Беларускі грамадска-культурны часопіс, прысвечаны пытанням сучаснасці, гісторыі

1. Czasopis
nБеларускі грамадска-культурны штомесячнік
Nr 7 (326). Ліпень – жнівень 2019 ■ Cena 7 zł (w tym 5% VAT)
www. czasopis.pl
Так блізка,
а так далёка... (стар. 29-32)

2. „Rządzity i miety hroszy” (стар. 14)
Dlaczego „po podlasku”(стар. 38)
У НУМАРЫ
14 ЗАПІСЫ ЧАСУ (за VI 2019)
Наша хроніка
– на Падляшшы, у Польшчы,
у Беларусі, у свеце
Вуліца Лупашкі ў Беластоку
пакуль астаецца (стар. 5)
Кадравыя змены
ў Маршалкоўскай управе(стар. 6)
Пратэст вернікаў (стар. 8)
11 ПОЛЬШЧА – БЕЛАРУСЬ
Тыдзень беларускага тэатру і кіно
ў Гданьску
14 SPOŁECZEŃSTWO
„Rządzity i miety hroszy”
17 ГУТАРКА
Міхась Зізюк:
„Кніга для мяне – гэта святое...”
22 УСПАМІН
Рака Нараўка 60 гадоў таму
24 ESEJ
Patriotyzm i matriotyzm (cz. 2)
27 АПАВЯДАННЕ
Акно
29 РЭПАРТАЖ
Пагранічны – Гарадок
33 ROZWAŻANIA
Dlaczego nie po swojemu
38 POLEMIKA
Dlaczego nie po podlasku
46 КАЛЕНДАРЫЮМ
Гадоў таму ў ліпені-жніўні
47 LEKTURY
Leonardo da Vinci, SSkaryna i my...)
49 SYLWETKA
Białowieskie filmy
Beaty Hyży-Czołpińskiej (cz. 2)
52 PA PROSTU
Kraj„prostaj movy”
Letnija pryhody
54 VSPOMINKI
Môj čeśki film
12. More, more...
59 FELJETON
Koli očy zapluščany,
to j okulary ne pomahajut
На вокладцы: Пагранічны ў Беларусі
і Гарадок у Польшчы (фота Ксеніі
Тарасэвіч)
Dlaczego nie „po swojemu” (стар. 33)

3. 3VII-VIII.2019Czasopis
n
Юрка Хмялеўскі
Галоўны рэдактар
АД РЭДАКТАРА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
чэрвеня мінула 30 гадоў ад першых часткова воль-
ных парламенцкіх выбараў у Польшчы, якія запа-
чаткавалі рэзкія палітычна-эканамічныя змены ў
краіне. Тыя гістарычныя падзеі былі таксама штуршком
для нас беларусаў, каб адкрыта і гучна заявіць пра сваю
прысутнасць і спрабаваць урэшце „пра свае справы га-
варыць самім”. Пад такім менавіта лозунгам пайшлі на
выбары нашы кандыдаты – Яўген Мірановіч у Сейм і
Сакрат Яновіч у Сенат, вылучаны самастойным Бела-
рускім выбарчым камітэтам. З перспектывы трыццаці
гадоў трэба сказаць, што той пераломны момант мы
добра выкарысталі. Нягледзячы на тое, што сваіх прад-
стаўнікоў у парламент вылучыць не змаглі, то паказалі
сваю значную грамадска-палітычную сілу. Сакрат Яно-
віч атрымаў тады 22,5 тыс., а Яўген Мірановіч 14 тыс.
галасоў. Гэты патэнцыял не быў страчаны. На хвалі
эйфарыі хутка развінуўся незалежны беларускі рух.
Заснавалі мы нават сваю палітычную партыю – Бела-
рускае Дэмакратычнае аб’яднанне. Дзякуючы сістэм-
ным зменам у краіне, узнік шэраг новых беларускіх
арганізацый. Наш штомесячнік таксама з’яўляецца
амаль аднагодкам мірнай салідарніцкай рэвалюцыі,
паколькі неўзабаве – вясною будучага году – будзем
адзначаць 30-годдзе свайго існавання. Яшчэ Басовішча,
іншыя культурніцкія праекты, свае радыё- і тэлепера-
дачы – гэта заслуга новага пакалення беларусаў пасля
1989 г. Жменька папраўдзе тадышніх дзеячаў выканала
аграмадную працу.
Не ўсё вядома атрымалася так, як мы тады думалі. У
Польшчы настаў капіталізм, а мы не змаглі сарганіза-
ваць грошай, каб разгарнуць беларускі рух і дагэтуль
пры жыцці трымаюць нас толькі дзяржаўныя датацыі.
Але не так мела быць.
У чэрвені вось сваё 30-годдзе адзначыла таксама
фірма Пронар з Нарвы. На маштабныя святкаван-
ні з’ехалі прадстаўнікі вышэйшых польскіх уладаў з
віцэ-прэм’ерам Яраславам Говіным, прысутны быў
і падляшскі ваявода Багдан Рашкоўскі. Але з бела-
рускага асяроддзя акрамя журналістаў не было ніко-
га. Тымчасам Пронар напэўна не дасягнуў бы сваёй
вялікай сёння пазіцыі на эканамічным рынку краіны
(і свету), каб не нашы дзеячы. На пачатку 90-х гадоў
прадстаўнікі БДА (Сакрат Яновіч, Яўген Мірановіч,
Віктар Стахвюк) дапамаглі нарваўскай фірме раскру-
нуць бізнес на бартэрным абмене з Беларуссю, якая
толькі што стала незалежнай дзяржавай. Размовы вя-
ліся на міністэрыяльным узроўні ў Мінску. Нашы дзе-
ячы пераконвалі, каб дапамагчы Пронару, бо паспрыяе
гэта і беларусам на Беласточчыне. Шэф фірмы Сяргей
Мартынюк пасля сам ужо афармляў кантракты з парт-
нёрамі (дзяржаўнымі суб’ектамі) у Беларусі, а затым і
ў іншых былых савецкіх рэспубліках. Трэба прызнаць,
што меў да гэтага талент. У Польшчы тады была над-
та нестабільная эканамічная сітуацыя. Пакуль задзей-
нічалі рэформы Бальцэровіча, не было куды дзяваць
прамысловай ды сельскай вытворчасці. Мартынюк, як
сам цяпер успамінае, скупіў тады горы збожжа і вывез
яго ў Беларусь. Пронару плацілі таварамі і сыравінай.
А найбольш трактарамі МТЗ. Так зрадзіўся маштабны
канцэрн, а Сяргей Мартынюк неўзабаве знайшоўся на
спіску ста багацейшых палякаў.
Спачатку Пронар сапраўды меў і на ўвазе беларускае
асяроддзе, якое пасадзейнічала ў развіцці фірмы. Адзін
наш хлопец пару месяцаў быў там нават на штаце, пра-
цуючы заадно для беларускай справы. Паколькі дамова
была толькі джэнтльменскай, хутка такія сувязі парвалі-
ся. Нейкі час у Нарве працаваў таксама Генусь Шэмет,
які з віцебскаю Грамадою якраз з’ехаў быў у Польшчу.
Быў ён штатным інструктарам музычнага гуртаArt Pro-
nar Band з беларускім песенным рэпертуарам.
Хаця сёння Пронар з беларускасцю замнога суполь-
нага не мае, то найважнейшае, што з’яўляецца магутнай
фірмай на Падляшшы, якая дае месцы працы таксама
для многіх беларусаў і праваслаўных. Цешыць, што
фірма ўвесь час дынамічна развіваецца, адкрывае вы-
творчасці ў Польшчы і за мяжой.
Так склалася, што і я меў асабісты эпізод у бізнесе з
Пронарам. Недзе ў палове 90-х гадоў мой сябра – прад-
прымальнік з Мінска папрасіў мяне дапамагчы яму ку-
піць грузавік газіраванай вады і напіткаў. Я скантакта-
ваўся з некалькі фірмамі. Аказалася, што такая прадук-
цыя як дадатковая была тады і ў Пронары. Прапанова
30гадоўуновайПольшчы
4
►

4. 4 VII-VIII.2019Czasopis
n
ЗАПІСЫ ЧАСУ (VI.2019)
Наша хроніка
На Падляшшы
■2 czerwca otwarto August Velo –
nowy szlak rowerowy w otoczeniu
Kanału Augustowskiego. August
Velo to przedłużenie wschodniego
szlaku rowerowego „Green Velo”.
Trasa po stronie polskiej rozpoczy-
na się w Mikaszówce i prowadzi do
Rudawki, gdzie jest polsko-białoru-
skie przejście graniczne na śluzie
Kurzyniec. Po stronie białoruskiej
szlak prowadzi od śluzy Kurzyniec
poprzez Niemnowo aż do Grodna.
Uroczystego otwarcia szlaku doko-
nali marszałek województwa pod-
laskiego Artur Kosicki oraz prze-
wodniczący Grodzieńskiego Obwo-
dowego Komitetu Wykonawczego
Władimir Krawcow.
■3 czerwca w Archiwum Państwo-
wym w Białymstoku odbyła się
debata „30 lat od wyborów czerw-
cowych 1989 roku”, zorganizowa-
na przez Regionalny Ośrodek De-
baty Międzynarodowej. Stanowiła
ona jedno z wydarzeń Dni Wolno-
ści i Praw Obywatelskich. Podczas
debaty poruszano m.in. temat ak-
tywności politycznej Białorusinów
w 1989 r., w tym kwestię tworzenia
i działalności Białoruskiego Komi-
tetu Wyborczego. Zawiłości histo-
ryczne ówczesnej rzeczywistości
wyjaśniali m.in. dwaj białoruscy
historycy z Uniwersytetu w Bia-
łymstoku, prof. Oleg Łatyszonek i
prof. Eugeniusz Mironowicz.
■Niedźwiedzie wracają do Puszczy
Białowieskiej. 14 czerwca w połu-
dniowo-wschodniej części polskiej
części puszczy pracownicy jednej
z białowieskich instytucji nauko-
wych zauważyli osobnika, którego
już wcześniej widziano po białoru-
АД РЭДАКТАРА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
з Нарвы аказалася найбольш карысная, самая танная.
Тады не было яшчэ ні інтэрнэту, ні мабільнікаў. Памя-
таю, калькуляцыю пасылаў я факсам. МАЗ з Мінска
пад’ехаў пад мой дом у Беластоку, а я кіроўцу пілатаваў
у самую Нарву. Помню, на пасрэдніцтве ў кантракце за-
рабіў я неблагія грошы. Цяпер смех бярэ, што ў Бела-
русі тады завельмі не было яшчэ вытворцаў газіраваных
напояў. Пры нагодзе пабачыў як і з чаго іх робяць. У
Пронары паказалі мне бочкі з хімічнымі канцэнтратамі
розных смакаў, што разбаўлялі з вадою і газам. З таго
часу такіх напояў стаў я высцерагацца.
Дарэчы, змены якія наступілі ў Польшчы пасля
1989 г., апрача выразнага паляпшэння ўзроўню жыц-
ця, прынеслі таксама пагаршэнне якасці прадуктаў і
тавараў. Ні хлеб, ні каўбаса не маюць ужо натураль-
нага смаку. Але з другога боку каляровы тэлевізар ці
нават аўто даўно перасталі быць раскошай, на якую
калісь маглі дазволіць сабе толькі прывілеяваныя слаі
грамадства.
За мінулыя 30 гадоў памянялася, вядома, і Беларусь.
Там аднак не было сістэмнай трансфармацыі дзяржа-
вы, а пасля таго як краіна фармальна стала незалежнай,
людзям прыйшлося жыць у поўнасцю кантраляваным
уладамі „рыначным сацыялізме”. Наша новая супрацоў-
ніца Ксенія Тарасэвіч у гэтым нумары параўноўвае ця-
перашняе жыццё жыхароў раздзеленых мяжою суседніх
мястэчак Пагранічнага і Гарадка. Выснова адназначная
– у Польшчы жывецца значна лепш чым у Беларусі.
Аднак у нацыянальным плане за трыццаць гадоў у
новай Польшчы стан і значэнне нашай мяншыні, на
жаль, паслабелі. Найбольш выразна відаць гэта ў пе-
рапісах насельніцтва – беларусамі пішацца нас менш
і менш. Але каб не той зрух пасля 1989 года, было б з
намі яшчэ горш. ■
►
Удзельнікі дыскусіі ў Дзяржаўным архіве ў Беластоку з нагоды 30-годдзя
першых часткова свабодных парламенцкіх выбараў у Польшчы з 4 чэр-
веня 1989 г. Другі злева праф. Алег Латышонак, другі справа праф. Яўген
Мірановіч
РадыёРацыя

5. 5VII-VIII.2019Czasopis
n
ХРОНІКА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
16 чэрвеня ў беластоцкім парку Плянты адбылося XXXIVСвята беларускай культуры, арганізаванае штогод Бела-
рускім грамадска-культурным таварыствам. На сцэне выступілі 24 калектывы з Беласточчыны ды хор народнай
песні„Родніца”выкладчыкаў і супрацоўнікаў Беларускага дзяржаўнага ўніверсітэта ў Мінску
ФотаМірыЛукшы
skiej części. Prof. Rafał Kowalczyk
z Instytutu Biologii Ssaków PAN
w Białowieży zaapelował o zacho-
wanie ostrożności w czasie prze-
bywania na terenie puszczy i w ra-
zie zaobserwowania niedźwiedzia
przekazanie informacji do podle-
głej mu placówki. Niedźwiedzie
żyły na terenie Puszczy Białowie-
skiej do XIX w., nim zostały wy-
trzebione przez człowieka. Widzia-
ny w Puszczy Białowieskiej przy-
wędrował prawdopodobnie z Be-
rezyńskiego Rezerwatu Biosfery
w Białorusi.
■W dniach 16-18 czerwca odbyła się
w Białymstoku kolejna edycja Fe-
stiwalu Kultury Żydowskiej „Za-
chor”. Przez trzy dni można było
wziąć udział w koncertach, spek-
taklach, wystawach, warsztatach i
konkursach dotyczących kultury
żydowskiej, zajmującej przed laty
bardzo ważne miejsce w krajobra-
zie kulturowym stolicy Podlasia.
Festiwal zorganizowała GminaWy-
znaniowa Żydowska w Warszawie
oraz Centrum Edukacji Obywatel-
skiej Polska-Izrael.
■Na pół roku więzienia bez zawiesze-
nia skazał 17 czerwca Sąd Okręgo-
wy w Białymstoku Grzegorza B.,
który znieważył pochodzącą z Bia-
łorusi ekspedientkę. Zajście miało
miejsce w Surażu, gdzie pijanemu
mężczyźnie wspomniana Białoru-
sinka odmówiła sprzedaży alko-
Вуліца Лупашкі ў Беластоку
пакуль астаецца
Пяцёх праваслаўных радных горада Беластока з Форума меншасцей
Падляшша не знайшлі поўнай падтрымкі ў клубе Грамадзянскай кааліцыі
для перайменавання вуліцы Зыгмунта Шэндзеляжа „Лупашкі” ў бела-
стоцкім квартале Скарупы. Тым самым паказалі сваю бяссільнасць для
надта важнай справы, якая стаяла на галоўным месцы восенню ў іх вы-
барчай праграме. Таксама Тадэвуш Трускаляскі – тады як кандыдат на
прэзідэнта горада – адкрыта заяўляў, што будзе садзейнічаць, каб па-
мяняць назву вуліцы, якая не яднае, але дзеліць беластачан і разбуджае
нацыяналістычныя настроі ў грамадстве.
Што тады сталася, што не ўсе радныя, якія пасля выбараў знайшліся
пры ўладзе, згодныя з прэзідэнтам? Безумоўна, яны напэўна не ўсведам-
ляюць сабе, што „Лупашка” гэта не так герой, як злачынца. Бо як уда-
кладнілі гісторыкі, ён адказны за пацыфікацыю ў траўні 1945 г. дзвюх
беларускіх вёсак, Патокі у гміне Міхалова і Вілюкоў у гміне Дубічы-
Царкоўныя. „Лупашка” і яго брыгада забілі па меншай меры 81 асобу
– мірных жыжароў, у тым ліку дзяцей, жанчын і старых.
►

6. 6 VII-VIII.2019Czasopis
n
ХРОНІКА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
holu. W rezultacie mężczyzna wy-
zywał ją od „ruskich k…”. W uza-
sadnieniu wyroku sąd orzekł, że
oskarżony miał świadomość cech
pokrzywdzonej i chciał naruszyć
jej godność tylko z powodu jej po-
chodzenia.
■17czerwcamarszałekwojewództwa
podlaskiego Artur Kosicki spotkał
się ambasadorem nadzwyczajnym
i pełnomocnym Republiki Biało-
ruś w RP Władimirem Czuszewem.
Ambasadorowi towarzyszyła konsul
generalna Republiki Białoruś w Bia-
łymstoku Ałła Fedorova. Spotkanie
miało charakter kurtuazyjny. Roz-
mawiano o współpracy polsko-bia-
łoruskiej w przygranicznych obsza-
rach województwa podlaskiego i ob-
wodu grodzieńskiego.
■Dwukrotnie, 10 i 18 czerwca, został
zniszczony mural „Utkany wielo-
kulturowością”, znajdujący się
w centrum Białegostoku. Nieznani
sprawcy czarnym sprayem namalo-
wali napisy, w tym liczbę 447, od-
noszącą się do amerykańskiej usta-
wy dotyczącej zwrotu mienia Ży-
dów, którzy zginęli podczas holo-
caustu. Mural powstał w 2010 r. i
odwołuje się do tradycji wielokul-
turowości Białegostoku. Policja ko-
lejny raz wszczęła dochodzenie w
sprawie zniszczenia muralu, a pre-
zydent Tadeusz Truskolaski naka-
zał odpowiednim służbom zamon-
towanie monitoringu.
■22 czerwca w Załukach (gm. Gró-
dek) odbyło się doroczne Kupal-
le. Na scenie niedaleko rzeki Su-
praśli występowały miejscowe ze-
społy, wykonujące głównie reper-
tuar białoruski oraz goście z Biało-
rusi. Tradycyjnie, późnym wieczo-
rem, kilkusetosobowy tłum rozba-
wionej publiczności udał się w ko-
rowodzie nad rzekę, gdzie dziew-
czyny puszczały wianki na wodę,
a odważni młodzieńcy wyławiali
je, poszukując potem „złapanych”
wybranek serca. Imprezę przygo-
towało Gminne Centrum Kultury
w Gródku.
■22 czerwca miało miejsce uroczy-
ste poświęcenie cerkwi św. Łuka-
sza Chirurga w Łaźniach (parafia
supraska). Miejscowość położona
jest w środku Puszczy Knyszyń-
skiej. Łaźnieńska cerkiew to zara-
zem pomnik 55 ofiar – osób zamor-
dowanych tu przez hitlerowców w
1943 r. Uroczystości poświęcenia
świątyni przewodniczyli dwaj hie-
rarchowie – arcybiskup białostoc-
ki i gdański Jakub i biskup supra-
ski Andrzej.
■28 czerwca wznowiono – zawie-
szone w 2004 r. – połączenie ko-
lejowe Hajnówka-Siemianówka.
Połączenia Polregio będą realizo-
wane od 28 czerwca do 1 września
2019 r. Zaplanowano dwie pary po-
ciągów w soboty i niedziele, a tak-
że po jednym kursie w piątki wie-
czorem do Siemianówki i w sobo-
ty rano do Hajnówki. Dodatkowe
►
Кадравыя змены
ў Маршалкоўскай управе
Калі пасля восеньскіх самаўрадавых выбараў уладу ў Падляшскім ва-
яводстве пераняло ПіС, стала вядома, што будуць змены на кіраўнічых
пасадах у Маршалкоўскай управе ў Беластоку. Сапраўды, больш як паў-
года месяц у месяц а то і часцей маршалак Артур Касіцкі аб’яўляе фар-
мальныя конкурсы на шэфаў і намеснікаў падлягаючых яму структураў.
Хаця прыступаць можа да іх кожны, хто мае адпаведныя кваліфікацыі,
то і так у выніку выйгрываюць кандыдаты павязаныя з ПіС.
Маршалкоўская ўправа з’яўляецца найбольшай адміністрацыйнай ус-
тановай у ваяводстве. У яе структурах працуе агулам больш як тысяча
людзей. Працу знайшлі там таксама праваслаўныя і беларусы. На кіраўні-
чых пасадах нашых, праўда, ніколі амаль не было. Але сярод звычайных
чыноўнікаў вядома – не адны католікі. „Нашых людзей” нямала працуе
так у Маршалкоўскай управе, як і падлягаючых ёй установах – ці то ў
Ваяводскай управе працы, ці нават у Падляшскай оперы і філармоніі.
Кадравая структура ў самаўрадзе была даволі стабільнай, калі на пра-
цягу шмат гадоў пры ўладзе была кааліцыя Грамадзянскай платформы
і Польскай сялянскай партыі. Яна, вядома, на працу прымала перадусім
сваіх, асабліва на вышэйшых пастах. І ПіС цяпер іх мяняе. На пачатку
чэрвеня маршалак Касіцкі адклікаў з пасады дырэктара Дэпартамента
культуры Анатоля Вапа – бадай адзінага беларуса на такім высокім уз-
роўні ва ўсёй управе. Працу страціла і яго намесніца Эдыта Юркевіч,
таксама праваслаўная.
ПіС, якое кіруе самаўрадам ваяводства, хутка пазбудзецца вышэйшых
чыноўнікаў, звязаных з папярэднімі ўладамі, значыць, з апазіцыяй. Было
б аднак вар’яцтвам, каб „чыстка” кранула яшчэ ніжэй, а не дай Бог пра-
васлаўных, якія гэтага пабойваюцца, што зразумелае.
У нядаўніх выбарах у Еўрапрламент на ПіС свой голас аддала такса-
ма частка праваслаўнага электарату, што раней не здаралася. Але пры-
цягнуць да сябе яшчэ больш выбаршчыкаў, палохаючы месцамі працы,
прынясе жа адваротны рэзультат. Думаю, што ПіС гэта разумее. З другога
боку гэта сітуацыя даказвае, што рызыкоўна рабіць нам стаўку на адну
толькі палітычную сілу, як было гэта дагэтуль з дамовамі з Грамадзянскай
платформай, а раней з СЛД. Найлепш рашэнне пакінуць самім выбар-
шчыкам. А мо прыйшоў час паклікаць своў уласны ваыбарчы камітэт?
Юрка Хмялеўскі
P.S. Неафіцыйна вядома, што Анатоль Вап, мабыць, атрымае іншую
высокую пасаду ва ўстанове, падлягаючай падляшскаму самаўраду.

7. 7VII-VIII.2019Czasopis
n
ХРОНІКА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
pociągi będą kursowały również
15 sierpnia. Wznowienie połączeń
na trasie Hajnówka – Siemianów-
ka było inicjatywą Podlaskiego
Centrum Kolejowego oraz Ogól-
nopolskiego Stowarzyszenia Przy-
jazny Transport w Czeremsze. Po-
ciągi zostały dofinansowane przez
samorząd województwa podlaskie-
go. Czyt. niżej
■Największą jak do tej pory niele-
galną bimbrownię ujawnili funk-
cjonariusze podlaskiej Krajowej
Administracji Skarbowej w okoli-
cach Gródka. W budynku gospo-
darczym, przerobionym na fabrykę
alkoholu, zgromadzono zapasy 23
ton cukru, a w kadziach i beczkach
znajdowało się ponad 6 tys. litrów
zacieru, przygotowanego do desty-
lacji. Łącznie z takiej ilości ujaw-
nionych składników można uzyskać
55 tys. półlitrowych butelek alkoho-
lu o mocy 40 proc. Gdyby produk-
ty te wprowadzić nielegalnie na ry-
nek, uszczuplony podatek akcyzo-
wy wyniósłby 630 tys. zł, a podatek
VAT – 144 tys. zł. Nielegalna pro-
dukcja alkoholu jest przestępstwem
zagrożonym karą pozbawienia wol-
ności i wysoką grzywną.
У Польшчы
■4 czerwca Dariusz Piontkowski,
podlaski poseł PiS i szef partyj-
nych struktur w regionie, został
zaprzysiężony na ministra eduka-
cji narodowej. Zastąpił Annę Za-
lewską, którą wybrano na posła do
europarlamentu.
■10 czerwca koncerny Orlen i Lo-
tos podały, że wznowiły odbiera-
nie rosyjskiej ropy naftowej, do-
starczanej biegnącym przez Biało-
ruś rurociągiem „Przyjaźń”. Przez
ponad miesiąc polskie i zachodnie
firmy nie odbierały rosyjskiego su-
rowca ze względu na jego silne za-
nieczyszczenie.
■Agnieszka Romaszewska-Guzy, dy-
rektorka telewizji Biełsat, otrzyma-
ła medal z okazji stulecia Białoru-
skiej Republiki Ludowej. Odzna-
czenie wręczył w warszawskim biu-
У выхадныя дні цягнікі POLREGIO
над Сямяноўскае вадасховішча
На канікулярны перыяд POLREGIO сумесна з Мар-
шалкоўскайуправайПадляшскагаваяводствападрых-
тавалі прывабную прапанову аб маршруце выхадных
цягнікоў Гайнаўка – Семяноўка. Першы цягнік у Се-
мяноўку адправіўся ў пятніцу, 28 чэрвеня гэтага года,.
у 20:40, пасля больш чым 15 гадоў ад прыпынення
пасажырскага руху па гэтым маршруце.
Аднаўленне прыпыненых у красавіку 2004 года
злучэнняў па маршруце Гайнаўка-Семяноўка ста-
ла ініцыятывай Падляшскага чыгуначнага цэнтра і
Агульнапольскага таварыства прыязнага транспарту
ў Чаромсе. Цягнікі былі замоўленыя мясцовым сама-
ўрадам Падляшскага ваяводства. Маршрут дазваляе
атрымаць доступ да аднаго з найбуйнейшых вадаёмаў
рэгіёну - Сямяноўскага вадасховішча.
Запуск перавозаў у выходныя дні па маршруце Гай-
наўка – Семяноўка магчымы дзякуючы сумеснаму
фінансаванню Управай Падляшскага ваяводства на
суму 52 186,12 злотых. Плануемыя эксплуатацый-
ныя работы, прадугледжаныя кантрактам, складуць
2 702,544 злотых.
З 28 чэрвеня па 1 верасня 2019 г. будзе ажыцця-
ўляцца сувязь POLREGIO на маршруце Гайнаўка
– Семяноўка. Па суботах і нядзелях плануецца пра-
весці дзве пары цягнікоў, а адзін – у пятніцу па веча-
рах у Семяноўку і ў суботу па раніцах у Гайнаўку. 15
жніўня пройдуць дадатковыя цягнікі. На гэтым амаль
26-кіламетровым маршруце цягнікі будуць спыняцца
на станцыі Нараўка. Графік быў пабудаваны такім
чынам, каб да Семяноўкі можна было дабрацца з
Чаромхі і Седльцаў без перасадкі. Запланаваны вы-
гадныя персадкі ў Седльцах (з напрамку Варшавы) і
ў Чаромсе (з Беластока і Бельска-Падляшскага).
Прапанова канікулярных салучэнняў адрасавана
турыстам Падляшскага ваяводства і іншых рэгіёнаў
Польшчы. Новыя злучэнні таксама палепшыць ма-
більнасць жыхароў Гайнаўскага павета ў выхадныя
дні.
Спалучэнні па добрай цане. Маршрут Гайнаўка –
Семяноўка, у тым ліку і Чаромха, уключаны ў акцыю
„Спалучэннее па добрай цане”. Дзякуючы гэтаму па-
дарожжа будзе амаль у два разы таннейшае, чым па
базавым тарыфе. Нагадаем, што выконваюцца закон-
ныя правы на льготы па паездзе цягніком.
Кошт аднаразовага квітка (у злотых):
Гайнаўка – Семяноўка: нармальны 5,00, вучнёўскі
(37%) 3.15; студэнцкі (51%) 2,45
Гайнаўка – Нараўка: 4.00; 2,52; 1,96
Чаромха – Семяноўка: 9.00; 5,67; 4,41
Чаромха – Нараўка: 8,50; 5,35; 4,16
Нараўка – Семяноўка: 2,50; 1,57; 1,57.
Аматары язды на веласіпедзе за 7 злотых (незалеж-
на ад адлегласці) маюць магчымасць транспартаваць
свае двухколавыя транспартныя сродкі ў цягніку, а
ўладальнікі сабак могуць браць свайго гадаванца без
праблем. Квіток на перавозку сабакі каштуе ўсяго 4,50
злотых (таксама незалежна ад адлегласці).(лук)
►

8. 8 VII-VIII.2019Czasopis
n
ХРОНІКА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
rze stacjiAlaksiej Dzikawicki, czło-
nek Rady BRL. W tym roku meda-
lem z okazji stulecia ogłoszenia nie-
podległości przez Białoruś odzna-
czonych zostało 130 osób w kraju
i poza jego granicami. Agnieszka
Romaszewska-Guzy jest pomysło-
dawczynią i dyrektorem pierwszej i
wciąż jedynej niezależnej telewizji
dla Białorusinów – Biełsat TV.
■W dniach 21-23 czerwca odbył się
w Rzeszowie FestiwalWschód Kul-
tury – Europejski Stadion Kultury.
Jest on elementem większego pro-
jektu pod nazwą Wschód Kultury,
Пратэст вернікаў супраць уганаравання Царквою
люблінскага ваяводы
19 траўня люблінскі ваявода Пшэмыслаў Чарнэк
быў уганараваны Саборам епіскапаў Польскай пра-
васлаўнай царквы, які прызнаў яму найвышэйшую
ўзнагароду – ордэн Марыі Магдалены. Такое рашэн-
не выклікала абурэнне і пратэст вернікаў, паколькі
ўзнагароджаны год таму ў ліпені праявіў сваю ва-
рожасць для ўшанавання тады Царквою памяці пра-
васлаўных ахвяр, загінуўшых у сакавіку 1944 года ў
Сахрыні каля Грубешова з рук польскага ўзброенага
падполля. Паводле ІПН памардаваных было ад 150
да 300 украінцаў. Украінскія гісторыкі даказваюць,
што ахвяр было ад 600 да 800 чалавек, сярод якіх
звыш палова гэта жанчыны і дзеці. Тымчасам памі-
нальныя ўрачыстасці ў Сахрыні люблінскі ваявода
назваў „hucpą” i„prowokacją”. Як тады аўтара гэтых
ганебных слоў нашы правыслаўныя епіскапы маглі
ўзнагародзіць найвышэйшым царкоўным ордэнам?
– пытаюць аўтары ліста-пратэсту. Яго галоўнай ініцы-
ятаркай з’яўляецца Анэта Прымака-Онішк, аўтарка
вядомай кнігі пра Бежанства 1915 г. Ніжэй друкуем
поўнсцю гэты ліст, пад якім падпісалася звыш 400
асоб. Ліст быў перададзены ў канцылярыю мітрапа-
літа Савы. Мае быць разгледжаны Саборам епіска-
паў у верасні.
Wasza Eminencjo, Wasze Ekscelencje,
Jako wierni Polskiego Autokefalicznego Kościoła Pra-
wosławnego z głębokim niezrozumieniem i żalem przyję-
liśmy fakt uhonorowania w dniu 19 maja 2019 r. woje-
wody lubelskiego Przemysława Czarnka najwyższym od-
znaczeniem naszej Cerkwi – Orderem św. Równej Apo-
stołom Marii Magdaleny.
Wojewoda Przemysław Czarnek stał się znany prawo-
sławnym w całej Polsce, gdy w lipcu 2018 roku nazwał
„prowokacją” i „hucpą” uroczystości upamiętniające
prawosławne ofiary zbrodni w Sahryniu, których cen-
tralną częścią była prawosławna panichida. Złożył też
doniesienie do prokuratury na zasłużonego dla odbudo-
wywania pamięci historycznej naszej Cerkwi historyka
dr. Grzegorza Kuprianowicza, który podczas uroczysto-
ści mówił o zamordowaniu prawosławnych cywilów w
Sahryniu przez oddziały polskiego podziemia.
Choć dr Kuprianowicz przytaczał tylko fakty ustalo-
ne przez historyków, wojewoda Przemysław Czarnek do-
patrzył się w jego słowach znieważenia narodu polskie-
go. Wojewoda Czarnek wielokrotnie wygłaszał poglądy
sprzeczne z ustaleniami naukowców w tej sprawie, znie-
ważając przy tym pamięć prawosławnych ofiar Sahrynia.
Znany jest także ze wspierania skrajnych środowisk na-
cjonalistycznych oraz udziału w organizowanych przez
nich wydarzeniach.
Wyróżnienie to jest tym bardziej niepokojące, że dzia-
łania wojewody lubelskiego wpisują się w nasilający się
w ostatnich latach nurt odbierania nam – społeczności
prawosławnej – głosu w sprawach naszej przeszłości.
Kwestionowane są zbrodnie polskiego podziemia wobec
prawosławnych mieszkańców wschodnich ziem Rzeczy-
pospolitej w latach 40. XX wieku. Ich ofiary – cywilnych
obywateli RP – stawia się w szeregu sprawców i poma-
wia o czyny, których nie popełnili. Przekłada się to na
nastroje społeczne, zwłaszcza we wschodnich wojewódz-
twach, skąd wywodzi się i gdzie do dziś mieszka zdecy-
dowana większość prawosławnych w Polsce. Najgło-
śniejszym tego przykładem są marsze ku czci „Burego”
w Hajnówce, gdy rozbrzmiewają okrzyki sławiące mor-
dercę przodków mieszkańców tego regionu.
My, prawosławni, przeżywamy to nie tylko jako szar-
ganie naszej przeszłości i tradycji. Rośnie w nas też nie-
pokój dotyczący naszej przyszłości. Pytanie o nią jest
tym bardziej dramatyczne, że coraz częściej zdarza się,
że wśród maszerujących ku czci „Burego” idą też mło-
dzi prawosławni. Pozbawieni edukacji dotyczącej wła-
snej historii, przejmują coraz silniejszą w dzisiejszej Pol-
sce nacjonalistyczną retorykę i zwracają się przeciwko
własnym przodkom, a także przeciwko swojej prawo-
sławnej społeczności.
W te wszystkie zjawiska wpisują się działania wojewo-
dy lubelskiego Przemysława Czarnka. Uhonorowanie go
przez naszą Cerkiew budzi nasz sprzeciw. Smutnym pa-
radoksem jest to, iż odznaczenie go odbyło się na kilka-
naście dni przed świętem św. św. Męczenników Chełm-
skich i Podlaskich, kanonizowanych 16 lat temu decyzją
Soboru Biskupów naszej Cerkwi.
Liczmy, że głos nas - wiernych Polskiego Autokefa-
licznego Kościoła Prawosławnego - zostanie usłyszany
przez Święty Sobór Biskupów.
►

9. 9VII-VIII.2019Czasopis
n
ХРОНІКА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
►
w który zaangażowane są także dwa
inne miasta wschodniej Polski, Lu-
blin i Białystok. Projekt skupia się
na zacieśnianiu stosunków Unii Eu-
ropejskiej z partnerami na wscho-
dzie, kultywowaniu tradycji i wy-
mianie artystycznych doświadczeń
i osiągnięć. Przez trzy dni królowa-
ły w Rzeszowie międzynarodowe
spotkania, wystawy, pokazy filmów
i koncerty. Na głównej scenie wy-
stąpił m.in. białoruski zespół Navi-
Band, z którym zaśpiewał Grzegorz
Hyży, polski wokalista, kompozy-
tor i autor tekstów, dwukrotnie no-
minowany do nagrody Fryderyka.
Festiwal Wschód Kultury jest reali-
zowany przez Narodowe Centrum
Kultury i trzy polskie miasta – Rze-
szów, Lublin i Białystok.
У Беларусі
■3 czerwca urzędowanie w Miń-
sku objął nowy rosyjski ambasa-
dor – Dmitrij Mieziencew. Zastą-
pił odwołanego przedwcześnie i
nielubianego w Białorusi Micha-
iła Babicza.
■Nowe przypadki odry pojawiły się
w Grodnie na początku czerwca –
poinformowała państwowa agen-
cja informacyjna BiełTA, powo-
łując się na obwodowe Centrum
Higieny, Epidemiologii i Zdrowia
Publicznego. Mowa jest o dwóch
chorych – studentach Uniwersyte-
tu Medycznego w Grodnie, miesz-
kających w jednym z akademików
w mieście. Według niepotwierdzo-
nych informacji odrę jeden ze stu-
dentów „przywiózł” z… Polski.
Oficjalnie od początku tego roku
w obwodzie grodzieńskim odnoto-
wano 11 przypadków zachorowa-
nia na odrę. Zawsze wirus trafiał do
Białorusi zza granicy – z Azerbej-
dżanu, Polski i Rosji.
■Niezależna deputowana Hanna
Kanapackaja ogłosiła, że przygo-
towuje się do kampanii wyborczej
i zbiera swoją drużynę. W nadcho-
dzących przedterminowych jesien-
nych wyborach planuje startować
w tym samym okręgu wyborczym
stolicy, z jakiego została wybrana
w 2016 r. Parlament Białorusi zdo-
minowany jest przez zwolenników
prezydenta Łukaszenki. W 2016 r.
do Izby Reprezentantów dostały się
jedynie dwie niezależne deputowa-
ne – wspomniana Hanna Kanapac-
kaja i Alena Anisim.
■6 czerwca, w osiemdziesiątą roczni-
cę urodzin Czesława Niemena, na
budynku Koledżu Humanistyczne-
go w Grodnie, w którym uczył się
artysta, odsłonięto poświęconą mu
tablicę z marmuru i brązu. Kom-
pozycję wykonał grodzieński rzeź-
biarz Uładzimir Pancialejeu według
fotografii wybranej przez żonę mu-
zyka, Małgorzatę Niemen. Podczas
uroczystości obecni byli marszałek
Senatu RP Stanisław Karczewski i
jego odpowiednik, przewodniczą-
cy Rady Republiki Białoruś Mi-
chaił Miasnikowicz. Czesław Wy-
drzycki, który przybrał pseudonim
Niemen, urodził się w Starych Wa-
siliszkach na Grodzieńszczyźnie w
1939 r. Mieszkał tam do 1958 r.,
gdy wraz z rodziną przesiedlił się
do Polski. Zmarł w 2004 r. i został
pochowany w Warszawie.
■Białoruś chce uniezależnić się od
rosyjskiego rynku zbytu produk-
tów rolnych – wynika z wypowie-
dzi władz w Mińsku. – Są Chiny,
Bliski Wschód, można skierować
wzrok na kontynent afrykański.
Ciągle otwierają się nowe przed-
siębiorstwa zorientowane na Unię
Europejską – uważaAlaksandr Sub-
ocin, białoruski minister w struktu-
rach Eurazjatyckiej Unii Gospodar-
czej (EUG). Zdaniem białoruskiej
strony, rosyjskie ograniczenia czę-
sto są nieuzasadnione. Obecnie za-
kazami wwozu towarów do Rosji
objętych jest około sześćdziesięciu
białoruskich przedsiębiorstw. Po-
nadto od kwietnia obowiązuje ro-
syjskie embargo na wwóz jabłek i
gruszek z Białorusi.
■W pierwszej połowie czerwca roz-
poczęły się pomiędzy Białorusią i
Rosją wstępne rozmowy na temat
wprowadzenia wspólnej waluty.
Toczyły się na poziomie banków
centralnych i ministerstw gospo-
darki obu państw i miały, jak po-
dała strona rosyjska, bardzo wstęp-
ny charakter. Przejście Rosji i Bia-
łorusi na wspólny pieniądz jest czę-
ścią podpisanej w 1994 r. umowy
o powołaniu Państwa Związkowe-
go Białorusi i Rosji. Zdaniem poli-
tycznych komentatorów, przyjęcie
wspólnej waluty przez Rosję i Bia-
łoruś będzie pierwszym krokiem do
utraty suwerenności przez Mińsk.
■11 czerwca prezydent mianował no-
wego szefa MSW. Został nim gen.
Jury Chadżymutowicz Karajeu, któ-
ry dotychczas był wiceministrem
nadzorującym wojska wewnętrzne
MSW. Generał Karajeu urodził się
w Osetii Płn., a kształcił w Sarato-
wie i Moskwie. Służył w wojskach
wewnętrznych ZSRR na terytorium
Białorusi, gdzie pozostał po rozpa-
dzie imperium. Poprzedni minister,
gen. Ihar Szuniewicz, podał się do
dymisji 10 czerwca.
■21 czerwca w Mińsku rozpoczęły
się II Igrzyska Europejskie, w któ-
rych cztery tysiące sportowców z
15 krajów (w tym z Polski) zma-
gało się w 50 dyscyplinach. Pod-
czas otwarcia igrzysk nie obyło się
bez zgrzytu – na trybunie honoro-
wej obok prezydenta Łukaszenki
zabrakło przywódców Serbii oraz
Bośni i Hercegowiny, którzy zapro-
testowali w ten sposób przeciwko
obecności reprezentacji nieuznawa-
nego przez nich Kosowa. Na czas
zawodów wprowadzono wiele uła-
twień dla zagranicznych kibiców,
którzy mogli wjechać do Białoru-
si bez wizy, jedynie za okazaniem
biletu wstępu na igrzyska. Mimo to
ze 160 tys. sprzedanych biletów, je-
dynie 20 tys. trafiło do rąk obcokra-
jowców. Igrzyska zakończyły się 30
czerwca.
■21 czerwca w Mińsku spotkali się
premierzy Białorusi Siarhiej Ru-
mas i Rosji Dmitrij Miedwiediew.
Obaj politycy zgodnie ogłosili, że
Białoruś i Rosja porozumiały się w
większości kwestii integracyjnych.

10. 10 VII-VIII.2019Czasopis
n
ХРОНІКА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
► Do listopada br. mają być stworzone
mapy drogowe dalszej integracji. W
pierwszej kolejności będą one doty-
czyć spraw gospodarczych. Chodzi
o jednakową politykę podatkową i
budżetową oraz uregulowanie kosz-
tów surowców energetycznych. Po-
litolodzy zakładają, że do pełnej in-
tegracji dojdzie przed 2024 r., gdy
skończy się ostatnia zgodna z kon-
stytucją kadencjaWładimira Putina.
Pozwoli mu to pozostać przy wła-
dzy – tym razem na czele państwa
powiększonego o Białoruś. Głęb-
sza integracja oznacza dla Biało-
rusi utratę niepodległości.
■Jak poinformowało Ministerstwo
Sportu i Turystyki, od początku
2017 r. na lotnisku w Mińsku wy-
lądowały 244 tysiące podróżnych,
którzy postanowili zwiedzać Biało-
ruś w ramach trybu bezwizowego.
Podróż samolotem do Mińska naj-
częściej wybierają turyści z Nie-
miec (ponad 40 tysięcy), następnie
z Włoch (22 tys.), Polski (21,8 tys.),
USA (16,8 tys.), Wielkiej Brytanii
(16,7 tys.), Francji (11,39 tys.), Ło-
twy (8,9 tys.), Holandii (8,6 tys.),
Szwecji (7,8 tys.) i Litwy (7,1 tys.).
Według danych wspomnianego mi-
nisterstwa, rośnie też liczba zagra-
nicznych gości odwiedzających
bezwizowe strefy przygraniczne.
■W Mińsku przy ulicy Zybickiej
otwarto bar o nazwie „Kalilnoŭski”.
Urządzono go w patriotycznym sty-
lu. Ściany ozdabiają portrety Ka-
stusia Kalinowskiego i cytaty z
wydawanej przez niego „Mużyc-
kaj praŭdy”. Wszystkie napisy we-
wnątrz są po białorusku. Na jednej
ze ścian widnieje powstańcze hasło
i odzew: „– Kogo kochasz? – Ko-
cham Białoruś. – I wzajemnie”.
Bar w miejscu dawnej burgerow-
ni otworzył miński przedsiębiorca
Alaksiej Sławuta.
■Sąd w Kobryniu skazał obywatela
Rosji na 5 lat więzienia za jabłka i
pomidory. Zajmował się on dostar-
czaniem do Rosji zagranicznej pro-
dukcji rolnej, objętej przez Moskwę
sankcjami. Sprowadzał do Białoru-
si polskie jabłka i tureckie pomido-
ry, a następnie w dokumentach fir-
my wpisywał, że cała produkcja
została sprzedana na białoruskich
bazarach za gotówkę. W rzeczy-
wistości towar był reeksportowa-
ny do Rosji (w ciągu ponad dwóch
lat 20 tysięcy ton produktów). Bia-
łoruski urząd podatkowy uznał, że
przedsiębiorca nie zapłacił 2 i pół
miliona rubli podatków (ok. 5 mi-
lionów złotych).
■Białoruskie firmy mają kłopot ze
zbytem swoich produktów – po-
informował BiełStat, który usta-
la co miesiąc wartość niesprzeda-
nych towarów, zalegających ma-
gazyny. Wynosi ona średnio nie-
co ponad 5 miliardów rubli (ponad
9 miliardów złotych). W ubiegłym
roku zapasy produktów gotowych
stanowiły 63,7 proc. średniej wiel-
kości miesięcznej produkcji. Obec-
nie wynosi to 65,2 proc. Najgorzej
jest w Mińsku, gdzie wskaźnik ten
wynosi aż 95 proc.
■Ruszyła strona kuropaty.space, któ-
ra poświęcona jest nie tylko miej-
scu pamięci w Kuropatach, opowia-
da także o trwającej od roku Warcie
Kuropackiej – blokadzie restaura-
cji, która powstała pięćdziesiąt me-
trów od masowych grobów. Na por-
talu znajdziemy takie podstrony jak
„Modlitwa”, „Dlaczego trzeba od-
wiedzić Kuropaty”, „O miejscu
pamięci”, „Ciekawe fakty” itd. Na
stronie będą się też pojawiać ogło-
szenia o uroczystościach poświęco-
nych Kuropatom i zgromadzeniach
modlitewnych. Kuropaty.space do-
stępna jest w 59 językach –w tym
po polsku.
■W czerwcu wykonano w Białoru-
si dwa wyroki śmierci. Rozstrze-
lano dwóch morderców skazanych
przed rokiem –Alaksandra Żylnika-
wa i Wiaczesława Sucharkę. Biało-
ruś jest jedynym państwem w Euro-
pie, w którym wciąż stosuje się karę
śmierci. Wykonanie wyroków potę-
piła Rada Europy.
■Rozpoczęła działalność chińska fa-
bryka akumulatorów w Brześciu.
Mieszkańcy miasta od wielu mie-
sięcy demonstrowali przeciwko tej
inwestycji w obawie o środowisko
naturalne. Pod ich naciskiem wła-
dze przeprowadziły dodatkowe
kontrole w przedsiębiorstwie, na-
kazując zamontowanie filtrów re-
dukujących zanieczyszczenia gazo-
we. Fabryka akumulatorów ołowio-
wych została zbudowana w wolnej
strefie gospodarczej Brześć przez
chińską spółkę iPower.
Не сціхаюць пратэсты жыхароў Берасця супраць пабудовы там паблізу
жылых кварталаў фабрыкі акумулятараў з увагі на шкодны яе ўплыў на
навакольнае асяроддзе. У палове чэрвеня на вуліцы горада выйшла звыш
пяцісот пратэстуючых
charter97.org

11. 11VII-VIII.2019Czasopis
n
У свеце
■Rosyjskie MSZ poinformowało, że
w odpowiedzi na unijne sankcje
rozszerzyło listę przedstawicieli
Unii Europejskiej, którym zabro-
niono wjazdu na teren Rosji. Licz-
ba nazwisk na rosyjskiej „czarnej li-
ście” zrównała się z liczbą tych ob-
jętych sankcjami UE (jest to prawie
180 osób).
■Koncern Danone oskarżył zna-
ną białoruską markę Sawuszkin
Pradukt o kradzież wzornictwa.
Mleczny gigant złożył 11 czerw-
ca pozew w Moskiewskim Sądzie
Arbitrażowym, w którym domaga
się 88,2 mln rubli (5,152 mln zło-
tych) odszkodowania. Przedstawi-
ciel Danone podkreślił, że przed po-
zwaniem firmy z Brześcia do sądu
była ona wielokrotnie ostrzegana,
że naruszyła prawa autorskie, jed-
nak Sawuszkin Pradukt na listy nie
odpowiadał.
■Telewizja HBO wyprodukowała se-
rial o Czarnobylu. Okazał się hitem,
oglądalnością przebijającym nawet
słynną „Grę o tron”. Osoby od lat
zajmujący się problematyką czarno-
bylską, w tym rozwojem turystyki
w rejonie katastrofy z 1986 r., prze-
widują najazd turystów, spowodo-
wany popularnością amerykańskiej
superprodukcji.
■20 czerwca, podczas dorocznej „go-
rącej linii” z obywatelami Rosji, pre-
zydent Władimir Putin ustosunko-
wał się do pytania o zjednoczenie
Rosji i Białorusi. Według rosyjskie-
go przywódcy nie ma obecnie mowy
o zjednoczeniu obu państw, jednak
przedstawiciele ich władz działają
na rzecz realizacji umowy o stwo-
rzeniu Związku Białorusi i Rosji z
1999 r. Putin dodał, że umowa ta nie
zakłada powołania jednego państwa.
■Od 1 lipca można podróżować do
Kaliningradu z bezpłatnymi wiza-
mi. Regionalne centrum turystyczne
obwodu kaliningradzkiego ogłosiło
zasady ich przyznawania, w tym dla
obywateli Polski i Litwy. Dla przy-
bywających przygotowano wizę je-
dynie w formie elektronicznej.Aby
ją uzyskać, trzeba wypełnić wnio-
sek na stronie internetowej MSZ
Federacji Rosyjskiej. Wnioskują-
cy otrzyma informację o przyzna-
niu pozwolenia nie później niż w
ciągu czterech dni od daty złożenia
formularza. Proszący o wizę obco-
krajowcy otrzymają numer identy-
fikacyjny, który trzeba będzie poka-
zać razem z dokumentem potwier-
dzającym tożsamość podczas prze-
kraczania granicy. Osoby wjeżdża-
jące do obwodu kaliningradzkiego
powinny posiadać polisę ubezpie-
czenia zdrowotnego oraz bilety po-
dróży powrotnej z Rosji (nie doty-
czy to osób podróżujących autem,
rowerem lub pieszo). ■
ПОЛЬШЧА – БЕЛАРУСЬ■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
Дзень Польшчы ў Менску
Менск адкрываецца свету. У сталіцы Бе-
ларусі актыўна праходзяць вечары роз-
ных краін свету. Менчукі ўжо адгулялі на
вечарах Швецыі, Расеі, надышла чарга і
Польшчы. Фестываль адбыўся 15 чэрве-
ня ў цэнтры сталіцы. Наведвальнікі маглі
паспрабаваць польскія прысмакі, даве-
дацца болей пра турыстычныя мясціны
і паслухаць польскую музыку.
Галоўная мэта Дня Польшчы – дапамагчы беларусам
наноў адкрыць польскую культуру. Таму арганізатары
намагаліся паказаць разнастайнасць і багацце трады-
цый гэтай краіны, а таксама адлюстраваць Польшчу
сучасную.
Польская гісторыя і чэргі
па аўтограф Януша Вішнеўскага
У гэтым годзе Дзень польскай культуры заняў адразу
некалькі лакацый беларускай сталіцы: Верхні Горад,
дворык каля Музея беларускай конкі, гандлёвы цэнтр
Galleria.
У Верхнім горадзе ля Ратушы можна было больш
даведацца пра Польшчу і яе знакамітыя мясціны. Там
працавалі тэматычныя адукацыйныя пляцоўкі. Напры-
клад, была фотавыстава, якая распавядала пра галоўныя
Выстава турыстычных атракцый
►

12. 12 VII-VIII.2019Czasopis
n
ПОЛЬШЧА – БЕЛАРУСЬ■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
турыстычныя мясціны Польшчы: ад Вавеля ў Кракаве
да Мазурскіх азёраў.
У розных шапіках можна было ўзяць пачытаць кнігі
па-польску: і мастацкія, і нон-фікшн. Ахвотней за ўсё
разыходзіліся кнігі па гісторыі Польшчы. Пра польскую
сучаснасць можна было даведацца ў гандлёвым цэнтры
Galleria Minsk. Там быў арганізаваны інфармацыйны
пункт пра гісторыю Польшчы ў Еўрапейскім саюзе.
На ім распавядалі пра праграмы, якія рэалізуе Еўрапей-
скі саюз у краіне-суседцы, а таксама і пра актыўнасці
Польшчы ў Беларусі.
Там жа адбылася сустрэча з вядомым польскім пісь-
меннікам Янушам Вішнеўскім. Сустрэчу са спадаром
Янушам мадэравала Валярына Кустава, вядомая бела-
руская тэлевядучая і паэтка. Пасля сустрэчы можна
было ўзяць аўтограф польскага літаратара – і чарга
зацягнулася на гадзіну!
Песні, пляскі і кракаўскі Лайконік
Які ж фестываль без музыкі? На фестывалі можна
было пачуць канцэрт у гонар беларуска-польскага кам-
пазітара Станіслава Манюшкі, якога 200-годдзе нядаўна
святкавалася. У гонар 80-годдзя славутага Чэслава Не-
мана, ураджэнца Шчучыншчыны, выступалі вакальна-
інструментальныя ансамблі польскай дыяспары ў Бела-
русі. Вечаровай разынкай ды кульмінацыяй музычнай
праграмы стаў выступ гурту Golden Life.
У дворыку музею беларускай конкі адбывалася ву-
лічнае тэатральнае прадстаўленне. Спектакль «Сэрца
Дона Жуана ў агні» – гэта захапляльнае відовішча па
матывах гісторыі вядомага каханка.
Разынкай фестывалю Польшчы стала традыцыйнае
шэсце Кракаўскага Лайконіка – сымбаля вызвалення
Кракава ад захопнікаў. Гэта татарскі вершнік, які ў пры-
гожым строі (агульная вага – 30 кілаграм!) танчыць і
забаўляе гледачоў. Гэты персанаж прайшоўся па гіста-
рычным цэнтры Менску ад галерэі Міхаіла Савіцкага
да Ратушы, цалкам апрануты ў свой фальклорны строй,
і станчыў для натхнёнага натоўпу.
Амаль што паветра волі
У паветры разліваўся водар традыцыйнай польскай
ежы: бігаса, флякаў ды квасу, якія паўсюль прадаваліся
ў Верхнім горадзе. Але стварыць вясёлую ды разняво-
леную атмасферу не атрымалася. Паўсюль можна было
пабачыць міліцыянтаў і аўтазакі – адвечных спадарож-
нікаў беларускіх фестываляў.
Але нягледзячы на гэтыя нязручнасці, наведвальнікі
зазначаюць, што свята атрымалася файным. Глеб Санд-
рас упершыню наведаў Дзень Польшчы ў Менску. Хла-
пец прызнаецца, што адчувае блізкасць да Польшчы.
– Мае продкі жылі ў Нясвіжы, калі ён быў у скла-
дзе Другой Рэчы Паспалітай. Я вучыўся і працаваў у
Вроцлаве і Варшаве на працягу пяці гадоў. Трапіў на
Дзень Польшчы па запрашэнні майго сябра. Больш за
ўсё мне спадабаўся выступ гурту „Гаротніца”, у дадатак
я ведаю некаторых чальцоў гэтага гурта. Пакаштаваў і
бігас. Ён быў не горшы за польскі, вельмі аўтэнтычны.
Нечакана на імпрэзе было шмат турыстаў: з Польшчы,
Мексікі, Расеі, Кітаю. Агулам файна, што ў Беларусь
зараз прыязджае ўсё болей замежцаў.
Дзень Польшчы дазволіў менчукам дазнацца болей
пра краіну-суседку. Надалей у Менску штотыдзень бу-
дуць праходзіць культурныя вечары іншых краін: Вя-
лікабрытаніі, Кітаю, Італіі і шмат іншых. І яны будуць
не меней каляровымі за польскі.
Аўтарка тэксту і фота: Ксенія Тарасевіч ■
У паветры разліваўся водар традыцыйнай польскай
ежы: бігаса, флякаў...
Вечарам на гэтай сцэне выступіў гурт Golden Life
►

13. 13VII-VIII.2019Czasopis
n
ПОЛЬШЧА – БЕЛАРУСЬ■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
Лепшы добры гандэлек...
Міністэрства замежных спраў РП не пер-
шы раз «падрэзала крылы» Падляшшу,
дзе раней працаваў «базар найбольшы ў
Сярэдняй Еўропе», адмяняючы выдаван-
не «пакупковых» кароткатэрміновых віз.
Цяпер турыст, прыязджаючы ў Польшчу
па пакупкі, мусіць даказаць, што наняў
жыллё на час пабыўкі.
Беларусы патрапілі выкупіць усю электроніку ў кра-
мах Падляшша. Міністэрства замежных спраў абурыла
падляшскіх прадпрымальнікаў і самаўраднікаў адным
рухам. Невялікае змяненне спосабу выдачы віз бела-
русам, а страціў гандаль ва ўсім ваяводстве. Кажуць
нават пра 800 мільёнаў злотых.
Чыноўнікі мясцовага самакіравання з Грамадзянскай
платформы заявілі, што Падляшша на пакупках
замежных турыстаў зарабляе 1 мільярд злотых штогод,
але не падаюць крыніц дадзеных.
Як пераконваў беластоцкі радны ад ПіС Генрык
Дэмбоўскі, Міністэрства замежных спраў РП запэўніла
яго,штодагэтыхзменаўпрымусіўПольшчуБрусель.ПіС
было гатова падтрымаць закон пры ўмове, што будзе ў
ёй заклік да Еўрапейскай камісіі. Рэкамендацыі Бруселя
не закранулі палітыкі Літвы, якая па-ранейшаму выдае
кароткатэрміновыя шэнгенскія візы без неабходнасці
забраніраваць жыллё на час пабыўкі.
Матэвуш Гутоўскі @ gutowski_mat: Ліквідацыя МЗС
РП пакупных віз для грамадзян Беларусі гэта не толькі
ўдар па Падляшскім ваяводстве, але і, перш за ўсё, удар
па польскім дзяржаўным інтарэсе.
– Памятаю, што тры гады таму ў канцы года клі-
енты з Беларусі літаральна «вымелі» ўсю электроніку.
Яны купілі ўсё, што было, – кажа ўладальнік крамы
ў Беластоку.
– Быў перыяд, калі перад крамамі і рынкавымі пля-
цоўкамі былі шнуры аўтобусаў, асабліва на вуліцы Ка-
валерыйскай. Сёння яны адзінокія, – дадае жыхарка
Беластока з вуліцы Запецак каля рынку.
Траціць увесь рэгіён. З 2 студзеня консульства Поль-
шчы не выдаюць кароткатэрміновыя віз тыпу C з ко-
дам 23, г.зн. «пакупковых віз». А беларусы ў Польшчы
куплялі не толькі электроніку. На працягу многіх гадоў
тутэйшая ежа на Усходзе лічылася якаснай прадукцы-
яй. Да таго ж яны была таннейшая, чым тая, што пра-
даецца ў Мінску.
Тэхнічная змена прынесла сур’ёзныя праблемы. Да 2
студзеня 2019 года грамадзяне Беларусі маглі падаць за-
яўку на атрыманне візы, якая дазволіла ім у хуткім часе
прыехаць у Польшчу, не маючы неабходнасці даказаць
месца на начлег. Часцей за ўсё яны выкарыстоўваліся
для таго, каб зрабіць сапраўды вялікія пакупкі. У 2017
годзе было выдадзена 197 165 віз. Праз год 174 514.
Як тлумачыла МЗС, мэтай было «больш шырокае ад-
крыццё на патрэбы грамадзян Беларусі», а змена мела
«чыста тэхнічны характар». Насамрэч, трансгранічны
гандаль быў амаль згублены.
Пасля ўвядзення новых правілаў, кожны, хто падае
заяўку на шэнгенскую візу, павінен мець дакумент з
гатэля, пансіяната або дамову на арэнду. Гэта, вядома,
дадатковыя выдаткі.
Тыя, хто падаў заяўку на «пакупковую візу», часта за-
язджаў глыбока ў ваяводства. Часцей за ўсё ў Беласток.
«Беларусы вельмі добра ведаюць, дзе рабіць пакупкі.
Папулярны Auchan па вуліцы Гетманскай і галерэя Бе-
лая, – тлумачыць уладальнік крамы з электронікай.
Словы пра папулярнасць Беластока і Падляшша ў
беларускіх «турыстаў па крамах» пацверджаны ў mo-
ney.pl Віктарам Карчэўскім, прэзідэнтам Гандлёва-
прамысловай палаты ў Беластоку. – Гэта было бачна
асабліва раніцай на рынку Кавалерыйскай і ў буйных
гандлёвых цэнтрах, дзе кліентаў з Беларусі было вельмі
шмат, – адзначаў ён. Паводле яго слоў, ужо за першы
месяц пасля змены ў візах гандаль заняпаў. – Я часта
перасякаю мяжу ў дзелавых мэтах. Што сказаць, чэр-
гаў менш.
Міністэрства замежных спраў пераконвала, што но-
выя правілы выдачы віз «станоўча адаб’юцца на высо-
кай цікавасці да шэнгенскіх віз, выдадзеных польскімі
консульскімі ўстановамі ў Беларусі». Але лікі не хлу-
сяць. Абмежаванне «пакупковых віз» для беларусаў
– гэта «падпілоўване галіны», на якой знаходзіцца
Падляшша. Паводле апошніх дадзеных, у 2016 годзе
беларусы выдаткавалі ў Польшчы 2,33 млрд. злотых, з
іх 715 млн. на Падляшшы. Калі выказаць здагадку, што
суадносіны гэтых сумаў былі паўтораны ў наступныя
гады, то 2017 год для Падляшша закрыўся 754 млн.
злотых, пакінутых суседзямі ў падлшяскіх крамах і на
рынках. 2018 год для Падляшша склаў каля 800 мільё-
наў злотых.
На праблему ўсклаўся і рух беларускіх улад, якія вы-
рашылі крыху спыніць пакупкі ў Польшчы. У Мінску
было ўведзена абмежаванне на масу і кошт імпартных
тавараў з 1,5 тыс. еўра і 50 кг да 500 еўра і 25 кг. Ана-
лагічныя абмежаванні на ўвоз тавараў з Расіі не ўво-
дзіліся.
Міраслава Кастанчук ■

14. 14 VII-VIII.2019Czasopis
n
Społeczeństwo
„Rządzity i miety hroszy”
Równy miesiąc przed wyborami do Parla-
mentu Europejskiego miałem okazje poroz-
mawiać z pewnym starszym panem ze wsi
Istok (gm. Dubicze Cerkiewne). Był to bar-
dziej monolog niż rozmowa, ale wysłucha-
łem go cierpliwie. Jeszcze wtedy nie zda-
wałem sobie sprawy, że ten głos – choć być
możeniewyrażaopiniiwiększościmieszkań-
cówgminy–jakpapiereklakmusowyspełnił
funkcję jednoosobowej sondy mającej póź-
niej odzwierciedlenie w faktach.
Do Uniji treba kob iszli dobry lude. Tyji szczo rząd i tyji
szczo Polszczu budut choronyty, ny obsyraty. Bo koliś ob-
syrali. Takije Róża ne Róża – znajete o koho chodit. Berki
– szmerki. Toj szczo buł premierom to treba kob uże w wię-
zieniu sidiew, bo jak wuon buł premierom to byli samy afe-
ry. A wuon puszow bacz na jakoje stanowisko! A sioj poka-
zuje szto można rządzity i miety hroszy! Jeżeli w Warsza-
wi ne maje poradku, to wsiem serunam dobre, a jeżeli tam
porządek to treba pilnowatysia, bo mohut poperednioho,
mohut zwolnity. I prawdu każu, nie?
Potem zaś przyszedł 26.05.2019. Na naszych oczach dzie-
je się historia – oto jedna z moich pierwszych reakcji na
wyniki wyborów do Parlamentu Europejskiego i zwycię-
stwa PIS w prawosławnym jądrze wschodniej Polski – Du-
biczach Cerkiewnych i Kleszczelach. Po raz pierwszy w
historii III RP partia prawicowo-narodowa wygrała w tra-
dycyjnie opozycyjnych wobec tej opcji, w większości pra-
wosławnych rejonach wschodniego Podlasia. Co prawda w
zaledwie dwóch gminach z około 10-12 stanowiących jądro
żywiołu białoruskiego na Podlasiu, nieznacznie, ale mimo
wszystko fakt ten zasługuje na uwagę i analizę.
Podziały wyborcze na wschodnim pograniczu wojewódz-
twa nie są oczywiście dziełem przypadku. Prawosławni
chłopi uzyskawszy przed wojną prawa wyborcze z oczy-
wistych przyczyn popierali partie mniejszościowe czy so-
cjalistyczne. Błędnym jest założenie że wynikało to z wia-
ry w jakąś konkretną ideologię. Świadomość wyborcza ba-
zowała i w dużej mierze wciąż bazuje na emocjach, afi-
liacji religijnej i regionalnych subtelnościach niż na aka-
demickich dyskursach nad programami partyjnymi. Jeżeli
przed 1939 Narodowa Demokracja pod hasłami Wielkiej
Polski Katolickiej zakładała asymilacje tak polskich Ży-
dów, Ukraińców jak i Białorusinów w unitarnej Rzeczpo-
spolitej z wyśnionej przez Dmowskiego przyszłości toteż
nie może dziwić, że mniejszości nie podejmowały samo-
bójczych wyborów politycznych. Byłoby to zwyczajnie nie-
zgodne z jakąkolwiek logiką. Rozczarowanie Sanacją jaka
zaczęła wprowadzać w życie bardzo podobny plan zwłasz-
cza pod koniec lat 30-tych zepchnęło wszystkich Rusinów
od Łemków do Białorusów do narożnika, a często wręcz
wypchnęło poza granice prawa. Korzystała na tym lewi-
ca (chłopska, czy robotnicza) oraz białoruska Hramada. W
pierwszym wypadku głosowałeś na tego, który akcentował
biedę i ciężki los „mużyka”, a w drugim po prostu na „na-
szoho”. Totalna odmiana nadeszła w 1945 roku.
W latach PRL nowa ludowa władza bazując na pryncy-
piach równościowych dała dołom społeczny awans, a ga-
niła „panów” i „kułaków”. To dało Białorusinom pierw-
sza realną szansę na współdecydowanie o swoich małych
ojczyznach bez względu na pochodzenie. W myśl zasady
dziel i rządź komuniści umiejętnie rozgrywali i podgrze-
wali fakt wielu dziesięcioleci marginalizacji ruskiego chło-
pa i pozycji katolickiego szlachcica zza miedzy. Fakt ten
miał ogromne konsekwencje również co do wyborczych
preferencji Białorusinów w III RP tradycyjnie wspierają-
cych lewicę i centrum. Po pierwsze trudno jest oduczyć
się pewnych wyborczych nawyków od tak, nie odtrąca się
ręki jaka nie bije (a wręcz karmi), a po drugie w społecz-
nościach wiejskich z reguły nieznane i nowe stoi w opo-
zycji do sprawdzonego.
Aby poważnie rozmawiać o preferencjach wyborczych
wśród mniejszości jako takich, nie można jednak nie za-
uważyć pewnych analogii i prawideł niezależnych od na-
szej, polskiej rzeczywistości. Mniejszości wyznaniowe czy
religijne zazwyczaj głosują w sposób, który moglibyśmy
nazwać obronnym/zachowawczym dla własnej tradycji i
kultury. Tym samym w opozycji do partii reprezentujących
tradycje i kulturę żywiołu dominującego. Stąd Polacy na
Wileńszczyźnie konsekwentnie głosują na Akcję Wybor-
czą Polaków na Litwie, katolicy w Indiach przenigdy nie
zagłosują na nacjonalistyczną, hinduistyczną BJP obecne-
go premiera Modiego, a Koptowie w Egipcie będą popierać
swoich współwyznawców, a nie np. Bractwo Muzułmań-
skie. Z prostej przyczyny – bliższa koszula ciału. Tak jak
imigranci z zasady starają się trzymać razem, uczyć dzie-
ci języka ojczystego i wychowywać na ile to możliwie w
związku z kulturą przodków, tak też zagrożone zniknię-
ciem i asymilacją grupy będą chciały w jakiś sposób pro-

15. 15VII-VIII.2019Czasopis
n
ces ten zatrzymać i głosować na partie o otwartym charak-
terze członkowskim, inkluzywne i akcentujące choćby w
sferze deklaracji interesy każdego obywatela bez względu
na pochodzenie, czy wyznanie.
Nie jest zatem tak, że przez Polaków na Wileńszczyźnie,
czy Białorusinów w Polsce przemawia jakaś złośliwość,
chęć osłabienia państwa w jakim żyją, moralny relatywizm
(bo lewica), czy cała masa zarzutów z jakimi często nie-
słusznie spotykają się tak jedni jak i drudzy. Są to raczej
naturalne ciągoty do przetrwania w świecie gdzie asymila-
cja następuję daleko szybciej niż np. 70 lat temu. Szkolnic-
two, media, urzędy, kultura masowa - wszędzie tu dominu-
je język, religia czy kultura większości. Każda mniejszość
będzie zatem odruchowo starała się zachować chociaż ka-
wałeczek własnej przestrzeni tam gdzie ma na to wpływ i
tam gdzie zezwala na to państwo. Będzie to zatem własna
prasa, imprezy cykliczne, pielgrzymki do świętych miejsc
(dla podlaskich Białorusinów np. na Grabarkę), czy wolne
wybory gdzie można zagłosować na sąsiada.
O ile zatem wschodnie Podlasie nie posiada własnej re-
prezentacji partyjnej od nieudanej próby podjętej na po-
czątku transformacji przez Białoruski Komitet Wyborczy,
to przecież posiadało i posiada znane sobie postaci takie
jak np. Eugeniusz Czykwin czy Igor Łukaszuk. Trudno
było tu więc zdobyć poparcie katolickim partiom bo też
od czasów KPN-u, czy ZChN-u począwszy kładzenie ak-
centu na jedno wyznaniowy charakter państwa przez pol-
ską prawicę odstrasza potencjalnych wyborców prawosław-
nych w powiecie hajnowskim, czy bielskim. A przynajm-
niej odstraszało do wczoraj i dla młodszych generacji zna-
czy już coraz mniej.
To wschód. Zachodnia część dzisiejszego województwa
podlaskiego to zaś zupełnie inne realia. Pomijając wątpli-
wy sens mylenia ziemi łomżyńskiej i właściwego Podlasia
to patrząc na graniczne położenie tamtejszych katolików
względem żywiołu prawosławnego nie dziwi jednomyśl-
ność i stałość wyborów politycznych gmin między Łomżą
a Białymstokiem. Począwszy od rozbiorów, okres wojen
światowych czy komunizmu polscy chłopi oraz zubożała
szlachta Piekutów, Kiersnowa, Dołubowa, Kiermusów i
dziesiątek innych wsi i miasteczek katolickich nie odnajdy-
wała na gruncie politycznym ani religijnym nic wspólnego
ani z caratem, ani ogólnie z „ruskimi”. Bliskimi za miedzą,
czy dalszymi – w Moskwie. Niestety dla wielu to jedno i
to samo. Pomijając nieliczne jednostki pamięć o wspólno-
cie niedoli wszystkich mieszkańców dawnego rozczłonko-
wanego państwa, a wiec WKL i Korony wygasła bardzo
szybko bo już przed wybuchem Powstania Styczniowego.
Trójdzielne godło rewolucjonistów (Orzeł, Pogoń iArcha-
nioł Michał) mające podkreślać moc wskrzeszonego soju-
szu stanowiło ówcześnie już wyłącznie pusty symbol. Po-
wstańcy liczyli niemal wyłącznie na łacinników a i tu sro-
dze się zawiedli nierzadko będąc przyjmowani chłodno na-
wet na katolickim terenie.
Prześladowanie religijne i narodowe ze strony caratu sta-
ło się zarzewiem antagonizmu, patrzenia na sąsiadów zza
Krzyż w Istoku, gm. Dubicze Cerkiewne
Fot.MateuszStyrczula
►

16. 16 VII-VIII.2019Czasopis
n
Społeczeństwo
miedzy jak na piątą kolumnę i generalnie zbudowało ob-
serwowany nawet 100 lat później podział. Receptą na prze-
trwanie i sposobem na odreagowanie porażek stała się ka-
tolicka gorliwość i wyraźnie antysocjalistyczna orientacja
polityczna. To w dużej mierze tłumaczy mocną pozycję
skrajnych nawet jak na Polskę przedwojenną organizacji
jak Obóz Wielkiej Polski czy generalnie Endecji jakie cha-
rakteryzowały zwłaszcza ziemie Łomżyńską po odzyskaniu
niepodległości. O ile jednak masowość poparcia dla prawi-
cy wśród ludności pochodzenia mazowieckiego-polskiego
wydaje się być naturalna, to już dla proto-białoruskiej Gro-
dzieńszczyzny (w tym pozostałej przy Polsce jej sokólskiej
części) niekoniecznie. Mniej więcej na przełomie XIX i XX
wieku dołączyła ona jednak do polskiej wspólnoty naro-
dowej na gruncie religijnym, a wraz z następnymi poko-
leniami ugruntowała się tam postawa albo neutralna, albo
wręcz korespondująca z ideą narodowego państwa polskie-
go. Mimo wciąż istniejącego języka białoruskiego i mimo
pewnej elastyczności co do samookreślenia.
Wszystko to zaowocowało zauważalną dychotomią w po-
parciu konkretnych opcji politycznych w granicach woje-
wództwa podlaskiego. Portale czy profile internetowe zaj-
mujące się analizą map wyborczych są pełne komentarzy
zdziwionych mieszkańców z innych części Polski. „Ko-
morowski wygrał na prawicowym Podlasiu? Jak to możli-
we?”, „Dlaczego w Hajnówce tak czerwono?”, „O co cho-
dzi na tym Podlasiu?” (polecam śledzenie facebookowego
profilu Kartografia Ekstremalna czy wyborynamapie.pl).
Podział województwa na prawicowo-katolicki zachód i le-
wicowo-liberalno-prawosławny wschód wyłania się wła-
ściwie w każdych wyborach parlamentarnych, ale na po-
trzeby tego tekstu przyjrzymy się tym wyborom, gdzie za-
znaczył się on najostrzej w historii III RP. O ile w ogól-
nopolskich wyborach do Sejmu i Senatu w 1993 roku naj-
więcej głosów zdobyło PSL to w ówczesnym wojewódz-
twie białostockim starły się niemal wyłącznie lewica i
prawica. Dlaczego? Przede wszystkim poprzez umiarko-
wany charakter tej partii. PSL – bezpośredni spadkobier-
ca komunistycznego ZSL, ale nawiązujące symbolicznie
do spuścizny Wincentego Witosa nie pasuje ani do świata
katolickiej prawicy narodowej, ani do świata mniejszości
prawosławnej/białoruskiej. Stąd też o ile na równie „let-
niej” jak sam PSL Sokólszczyźnie ludowcy odnieśli zwy-
cięstwo na podobieństwo Lubelszczyzny, Mazowsza, czy
Świętokrzyskiego to już gminy zasiedlone parę wieków
temu z zachodu, a położone między Łomżą a Białymsto-
kiem jednoznacznie wsparły postsolidarnościową prawicę
dystansując partię Pawlaka o postkomunistach z SLD nie
wspominając. Białorusini/prawosławni ze wschodu Biało-
stocczyzny zagłosowali zaś oczywiście obronnie na lewi-
cę i to w stopniu tak potężnym, że ciąg gmin przy granicy
z Białorusią stał się jednym z nielicznych miejsc w Polsce
gdzie SLD wygrało w ogóle, a z taką przewagą niemal nig-
dzie indziej. Taki stan rzeczy trwał ponad 20 lat.
Co zatem stało się w roku 2019? Można by powiedzieć,
że na zachodzie bez zmian – PIS zdobył tradycyjnie ponad
60-80% głosów w gminach powiatu wysokomazowieckie-
go czy monieckiego. Południowo-wschodnie Podlasie ulega
zaś dezintegracji w stopniu jeszcze większym niż ten jaki
można było zauważyć już w wyborach parlamentarnych w
2015 roku. Wtedy to bardzo niepewna pozycja słabnącego
SLD skłoniła wyborców okolic Hajnówki do szukania al-
ternatyw. Tą swoistą dezorientację związaną z brakiem do-
tychczasowego oparcia w lewicy widać jak na dłoni w nie-
mal każdej z „post-SLD-owskich” gmin. W Kleszczelach i
Białowieży wygrało PO, w Czyżach i Dubiczach Cerkiew-
nych PSL, a twardo przy SLD zostały tylko Orla i Czerem-
cha. Z pewnością do ich dodatkowego osłabienia przyczy-
nił się też dobry wynik Razem. Tak czy inaczej wyniki te
prognozowały, że wobec rozczłonkowania pasu gmin przy-
granicznych, postępującej asymilacji, zaistnienia środowisk
takich jak Narodowa Hajnówka najpewniej możemy spo-
dziewać się kolejnych niespodzianek.
Nie przeceniając znaczenia wyborów do PE niewątpliwie
mamy do czynienia z rzeczą dawniej nie do pomyślenia. W
gminie która wedle spisu powszechnego z roku 2002 była
zamieszkana w 81% przez Białorusinów wygrało prawi-
cowe i katolickie Prawo i Sprawiedliwość. Odpowiedzi na
ten wynik nie należy jednak szukać wyłącznie w znikaniu
białoruskiej świadomości narodowej, znikaniu języka, nie
tak wysokiej jak w miastach frekwencji czy roli przypad-
ku. Wyznanie czy kulturowa odrębność to jedno, ale wy-
mierna korzyść działa wyjątkowo mocno. Wyborcza kieł-
basa jaką w wymiecionych z młodzieży gminach okazała
się być wypłata dodatkowej emerytury nazywanej potocz-
nie „trzynastką” zadziałał. Ba, nie tylko na Podlasiu, ale też
w wielu gminach wiejskich zachodniej Polski tradycyjnie
głosujących na liberałów. Czy zatem należy się dziwić, że
na co dzień zamieszkana głównie przez staruszków gmina
odczuwając we własnej kieszeni polepszenie sytuacji wy-
brała tych którzy realnie dają, a nie tylko obiecują?
Przykład Kleszczel i Dubicz Cerkiewnych jest zatem do-
wodem na to, iż sprawny PR, bardzo sprawnie prowadzo-
na kampania wyborcza, brak wyraźnego programu opo-
zycji a do tego więcej pieniędzy w portfelu tuż przed wy-
borami złożyło się na tak udaną mieszankę czynników, że
w prawosławnej gminie przy granicy z Białorusią i ultra-
katolickim terenie wsi dwojga imion (jak Niemyje-Ząb-
ki, Kosianka-Boruty, czy Kruszewo-Wypychy) zwycięz-
ca wyborów jest ten sam. Być może ten wynik byłby inny
gdyby nie wejście PSL do Koalicji Europejskiej, być może
obrazki parad LGBT pokazywanych w TVP jako straszak
zarówno na konserwatywnych wyborców katolickich jak
i prawosławnych zadziałał podobnie, ale nie należy lek-
ceważyć faktu, że najprostsze schematy uprawiania poli-
tyki bywają najskuteczniejsze. Otwartym pytaniem pozo-
staje czy do Kleszczel i Dubicz dołączą pozostałe gminy
wschodniego Podlasia. A odpowiedź poznamy już za kil-
ka miesięcy.
Mateusz Styrczula ■
►

17. 17VII-VIII.2019Czasopis
n
Гутарка
Міхась,тынарадзіўсяўПетры-
каўскім раёне на Гомельшчыне.
Як сталася так, што ты заехаў
ажно ў Новасібірскае вышэй-
шае ваенна-палітычнае вучылі-
шча ў Расіі, стаў вайскоўцам? А
кімнасамрэчмарыўстацьхлоп-
чыкМіша?Іякпаслятыапынуў-
ся у Навагрудку?
– І, сапраўды, я нарадзіўся ў вё-
сцы Лучыцы Петрыкаўскага раёна
на Гомельшчыне ў 1967 годзе. Там
прайшло маё дзяцінства і школь-
нае юнацтва. Сям’я ў нас была не-
маленькая, ажно шасцёра дзяцей
– пяць братоў і сястра – таму сума-
вацьілайдачыцьневыпадала.Жылі
вельмі сціпла, выгод і прысмакаў не
мелі. Тата працаваў калгасным па-
стухом, і мне ўжо з дзесяці гадоў
прыходзілася самастойна пасвіць
калгасны статак у сто дваццаць га-
лоў. З братамі змалку мы прывыклі
трымаць у руках пілу, сякеру і касу.
Крыўдна было часам, што мае адна-
годкі гойсаюць усё лета па рэчцы, а
я з братамі, то кароў пасу, то дровы
на зіму нарыхтоўваю, то на сенако-
се. Але добра, што нас не песцілі,
тая загартоўка дапамагала ў жыцці.
Мы ўсе выраслі працавітымі, друж-
нымі, трымаемся адзін аднаго, ша-
навалі і шануем бацькоў.
З дзяцінства я марыў паступіць у
лётнае вучылішча, каб пасля стаць
касманаўтам (мара многіх хлопчы-
каў тых часоў). Вучыўся добра, мне
падабалася вучыцца, але ж я сла-
бавата цягнуў дакладныя навукі.
Хоць школу скончыў, маючы усяго
толькі тры чацвёркі. Баючыся, што
не здам экзамены па фізіцы ды ма-
тэматыцы і, сумняваючыся ў сваёй
фізічнай падрыхтаванасці, выбраў
Навасібірскае вышэйшае агульна-
вайсковае ваенна-палітычнае вучы-
лішча. А як усё ж абраў прафесію
вайскоўца? Чамусьці не ўяўляў сябе
нікім іншым, да таго ж не хацелася
абцяжарваць бацькоў. А Навасібір-
Міхась Зізюк:
„Кніга для мяне
– гэта святое...”
Калі сябра Саюза беларускіх пісьменнікаў Міхась Зізюк з
Навагрудкапаспяваепісацьсваекнігі–цяжкасказаць.Ён
займаеццапрадпрымальніцкайіграмадскайдзейнасцю,
шмат выступае перад чытачамі, наладжвае на Гарадзен-
шчынерозныямерапрыемствы,сустрэчы.Іпішадобрыя
кнігі для дарослых і юных чытачоў. Пра ўсе ягоныя жыц-
цёвыяітворчыясправымывырашыліпагутарыць,ванд-
руючы па старых вуліцах прыгожага Навагрудка.
Каложа, 2019 г., разам з жонкаю Аленаю
►

18. 18 VII-VIII.2019Czasopis
n
Гутарка
скае вучылішча мне рэкамендаваў
мой настаўнік біялогіі – там некалі
вучыўся яго зяць.
Конкурс быў немалы, вучылі-
шча тады мела прэстыж, але па-
ступіў. Па шчырасці, не шкадую,
што трапіў туды. У вучэльні давалі
добрую адукацыю, як па вайсковых
дысцыплінах, так і па грамадскіх,
выдатную фізічную падрыхтоўку.
Там займеў з дзесятак сяброў-бе-
ларусаў, з якімі сустракаемся і кан-
тактуем дагэтуль, там я пасталеў і
загартаваў характар.
Скончыўшы яго ў 1988 годзе з
дыпломам з адзнакай, паехаў слу-
жыць на Далёкі Ўсход. Там мяне
заспеў распад савецкай імперыі.
Мне вельмі хацелася на Радзіму.
І пасля пяці гадоў жыцця ў Хаба-
раўску, звольніўшыся з вайсковай
службы, з сям’ёю вярнуўся ў ко-
лішнюю сталіцу ВКЛ. Навагрудак
– радзіма маёй жонкі, менавіта таму
лёс і вызначыў месца майго жыхар-
ства. Бо трэба было недзе і за нешта
жыць, іншых варыянтаў, як кажуць,
не свяціла.
Цікаватое,штоты,пасляваен-
нага вучылішча, скончыў яшчэ
Акадэмію МУС РБ. Няўжо табе
гэта падабаеццца?
– Перад пераездам у Навагрудак я
яшчэ паспеў непрацяглы час папра-
цаваць ў органах унутраных спраў
у Хабараўску ў якасці дзяжурнага
ў аддзеле пазаведамаснай аховы.
У 1993 годзе ўладкавацца куды-
небудзь у Навагрудку было немаг-
чыма. Цэлы год я чакаў пакуль мяне
возьмуць зноў жа на службу ў мілі-
цыю: тады я не ўяўляў сабе нічога
іншага. З 17 гадоў у пагонах – чаго
хацець? Жонка таксама сядзела без
працы. Цяжкі быў перыяд.
Пасля мяне ўзялі ў мясцовы ад-
дзел унутраных спраў на пасаду
інспектара па справах непаўналет-
ніх. Праз паўгода павысілі, пры-
значылі старшым інспектарам па
кадрах. Я меркаваў служыць і да-
лей, паступіў у Акадэмію МУС,
атрымаў кваліфікацыю юрыста.
Служыў старанна, меў шматлі-
кія заахвочванні. Але тыя планы
перакрэсліў я сам майскім днём
1999 года. Тады я легкадумна сеў
за руль нападпітку, заехаў у плот.
Мяне звольнілі. І, мабыць, гэта лёс.
Калі б не тое здарэнне, я б ніколі
не стаў пісаць, ніколі не стаў літа-
ратарам, не ўсвядоміў для чаго я
жыву. Адным словам, я быў бы ін-
шым чалавекам, як і мой светапог-
ляд, які карэнным чынам змяніўся.
Мяркую, магло адбыцца тое, што
адбываецца з большасцю нашага
насельніцтва: я б застаўся „спячым
ці сляпым” беларусам.
Першыя кнігі твае напісаліся і
выйшлі з друку на рускай мове.
Я разумею, што ты заўсёды быў
у рускамоўным асяроддзі, таму
па-руску думаў і пісаў. Так?
– Як бы працягваючы тэму, хачу
зазначыць, што вучыўся я ў бела-
рускамоўнай школе (дзе яны ця-
пер?). А пасля прыйшлося пера-
ходзіць на расейскую. Напачатку
сябры па вучылішчу нярэдка па-
кеплівалі і жартавалі над маім вы-
маўленнем. З вясковых хлопцаў я,
дарэчы, у нашай роце быў ці не
адзіны. Вярнуўшыся ў Беларусь і
працуючы ў міліцыі, я заставаўся
рускамоўным. Нават і пасля зваль-
нення мая мова не змянілася.
Крыху ўладкаваўшыся, пабуда-
ваўшы сваё жыллё, я стаў зноў за-
думвацца пра літаратуру. Справа
ў тым, што кніга для мяне – гэта
святое. У дзяцінстве яна была маім
лепшым і, ці не адзіным сябрам,
чытаў я запоем. І яшчэ ў школе я
спрабаваў нешта пісаць, завёў сшы-
так. Праўда, ні з кім пра свае заду-
мы не дзяліўся, а падказаць не было
каму, хоць настаўнікі ведалі пра мае
здольнасці: сачыненні я пісаў толь-
кі на „выдатна”. А ўзімку, лежачы
на цёплым чаране печы, я на хаду
складаў розныя смешныя гісторыі
пра вясковых людзей і распавядаў
іх сваім меншым братам ды іх сяб-
рам. Слухачам мае байкі падабаліся,
яны задаволена рагаталі. Ужо ў ву-
чылішчы спрабаваў пісаць вершы,
пісаў невялічкія артыкулы ў вайско-
вую акруговую газету. За гэта нават
некалькі разоў атрымаў ганарар.
Пісацьмянецягнула,рознымісю-
жэтамі поўнілася галава. Я быў лег-
кадумна ўпэўнены, што мае „тален-
ты” абавязкова заўважаць у Маск-
ве, хоць не меў аніякага ўяўлення
ў правілах пабудовы і напісання
літаратурных твораў. Я накрэмзаў
нешта, адправіў па электроннай
пошце на адрас вядомых расійскіх
выдавецтваў. Адказаў, канешне, не
дачакаўся, але працягваў пісаць. І
гэта было добра, бо я паціху неча-
му вучыўся. Пасля паспрабаваў вы-
даць сваё фэнтэзі самастойна. Так
адбылася мая першая кніга „Про-
павшая свадьба” – яна выйшла ў
2007 годзе, акурат у сорак гадоў.
Праз некалькі гадоў па шматлікіх
просьбах маіх чытачоў я напісаў
працяг, і выдаў новую кнігу на рус-
кай мове – „Оракулы междуречья”.
Да гэтага я выдаў яшчэ адну кнігу
на рускай мове, вельмі папулярную
ў чытачоў – „Храм его души” – і
першую кнігу на беларускай мове
„Зелянее рунь”.
Але наступіў той момант, што
пачалі пісацца кнігі на роднай
мове. Ці цябе нехта падштур-
хнуў вяртацца да роднай мовы,
ці сам?
– Можа, хтосьці й не паверыць
маім словам, але тое чыстая праўда:
інтуітыўна я ўсё жыццё цягнуўся
да роднай мовы. І калі стаў пісаць,
то паспрабаваў напісаць і па-бела-
руску. І адразу ж адчуў, як тое слова
гучыць у душы, як яно спявае, як
абуджаецца нешта вельмі і вель-
мі дарагое мне. Я выпісваў газету
„Звязда”, у ёй праводзіўся конкурс
апавяданняў. Рэдагаваў рубрыку на
той час Віктар Апанасавіч Казько.
Я вырашыў даслаць свой твор. Ён
па-бацькоўску клапатліва прыняў
маё першае апавяданне, крыху па-
правіў яго і аддаў у друк. Таму дату
1 верасня 2005 года – тады выйшла
маё апавяданне „Цяпло яе сэрца”
– лічу пунктам адліку на сваёй твор-
чай дарозе.
Выхад апавядання, як бы пад-
штурхнуў мяне да працы на роднай
мове. Мяркую, што так ці інакш я
прыйшоў бы да гэтага, толькі па-
►

19. 19VII-VIII.2019Czasopis
n
зней. І я стаў пісаць усё болей і бо-
лей. У хуткім часе цалкам перай-
шоў на родную мову не толькі ў
літаратуры, але і ў жыцці. А інакш
і не магло быць: я адчуў, што гэта
маё, тое, што люблю. Успамінаец-
ца крыху смешны выпадак. Недзе
ў 2015 годзе разам з жонкаю і сяб-
рамі я быў на адпачынку ў Турцыі.
Надвячоркам, крыху падпіўшы, мы
выбраліся пацягацца па гандлёвых
радах. Я не люблю хадзіць па кра-
мах. Таму спыніўся каля ўваходу і
заспяваў сам сабе песню „Вы шумі-
це, шуміце нада мною, бярозы” на
словы Ніла Гілевіча. Нечакана да
мяне падышлі дзве нейкія жанчы-
ны ды ўзяліся падпяваць, хоць і не
зусім добра. Як пасля высветлілася,
вандроўніцы былі аж з Магадана.
Тым не менш, беларускую песню
збольшага ведалі. Так пра яе даве-
даліся і ў турэцкім Кемеры. Сябры
смяяліся і доўга яшчэ ўзгадвалі той
выпадак.
У цябе напісаліся кнігі роз-
ных жанраў: і прыгодніцкія, і
містычна-фантастычныя, і псі-
халагічныя, і вандроўна-пада-
рожныя… Як так удаецца?
– Мне ўяўляецца, што фантазія
любога пісьменніка ці паэта не-
абмежаваная. Інакш, як ён можа
прыдумаць столькі вобразаў, геро-
яў, падзей? Як любому творцу, мне
бывае дастаткова адной дробнай дэ-
талі, руху, слова, гуку, каб у недзе ў
глыбінях падсвядомасці ўзгарэўся
новы сюжэт. Што з яго атрымаец-
ца – справа іншая. Але тыя задумкі
круцяцца і круцяцца ў тваёй гала-
ве, яны выспяваюць у нешта ці
гінуць, не нарадзіўшыся. Вельмі
часта новыя песні да мяне пры-
ходзяць у дарозе. Аднастайнасць
дарогі нашэптвае сваю мелодыю,
трэба толькі падладзіцца пад па-
трэбную хвалю.
Так і з маімі творамі. Яны адне-
куль прыходзяць, сюжэты іншым
разам сняцца ў снах, а мне пры-
ходзіцца толькі іх дамалёўваць,
дапрацоўваць. А жыццё настоль-
кі неверагоднае, настолькі бага-
тае, сюжэтаў настолькі многа, што
так і хочацца паспрабаваць сябе ў
розных жанрах, ўвасобіць у творы
ўсе жыццёвыя праявы і перыпетыі.
Тым больш, што яно само падкідае
табе розныя падзеі і сітуацыі, а ты
думаеш: што б зрабіў я ў такім вы-
падку, як сябе паводзіў бы? Сутык-
ненне дабра і зла, праўды і хлусні,
любові і нянавісці на мяжы святла
і цемры – тэма невычарпальная.
Асабліва ў сённяшнім імклівым
свеце. Таму мяне і цягне ў розныя
жанры – каб глыбей капнуць, па-
спрабаваць уявіць сябе на месцы
герояў маіх твораў. Калі ўзяць
фантастычна-прыгодніцкую тэма-
тыку – то з яе пачынаў. Вандровак
у мяне было нямала, у свой час я
пабываў і ў Сібіры, і ў Забайкаллі,
і на Далёкім Усходзе, Казахстане,
Вандроўка на плыце, разам з сябрамі, 2017 г. Міхась Зізюк другі злева
►