u v i m c hi n nay cũng có nhi u m c
khác bi t, ngay trong lĩnh v c văn hoá văn ngh . Nhân tôi có ñ c t p sách c a Phùng Quán v i t a ñ
“Ba phút s th t”, có nhi u tư li u nói v cu c ñ i, ñ ng ñ i và bè b n, qua ñó bi t thêm v m t lão
thành cách m ng kỳ c u Nguy n H u ðang.
L ch s s phán xét công minh, nhưng trư c tiên m i m t cá nhân cũng ph i sòng ph ng v i l ch
s . V i tinh th n y, tôi tin vi c xu t b n cu n sách “Tư ng Tr n ð ” là vi c làm k p th i và r t có ý
nghĩa.
Tp. H Chí Minh, ngày 02 tháng 5 năm 2007
TR N ð - XÓA ÁC THAY C C THI N
Tô Văn Trư ng
Trong tâm h n sâu th m c a chúng ta dù ñi ñâu, ñâu, ai cũng có c i ngu n, ít nhi u ñ u có k
ni m và bi u l tình yêu quê hương theo c m nh n, góc nhìn c a mình.
Quê hương
Năm 2012, l n ñ u tiên tôi g p nhà thơ, nh c sĩ Nguy n Tr ng T o t i nhà h a sĩ Nguy n Qu c Vi t
Thái Bình, tác gi c a nh c ph m “khúc hát sông quê” n i ti ng.
Th i kháng chi n, nhà thơ Giang Nam có bài thơ n i ti ng v i nh ng câu thơ gi n d mà sâu s c,
th m ñ m lòng ngư i khi nói ñ n quê hương:
“Xưa yêu quê hương vì có chim có bư m
Có nh ng ngày tr n h c b ñòn roi
Nay yêu quê hương vì trong t ng n m ñ t
Có m t ph n xương th t c a em tôi”
Yêu quê hương, trư c h t là hi u l ch s và văn hóa quê hương, ñ c bi t các nhân v t ñã ñi vào
huy n tho i c a ñ t nư c. Thái Bình là nơi phát tích c a nhà Tr n m t trong nh ng tri u ñ i v vang
nh t c a l ch s Vi t Nam. Thái Bình cũng t hào v nh ng tên tu i l n Lê Quý ðôn, Nguy n ð c
C nh. Quê hương tôi không có núi, nhưng có ng n núi nào cao hơn “ng n núi”- nhà bác h c Lê Quý
ðôn?
Ngay trên m t huy n ven bi n c a Thái Bình ñư c l p lên do công trình l n bi n dư i s ch huy c a
Doanh ñi n s Nguy n Công Tr cũng ñã có tên ba danh tư ng th i hi n ñ i là Tr n ð , Hoàng Văn
Thái và ðào ðình Luy n. Ngoài ra, Thái Bình còn có v tư ng tình báo n i ti ng Vũ Ng c Nh c v n
ba ñ i T ng th ng ch ñ Sài gòn cũ.

23. 23
Nhân k ni m ngày m t c a Trung tư ng Tr n ð s p ñ n ngày 1/7/2002 (âm l ch) t c là ngày
7/8/2013 (dương l ch) xin có ñôi l i v v văn tài võ tư ng ch u nhi u oan khu t k c khi ñã v cõi vĩnh
h ng.
Trong m t l n v thăm quê hương, tôi ñư c nhà văn Võ Bá Cư ng tác gi cu n sách “Chuy n tư ng
Tr n ð ” (Nhà xu t b n Quân ñ i nhân dân 2007), k cho nghe nh ng gian nan v t v khi ñi tìm s th t.
Dù ñư c s ng h c a các v lão thành cách m ng như Võ Nguyên Giáp, Võ Văn Ki t, Lê Kh Phiêu
vv… nhưng tác gi v n ph i bi t cách “lách”, không bình lu n ñ ñưa ñư c cu n sách ra m t b n ñ c.
Tr n ð tên th t là T Ng c Phách sinh ra xóm Bát ði u, làng Thư ði n, xã Tây Giang, huy n
Ti n H i (do Doanh ñi n Nguy n Công Tr khai kh n t 1828). Tr n ð tham gia cách m ng t thu
thanh niên, tr i nghi m, th thách gi v ng khí ti t c a ngư i dân yêu nư c qua các nhà tù tàn kh c t
Thái Bình, qua H a Lò ñ n Sơn La.
Ông là m t v tư ng n i ti ng, tài kiêm văn võ, có nhi u công lao ñi cùng dân t c trong su t hai
cu c kháng chi n vĩ ñ i c a dân t c. Ông là y viên Trung ương ð ng nhi u khóa, là Phó Ch t ch Qu c
h i.
Nhà văn Ma Văn Kháng nh n xét Tr n ð là ngư i nh y c m v i th i cu c, tha thi t v i yêu c u
“ñ i m i” c a ð ng ñ ñưa ñ t nư c ti n lên. V i văn ngh , ông là ngư i ch trương ñ nh hư ng r ng.
Ti c thay, ông sa vào cái m ng lư i “h n ch ” c a th i cu c, rơi vào tình th lao lung hi m nguy và cu i
cùng b x trí oan c.
Và may thay Võ Bá Cư ng v i tư cách nhà văn, ñã t nguy n d n thân kiên trì và dũng c m làm
công vi c gi i oan cho ông b ng vi c sưu t m tư li u, g p g các nhân ch ng còn s ng kh p mi n ñ t
nư c, xu t b n sách ñ dư lu n hi u rõ v ph m ch t cao ñ p, sáng ng i chính nghĩa c a ông, không
ph i là ngư i ch ng ð ng mà ch ch ng s … ô nhi m trong ð ng.
B n lĩnh Tr n ð
Danh tư ng nư c ta có nhi u, nhưng là tư ng tài, ‘văn –võ song toàn’ như tư ng Tr n ð r t
hi m.
Ông ñư c ngư i ñ i m n m b i ‘tâm sáng, chí cao, b n lĩnh phi thư ng, l p trư ng kiên ñ nh’.
m t tr n xông xáo tác chi n, th ng gi c r i v n b n chí trung kiên, s n sàng bút chi n. Nh ng gì mà có
h i ñ n uy tín c a ð ng, có h i cho dân, b t l i cho nư c ñ u không n m ngoài t m ki m soát và trăn tr
c a ông. S th ng th n, cương tr c c a ông ñã làm cho nh ng v quan ch c quy n uy, thích vu t ve,
khoái n nh b khó ch u, th m chí h n h c.
Tuy ông ñã ñi xa, nhưng ngư i dân ñ u th y nh ng ñi u ông nói, suy c m, nh ng ñ xu t ích nư c
l i dân nay v n còn mang ñ m tính th i s , và giá tr hi n th c. Tâm h n, b n lĩnh, ý chí c a ông như
còn tươi nguyên.
cương v thay m t ð ng, lãnh ñ o văn hóa, văn ngh , ông có ý th c "c i trói". Ông nh n th c
r ng văn hóa mà không có t do là văn hóa ch t. Văn hóa mà ch còn có văn hóa tuyên truy n cũng là
văn hóa ch t. Càng tăng cư ng lãnh ñ o bao nhiêu, càng bóp ch t văn hóa b y nhiêu, càng hi m có
nh ng giá tr văn hóa và nh ng nhà văn hóa cao ñ p. C n ph i bi t tr ng d ng các tài năng, thuy t ph c
các tài năng do cá tính ñ c l p, và tài năng sáng t o, h không ph i là nh ng k d ch u ngoan ngoãn,
ph c tùng.
V v n ñ ð ng lãnh ñ o, Tr n ð phát bi u: "Tôi v n tán thành và ng h vai trò lãnh ñ o chính tr
c a ð ng. Nhưng lãnh ñ o không có nghĩa là th ng tr . ð ng lãnh ñ o không có nghĩa là ñ ng tr . Kinh
nghi m l ch s trong nư c và th gi i ñã ch ng minh r ng m i s ñ c quy n, ñ c tôn ñ u ñưa t i thoái
hoá, ru ng nát, t c t không nh ng c a cơ th xã h i mà c cơ th ð ng n a. Nguyên nhân sâu xa c a
các hi n tư ng tiêu c c trong ð ng và ph n nào trong xã h i là cơ ch lãnh ñ o toàn di n tuy t ñ i
c a ð ng".

24. 24
Ông kêu g i: "ð ng C ng s n ph i t mình t b ch ñ ñ c ñ ng, toàn tr , khôi ph c vai trò, v trí
v n có c a Qu c h i, Chính ph . Ph i th c hi n ñúng Hi n pháp, t c là s a ch a các ñ o lu t chưa
ñúng tinh th n Hi n pháp. ðó là ph i có nh ng ñ o lu t ban b quy n t do l p h i, l p ñ ng, t do
ngôn lu n, lu t báo chí, xu t b n. S a ch a các lu t b u c , ng c t do, t b quy n quy t ñ nh c a
cơ quan t ch c ð ng, tr b "hi p thương" mà th c ch t là gò ép".
Ngay t năm 1974, sau khi ñi tham quan C ng hòa Dân ch ð c và tr i nghi m th c t c a b n
thân, Trung tư ng Tr n ð vi t b c thư tâm huy t yêu c u ñ i m i (14 trang) g i các v lãnh ñ o ð ng
và Nhà nư c: Lê Du n, Trư ng Chinh và Lê ð c Th .
N i dung ch y u, ông ki n ngh ñưa ra kh i ð ng nh ng nhân v t lư i bi ng, m t ph m ch t, ch
bi t nói v Ngh quy t c a ð ng như con v t, không có năng l c nhưng chi m ch quan tr ng, là ñ u
m i gây b t hòa trong ð ng. Ông ki n ngh c n t ch c ñ ñưa nông dân ra ñ ng làm vi c m t cách t
giác, ñ phát tri n nông nghi p. ðưa thanh niên h c sinh ñi h c nư c ngoài (không ph i ch làm thuê)
ñ có ki n th c v ph c v xây d ng phát tri n ñ t nư c vv…
Tr n ð có 04 câu thơ giãi bày tâm s th t ngao ngán (và ñư c m t s tài li u ñăng l i khác nhau):
B n 1
Nh ng mơ xoá ác trên ñ i
Ta phó thân ta v i ñ t tr i
Ác xóa ñi, thay b ng c c thi n
Tháng ngày bi n hoá, ác luân h i.
B n 2
Nh ng mơ xoá ác trên ñ i
Ta phó thân ta v i ñ t tr i
Ng ác xóa r i thay c c thi n
Ai hay, bi n ñ i, ác luân h i.
Chính vì các quan ñi m nêu trên, ông b khai tr kh i ð ng C ng s n Vi t Nam.
Ti ng v tay trong m t ñám tang
ð tư ng nh công lao to l n c a c Th tư ng Võ Văn Ki t ñ i v i s phát tri n kinh t xã h i
vùng t giác Long Xuyên, lãnh ñ o và nhân dân ñ a phương quy t ñ nh ñ i tên kênh Tu n Th ng- T5
thành kênh Võ Văn Ki t.
ñ u kênh có t m bia ñá hoa cương kh c bài văn bia do Anh Nguy n Minh Nh (nguyên Ch t ch
y ban nhân dân t nh) ch p bút. Khi ñư c giao nhi m v này, Anh B y hi u rõ “khôn văn t , d i văn
bia ” nên ñã lao tâm, kh t , v t óc ch t l c t ng con ch t trái tim thành kính, ngư ng m v Th
tư ng c a nhân dân, ñ l i áng văn sâu s c ñi vào lòng ngư i.
Ngư c l i v i văn bia k trên là “văn t ” trong ñám tang c a Trung tư ng Tr n ð .
Bài ñi u văn c a Trư ng ban tang l do ông Vũ Mão v a m i ñ c xong, ñã b con trai Trung tư ng
Tr n ð là ð i tá T Toàn Th ng ñáp t , l ch s khư c t không ch p nh n trong… ti ng v tay ñ ng
tình c a nh ng ngư i ñi vi ng. S ki n hy h u này, ñã làm ông Vũ Mão mang ti ng ñ ñ i. ð i tá T
Toàn Th ng ñã làm, chí ít b n ph n ñ o hi u làm con, là bênh v c l ph i cho cha mình!
Năm năm sau ngày m t c a tư ng Tr n ð , ngày 1/8/2007 t i h i trư ng Ba ðình, ông Vũ Mão vi t
b c thư “Ngh s ñóng vai ngh s b t ñ c dĩ”, thanh minh, dù không ñ ng tình nhưng v n ph i ch p
nh n phân công c a t ch c, ñ c bài ñi u văn “l i ph i ñ c c thi u sót khuy t ñi m c a ngư i quá c ”.
Ông bi t, ñó là ñi u t i k chưa ai làm th bao gi nhưng v n ph i làm (?)
Nghĩa t là nghĩa t n. ð o hi u ngư i Vi t không bao gi cho phép lương tâm ngư i s ng “nói x u”
ngư i ñã khu t, khi mà ngư i ñó th c ra ñã dám s ng trung th c v i t ch c c a mình. Tr n ð không
ph i ngư i ñ u tiên. Ông ch là “h u b i” c a các b c ti n nhân tiên li t nư c Vi t như Chu Văn An…
Ti ng “v tay” trong tang l là bài h c ñ t giá cho các v chính khách ch bi t nhìn vào “cái gh ” c a
mình nhân danh “ý th c t ch c”, không dám hi u th u ñáo công b ng c a s th t và tình nhân ái c a
con ngư i. L i sám h i mu n màng c a ông Vũ Mão nhưng có còn hơn không!

25. 25
M nh ñ t Thái Bình còn nhân v t r t n i ti ng khác ñó là ông Nguy n H u ðang. Ông ñư c H Chí
Minh tin tư ng giao cho nhi m v ch huy xây d ng l ñài ñ Ngư i thay m t toàn dân t c ñ c b n
Tuyên ngôn ñ c l p b t h ngày 2/9/1945 t i Ba ðình l ch s .
C cu c ñ i ho t ñ ng cách m ng, Nguy n H u ðang tin tư ng, c ng hi n ñi theo ð ng nhưng éo
le thay ñã ph i tr b ng cái giá quá ñ t! Ông b x lý oan trái trong v Nhân Văn Giai Ph m, b giam
c m 15 năm T75 (Hà Giang), mu n ñ n nơi ông ph i ñi qua các vùng ñ t ñ y kh c nghi t:
“ Mu i P c Xum, hùm làng ðán
D c cán T , ph ð ng Văn”
May thay, tuy mu n nhưng ông ñư c lãnh ñ o ð ng và Nhà nư c nh n ra sai l m, ñã s a sai, ph c
h i, c p nhà và th c tri. Ngay lúc cu i ñ i , ông v n làm vi c nghĩa, ñã bán căn nhà ñư c c p Hà
N i ñ l y ti n xây trư ng h c cho tr em quê hương Thái Bình.
Nh ng gì c a Caesar trư c sau cũng s ph i ñư c tr cho Caesar
ðánh giá v Trung tư ng Tr n ð , ð i tư ng Võ Nguyên Giáp t ng vi t (ngày 12/7/2006), nguyên
văn như sau:
“Tr n ð là m t thanh niên yêu nư c, s m giác ng và tham gia ñ u tranh cách m ng, tr thành
ngư i c ng s n kiên cư ng. Vào quân ñ i, Tr n ð là cán b tr thu c l p cán b Trung ñoàn, ð i
ñòan, Quân khu ñ u tiên, tr thành v tư ng có ñ c có tài, ñã có nhi u công lao trong hai cuôc kháng
chi n vĩ ñ i ch ng ñ qu c xâm lư c, gi i phóng dân t c, th ng nh t ñ t nư c.
Trong th i kỳ ñ i m i xây d ng và b o v T qu c, Tr n ð có nhi u suy tư trăn tr v con ñư ng
phát tri n ti n lên c a ñ t nư c, v xây d ng ð ng, s ng liêm khi t trung th c, luôn ñoàn k t v i ñ ng
bào, ñ ng chí, ñ u tranh ch ng bi u hi n tiêu c c tham nhũng, quan liêu m t dân ch .
Trong tìm tòi nghiên c u lý lu n và th c ti n, Tr n ð manh d n nêu ý ki n suy nghĩ cá nhân nhưng
có lúc chưa tuân th ch t ch nguyên t c. Trung tư ng Tr n ð là m t con ngư i yêu nư c và cách
m ng, su t ñ i chi n ñ u cho lý tư ng c a ð ng, vì ñ c l p c a dân t c, vì t do và h nh phúc c a
nhân dân.
Chúng ta mãi mãi thương ti c Trung tư ng Tr n ð ”.
Nguyên Th tư ng Võ Văn Ki t (vi t ngày 2/5/2007):
“Tôi bi t nhi u v anh Tr n ð trong kháng chi n ch ng M c u nư c, c anh và tôi cùng Trung
ương C c mi n Nam. Năm 1941 anh b th c dân Pháp b t k t án 15 năm tù ñ y ñi Sơn La. Năm 1944,
anh vư t ng c v công tác Ban tuyên truy n Trung ương.
Anh Tr n ð c ng hi n g n h t cu c ñ i mình cho dân, cho nư c su t hai cu c kháng chi n ch ng
Pháp, ch ng M , tr c ti p chi n ñ u và ch huy chi n trư ng trên cương v Phó Chính y Quân gi i
phóng mi n Nam-Phó bí thư Quân y Mi n (th i kỳ ch ng M ). ðánh giá con ngư i nói chung, s c ng
hi n, m t ch ng ñư ng dài trong ñ u tranh cách m ng, ít ai không có v p váp sai ph m m c ñ khác
nhau. ðó cũng là l bình thư ng trong m t ch ng ñư ng và c cu c ñ i.
ð ng ta không ch trương l y công thay cho l i l m, ngư c l i cũng không vì l i l m mà ph ñ nh
h t giá tr c a s c ng hi n. V n ñ ñây ph i h t s c công b ng, có s c thuy t ph c cao.
Hơn n a, chúng ta c n xem xét thu c quan ñi m, ch trương như trư c ñ i m i và ñ i m i ban ñ u
và nh ng ch ng sau này. Có nh ng cái ta cho là ñúng trư c ñây, khi ñ i m i và càng v sau càng th y
là nó sai ho c trư c ñây là sai nghi m tr ng nhưng khi ñ i m i l i là ñúng như trư ng h p ñ ng chí
Kim Ng c (Bí thư t nh y Vĩnh Phú).
Ngay c ñ i m i lúc ñ u v i m c hi n nay cũng có nhi u m c khác bi t, ngay c trong lĩnh v c văn
hóa, văn ngh . L ch s s phán xét công minh nhưng trư c tiên m i m t cá nhân cũng ph i sòng ph ng

26. 26
v i l ch s . V i tinh th n y, tôi tin vi c xu t b n cu n sách “Tư ng Tr n ð ” là vi c làm k p th i và
r t có ý nghĩa”.
Thay cho l i k t
Nói v tư ng Tr n ð ph i kh ng ñ nh ñó là m t nhân v t văn võ toàn tài. Th h chúng tôi, nh ng
ngư i nay ñã trong ñ tu i 60-70, nh ng năm ñ u th p k 60 c a th k trư c luôn háo h c, say sưa và
xúc ñ ng ñ c trên báo, và nghe trên ñài phát thanh r t nhi u nh ng bài vi t, bài nói c a m t ngư i tên là
Tr n ð . Nh ng bài báo, nh ng câu chuy n ph n l n ông dành cho thanh niên gi u c m xúc , h p d n,
hóm h nh và r t lôi cu n. Cu c ñ i binh nghi p hi n hách c a ông càng làm tăng thêm s c thuy t ph c
c a nh ng bài vi t và bài nói c a ông. Có l nh ng ñánh giá c a ð i tư ng Võ Nguyên Giáp và Th
tư ng Võ Văn Ki t, hai trong s nh ng công th n hàng ñ u c a nư c Vi t Nam hi n ñ i v tư ng Tr n
ð là ñ y ñ , chí tình, chí lý.
Xin mư n câu ñ i c a ti n sĩ Hà Sĩ Phu t ng Trung tư ng Tr n ð ñ thay cho k t lu n c a bài vi t
này:
“Văn võ tung hoành, trung tư ng phong tr n, th s song kiên song tr ng ñ m.
B c Nam xu t nh p, ñ i quân t ñ , hùng binh nh t trư ng, nh t ñan tâm.”
Thưa anh Tr n Vinh Quang
Tôi may m n ñư c ñ c nh ng email trao ñ i gi a anh và anh Tô Văn Trư ng, vì cũng là m t trong
nh ng ngư i n m trong ñ a ch ñư c anh Trư ng chuy n ti p email tham kh o. Nh th mà có ñ a ch
email c a anh ñ g i thư này, b i v y nên tôi m i ñ ng g i thư này t i anh Trư ng.
Tôi tên là Kim Chi, con ông Quang Thái, cha tôi v n là di n viên Nhà hát k ch. Tôi còn nh trư c ñây
trong gia ñình nh ng khi có nói chuy n gì mà có d p ñ cha tôi nh c ñ n tư ng Tr n ð thì ñó là nh ng
l n tôi ñư c nghe ông dành nh ng l i ngư ng m nh t, trân tr ng nh t và kính n nh t chưa t ng ñư c
cha tôi nói như v y v ai khác. Hình như ñó là th i kỳ bác Tr n ð làm Trư ng ban Văn hóa Văn
ngh Trung ương, kiêm Th trư ng B Văn hóa. Cha tôi thư ng k v nh ng d p Nhà hát trình di n
bu i t ng duy t v m i, n u mà bi t là có tư ng Tr n ð ng i xem thì tinh th n c ñ o di n l n ñoàn
di n viên và c nh ng ngư i ph c v ánh sáng, h u ñài ñ u vô cùng ph n ch n và tràn ñ y không khí
mu n th hi n h t mình. Cha tôi t ng nói r ng là ngư i di n viên, ông có di m phúc ñư c ‘làm lính
tư ng Tr n ð ’. Cha tôi không ng t thán ph c sau khi nghe nh ng l i ñánh giá v k ch t m t v lãnh
ñ o ngành t quân ñ i ra mà l i th hi n trình ñ th m m tinh t ñ ‘ti ng lòng ông y’ rung c m và
hòa nh p ñư c v i tâm h n ngư i ngh sĩ. Cha tôi thư ng b o ông tư ng làm tuyên hu n mà l i ngh sĩ
như th thì th t là h ng phúc cho ngh thu t nư c nhà. Cha tôi th m thía ñi u ñó l m vì ñã không bi t
bao nhiêu l n Nhà hát k ch c a ông ñã b bu c ph i ‘h màn’ nh ng v di n ngay sau bu i t ng duy t,
ho c m i ch ra m t ñư c vài bu i, ch vì m t l i nói tư ng là bâng quơ nhưng l i có gang có thép c a v
ñư c m i ng i hàng gh ñ u vì tr ng trách. ð i v i cha tôi, ñó là nh ng ñau ñ n không th nói thành l i
c a k ph i bóp ch t ñ a con tinh th n c a mình. Vai Xéc-gây do cha tôi ñóng trong v k ch ‘Câu
chuy n I c-kút’, m t tác ph m có ti ng vang r ng rãi trong công chúng, mà mãi sau này m i ngư i v n
còn nh c t i như m t ñ nh cao c a k ch nói, ñã ph i ‘d p ti m’ trong hoàn c nh như th . Có nhi u v
k ch hay mà Nhà hát k ch c a ông ñã t ng dàn d ng cũng ch di n ñư c m t l n cho bu i t ng duy t r i
ch m h t, không bao gi ñư c ra m t ngư i xem, ch vì m t l i tho i c a nhân v t trong k ch ñã không
l t tai ai ñó.
Nh ng l n nào v nhà sau nh ng ñêm di n ho c nh ng d p ho t ñ ng ñư c ti p xúc v i tư ng Tr n ð ,
cha tôi thư ng r t ph n khích, ông thư ng k ngay cho c nhà nghe nh ng c m nghĩ c a ông v con
ngư i ñ c bi t ñó. M i s ki n v ñ i di n c a cha tôi hay ñư c ông chia s trong gia ñình v i con cái;

27. 27
cha tôi có con s m nên khi ông 40 tu i thì tôi là ñ a con ñ u ñã vào tu i 20, ñ a k cũng 19 tu i.
Chúng tôi r t thương cha mình, là ngư i ch bi t s ng cho ngh thu t, s ng cho nh ng ngư i hi u mình
và hi u ngh thu t, nên ông s ng cu c ñ i gian truân. Cha tôi khư c t m i ân hu c a t ch c, t thái
ñ không quan tâm ñ ng vào hàng ngũ ñ ph n ñ u, t nh n mình thu c ñám ‘b ch v ’ như gi i ngh sĩ
th i ñó thư ng nói. H i ñó tôi ch bi t nghe nh ng tâm s c a cha mình, b n thân tôi lúc y cũng loay
hoay bư c vào ñ i, sau ñó tôi ra nư c ngoài ñ nh cư ñ n tu i hưu m i v nư c. Bây gi tôi m i có th i
gian ñ c sách và ñư c k t n i ñ n v i nh ng tác ph m c a bác Tr n ð . Nh v y tôi m i hi u thêm v
nh ng ñi u cao c và c nh ng ñi u gi n d c a cu c ñ i và s c ng hi n c a bác Tr n ð , làm tôi nh
t i tình c m mà cha tôi dành cho bác y. ðó là tình c m ñ i v i m t ngư i mà cha tôi v n luôn coi là
b c ñàn anh r t dũng c m trong ñ i và r t tài gi i trong ngh thu t. H i ñó, cha tôi v n coi ‘anh Tr n
ð ’ như là v c u tinh c a văn hóa và ngành ngh thu t sân kh u, như là m t ngư i có cái duyên và cái
kh năng hi m có có th thôi thúc ñư c c m h ng sáng t o c a m i ngư i ñ tác ph m c a h ra ñư c
v i ánh sáng m t tr i. Qua nh ng câu chuy n c a cha tôi hi n lên hình nh bác Tr n ð là m t ngư i
thu ph c ñư c nhân tâm xung quanh b ng l i hành x cương tr c và nhân h u trong nh ng vi c ông
ph i gi i quy t ho c nh ng quy t ñ nh ông ñưa ra cương v c a ông Tuyên hu n hay B Văn hóa
ñ i v i ngành sân kh u và Nhà hát k ch ho c ñ i v i c th ngư i nào trong ngành ngh thu t. H i ñó,
m i l n nói vi c gì có nh c ñ n bác Tr n ð thì cha tôi nói chuy n hào h ng l m nên tôi v n nh mãi
nh ng l n như th .
Tôi ch ti c là bây gi tôi có d p nhà, thì cha tôi l i không còn minh m n ñ chia s nh ng n i ni m
như trư c, nên tôi không còn ñư c nghe cha tôi nói chuy n v bác Tr n ð n a. Tôi xin g i nh ng hàng
ch này t i anh, ch c anh s càng t hào có ngư i cha như th .
Kính thư
Kim Chi
GI DANH TƯ NG TR N ð SÀI GÒN
PH M ðÌNH TR NG
Ch nh t 4. 8. 2013, l ch ta là ngày 28. 6. Quí T , anh Tr n H i và ch Khánh Trâm, con trai và con
dâu út c a danh tư ng Tr n ð Sài Gòn làm gi cha l n th mư i m t. Danh tư ng Tr n ð m t ngày
1. 7. năm Nhâm Ng , theo l ch m t tr i là ngày 9. 8. 2002, ñúng gi ph i là th tư tu n t i. Ch n ngày
ch nh t làm gi là s m m y ngày ñ chính gi , m và m y anh trai s ñón vong linh danh tư ng ra Hà
N i.
Khi thi u tư ng Tr n ð làm chính y quân khu T Ng n thì tôi còn là h c trò trung h c thành
ph H i Phòng thu c lãnh th quân khu T Ng n. Bài vi t “Anh B ð i” c a ông ñăng trên các báo, ñ c
trên ñài phát thanh ngày y ñã t o nên m t ñ t th o lu n sôi n i kéo dài trong thanh niên h c sinh v
cu c s ng ñ p ñ c a anh b ñ i, v môi trư ng giáo d c, rèn luy n cho tu i tr như m t trư ng ñ i h c,
trư ng ñ i h c quân ñ i, mang l i m t lí tư ng th m mĩ cao c , m ra m t hư ng vào ñ i r ng rãi cho
tu i tr .
Khi tư ng Tr n ð là Phó Chính y quân Gi i phóng mi n Nam thì tôi là sĩ quan thông tin m t
tr n Tây Nguyên. Nh ng bài chính lu n quân s c a C u Long, sau này tôi m i bi t C u Long chính là
Tr n ð , phân tích th và l c c a ta và ñ ch, th t t th ng c a chi n tranh cách m ng ñư c gi ng hào
s ng c a phát thanh viên Vi t Khoa ñ c trên ñài Ti ng nói Vi t Nam phát ñi t Hà N i ñã làm n c lòng
h t th y ñám lính tráng s t rét và ñói ăn dư i tán lá r ng già vùng ngã ba biên gi i Vi t – Miên – Lào.
V i nh ng sĩ quan ñã có v n hi u bi t v quân s và th c t chi n tranh thì nh ng bài vi t c a C u
Long – Tr n ð là lí lu n c a ni m tin chi n th ng.

28. 28
Khi trung tư ng Tr n ð là Phó Ch nhi m T ng c c Chính tr , r i Trư ng ban Văn hóa Văn ngh
trung ương thì tôi cùng 22 sĩ quan t kh p các ñơn v trong quân ñ i ñư c T ng c c Chính tr g i v c
ñi h c khóa I trư ng Vi t Văn Nguy n Du l n ñ u tiên có h ñ i h c. Tôi v n nh l n ông ñ n trư ng
Vi t Văn Nguy n Du g p chúng tôi, ông nói r t ng n: Văn ngh không có t do thì không th sáng t o,
ch là văn ngh tuyên truy n, văn ngh di n ca ngh quy t ñ ng. R i ông dành c bu i l ng nghe và ghi
chép nh ng ñi u chúng tôi giãi bày v khó khăn, c n tr trong công vi c vi t lách.
Khi tư ng Tr n ð , chính khách Tr n ð r i chính trư ng thì tôi cũng r i quân ngũ, vào mi n
Nam làm báo dân s . Tóm l i th i tôi làm lính là th i Tr n ð làm tư ng, là th i l ng l y c a danh
tư ng Tr n ð . Tôi là lính m t tr n phía Nam thì ông là tư ng ch huy c m t tr n mi n Nam. Tôi là
lính văn ngh thì ông là tư ng văn ngh . Dù mang c p hàm tư ng su t m y ch c năm tr i nhưng nh ng
l n g p ông ngoài ñ i, tôi ch th y ông m c ñ dân s xu nh xoàng.
Là m t ngư i lính, hôm nay tôi v nơi gi t máu v tư ng ñ l i cho ñ i, tư ng nh ñ n v tư ng
c a tôi, v tư ng Nam chinh B c chi n, ngư i ch huy ñ i quân cách m ng ñi t tr n ñánh c a trung
ñoàn Th ñô 60 ngày ñêm c m c gi chân quân Pháp trong lòng ñư ng ph Hà N i ñ Chính ph
kháng chi n rút lui an toàn v ñ t căn c Vi t B c, ñ n tr n ñánh c a nh ng sư ñoàn l n m nh 56 ngày
ñêm d i bão l a xu ng lòng ch o Mư ng Thanh làm nên chi n th ng ði n Biên Ph . ði t tr n ch ng
càn Junction City ñ u mùa mưa năm 1967, t v Tư l nh ñ n anh lính nuôi quân c a S Ch huy quân
Gi i phóng mi n Nam ñ u ph i c m súng AK, súng B40, ch ng tr ñánh lui h t ñ t càn quét này ñ n
tr n ñ t kích khác c a hơn 30 ngàn quân Mĩ cùng xe tăng, xe b c thép nhi u như lá r ng, ròng rã su t
53 ngày ñêm, b o toàn cơ quan lãnh ñ o kháng chi n mi n Nam, ñ n tr n ñánh cu i cùng, ñ i quân t
b n hư ng ào ào ti n vào Sài Gòn mùa xuân 1975.
Hơn c nh ng chi n công trên m t tr n quân s , Tr n ð còn là v tư ng t ng tr i, l ch lãm c a ñ i
quân ch nghĩa, v tư ng nhân văn, g n gũi c a ñ i quân văn ngh sĩ, m t tâm h n tinh t , nh y c m v i
cái ñ p, v i cái m i.
Tr n ð còn là v tư ng qu c m ñi ñ u m l i cho dân t c Vi t Nam thoát kh i ch nghĩa Mác Lê
nin l m l c và t i l i. Tư ng là ch nghĩa Mác Lê nin s xóa b nh ng cái ác trên ñ i, không ng
chính ch nghĩa Mác Lê nin l i là cái ác nghi p chư ng bu c vào dân t c Vi t Nam. ð n lúc nh n ra:
Nh ng mơ xóa ác trên ñ i / Ta phó thân ta v i ñ t tr i / Ng ác xóa r i thay c c thi n / Ai hay bi n
hóa ác luân h i (Thơ Tr n ð ), dù tu i ñã cao l i mang b nh hi m ông v n quy t li t và kiên trì ch ra
cái ác, th c t nh nh ng k ñang c k t làm ñi u ác v i Dân v i nư c.
Mươi ngư i chúng tôi, Phan ð c L , Lê Phú Kh i, Kha Lương Ngãi, Vũ Tr ng Kh i, Ph m ðình
Tr ng, Nguy n Th Mai Oanh Sài Gòn, giáo sư Nguy n Hu Chi t Hà N i vào, ti n sĩ Nguy n H u
Liêm t Mĩ v cùng v ch ng anh ch Tr n H i – Khánh Trâm ng i phòng khách m t nhìn lên nh v
danh tư ng trong b ñ dân s bình d không sao, không v ch, không cành nguy t tu , không huân
chương, huy chương. M i ngư i chúng tôi ñ u có nh ng chuy n k , nh ng ñi u nói v v danh tư ng
mà mình kính trong. Anh Lê Phú Kh i k năm 1985 anh g p tư ng Tr n ð Ti n Giang, khi v tư ng
ñã chuy n sang cơ quan l p pháp, làm Phó Ch t ch Qu c h i, anh ñ c cho v tư ng có tâm h n ngh sĩ
nghe bài thơ anh m i vi t v Lăng H Chí Minh. Cu i bài thơ anh vi t: ð p cho Con Ngư i này n m
m / Bên m t cánh r ng có ti ng thông reo / ð nhà thơ ñư c nghe gió hát / Và Nhân Dân tìm g p / Như
con v thăm cha. Lê Phú Kh i v a d t l i ñ c thơ, Tr n ð nói ngay: C u ph i s a l i câu cu i cùng là:
Như cha v thăm con. V i b t kì cá nhân nào dù vĩ ñ i ñ n ñâu, Nhân Dân bình d bao gi cũng là cha
m c a cá nhân dù vĩ ñ i ñó.

29. 29
*
Cu c trao ñ i gi a hai b con blogger
ði u Cày
Posted by adminbasam on August 5th, 2013
Dòng Chúa C u Th VN
Nhưng ý b nói là, ông ñ y ñ n ñ ki m tra s hàng hóa ñó m t l n n a thì s hàng hóa ñó v n như
trên, v n y nguyên như trên và khi b ký vào biên b n thì b ghi rõ s lư ng hàng hóa c a nh ng
l n ki m tra. Và yêu c u không ñư c s d ng nh ng hình nh vì h l y nh ng ñ ñ c c a b ra, h
ch p nh và quay phim nh ng ñ ñ c mà nhà g i lên, ñ h s d ng vào m c ñích mà ngư i ta nói
r ng b không tuy t th c, không ăn ph n cơm riêng c a tr i mà ăn nh ng th c ăn ñó. Toàn b
nh ng l n ñó có 3 l n ki m tra t t c . S lư ng th c ph m ki m tra c 3 l n là như nhau.
Trong bài: L t t y “chiêu tuy t th c” c a Nguy n Văn H i, ñăng trên báo CAND, tác gi Vũ ð i Phong
có vi t: “Thi t nghĩ, Nguy n Văn H i cũng nên l y chuy n c a Cù Huy Hà Vũ làm bài h c mà s m ăn
u ng công khai tr l i”.
Ông ði u Cày không ăn ñ ăn c a tr i giam, ñ ăn thăm nuôi c a gia ñình ñư c tr i ki m tra, có ký
nh n biên b n còn ñ y ñ như th thì l y ñ ăn ñâu ra mà “ăn lén” ñ ông nhà báo khuyên blogger
ði u Cày “ăn u ng công khai”? trong tù ch ñâu có ph i ngoài ñ i như ông, mu n ăn thì ch y ñi
m t l nh l y ñ ăn? Ông Vũ ð i Phong vi t bài v m t ngư i tù chính tr , m t ngư i tù “ñ c bi t nguy
hi m” như blogger ði u Cày, mà như th vi t cho m t ngư i t do bên ngoài.
M t ngư i ñang b tù, hoàn toàn b m t t do, m i ho t ñ ng ñ u b giám sát như blogger ði u Cày,
mu n ch ng minh ngư i ta không tuy t th c mà không có ñư c hình nh, âm thanh nào ghi l i c nh
ngư i ta ñang ăn, nh ng thông tin ông Vũ ð i Phong ñưa ra không ñ thuy t ph c công chúng, th mà
ñòi “l t t y”, ch ng hi u m y ông “l t t y” cái ki u gì n a.

30. 30
VRNs (05.08.2013) – Sài Gòn – Ngày 02.08.2013, anh
Nguy n Trí Dũng ñã g p blogger ði u Cày trong 12 phút (theo m t băng ghi âm chúng tôi nh n
ñư c t Tr i giam s 6 – xin cho chúng tôi không công b ngu n cung c p băng này, ñ b o ñ m an
toàn cho ngư i cung c p).
Sau ñây là chi ti t cu c trao ñ i gi a hai b con blogger ði u Cày Nguy n Văn H i.
—
Dũng: h gi i quy t cho b chưa?
B : vào ngày 27.07, h vào, h g p b r i.
Dũng: C th ông nào vào g p b , cơ quan nào vào g p b ?
B : Ông Nguy n C nh Nga.
Dũng: à ông trư ng phòng 4?
Lý do tuy t th c
B : ñúng r i. Cái v vi c này thì b ñ i di n cho t t c các tù nhân chính tr ñây ký vào cái biên b n
ki n ngh v i tr i giam Thanh Chương, t nh Ngh An gi i quy t cho nó ñúng pháp lu t, và ñ ngh t
ch c giam gi cho nó ñúng v i pháp lu t, nhưng h không gi i quy t và n u h không gi i quy t b s
tuy t th c.
Ngày 23.05, anh em tù chính tr ñây có ki n ngh t p th yêu c u tr i giam gi i quy t m t s ñi u ki n
sinh ho t và sinh ho t giam gi cho nó ñúng v i pháp lu t, b i vì, hi n nay b ñang b giam gi v i m t
tù chung thân, nó không ñúng v i ði u 27 kho n 1 ñi m a ñi m b.
ð n ngày 22.06, h không gi i quy t mà vào ñ c quy t ñ nh giam riêng b 3 tháng vào ngày 22.06. R i
ñ n ngày 24.06, b b t ñ u tuy t th c vì b ñã thông báo r i. ð n ngày 29.06, h vào làm vi c m t l n,
h nói ban hành quy t ñ nh theo ñi u 27 kho n 4, cán b Di u lên tr c ti p làm vi c.
Di n ti n c a nh ng ngày tuy t th c
B : Vào ngày 03.07, h vào làm vi c v i b l n th 2, h ñưa ra quy t ñ nh vi c giam riêng theo quy
ñ nh c a thông tư 40, có phó giám th tr i giam, cán b tên Di u là ngư i tuyên b . Trong bu i làm vi c