Chapter I

Lecture #1: Kasaysayan

- pangkalahatang impormasyon tungkol sa nakaraan
KASAYSAYAN

- pag-aaral at pagpapaliwanag ng mga nakatalang pangyayari
- agham na nakatuon sa paglalarawan ng mga makabuluhang pangyayari
- nangyari sa buhay ng tao, bansa at daigdig sa nakalipas na panahon

• Nagtuturo ito ng karagdagang kaalaman.
KAHALAGAHAN NG KASAYSAYAN

• Nagsisilbi itong daan ng pagkakaisa at pagtutulungan ng mga mamamayan
• Lumilinang ito ng iba't ibang kasanayan.
• Naipapahayag nito ang maaring mangyari sa hinaharap o darating na panahon.
• Matutunan ang mga pinagmulan ng bagay-bagay.
• Matutunan ang aral ng nakaraan.
• Nakatutulong upang maunawaan ang kasalukuyan at paghahanda sa hinaharap.
• Nakatutulong upang malinang ating kasanayan at kaasalan.
• Nakatutulong upang malutas o lutasin ang kasalukuyang suliranin.
• Nalilinang ang pakikipagkapwa.

- dahilan at ugnayan ng mga tao/ institusyon
KAUGNAYAN SA IBANG SANGAY NG AGHAM

- sinaunang tao batay sa labi
Sosyolohiya

- kultura ng tao batay sa tuwirang obserbasyon
Arkeolohiya

- paggamit ng tao ng kayamanan o kailangan para mamuhay
Antropolohiya

- pisikal na katangian ng ibabaw ng mundo
Ekonomiks

- kilos/gawi ng tao at posibleng dahilan nito
Heograpiya

- pagbabago at pag-unlad ng wika
Sikolohiya
Lingguwistika

A. Pre-Historiko - di-tala/ di-nakasulat Historiko – tala / nakasulat
KAHATIAN NG KASAYSAYAN
B.

a. Paleolitiko - Pagbagsak ng Roman Empire
1. Panahon ng Bato 1. Ancient

b. Mesolitiko
c. Neolitiko - Nakilala ang simbahan
2. Medieval

- Panahon ng paggalugad o pagtuk
3. Modern

a. Tanso
2. Panahon ng Metal

b. Bronse

Quiz #1: Kasaysayan

Panuto: Isulat ang titik ng tamang sagot.
I. Multiple Choice

________________ 1. Pangkalahatang impormasyon tungkol sa nakaraan
a. Kasaysayan c. Historiko
b. Heograpiya

________________ 2. Di-nakatala o Di nakasulat
a. Pre-Historiko c. Pre-Kasaysayan
b. Pre-Historical Institute

________________ 3. Ang Historiko ay nakahati sa tatlo: ____________, Medieval at Modern
a. Moderno c. Ancient
b. Kontemporaryo

________________ 4. Sinaunang tao batay sa labi
a. Archeology c. Anthropology
b. Heograpiya

________________ 5. Kilos/gawi ng tao at posibleng dahilan nito
a. Sosyolohiya c. Sikolohiya
b. Linggwistika

Panuto: Isulat ang TAMA O MALI
II. True or False

________________ 1. Nagsisilbi itong daan ng pagkakaisa at pagtutulungan ng mga mamamayan

________________ 2. Naipapahayag nito ang maaring mangyari sa hinaharap o darating na panahon.

________________ 3. Nakatutulong upang maunawaan ang kasalukuyan at paghahanda sa hinaharap.

________________ 4. Nakatutulong upang malutas o lutasin ang kasalukuyang suliranin.

________________ 5. Nakatutulong upang malinang ating kasanayan at kaasalan.

Lecture #2: Pinagmulan ng Daigdig
A. Teorya ng Bibliya – Gen. 1:1-26
2 KLASE NG TEORYA

a. Aklat ng Genisis – dito nakasaad ang Teorya ng Espesyal na Paglalang
Paglalang
1. Liwanag – paghihiwalay ng liwanag at kadiliman
2. Lupa at dagar
3. Buhay (isda,halaman,ibon)
4. Araw, Buwan at Bituin
5. Land Animals
6. Tao – Adan(Alabok) at Eba(Tadyang ni Adan)

 Creationism- sistema ng paniniwala na ang lahat ng mga bagay at materyal sa kalawakan
ay nilikha ng diyos.

a. Teoryang Nebular (Emmanuel Kant – German philosopher, 1775)
B. Teorya ng Agham

Nagmula sa mga namumuong gas at alikabok ang nebula na nakikita sa kalangitan sa
pamamagitan ng mga radasyon na ultra violet na nagmula sa isang mainit na bituin.
Nagkaroon ng interaksyon ang mga ion sa mga malayang electron sa ulap at naging dahilan
ng pagsabog nito ng liwanag sa lahat ng direksyon. Mabilis na nagpaikut-ikot sa sansinukob
ang nebula sa loob ng ilang milyong taon. Pagdaan ng panahon, unti-unti itong bumagal sa
pag-ikot. Naging dahilan ito ng paglamig at pagtigas ng nasabing masa hanggang sa unti-
unting natuklap ang mga ibabaw nito. Subalit nagpatuloy pa rin ito sa pag-ikot dahil sa lakas
ng puwersang centrifugal.

b. Teoryang Dust Cloud (Carl F. Von
Dust Cloud

Weizsaccer, German Astronomer; Gerald
P. Kuiper, Dutch –American
Astronomer; Harold C. Urey, U.S Chemist)
Nagmula sa alikabok ng mga meteorite.
Lumamig at tumigas ang masa ng matuklap
ang mga balat ng nabuong alikabok sa
pamamagitan ng kondesasyon. Nagkaroon ng
malakas na hangin at ulan sa kalawakan na
nagdulot na nagdulot ng pagkapuno ng
malaking bahagi ng mga tubig na tinawag na
dahat at ilog. Dahil sa matagal na pagkakababad ng ibabaw sa tubig, lumambot ito at naging
lupa nagkaroon ng mataas na tumpok at malalim na hukay.

c. Teoryang Dynamic Encounter (Georges Buffon – French Cosmologist)
Nagmula ang sistemang solar sa banggaan ng isang malaking kometa at araw. Nabuo
ang mga sangkap na nawala sa araw at naging planeta.

 (Thomas Chamberlain & Forest Moulton –English Scientist)
d. Teoryang Planetissimal

Sistemang solar ay mula sa isang malaking bituin na sumabog mula sa isang
malaking bituin na sumabog nang mapalapit ito sa isa pang bituin. Ang isang kimpal ng
sumabog na bituin. Ang naging araw, samantalang ang ibang kimpal ay naging mga
planeta.

 (Pirre Marquis de Laplace –French Scientist, 1776)
Nagsama-sama ang mga kumpul-kumpol na planetoids at nagging planeta. Dahil sa
mabilis na paggalaw ng mga ito, natuklap ang ibabaw na bahagi ng mga ito at nagpaikot-
ikot. Dahil sa puwersang centrifugal at dumaan sa prosesong pinagdaanan ng mga
planeta na ayon sa ibang teorya.

e. Teoryang Kolisyon (Georges Buffon – French Cosmologist)
Pagbabanggaan ng dalawang malaking bituin. Nagtalsikan ang mga tipak nito at nagging
planeta matapos ang ilang taong pagikot-ikot nito sa sansibukob.

Teoryang Bigbang (Georges Lemaitre – German Priest and Astronomer)
Binubuo ng ulap ng alikabok at gas, nakalutang
f.

dahil sa gravity at naging bituin, sumabog dahil sa
init, kumalat. Nabuo ang mga tipak tipak nito sa
pamamagitan ng Hydrogen na kailangan sa pagaayos
ng sirang bagay. Walang katapusan pagbuo ito
hanggang sa nabuo ang planeta.

Nagsimula ito ng bumangga ang malaking bituin
g. Teoryang Disrupsyong Solar

sa araw, nagtalsikan ang tipak na nagmula sa
bangganan ng dalawang bituin. Dahil sa pag-ikot sa
araw sa pamamagitan ng pwersang centrifugal. Dahil
sa mabilis na pag-ikot nito sa araw, naging dahilan ito
ng pag-init ng mga tipak, dumaan ito sa prosesong kondensasyon at solar disruption.

Teorya – isang kaisipan o pag-aaral na maaring paniwalaan subalit hindi pa
Solar Disruption

napapatunayan.


Nebula – namumuong gas at alikabok na nakikita sa kalawakan
Kometa – isang maliit na bagay na nagliliyab at may buntot na umiikot sa araw.


Solar System – binubuo ng mundo at mga planetang umiikot sa araw.


Sandaigdigan / Sansinukob - kabuuan ng lahat ng bagay na nabubuhay



Quiz #2: Pinagmulan ng Daigdig

Panuto: Isulat ang titik ng tamang sagot.
I. Multiple Choice

________________ 1. Dito nakasaad ang Teorya ng Espesyal na Paglalang
a. Teorya ng Agham c. Aklat ng Genesis
b. Alamat

________________ 2. Isang kaisipan o pag-aaral na maaring paniwalaan subalit hindi pa napapatunayan.
a. Teorya c. Conclusion
b. Haypotesis

________________ 3. Sistema ng paniniwala na ang lahat ng mga bagay at materyal sa kalawakan ay
nilikha ng diyos.
a. Creationism c. Hypothesis
b. Destruction

________________ 4. Ipinanukala ni Emmanuel Kant ang Teoryang _______________________
a. Bigbang c. Solar Disruption
b. Nebular

________________ 5. Pagbabanggaan ng dalawang malaking bituin. Nagtalsikan ang mga tipak nito at
nagging planeta matapos ang ilang taong pagikot-ikot nito sa sansibukob.

a. Bigbang c. Kolisyon
b. Dynamic Encounter

Panuto: Isulat ang TAMA O MALI
II. True or False

________________ 1. Liwanag – paghihiwalay ng buwan at araw

________________ 2. Lupa, Hangin at Tubig

________________ 3. Land Human

________________ 4. Buhay (Tubig, Araw, Bato)

________________ 5. Tao – Adan(Tadyang ni Eba) at Eba(Alabok ni Adan)

Lecture #3: Ang Mundo

Bilang tirahan ng tao, ang pisikal na katangian ng
daigdig o heograpiya ay binibigyang-diin sa pag-aaral
ng kasaysayan. Ang galaw at pag-inog ng daigdig ang
nagbigay-daan sa pagtatakda ng oras, araw, buwan, at
mga taon. Ang tanging planeta na may buhay at
tahanan ng tao. Kamukha ng 1 asul na holen na may
umiikot na putting ulap, nakalutang sa asul na dagat.
93 milyong milya/ 150 milyong km. mula sa araw.

a. Litospera – lupa at bato (lupa: 30%)
b. Hyrdosphere – tubig (tubig 70%)
c. Atmospera – hangin (oxygen: 20%)

Teoryang Continental Drift (Alfred Wegner,
French Geophysicist)
Ang sunod-sunod na pagsabog ng bulkan at
paglindol ang dahilan ng pagkabiyak ng malalaking masa ng lupa na nabuong maliit na lupalop, at
inanod ng dagat hanggang sa marating ang kasalukuyang kalagayan.
- tawag sa super continent
- tawag sa tubig na nakapalibot sa Pangea
Pangea

- hilaga
Panthalassa

Gondwanaland - timog
Laurasia

tulad ng Bulkang Makiling na
a. Lupa matatagpuan sa lalawigan ng Laguna; at
Mga Pisikal na Katangian

• Kapatagan — isang lugar kung saan ang ikalawang uri naman ay aktibo na
walang pagtaas o pagbaba ng lupa, patag kung saan maaari itong sumabog
at pantay ang lupa rito. Maaaring itong anumang oras. Mapanganib ang ganitong
taniman ng mga palay,mais,at gulay. bulkan. Maaari itong sumabog at
• Bundok — isang pagtaas ng lupa magbuga ng kumukulong putik at abo.
sa daigdig, may matatarik na bahagi at Halimbawa nito ay ang Bulkang Pinatubo.
hamak na mas mataas kaysa sa burol. Burol — higit na mas mababa ito kaysa sa
hal.Bundok Banahaw, Bundok Apo. bundok at ang halimbawa nito ay ang
•

• Bulkan — isang uri ng bundok sa daigdig tanyag na Chocolate
na kung saan ang tunaw na bato ay Hills ng Bohol sa Pilipinas. Pabilog ang
maaaring lumabas dito mula sa kailaliman hugis nito at tinutubuan ng mga luntiang
ng daigdig. May dalawang uri ng bulkan, damo sa panahon ng tag-ulan at kung tag-
una ang tinatawag na tahimik na kung araw ay nagiging kulay tsokolate.
saan matagal na hindi ito sumasabog,

Lambak — isang kapatagan ngunit Dagat - Ang dagat ay malawak na anyong-
napaliligiran ng mga bundok. Marami ring tubig na mas maliit lamang ang sukat sa
• •

mga produkto tulad ng gulay, tabako, karagatan. Maalat ang tubig ng dagat
mani, mais, at palay ang maaaring itanim sapangkat nakadugtong ito sa karagatan.
dito. (Nabibilang sa mga dagat sa Pilipinas ang
• Talampas — patag na anyong lupa sa Dagat Timog Tsina, Dagat Pilipinas, Dagat
mataas na lugar. Maganda ring taniman Sulu, Dagat Celebes at Dagat Mindanao.)
dahil mataba ang lupa rito. Malamig at Ilog - isang mahaba at makipot na anyong
mahangin sa lugar na ito. tubig na umaagos patungong dagat.
•

• Baybayin — bahagi ng lupa na malapit sa Nagmula ito sa maliit na sapa o itaas ng
tabing dagat bundok o burol.
• Bulubundukin — matataas at matatarik Look - Ang look ay anyong-tubig na
na bundok na magkakadikit at sunud- nagsisilbing daungan ng mga barko at iba
•

sunod. pang sasakyang-pandagat. Maalat din ang
• Pulo — mga lupain na napalilibutan ng tubig nito sapangkat nakadugtong ito sa
tubig. dagat o sa karagatan. (Ang Look ng
• Yungib — mga likas na butas na may Maynila, Look ng Subic, Look ng Ormoc,
sapat na laki at lawak na maaaring Look ng Batangas, at Look ng Iligan ay
pasukin ng tao at hayop. halimbawa ng mga look sa Pilipinas.)
• Tangway — pahaba at nakausling anyong Golpo - bahagi ito ng dagat.
lupa na naliligiran ng tubig. Lawa - isang anyong tubig na naliligiran
•

• Disyerto — mainit na anyong lupa ng lupa.
•

b. Tubig Bukal - tubig na nagmula sa ilalim ng
• Karagatan -Ang karagatan ay ang lupa.
•

pinakamalawak at pinakamalalim na Kipot- makitid na daang-tubig na nag-
anyong-tubig. Maalat ang tubig nito. uugnay sa dalawang malaking anyong
•

(Kabilang sa mga kilalang karagatan ay tubig tulad ng dagat o karagatan.
ang Karagatang Pasipiko, Karagatang Talon - matarik na pagbaba ng tubig sa
Atlantiko, Karagatang Indian, Karagatang isang sapa
•

Artiko, at ang Karagatang Southern.)

Ang kontinente ay ang pinakamalaking uri ng anyong lupa. Sa daigdig, ang mga ito ay
binubuo ng magkakaratig na bansa na kadalasan ay nasusukat at naitatangi dahil sa kanilang
kultura, tradisyon, at teritoryo. Mayroong 7 kontinente sa daigdig:
e. Timog Amerika
b. Europe
a. Asya

c. Aprika g. Australia
f. Antartika

d. Hilagang Amerika

 Mapa – patag na representasyon ng mundo; buo o bahagi
- 1st na mapa, 2300 B.C.E. gawa sa luwad; mga Griyego
 Globo – bilog, nakahilis, naiikot, makulay
- 1st na globo, Griyego; Kartograpiyo – tawag sa gumagawa

- Giordano Bruno at Galileo Galilei binatay dahil sa paniniwalang bilog ang
mundo

1. Ekwador – naghahati sa mundo, hilaga at timog, 0ᵒ latitude

- silangan at kanluran, Meridian – tanghali
2. Prime Meridian/ Greenwich Meridian

Latitud – guhit- parallel, distansya sa hilaga o timog ng ekwador
Longhitud – guhit-meridian o “orasan” (ang lugar na nasa isang meridian ay parehas ng
3.

oras); distansya silangan/kanluran
4.

5. International Date Line – dito nagsisimula ang bawat araw
- 180ᵒ sa Karagatang Pasipiko; Kanluran = paatras ang oras; Silangan= paabante
- A.M. – ante meridian; P.M. – post meridian
6. Grid – pinagtatagpuan/pinagsasalubungan ng latitude at longhitud

a. Absolute – latitude at longhitud
Paraan ng Pagkuha ng Lokasyon Mga Espesyal Na Guhit Latitud

b. Bisinal – karatig-bansa
a. Bilog ng Artiko

c. Insular – Maritima/bahagi ng tubig
b. Tropiko ng Cancer
c. Ekwador
d. Tropiko ng Kaprikorno
e. Bilog ng Antartiko

Quiz #3: Ang Mundo

Panuto: Isulat ang TAMA O MALI. Isulat bago mag-number.
I. True or False

1. Kapatagan ay isang pagtaas ng lupa sa daigdig, may matatarik na bahagi at hamak na mas
mataas kaysa sa burol. hal.Bundok Banahaw, Bundok Apo.
2. Mapa ay patag na representasyon ng mundo; buo o bahagi
3. Ekwador ay naghahati sa mundo, hilaga at timog, 0ᵒ latitude
4. Ang kontinente ay ang pinakamalaking uri ng anyong lupa.
5. Ilog ay isang anyong tubig na naliligiran ng lupa.

II. Matching Type

A B
1. Pulo a. Napapalibutan ng Tubig
2. Lupa b. Napapalibutan ng lupa
3. Equator c. Asya
4. Lawa d. O
5. Pinakamalaking Kontinente e. Lithosphere

Lecture #4: Pinagmulan ng Tao
Ang mga antropologo at mga heologo ang nakaalam sa edad ng mga bagay-bagay na
nahukay sa lupa. Nalalaman din nila ang paraan ng pamumuhay ng mga taong ito. May apat na
pinagbabatayan sa pinagmulan ng tao: Ayon sa Relihiyon, Kwentong Bayan, Teorya at Ebolusyon.

Kristyano – Aklat ng Genisis, dito nakasaad ang Teorya ng Espesyal na Paglalang
Ayon sa Relihiyon

Paglalang
a.

1. Liwanag – paghihiwalay ng liwanag at kadiliman
2. Lupa at dagar
3. Buhay (isda,halaman,ibon)
4. Araw, Buwan at Bituin
5. Land Animals
6. Tao – Adan(Alabok) at Eba(Tadyang ni Adan)

Kwentong Bayan

Ang mga Pilipino ay sari-sari ang mga mitolohiya, pabula, epiko, kwentong bayan at iba pa.
a. Pilipinas

Kwentong Bayan - ay mga salaysay hinggil sa mga likhang-isip na mga tauhan na
kumakatawan sa mga uri ng mamamayan, katulad ng matandang hari, isang marunong


na lalaki, o kaya sa isang hangal na babae. Karaniwang kaugnay ang kwentong-bayan ng
isang tiyak na pook o rehiyon ng isang bansa o lupain. Madalas itong hindi naisusulat
dahil sa pasalin-salin lang ito sa pamamagitan ng pagkwento.

“Noon, napag-isipan ng Diyos na dapat may mangalaga sa Mundo. Kaya't gumawa siya ng tao.
Naghulma muna Siya ng luad at inilagay ito sa hulmahan. Dahil wala pa Siyang gingawa ay natulog
muna siya. Nang magising Siya ay may nakamoy Siya ng parang nasusunog at nang buksan Niya ang
hulmahan ay napaubo Siya dahil sa sobrang dami at kapal ng usok. At ang luad ay naging itim at sila
ang mga Negrito. Iba ang gusto Niya kung kaya't gumawa Siya ng bago. Naghulma Siyang muli ng
luad at upang hindi Siya mahuli ay pinatay kaagad Niya ang hulmahan. At ang luad ay maputi. (Ito
ang mga Amerikano, Intsik, atbp.) "Hindi ito ang binabalak kong gawin" Gumawa Siya ng bago at
binantayan Niya ito'ng mabuti. "Panahon na" Pinatay Niya ang hulmahan at natuwa Siya sa
Kanyang nakita "Ito ang gusto ko! Hindi ito gaanong maputi at kaitim."

Teorya
a. Teoryang Atheistic Materialism

Nagsimula kay Carolus Linnaeus ang atheistic materialism o teoryang atheistic ang
1. Carolus Linnaeus

isang teorya ng pinagmulan ng tao na kung saan sinasabi niya noong 1760 na maaring may

isang pinagmulan ang mga buhay na organismo. Naisip niya ito habang pinagpapangkat
niya ang mga organismo.
2. George Buffon
Sinusugan ito at ipinanukala niya na ang pagkakaiba-iba ng mga organismo sa kanilang
kapaligiran na kanilang pinanahan

3. Jean Baptiste Lammarck
Ang unang teorya ng ebolusyon ay inilimbag niya. Subalit hindi sapat ang ibinigay
nitong impormasyon.

4. Charles Darwin
a. Natural Selection or Selection of the Fittest
Ayon kay Darwin, ang pagsisikap na mabuhay ang paliwanag sa ebolusyon.
Sa bawat uri, naniniwala siya na may mga tao na ipinanganak na naiiba sa
karamihan. Ang mga taong may mabuting paggamit sa kapaligiran ay nabubuhay at
nakapagpaparami ng mga supling na katulad nila.
Ayon sa kanya "Nagmula ang tao sa hindi gaanong mataas na
organisadong anyo, at ang lahat ng mataas na anyo ng buhay ay nanggaling
sa maliit na 'isdang' kapareho ng mga hayop."

b. Teoryang Theistic
Nakabatay ito sa teoryang ipinanukala ni Darwin at iba pang kasama. Naniniwala ang mga
nagpanukala nito na nagmula rin ang tao sa iisang selula na sa pagdaan ng panahon,
nagiging kumplikadong organismo dahil sa paraang MUTATION. Ipinanukala ng mga
naniniwala rito na nilalang ng Diyos ang unang selula sa daigdig at mula sa proseso ng
ebolusyon, sumulpot ang unang tao.

Ayon sa mga scientist, unang anyo ng buhay ay mga organismong binubuo ng iisang selyula,
Ebolusyon

naging kompleks na halamang-tubig, at hayop-dagat.

Teorya ng Ebolusyon

a. Theory of Use and Disuse
1. Origin of Species

b. Natural Selection
c. Adaptation – magkakaugnay sa isang kadena ng ebolusyon ang lahat ng nabubuhay
na organismo.

Mga Labing Natukalasan na
Antas ng Tao Mga Katangian
nagsilbing katibayan

Nabuhay noon 14,000,000- Batang Taung – unang labíng
Homonid

13,000,000 BC Australopithecus Aprikanus na
• •

natuklasan. Natagpuan ni

Naglalakad nang tuwid Raymond A. Dart sa Taung,
Mas maliit ang utak kaysa Timog Aprika noong 1974
•

modernong tao
•

Kromdraai (dating Parathropus
Malaki ang pagkakahawig robustus) – unang a. robustus
•

sa katangiang pisikal ng na natuklasan. Natagpuan sa
•

modernong tao May taas na Kromdraai,Timog Aprika ni
apat na talampakan Robert Broom noong 1938

Ang sukat ng utak ay OH 5 o Zinj- unang
kalahati ng utak ng Australopithecus na natagpuan
• •

modernong tao sa Silangang Aprika.
Natuklasan ni Mary O. Leaky sa
May limang uri batay sa Olduvai Gorge, Tanzania noong
laki ng panga, bagang at 1959.
•

utak:
Lucy-pinakakumpletong
Anamensis - nabuhay sa kalansay ng Australopithecus
•

Aprika may apat na na natuklasan. Natagpuan ni
milyong taon na ang Donald Johanson sa Hadar,
o

nakararaan Ethiopia noong 1974.

Afarensis - nabuhay Bakas ng paa sa Laetoli-
may 3.7 milyong taon na natagpuan sa Laetoli, Tanzania
•

ang nakararaan; noong 1978 malapit sa lawa ng
o

kasinlaki ng utak ng Eyasi. Pinatunayan ng mga
chimpanzee ang utak bakas na ito na nakatatayo
nito nang tuwid ang mga
Australopithecus.
Aprikanus - mas malaki
ang bungo, higit na Anamensi-pinakamatandang
malaki ang utak kaysa labí ng Australopithecus na
o
•

Afarensis nabuhay. Natuklasan ito sa
Kanapoi, Kenya ni Peter Nzube
Mutiwa noong 1994.
mas malaki ang bagang
Boisei at Robustus-

at panga; kasinliit ng
o

Aprikanus ang utak;
nawala sa pagitan ng
1.5- isang milyong taon
na ang nakararaan.

Itinuturing ng mga Taong Olduvai - unang nahukay
antropologo na na labí ng Homo habilis.
• •

pinakamatandang uri ng Natagpuan ang bungo sa
tao Olduvai Gorge, Tanganyika
nina Jonathon Leaky at asawa
Homo Habilis

Nabuhay sa Aprika may 2 nito noong 1960. Nagpatunay
milyong taon na ang ito na nabuhay ang sinaunang
•

nakararaan tao mahigit tatlong milyong
taon na ang nakararaan
Hango sa salitang Latin na
homo na ER-1470 - pinakamatandang
•

nangangahulugang tao at bungo ng Homo habilis na
•

habilis na ang ibig sabihin nahukay noong 1972.
ay sanay o bihasa. natuklasan ito sa Lawa ng
Turkana ni Richard F. Leaky.
Mas malaki ang utak at mas
maliit ang bagang kaysa
•

Australopithecus

Sukat ng utak-kalahati ng
utak ng modernong tao.
•

Pinaniniwalaang gumawa
ng unang kagamitan na
•

gawa sa bato bilang
panghiwa, pangkayod at
pantadtad.

Pinaniniwalaang kumain
ng karne, prutas, insekto at
•

mga halaman

Nakalalakad nang tuwid
Taong nakatatayo nang
•

tuwid Taong Java (dating
•

Pithecathropus Erectus) -
•

Tinatayang may taas na kaunaunahang labí ng Homo
limang talampakan, Erectus na natuklasan.
•

makapal ang bungo, maliit Natuklasan ni Eugene Dubois,
ang ulo at malaki ang panga isang Olandes, sa buhanginan
sa gitnang Java, Indonesia
Mas maliit ang bagang at noong 1891. maliit ang mga
mukha at hindi gaanong taong ito ngunit nakatatayo at
•

nakausli ang mukha tulad nakalalakad ng tuwid.gumamit
ng Homo habilis ng mga tinapyas na bato bilang
sandata at kagamitan.
Homo Erectus

Sukat ng utak-halos
kasinlaki ng sa modernong Taong Tabon - natagpuan sa
•

tao mga yungib sa Tabon, Quezon
•

sa Palawan ni Robert Fox
Unang natotong gumamit noong 1962. Sinasabing kauna-
ng apoy at damit mula sa unahang tao sa Pilipinas.
•

balat ng hayop.
Taong Peking - Pinakamalaking
Nakagawa ng palakol mula kalansay ng Homo Erectus na
•

sa bato. natuklasan. Natagpuan ni
•

Davidson Black ang mga buto
sa isang kweba sa Choukoutien
noong 1919-1937 sa Peking,
China. Ayon sa pagsusuri,
natutong gumawa ng apoy ang
taong ito minsang tumama ang
kidlat sa isang puno.

East Turkana Homo Erectus -
labí ng Homo erna tinatayang
•

nabuhay sa Aprika mga 1 800
000 taon na ang nakalilipas.
Natuklasan ni Richard F. Leaky
sa Lawa ng Turkana noong
1975.

Batang Nariokotome - labí ng
isang batang lalaki. Ito ang
•

pangunahing nahukay na
kalansay ng Homo Erectus.
Natuklasan ni Kamoya Kimeo
sa lawa ng Turkana, Kenya
noong 1984.

Labí ng Kabwe (dating Taong
Rhodesian) - natagpuan sa
•

Kabwe, Zambia ni Arthur S.
Woodward noong 1921.
Taong nakapag-iisip at Bungo ng Dali - natagpuan sa
nakapangangatwiran lalawigan ng Shanxi sa China ni
• •

Wu Xinzhi noong 1978.
Higit na malaki ang utak Taong Neanderthal - unang
salahat ng unang tao at nahukay na labí ng kinikilalang
• •

hindi nalalayo sa laki ng prehistorikong tao. Natagpuan
utak ng modernong tao ito ni Johann Fuhlrott sa isang
kweba ng Neander, Germany
noong 11856. mababa at
Homo Sapiens

Nabuhay may 300 000-400 matipono, pahilig ang noo nito
000 taon na ang at usli ang panga, malaki ang
•

nakararaan ilongat walang baba. Mabangis
ang anyo nito ngunit matalino.
Unang prehistorikong tao Nakatira sa mga kweba at
na nanirahan sa Europe nagsusuot ng balat ng hayop.
•

Kaiba sa mga sinaunang tao.
Inililibing nila ang kanilang
mga patay. Ipinalalagay na
naglaho dahil sa matinding
lamig noong Panahon ng

Pagyeyelo. Noong 1908,
natuklasan nina Ameedi at Jean
Bouysonnie ang
pinakakumpletong kalansay ng
Taong Neanderthal sa La-
Chapelleaux-Saints sa France.

Kalansay ng Skhul - labí ng
unang modernong tao na
•

tinatayang nabuhay mga
100,000 taon na ang nakaraan.
Natuklasan nina Theodore
McCown at Hallam L. Movius sa
Mt. Carmel, Israel noong 1931-
1932.

Kalansay ng Qafzeh – labí ng
unang Homo sapiens na
•

tinatayang nabuhay 100 000
taon na ang nakalilipas.
Nahukay nina Rene Neuville at
Bernard Vandermeersch sa
kweba ngQafzeh malapit sa
Dagat ng Galilee sa Israel mula
1933-1935.

Taong Cro-Magnon - tinatayang
nabuhay noong 40 000 BC
•

Nakita ang labí nito sa isang
kweba sa France ni Louis Lartet
noong 1868. Tinatayang
nagmula sa Asya o Aprika ang
Taong Cro-Magnon.
Ipinapalagay na higit na may
kakayahang mabuhay dahil
higit itong matalino at
nakagagawa ng maayos na
armas. Nag-iwan ang mga ito
ng maraming guhit sa mga
yungib.

Mga Lahi ng Tao
Lahi ng Tao Mga Katangian at Saan Makikita

- Matatangkad
Caucasian

- Pahaba ang hugis ng kanilang ulo
- Maputi o blonde ang buhok
- Bughaw o berde ang kulay ng mata

1. Nordic
• Nakatira sa Scandinavia, Ingglatera at Alemanya

2. Silangang Baltic
• Sa silangang Europa
• Tulad ng mga Alpine na kinabibilangang ng mga slav

3. Alpine
• Pandak ang Alpine
• Malalaki ang katawan at malalapad ang ulo

4. Mediterranean
• Hindi gaanong mapuputi
• May kaitiman ang kulay ng balat at mata
• Maitim din at mahabang kulot ang kanilang buhok
• Mga Arabo at sa Ibang hilaga at gitanang bahagi ng India

5. Iba pang Caucasoid
• Polynesian - islang Pasipiko
• New Zealand
• Ainu ng Japan
• Veddah ng Timog India

Tatlong Uri ng Caucasian Batay sa Wika:

- Naninirahan sa buong Hilagang baybaying Africa
a. Hamitic

- Unang nanirahan sa Arabia
b. Semitic

- Dito nagmula ang mga tao noong unang panahon
 Phonecian
 Babylonian
 Assyrian
 Hebrew
 Phoenician

- Nanggaling sa Gitnang Asia, sa Timog Russia at sa may Double
c. Aryan o Indo-European

Valley
- Kumalat noong 3,000 B.C.E.
- At nagkaroon ng ugnayan ang malaking bahagi ng Europe, Asia
Minor Persia hanggang sa Hilagang India

- Hugis almond o singkit ang mga talukap ng mga mata
Mongoloid

- Halos bilog ang hugis ng kanilang ulo
- Maitim at tuwid ang kanilang buhok

- Hindi gaanong mabalahibo ang kanilang balat
- Manipis ang mga labi
- Hindi matatangos ang ilong

• Philippines
Laganap ang lahing Mongoloid sa mga bansang babangitin:

• China
• Japan
• Korean
• Vietnam
• Thailand
• Tibet
• Myanmar
• Mongol
• Malaysia
• Indonesia
• Singapore
• Hong-Kong

United States of America
Mga Amerikanong Indian na nabibilang sa Mongloid

Alaska
•

Gitna at Timog Amerika
•
•

- Maiitim ang kulay ng blat
- Kulut-kulot ang kanilang buhok
Negroid

- Matataas at malalaki ang kanilang pangangatawan

1. West Sudan at Guinea
• Purong Negroid
• Pahaba ang hugis ng kanilang ulo
• Malalapad ang kanilang ilont
• Makakapal ang labi
• Maitim hanggang matingkad na kulay kape ang balat

2. Silangang sudan

b. Mga Bantu (Masai, Kikuyu, Zulu, Swahili at Swazi)
a. Nilote

• Hindi gaanong maitim ang balat

3. Iba pang Negroid
• Papua New Guinea
• Ilang pulo ng Indonesia at Melanesia sa mga pulo ng Pacific
• Africa
• Australia

- Walang ano mang nagawa sa paghubog ng unang sibilisasyon sa
daigdig

Quiz #4: Pinagmulan ng Tao
III. Lagyang ng litrato na halimbawa. Gamtin ang mga diskripsyon sa baba.

- Matatangkad
- Pahaba ang hugis ng kanilang ulo
Caucasian

- Maputi o blonde ang buhok
- Bughaw o berde ang kulay ng mata

- Hugis almond o singkit ang mga talukap ng mga mata
- Halos bilog ang hugis ng kanilang ulo
Mongoloid

- Maitim at tuwid ang kanilang buhok
- Hindi gaanong mabalahibo ang kanilang balat
- Manipis ang mga labi
- Hindi matatangos ang ilong

- Maiitim ang kulay ng blat
- Kulut-kulot ang kanilang buhok
Negroid

- Matataas at malalaki ang kanilang pangangatawan

Lecture #5: Pagsisimula ng Pagsulat at Kabihasnan
1. Lumang Bato o Paleolitiko (500,000 – 10,500 BCE)
A. Panahon ng Bato

- Kasangkapang bato, butong matutulis, sibat na gawa sa kahoy
- Palakol, pana, pait, sibat; pangangaso at pangangalap ng pagkain
- Natuklasan ang paggamit ng apoy, di-tiyak kung may kasuotan
- Nabuhay ang Taong Neanderthal
- Lagalag ang mga tao at walang permanenteng tirahan
- Pansamantalang tirahan ang mga kweba toldang yari sa sanga at balat ng hayop
- Natutuong mangisda at mangaso
- Nangunguha ang mga tao ng mga prutas mula sa gubat
- Natuklasan ang mga gamit ng apoy bilang panluto ng pagkain, ilaw sa gabi, panakot
o pananggalang sa mga mababangis na hayop ay pampainit sa katawan sa panahon
ng tag-lamig
- Natutong gumuhit at magpinta
- Nagsimula ng magsalita at gumamit ng wika
2. Gitnang Bato o Mesolitiko (10,500 – 8,500 B.C.E.)
- Paglitaw ng kagubatan sa mga steppe at tundra. Nakakaranas ang Africa ng tag-
tuyot.
- Nagsimulang mag-alaga ng hayop tulad ng aso
- Natutong gumawa at gumamit ng mga kasangkapang kahoy tulad ng palakol
- Nalinang ang pagkakarpintero ng tao at pag-iimbento ng mga bagay na gawa sa
kahoy tulad ng paraqos (sleigh), ang kauna-unahang sasakyang naimbento.
- Nalinang sa Spain, Africa at Asia ang tradisyong microlithic o paggawa ng mga
sandata tulad ng busog mula sa maliliit na bato.
- Nagsimulang manirahan ang tao sa maliit na pangkat ayon sa paniniwalang ugnayan
sa dugo. Nagdaraos ng mga ritwal bago maging kasapi ng isang angkan
- Nagsimulang magkaroon ng alitan o digmaan sa kapwa tao tungkol sa teritoryo o
karapatan sa paggamit ng mga ilog, dagat at mga damuhan para sa hayop.
- Klima sa mundo ay unti-unting lumalamig na
3. Bagong Bato o Neolitiko (8,000 – 4,000 B.C.E.)
- Nabuhay ang Cro-Magnon at umunlad ang sining
- Naging laganap ang interaksyong sosyal
- Nabuo ang mga pamayanan, umunlad ang agrikultura
- Maraming mga hayop ang napaamo
- Kuminis ang mga kagamitang bato
- Naging mahalagang gamit ang palayok
- Umusbong sa Ilog-Lambak sa Mesopotamia, India Tsina, at Nile
- Pag-aalaga ng hayop upang pagkunan ng karne, gatas, balat at balahibo
- Paghahabi
B. Panahon ng Metal (Asia; 4000 BCE, Europe; 2000 BCE, Egypt; 1500 BCE)

a. Naging mabilis ang pag-unlad ng tao dahil sa tanso
1. Panahon ng Tanso

b. Patuloy pa rin ang paggamit ng kagamitang yari sa bato.
c. Nalinang ang pagpapanday na yari sa tanso
2. Panahon ng Bronse
a. Naging malawakan na noon ang paggamit ng bronse nang matuklasan ang
panibagong paraan ng pagpapatigas dito.
b. Natutuhan ng tao na paghaluin ang tanso at lata (tin) upang nakagawa ng higit na
matigasa na bagay.
c. Tinawag itong bronse o pulang tanso.
d. Lumaganap ang paggamit ng brose noong 2000 B.C.E.
e. Marunong makipagkalakalan ang mga tao
f. Pagunlad ng palengke at kalakalan ang nagbigay daan sa pag-usbong ng mga bayan
at lungsod.
g. Nagkaroon din ng mga ekspertong artisano na may kani-kanilang kaalaman
h. gumagawa na ng iba't ibang produkto
i. mga tagasuri sa kalidad ng mga produktong nililikha ng bawat kasapi
3. Panahon ng Bakal
a. Nakatuklas ang Hittites
b. Iisang pangkat ng Indo-Europeo na nakatira sa Gitnang SIlangan noong 1500 B.C.E.
c. Natutuhan nilang magtunaw at magpanday ng bakal
d. Marunong magmina ng bakal, lubhang mahalaga para sa kanila ito ng limang beses
kaysa sa ginto at walong ulit kaysa sa bilak
e. Umunlad ang kabihasnanng mga Hittite at madalas silang manalo sa mga digmaan
f. Katagalan din ay natuklasan din ang kanilang lihim at lumaganap na at ginamit na
ang bakla sa iba pang kaharian.
g. Ito ay marahil ang dahilan ng pagbagsak ng Hittite

Quiz #5: Pinagmulan ng Tao

Sabihin kung tama o mali ang mga deskripsyon ukol sa Paleolitiko
I. True or False

_____________ 1. Palakol, pana, pait, sibat; pangangaso at pangangalap ng pagkain
_____________ 2. Lagalag ang mga tao at walang permanenteng tirahan
_____________ 3. Natuklasan ang mga gamit ng apoy bilang panluto ng pagkain, ilaw sa gabi, panakot o
pananggalang sa mga mababangis na hayop ay pampainit sa katawan sa panahon ng tag-lamig
_____________ 4. Kasangkapang bato, butong matutulis, sibat na gawa sa kahoy

_____________ 5. Nagsimula ng magsalita at gumamit ng wika
_____________ 6. Natutuong mangisda at mangaso
_____________ 7. Nagsimulang mag-alaga ng hayop tulad ng aso
_____________ 8. Nabuhay ang Taong Neanderthal
_____________ 9. Natuklasan ang paggamit ng apoy, di-tiyak kung may kasuotan
_____________ 10. Natutong gumuhit at magpinta

Lecture #6: Mga Yugto sa Pag-unlad
- Ang tao ay walang kagamitan upang magbungkal ng lupa, kaya siya ay direktang
Pangangaso at Pangingisda

kumukuha ng pagkain sa kalikasan
- Nangunguha siya ng pagkaing-ugat sa pamamagitan ng paghuhukay, pamimitas ng mga
ligaw na bunga at pangingisda sa mga tubigan sa tulong ng salapang.
- Nangangaso sa pamamagitan ng sibat o patibong, gumamit ng banig mula sa mga dahon at
mga damo at gumagawa ng damit mula sa balat ng mailap na hayop
- Sila ay tumitira sa kuweba

- Ang mga taong ito ay natutong mag-alaga ng hayop (aso, kambing, baka, tupa at kabayo).
Pagpapastol

- Natuto silang magpastol na siyang pinagkukunan ng karne at gatas
- Sila ay nanatiling lagalag sapagkat kinakain ng kanilang alagang hayop ang mga damo sa
lugar na kanilang tinitirhan

- Naging magsasaka ang mga tao
Pagsasaka

- Unang halamang itinanim nila ay mga butil tulad ng trigo, barley, mais at palay
- Kailangang hintayin ang mga pananim na tumubo at mamunga kaya ang mga tao ay
kinakailangang mamalagi sa isang lugar
- Malaki ang nagawa nito sa pamumuhay sa isang lugar
- Nakapagdulot ng mga pagbabago sa kultura ng tao
- Nagsumulang mamuhay sa mga pagkaing halaman, maghabing damit mula sa hibla ng mga
halaman at mamalagi sa isang lugar
- Ito ang naging daan upang maitatag ang buhay pamayanan at di-naglaon ang mga bayan at
lungsod

- Ang mag tao ay natutuong umasa sa isa’t isa
Paggawa at Pangangalakal

- Ipinagpalit ng tao ang anis a iabng kalakal
- Tinawag itong barter
- Sa pagkatuklas ng metal ay nabuo ang salaping metal
- Sa tulong ng salapi, napadali ang komesyo at sumibol ang isang uri ng pangangalakal

Quiz #6: Mga Yugto sa Pag-unlad

Gumawa ng 2-3 na pangungusap tungkol sa Mga Yugto sa Pga-unlad Noon sa Ngayon at
I. Essay

pagkumaparahin ito.
_________________________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________________________________________.

Lecture #7: Kabihasnang Mesopotamia

Isang matabang lupain na hugis-arko na nagsisimula sa Isthmus ng Suez na nagpapatuloy
Fetile crescent

pahilaga at bumabaybay sa dulong silangan ng Mediterranean patungo sa mataas na bahagi ng Asia
Minor at Armenia - unti-unti itong kumukurba patimog- silangan habang bumabagtas sa mga Ilog
Tigris at Euphrates hangga ng Golpo ng Persia. -pinagyaman at nilinang ang lupain ng Fertile
Crescent ng ilang malalaking ilog kasama na rito ang Tigris at Euphtrates na binansagang Kambal-
ilog.

- nagmula sa Griyego na ang ibig sabihin ay lupain sa pagitan ng dalawang ilog -kilala ngayon
Mesopotamia: Lupain sa Pagitan ng Dalawang Iog

bilang Iraq na naging tahanan ng iba’t ibang sibilisasyon ng tao
- “Meso” =Gitna/Pagitan; “Potamus” =Ilog
- Sa rehiyon ng Fertile Cresent dahil sa hugis buwan

- Pinakamatang kabihasnan - disenyong pang-
Kabihasnang Sumeria (5000-4000 C.E.)

- Sumer(bandang timog) lugar o lungsod arkitektura at pang- inhinyera na
• Ziggurat

sa Mesopotamia ginamit s templo at palasyo ng Sumer
- templong ginawa upang
maging tahanan ng diyos
• Cuniform - unang nabuong sistema - binubuo ng maraming patung-
Ambag ng Kabihasnan

ng pagsulat patong na luwad
- isang pinatuis na Luwad -ginamit sa paggawa ng laryo
kahoy(stylus) ginagamiit na na nagsilbing talaan ng mga Sumerian
•

panulat sa malambot na lusad
saka pinaiinit pagbilang ng
• Prinsipyo ng calculator

- unang nabasa ni Henry animnapu; 60 minutes
• Sexagesimal –

Rawlinson noong 1846 dahil Polytheist – maraming diyos
sa Behistun Rock Teokrasya - uri ng pamahalaan na
•

• Gulong - sa pagkatuklas nito, nagawa nakabatay sa relihiyon ng bawat tao
•

nila ng unang karwahe Patesi- tawag sa namumuno sa haring
• Cacao - ginagamit bilang pamalit sa –pari na namumuno sa isang lungsod-
•

kalakal estado
• Algebra - ginagamit ang sistema ng
pagbilang na nakabatay sa
60,paghahati o fraction, gayundin ang • Malaki ang naitulong ng maraming
Pag-unlad

square root imbensyon sa pagtatag at pagunlad ng
• Kalendaryong lunar na may 12 kabihasnang Sumer. Ang mga
buwan imbensyong ito ay nagpaunlad sa
• Dome, vault, rampa pagsasaka, kalakalan at iba pang mga

industriya na nagpaunlad din sa  malayang-tao
lipunang Sumerian sa pangkalahatan.  alipin
Naitatag ang mga lungsod-estado na  karapatan ng mga kababaihan;
lubos na nakatulong sa pagtatag ng maging pari, magnegosyo,
•

pamahalaan at pagpapalakas sa mga magkaroon ng dote at suporta
Sumerian bilang isang pangkat mula sa mga mapapangasawa,
Nakatulong nang malaki ang ari-arian mula sa namatay na
edukasyon sa pagiging bihasa ng mga asawa
•

mamayan sa halos lahat ng aspeto ng  mahigpit na pinaparusahan ang
pamumuhay, mula kalakalan pangangalunya at pakiki-apid
hanggang astrolohiya

• Epic of Creation – paglikha ni Marduk
Panitikan

• Pangunahing dahilan ng paghina ng sa sangsinukob
Pagbagsak

mga Sumerian ay ang madalas na • Epic of Gilgamesh – paglalakbay ni
labanan at kawalan ng pagkakaisa ng Erech
mga lungsod-estado nito. Madalas na
pinagtatalunan ang patubig at
hangganan ng mga lupain • Maayos na pagpapalakad ng
Pag-unlad

pamahalaan, lalo a sa panahon ni
Hammurabi. Paglusob ng ga Kassite
isang tribong Indo-Europeo.
Kabihasnang Babylonian(1800 C.E.)

Hammurabi- isang semitikong lider - • Nagdulot ng katiwasayan sa lipunan
sumakop sa buong Mesopotamia at nagtatag ang pakikipagtulungan ng mga
ng isang malaking imperyo -kilala sa Kodigo mabababang opisyal, sundalo, at
ni Hammurabi huwes sa hari. Sinundan ng mga
Hittite na may higit na maayos na
armas na gawa sa bakal.
• binubuo ng 282 batas na nagsisilbing • Nagpatatg sa lipunan at pamahalaan
Kodigo ni Hammurabi

pamantayan ng kabihasnang ang Kodigo ni Hammurabi.
Babylonian.
• nakaukit sa itim na batong mahigit sa
dalawang metro ang taas na binubuo • Paglusob ng mga Kassite, isang
Pagbagsak

ng prinsipyong “mata sa mata, ngipin tribong Indo-Europeo Sinundan ito ng
sa ngipin” mga Hittite na may higit na mahusay
na armas na gawa sa bakal.

• “Palaganapin ang Katarungan, Lipulin
Lipunan

ang Masama upang Hindi Akitin ng - Pinaka-unang aklatan sa mundo
Kabihasnang Assyrian

Malakas ang Mahina” – layunin ng - Marahas na mga mandirigma
kodigo ni Hammurabi
• kalagayang panlipunan
 kahalagahan ng mga maginoo
Pagsikat ng Assyria

 sumaalamin ito sa karangyaan,
• mayroong organisadong sandatahan kayamanan at kapangyarihan ng imperyo
1. Ashurbanipal II

(hukbong lakad, hukbong  sumasalamin din ito sa kapalaluan at
nakakarwahe, hukbong nakakabayo kalupitan ng Assyria kaya tinawag itong
at hukbong inhinyero) at mahusay na
armamento  pinakamatatag at pinakamatibay na
Scourge of Nineveh

• tinularan ng mga sumunod na pinuno lungsod sa buong mundo
ang mga ginawa ni Ashurbanipal - 15.24 metro, kapal ng pader
- 30.48 metro, ang taas
- 11 kilometro, haba ng pader
• kinamkam niya ang mga trono mula - 15 tarangkahan
2. Tiglath-Pileser III

sa Assur  162 BC, nagkaisa ang Chaldea, Medis at
• nagpalawak ng kaharian hanggang sa mga Persiano upang pabagsakin ang
Damascus Assyria at napagtagumpayan nga nila ito
 napatunayan ang pagbagsak ng Assyria,
• kinamkam ang trono mula sa 300 taon ang makalipas ng lusubin ito ng
3. Sargon II

tagapagmana ni Tiglath-Pileser grupo ng Alexander the Great, walang
natirang bakas
• nahulog sa kanyang kamay ang
4. Shalmaneser V

kaharian ng Israel
• ipinatapon niya sa hilaga ang - mga pastol sa malapit sa Black Sea at Dagat
Kabihasnang Hittite

sampung tribo ng mga Israelita Caspian
• sa kanyang pamumuno, nabura sa - Ilog Halys (pangunahing lungsod ng mga
kasaysayan ang pinakahuling bakas Hittite), na kilala rin bilang “Lupain ng mga
ng mga Hittite Hatti” – “Mga Tao nga Hatti” ang tawag sa
• Dur Sharrukim - kapitolyo ng kanyang mga tao ng Hatti
kaharian - matatag ang kaharian ng mga Hittite
- gumagamit sila ng siyam na wika
• namuno noong 705-681 BC
5. Senacherib

• pinakapopular sa lahat ng hari ng
- mahilig sa pakikidigma hanggang sa
Assyria
Pagtukalas ng Bakal

matuklasan ang paggamit ng bakal para sa
• Niniveh – kapitolyo ng kanyang
digmaan
kaharian
- higit na matibay kaysa sa tanso at bronse
• saapilitang pinabayad ng buwis ang
- ‘nung unang bahagi ng tuklas sa bakal,
kaharian ng Sidon at Tyre
limang ulit na mas mahalaga kaysa sa ginto
• pinaalis niya sa Assyria ang puwersa
at walong ulit na mahalaga kaysa pilak
ng Ehipto na ipinadala ng hari ng
- inilihim nila ang ang pagmimina,
Ethiopia upang tulungan si Hezekiah,
pagpapanday at paggamit ng bakal
ang propeta ng mga Hebreo

- Nineveh
Paglaganap ng Imperyo
Pagbagsak ng Assyria

- ‘nung unang bahagi ng Imperyo ng Hittite, - nag-aalaga ng mga hayop para sa
mahina at walang sapat na kapangyarihan ikabubuhay at transportasyon
ang mga hari nito

- nagtapos sa panahon ng mahihinang
• Telipinus Pagbagsak

pinuno - ang sinundan ni Haring Tudhaliyas IV
Haring Hattusilis

- kinamkam niya ang kapangyarihan
mula sa mga hari - mas pinagtuunan niya ng pansin ang mga
Haring Tudhaliyas IV

- nakapagtatag ng mgahusay na gawaing panrelihiyon kaysa sa pamamahala
pamunuan at maayos na sistema ng - nagpagawa ng mga galeriya sa Yazilikaya
batas, na nadaragdagan sa bawat - dahilan ng pagbagsak
panahon ng mga sumunod na hari  1200 BC, nilusob ng mga Hattusas, mula
- nakabuo ng isang mahusay at matatag sa Dinastiyang Mitas ng Phrygia
na militar  Pandarayuhan ng mga Dorian sa Gresya
- nagtangka at sinimulang sakupin ang at Aegean
Babylonia, subalit dahil sa malayo ito
sa kanilang lupain, mas minabuti niya
itong bitiwan at sakupin na lang ang
Kabihasnang Chaldean: Ikalawang

ibang lupain sa Fertile Crescent - inapo ng mga Babylonia
Babylonia

- sinakop ang Syria, na pinagusbungan - mayroong 24 km ang kapal ng pader
ng Syro-Hittite na kabihasnan - sa labas ng pader ay mayroong malalim na
- sinubukang sakupin ang Ehipto, kanal na puno ng tubig
subalit sila ay nabigo, sapagkat - mataas ang antas ng pamumuhay
pinamumunuan ito ng napakalakas na
paraon  maganda ang bahay at palasyo
 pinakamaganda ang palasyo ni
- nabawi ang Mitani sa Ehipto at Nebuchadnezzar II
• Suppiluliumas (1375 BC)

lubusang nakontrol ang sentral at  nakilala ang Hanging Garden
hilagang Syria
- nagkaroon ng tratado sa dalawang
kaharian, subalit winakasan ito nang - hango sa mga Babylonian na hango naman
Arkitektura

si Rameses II na ang naging paraon sa mga Summerian
(1290 BC)

- sa kanyang panahon, natalo ng mga - astronomitya at astrolohiya
• Hattusilis III Sining

Hittite ang Ehipto sa Kadesh, at - sa kanila nagsimula ang Zodiac Sign
nagkaroon ng kasunduang
pangkapayapaan (1272 BC) sa
pagitan nila ni Rameses - wala nang sumunod na kasing husay ni
Pagbagsak ng Chaldea

Nebuchadnezzar
- nilusob at ginapi ng mga Persiano.
- agrikultura ang pangunahing ikinabubuhay
Ekonomiya

 “beth” ikalawang letra ng alpabeto
- dulong kanluran ng fertile crescent
Kabihasnang Phonecia

- matatagpuan sa kasalukuyang Lebanon
- tinaguriang “misyunero ng sibilisasyon” - galing sa lahi ng mga Indo-European
Kabihasnang Persia

- nandayuhan ang mga Medes sa talampas ng
Iran
- bunubuo ng lungsod-estado na
Kabihasnan at Lipunan

pinamumunuan ng mga hari
- lungsod ng Tyre at Sidon, ang pinaka
Mga Namuno

malaking daungan - namuno at pinabagsak ang Medes
Cyrus

- hindi mga mandirigma kaya madaling - naging hari ng 2 tribo
masakop - hinangad na maging pinakamahusay sa
- pinakamagaling na mangngalakal pakikidigma
- pinakamahusay sa paggawa ng mga - pinabagsak at sinakop ang Chaldea at Persia
malalaking sasakyang pandagat - sunud-sunod ang pagsakop hanggang sa
- tigaruian ding “traders of antiquity” napasakamay niya ang halos buong Fertile
Cresent
- sinakop ni Campyses, anak ni Cyrus ang
- mahusay mangopya ng ibang pangkat ng Ehipto
Kultura

tao (gaya ng mga Ehipsyano at Babylonian) - itinaguyod ang prinsipyo ng pagkapantay-
- nakaimpluwesya ang kanilang mga pantay
produkto sa ibang kultura
- nakagawa sila ng mga magagandang
produkto gaya ng; - lalong pinalawak ang teritoryo
Darius the great

 produktong bronse - sinakop ang;
 armas  Timog at Silangang Iran
 pandigmang bronse  India
 ginto at pilak na sisidlan  Timog-silangang Europa
 makukulay na palayok
- napabantog sa purple dye o muradong tina
mula sa isdang murex
Pamahalaan

- may kalayaan sa relihiyon
- absolute monarchy

- ipinapatupad ang sariling batas
- hinati ang imperyo sa mga probinsya na
- tinaguriang “misyunero ng sibilisasyon” tinwag na satrapies
Alpabeto

- laging dala ang kabihasnan saan mang
magtungo
- alpabetong Phonecia > nilinang ng mga
Griyego > Etruscan > Romano = - sinundang ng mga mahihinang pinuno
Pagbagsak ng Persia

kasalukuyang alpabeto - nagkaroon ng mga digmaang sibil
- “alpahabet” = wikang Phonecia - nasakop ni Alexander the Great
 “aleph” unang letra ng alpabeto

Quiz #7: Kabihasnang Mesopotamia

A B
IV. Matching Type

6. Mesopotamia f. Cuneiform
7. Sumerian g. Tigris at Euphrates
8. Chaldean h. Cedar
9. Babylonian i. Kodigo ni Hammurabi
10. Hittite j. Hanging Garden of Babylon
11. Assyrian k. Zoroastinismo
12. Phoenician l. Aklatan
13. Persia m. Bakal

V. Fill in the Blank

1. Mahalaga ito sa buhay ng sinaunang 5. Ang nagtataglay ng 232 batas at
tao: parusa sa mga lumalabag:
A. ilog A. Kodigo ni Kalantiaw
B. damit B. Kodigo ni Hammurabi
C. bag C. Kasunduan sa Paris
D. sapatos D. Kasunduan sa Malolos
2. Ang lunday ng sibilisasyon na hugis 6. Ang pinakamahalagang ambag ng mga
arko o kalahating buwan: Assyrian sa kabihasnan ng daigdig:
A. Tsina A. Aklatan
B. Fertile Crescent B. Pomalan
C. Ilog Nile C. Pamahalaan
D. India D. Tao
3. Ang dala ng baha na nagsisilbing 7. Ang pagpapangkat-pangkat ng tao sa
pataba sa mga tanim: lipunang Asya:
A. dumi ng hayop A. Caste
B. lupa B. Barter
C. banlik C. Veda
D. puno D. Luwad
4. Ang sistema ng panulat ng mga
Sumerian:
A. Hammurabi
B. Calligraphy
C. Minos
D. Cuneiform

Lecture #8: Kabihasnang Indus
India: Tahanan ng Sibilisasyong Hindu

Ang unang kabihasnan ay matatagpuan sa lungsod ng Mohenjo-Daro at Harappa na nasa
limbak-ilog ng Indus. Ang kaalaman tungkol sa pamayanan ay binatayb sa mga nahukay na mga
unang bahay at pamumuhay sa lungsod ng Monhejo-Daro.Ngunit ang ipinagtataka ng mga
arkeologo ang biglaang pagkawala ng kabihasnan sa Harappa at Mohenjo-Daro.

Kabihasnang Mohenjo-Daro at Harappa
Kabihasnang Aryan

- Malalaking kalsada, alkantarilya, at Ang mga Aryan ay lagalag na
Lipunan at Kultura

sistema ng patubig na tumutustos sa Caucasian. Sila’y magsasaka at nag-aalaga ng
pangangailangan ng mga tahanan mga hayopp. Nilusob nila ang Mohenjo-Daro
maging noong unang panahon. sa Punjab at winasak ang naiiwang bakas ng
- Paggamit ng mga tao ng mga laryong kabihasnan ng mga Indus.
putik na pinatutuyo sa pugon sa
paggawa ng bahay.
- Naniniwala at sumasamba sa mga - Nahahati sa mga pamayanan na may
Pamahalaan

kaluluwa na naninirahan kalikasan at kanya- kanyuang pamahalaan.
maging sa tao. Pinamumunuan ito ng rajh na
nagmamana ng kalungkutan at may
katulong na lupon ng tagapayo na
- Pagsasaka ang ikinabubuhay ng mga binubuo ng mga pinuno ng tahanan.
Ekonomiya

tao dahil sa matabang lupa na dulot
na malimit ng pag-apaw ng mga ilog.

- Parisukat na seal carving na yari sa
Ambag

Soapstone, isang uri ng pulbos na - Tinawag na Panahong Vedic dahil dito
Lipunan at Kultura

pinatigas at kadalasang ginagawang isinulat ang Veda o ang apat na aklat
dekorasyon at selyo. ng katarungan.ito ay kalipunan ng
- Mga piguring bronse at teracotta ng mga himnong pandigmaan, mga
mga bagay at diyos na sinasamba ng ritwal na panrelihiyon, at mga
mga tao. kwento.
- Mga alahas na yari sa ginto, metal at
iba pang mamahaling ginto tulad ng
jade at lapis lazuli. - Rig Veda- pinakamatanda sa apat -
Uri ng Veda

tungkol sa kalikasan
- Sama Veda- tungkol sa ritwal
- Pagdating ng mga mananakop na - Athava Veda- tungkol sa kultura at
Sanhi ng Pagbagsak

Aryan mula sa Gitnang Asya noong mga tradisyon ng mga Aryan
1500 C.E.

Upanishad- nagsasaad ng mga kaligayahan at katotohanan. Simula noon,
pangunahing paniniwala ng tinawag siyang Buddha na ang ibig sabihin ay
-

Hinduismo tulad ng reinkarnasyon “ang Naliwanagan” o “The Enlightened One”.
- Walang kalayaan ang mga kababaihan
Ang sistemang caste ay nalinang kasabay ngunit may karapatang magmay-ari
sa pagpasok ng mga Aryan. Ito ay lupon sa ng ari-arian. Sati o suttee- ang
lipunan na nabubuklod sa mga alituntunin na babaeng biyuda ay hindi na maaaring
siyang nagtatakda sa kanilang pamumuhay makapag-asawa muli ngunit sasama
pangkabuhayan at sa pag-aasawa. sa libing ng kanilang asawa

Antas ng Caste System

Bhrahman- binubuo ng mga pari at - Pagpapastol at pagsasaka ang
Ekonomiya

iskolar na nagsisilbing guro pangunahing hanapbuhay . Sila ay
-

mga namumuno, nagtatanim ng barley at trigo .
maharlika,at mandirigma
- Kshatriya-

- binubuo ng mga - Relihiyong Budismo at Hinduismo
Ambag

karaniwang mamamayan,magsasaka - Sistemang caste
- Vaishya

at mangangalakal, artisano at - Konseptong reinkarnasyon
magpapastol. - Sa panitikan, ang Veda at Upanishad
- Sudra- manggagawa at alipin

mamamayang Hindi at/o Aryan na - Sinalakay at napailalim s mga
- Untouchable, outcast, o pariah-mga Pagbagsak

nasa labas ng sistema na naagaw ng Persiano sa ilali ni Cyrus the Great
labag sa mahigpit na patakaran ng noong 530 C.E.
caste na karaniwng mahihirap at
gumagawa ng mababang uri ng
trabaho Imperyong Maurya ( 320 -195 C.E.)
Imperyo sa Sinaunang India

- Chandragupta Maurya ( 324 - 300
Ang relihiyong na C.E.)-nagtatag
pangunahing relihiyon sa India at ang
Hinduismo

pinakamatandang relihiyon sa daigdig kung
saan maraming diyos na sinasamba, May maayos na pamahalaan na
Pamahalaan

- Bhrahma (tagalikha) nakasentro sa hari. Hinati sa distrito na
- Shiva (tagawasak) pinamumunuan ng mga kasapi ng pamilya ng
- Vishnu (tagabuo) hari. Kautilya-tawag sa tagapayo ng hari

Ang iba pang bathala ng Hindu: Agni Asoka- pinakamagaling na pinuno ng
(apoy), Indra (bagyo), Gamesha (elepante), imperyo -pinalaganap ang Budismo sa
Kashi (kasaysayan) kanyang panunungkulan
Rock Edicts-pinagawa ni Asoka na nakaukit
Ang Budismo na itinatag ni Sidharta sa bato dingding ng mga kweba, at sa mga
Gautama Buddha, na nakatagpo ng tunay na pampublikong lugar -naglalaman ng konsepto

ng kawalan ng karahasan, paggalang sa lahat Imperyong Gupta (320-500 A.D)
ng relihiyon at opinyon, pagsunod sa (320-335 A.D.)-
magulang at pagoong makatao nagtatag
- Chandragupta

- Nahahati sa pitong uri- pilosopo, - Sa ilalim ng pamumuno ni
Lipunan at Kultura Pamahalaan

magsasaka, kawal, pastol, artisano, Samudragupta (335-375 A.D.), anak ni
mahistrado, at konsehal. Chandragupta I, lalong napalawak ang
imperyo hanggang Talampas ng
Deccan. Dahil dito, nagdala ng yaman
- Pagsasaka at pagpapastol ang sa imperyo sa pamamagitan ng buwis
Ekonomiya

pangunahing hanapbuhay . na sinisingil ng imperyo sa nasakop
Nagtatanim ng millet , trigo, at bulak. na lupain.
- Nangongolekta ng buwis mula sa mga
mangangalakal ng bulak at may –ari
ng lupa. - Itnuring na Gintong Panahon ng India.
Lipunan at Kultura

Sa panahong ito umunlad ang
pagkamalikhain ng mga tao at
- Encyclopedia sa medisina na isinulat nalinang ang sining at kultura ng
Ambag

ni Charaka. India.
- Aklat sa pulitiko ni Kautilya, ang
Arthasastra (The Science of Material
Gain) na tungkol sa pagpapalawak at - Pagsasaka ang pangunahing
Ekonomiya

paggamit ng kapangyarihan hanapbuhay . Nagtatanim sila ng bigas
, trigo , at tubo , gayundin ng mga
prutas tulad ng mangga , melon ,
- Maayos na sistema ng pamahalaan at apricot, peach , peras , at iba pa.
Pag-unlad

buwis ang siyang tumutustos sa - May minahan ng mineral at asin , mga
gastusin ng imperyo. pabrika ng sandata , at pagawaan ng
ornamentong ginto at pilak.

- Umusbong ang nagsasariling estado
Pagbagsak

sa timog ng kahariang Sunga at - Dinar- gintong barya na inuukitan ng
Ambag

Kalinga.. tula ay iba pang disenyo
- Napabayaan ang hukbong military sa - Sakuntala- dula ni Kalidsa at mga
panahon ni Asoka na nakatuon sa pabula na may aral tungkol sa
pagpapalaganap ng Budismo.Hindi moralidad at pulitika.
nakayanang ipagtanggol ang imperyo - Sa arkitektura, ang Iron Pillar sa Delhi
sa mga nag-aalsang Hindu na ayaw sa na nagpapakita ng teknolohiya noong
Budismo. panahon na iyon.
- Hindi nakaagapay ang pamahalaan sa - Epikong Mahayana at Mahabharata at
mga gastusin ng imperyo. ang pagtulong sa kaila sa pagbawi sa
trono mula sa kanyang magandang

asawang sa Sita na kinuha ng isang
demonyo mula sa Persia. - Magkahalong tradisyong Hindu at
Lipunan at Kultura

- Simbolong zero at bilang na 1 kaugaliang Muslim ang ummiral sa
hanggang 9 lipunan noong panahon ni Akbar at
- Pi na katumbas ng 3.14 at 365.3568 sumunod na namuno.
na bilang ng araw sa isang taon - Ipinagbawal ang pang-aalaipin ng
- Sistemang decimal mga babae at batang bihag sa
- University of Nalanda- unang digmaan.
unibersidad sa daigdig na nag-alok ng - Inalis ang suttee o ang pagsunog ng
kurso sa relihiyon, pilosopiya , at mga biyuda kasama ang bangkay ng
sining kaniang asawa . Bng kaugaliang ito ay
nagsimula noong 1 A.D., dala ng mga
- Pagsalakay ng mga Hun mula sa Raiputs, mga mandirigmang Kushan
Pagbagsak

Gitnang Asya noong 415 A.D na naniniwala sa monogamya o pag-
aasawa ng isa lamang.
Imperyong Mogul (1526-1793 A.D.)
- Babur (1526-1530) - Istilong Mogul sa sining at
Ambag

arkitektura. Ito ay sining ng India na
hinaluan ng ipluwensya ng Persia.
- Sa ilalim ng pamamahala ni Akabar - Taj Mahal- itinayo s pagitan ng 1620-
Pamahalaan

the Great(1556-1605 A. D.), apo ni 1648 na tinuturing na
Babur nagpatayo ng mga monumento pinakamagandang halimbawa ng
Babur, nagpatayo ng mga monumento arkitekturang Indian. Ipinatayo ito ni
at palasyo sa India. Shah Jahan para sa paborito niyang
- Naabot ng imperyo ang katanyagan sa asawa na si Muntaj Mahal.
panahon ng pamamahala nina Akbar
Jahangir na namuno noong 1605- - Napabayaan ang pamahalaan sa
Pagbagsak

1627 at Shah Jahan noong 1628-1658 panahon ni Aurangzeb(1695-1707),
na nagtuon ng pansin sa pakikidigma
sa pag-asang masasakop ng imperyo
ang buong India..

Quiz #8: Kabihasnang India
I. Fill the Box: Sagutan ang mga hinihinging tanong.

Mesopotamia India
Pinuno

Mga Nagawa

Pamahalaan

II. Essay: Pag-ibahin ang Mesopotamia at India gamit ang impormasyon na ibinagay mo sa
taas.

Lecture #9: Kabihasnang Ehipto
 Ilog Nile – pinakamahabang ilog sa mundo, nagsisimula sa Lake Victoria
Sinaunang Ehipto

 Egypt= “Gift of Nile”; Nile= “Tears of Egypt”

I. Lumang/Matandang Kaharian – 2700-2180 B.C.E.
Pharaoh – tawag sa hari (pinuno ng estado, hukbong military at kapangyarihang animo-
diyos) o absolutong kapangyarihan
-

Haring Menes – “Gintong Panahon ng Egypt” sentralisadong pamahalaan, umunlad ang
ekonomiya at kultura ng bansa
-

Phraraoh Khufu o Cheops – paggawa ng piramide para libingan ng mga pharaoh
Piramide sa Giza – o “ Piramide ni Khufu” 137 metro at kagilalas-gilalas
-

Pinagsama nagkorona ng upper at lower Egypt;
-

Upper= puti; ulo ng buwitre/ Lower= pula; ulo ng kobra
-

Step Pyramid – 1st piramide ni King Socer
Umiral ang kabulukan sa pamahalaan, naubos ang kaban ng bayan
-

Lumaganap ang kaguluhan at nagpaligsahan ang mga maharlika sa kapangyarihan
-

“Amenenhet I” - lider mula sa Thebes, nagpatalsik sa huling hari
-
-

II. Gitnang Kaharian – 2040 B.C.E. – 1786 B.C.E.
- Amenenhet II – 1st pinuno; nagpadala ng ekspedisyon sa Nubia para mibalik ang ginto na
ginastos noong nakaraang panahon
- Lumawak ang ugnayang pangkalakalan sa Plaestine,Syria at Crete
- Huling bahagi ng 1700 B.C.E. sumalakay ang pangkat ng “Hyksos” mula sa Asia t
nagpabagsak sa pharaoh at nagdala ng unang kabayo

III. Bagong Kaharian – 1567 B.C.E.
- Naitaboy ang mga Hyksos at pinalawak ang teritoryo
- Thutmose II – sumakop sa Nubia,Palestine at Syria at maraming asawang babae (concubine
o kabit)
- Hatshepsut – asawa ng Thutmose II na pumalit sa trono nang siya’y mamatay; 1st babaing
pinuno sa Egypt for 20 yrs. “Unang Dakilang Lider na Babae sa Kasaysayan”; pagpapatayo
ng templo at pagpapalawak
- Thutmose III – anak na pumalit at “Alexander the Great ng Egypt”
- Amenhotep IV – binawasan ang kapangyarihan ng pari at pinagbawal ang pagsamba sa
maraming diyos
- ATON – diyos, pagsamba sa iisang diyos
- Akhenaton o Ikhnaton – ginamit niyang pangalan
- Tutankhamen – youngest pharaoh; 7 yrs. Old natagpuan ang bangkay
- Rameses II = huling dakilang pinuno; lumaban ng 20 taon sa mga Hitite ng Asia Minor bago
nakamtan ang kapayapaan; pinakasalan ang isang anak na babae ng hari ng mga Hitite
• humina ang kaharian nang magwakas ang kapangyarihan ni Ramses II

Libyan ay lumusob sa Lambak ng Nile
Kushite, Assyrian at Persian – mga lugar/hukbong sumakop sa Egypt
•
•

1. Maharlika – pharaoh at kaanak, mayayaman, pari
Lipunan:

Malawak ang lupain at karapatan, di nagbabayad ng buwis
2. Sundalo – nangangalaga sa katahimikan ng bansa, may lupain din
-

3. Karaniwang Mamamayan – magsasaka, pastol at manggawa
4. Alipin – di nakababayad ng utang, bihag sa digmaan at salarin

Mataas ang pagtingin sa kababaihan sa Egypt – may karapatang mgtaglay ng ari-arian at
Ekonomiya

maaring mamuno
•

Pagsasaka – pangunahing Gawain sa Egypt; sobra ay kinakalakal
Sila ay mga platero, manggawa ng palayok, manghahabi at karpintero
•

Nagkaroon ng palitan ng kahoy na cedar mula sa Phoenician at Olive Oil mula sa Crete para
•

sa flax, papyrus, inasnang isdang alabaster at ginto ng Ehipto. Ang kalakalang ito ay nagdala
•

ng karangyaan sa mga mangangalakal
• Nagkaroon ng bugso ng pagtatayo ng mga kanal at daan

- Wastong pagsukat at matematika – pagbilang ng 10
Ambag

- Arkitekture at inerhiya – piramide, templo at monument
“Great Sphinx” – rebulto ng 1 pharaoh na may katawang leon
- Geometry – hangganan ng bukirin, kanal at irigasyon
- “Mummufication” – pag-eembalsamo sa bangkay na di naagnas sa mahabang panahon;
kemikal buhat sa halaman
- Kalendaryo – 12 buwan, 30 araw each + 5 after 12 buwan (365 days)
- Sundial at Orasan
- Hieroglyphics – o “sacred curvings”; sistema ng pagsulat
- “Rosetta Stone” – susi sa pagbasa ng hireoglipiko
- Nahukay ni Jean Francois Champollion, iskolar na French

Pagaalsa ng mga mamayan laban sa mataas na buwis
Pagbagsak

Mahina at walang kakayahan sa pamumuno ang mga sumunod na hari
-

Pag-aalsa ng mga maharlikang galit sa mga pribilehiyo ng mga bagong-yaman na gitnang uri
-

Pagsasalakay ng mga Hyskos mula sa Arabia at Syria noong 1700 B.C.E.
-

Pagpapabaya sa Ekonomiya ng Kaharian
-

Pagsasalakay ng mga Hittite sa mga kolonya ng Ehipto na nagdulot ng pagkawala ng mga
-

buwis ni kinukolekta mula rito
-

Pagsakop ng mga Assyrian noong 570 B.C.E., ng mga Persiano noong 525 B.C.E. at ni
Alexander the Great ng Macedonia noong 332 B.C.E.
-

Quiz #9: Kabihasnang Ehipto
III. Fill the Box

Kaharian Pinuno Mga Nagawa
Lumang Kaharian

Gitnang Kaharian

Bagong Kaharian

Lecture #9: Kabihasnang Tsina
Xenophobia – pagkatakot sa mga dayuhan ang mga Tsino kaya ipininid nito ang kanyang
mga pintuan sa mga dayuhan
-

Natutulog na Higante – dahil sa matagal na panahong hindi nito pakikisalamuha sa ibang
kultura at ang pagsasara ng lupain nito sa mga dayuhan
-

Mga Dinastiya Naganap at Ambag Pagbagsak
- Pinaniniwalaang si Emperor Yu ang dakilang
2205 – 1500 BCE bayani na nakahanap ng paraan upang
1. Hsia

“Alamat ng Dinastiya” makontrol ang pagbaha na dulot ng Ilog Huang-
ho
a. Kabuhayan - Pinabagsak ng Chou
Emperor Yu

1266 - 1123 BCE - Pagtatanim mula sa Wei Bein sa
2. Shang

“Panahon ng Bronse” - Pag-aalaga ng hayop pangunguna ni Wu
- Pangangalakal Wang na isang
- Pag-aartisano warrior king
Cheng T’ang

- Pag-aalahas
- Sericulture
b. Relihiyon
- Kombinasyon ng animism at pagsamba sa
mga ninuno
- Pagbasa ng orakulo o oracle bone reading
c. Pagsula: Calligraphy (the art of fine writing)
d. Libangan: pangangaso; pagmamana; checkers
a. Pagtatag ng mga estadong pyudal noong una - Pinabagsak ng
1122 – 256 BCE b. Paglinang ng kultura at teknolohiya: mga Chi’n
3. Chou

“Age of Warring” - Paggamit ng bakal
“Golden Age of - Paggawa ng mga kanal at irigasyon
Chinese Philosophers” - Pagtayo ng mga bayan
- Pagkakatuto ng horseback riding
- Pagsuot ng “trousers”
Wu Wang

c. Unti-unting pagsisimula ng sentralisadong
gobyerno:
- Tax system
- Military organization
- Pagkakaroon ng mga tagapayong pampulitika
- Pasasagawa ng Civil Service Examination
- Pag-usbong ng mga pilosopiyang Intsik
a. Pinag-isa ang mga estadong pyudal at - Pag-rerebelde ng
256 – 206 BCE nagtatag ng sentralisadong pamahalan tao
4. Chi’n

“Panahon ng Pag-iisa b. Paggamit ng pilosopiyang Legalismo sa
ng China” pamumuno
- Pagpapasunog ng mga aklat ng kasaysayan ni
(China’s First Unifier Confucius
Shih Huang-Ti

of the Chinese People) - Pagpapatunay ng mga kagamitang pandigma
- Pagpapahulog ng mgatao sa tangke ng
kumukulong langis kapag sumalungat sa

kanya
c. Pagpapatayo ng Dakilang Pader upang
hadlangan ang mg mananakop na dayuhan

Pinalawak ang mga nasasakupan ng Tsina sa - Pagkakaroon ng
206 BCE- 219 CE labas ng bansa: mga kaguluhan
5. Han

“Panahon ng a. South Asia (age of disunity)
-

Imperyong Tsina” b. Korea dahil sa:
c. SEA a. Pag-aalitan ng
d. Manchuria mga maka-
Kao Tsu

Pagkakaroon ng dalawang Han pangyarihang
1. Kanlurang Han pamilya
2. Silangang Han b. Pag-aalsa
-

Pagkakaroon ng mga Imbensyon c. Pananakop ng
a. Papel mga nomads
b. Lunar Calendar
-

c. Seismograph
d. Magnetic Compass
e. Dictionary – Shou Wen ( Hsu-Shen)
Ssuma Chen – Father of Chinese History
Pagpapalakas muli ng imperyo Pag-aalsa ng mg
589 – 618 CE Pagbawi muli sa mga lugar na dating dakop atao dahil sa
-
6. Sui

“Panahon ng Muling Pagpapatulo ng pagpapatayo ng Dakilang sapilitang
- -

Pagpapalakas ng Pader o Great Wall paggawa
-

Imperyo” Pagpapatayo ng Grand Canal
-

Pagpapalawak ng imperyo sa: Pananalakay ng
-
Yang Chien

619 – 907 CE a. Mongolia mga kaaway
7. Tang

“Panahon ng b. Manchuria Pag-aalsa ng mga
- -

pagpapalawak ng c. Indo-Tsina lider militar
Imperyo” d. Central Asia
-

“Gintong Panahon ng e. Tibet
mga Makata f. Korea
Pagpapatag ng pamahalaan
Paglawak ng kalakalan
Tai-Tsung

Pagtatag ng mga paaralan at unibersidad
-

Pamumulaklak ng mga tulang Tsino:
-

a. Tu-Fu (China’s Great Poet)
-

b. Li –Yian (China’s Great Poetess)
-

Mga Imbensyon
a. Woodblock Printing
b. Diamond Sutra – First Printed book sa
-

Daigdig
- Pangunguna ng Tsina sa kalakalan sa Asya Kawalan ng pag-
960 – 1279 CE - Pagsigla ng edukasyon at sining kakaisa
8. Sung

“Gintong Panahon ng - Pagsasa-ayos ng serbisyo sibil (chin-shin) Pananakop ng
-

Tsina” - Mga Imbensyon: a. Tartar
“Panahon ng a. Gunpowder/pulbura b. Kin
-

Pangunguna ng Tsina b. Wheel Barrow c. Khitar
sa Kalakalan sa Asya” d. Mongol

Gen Cho

Pagpapasailalim ng Tsinan a pinakamalaking Mahihinang
Kuang Yin (Tao Tsu)

1280 – 1367 CE imperyo sa daigdig pinuno
9. Yuan

“Unang Dinastiyang - Pagpapahintulot ng mga Mongol sa nmga Pagkamatay ni
- -

Dayuhan” dayuhang dumalaw sa Tsina (hal: Marco Kublai Khan
Polo) Pag-aalsa ng mga
-

- Pagtataguyod ng edukasyon at sining ng Intsik
Kublai Khan

Tsina
-

- Pagkakaroon ng kalayaan sa pagpili ng
Relihiyon
- Pagpapalakas ng kalakalan dahil sa Pagsakop ng
1368 – 1643 CE pagbubukas ng mga daungan: Manchu
10. Ming

“Reyna ng Karagatang a. Canton
-

Oryental” b. Macau
- Pag-iinsponsor ng mga ekspidesyon
- Pagpapalakas ng dating kultura
Chi Yuan Chang

- Ang mga Manchu ang naiimpluwensiyahan ng Pagdating ng mga
1664 – 1911 CE mga Tsino dahil sa malakas na kulturang kanluranin
11. Ching

“Ikalawang Intsik
-

Dinastiyang Dayuhan”
Nurbachu

Water Mill
Mga Kontribusyon ng Tsina sa Kabihasnan:

- Confucian Philosophy Paper Money
a. Pilosopiya -

Book of military strategies – The art of
-

War of Hsun-Tzu
-

Chopsticks
b. Mga Ipinakilala sa Daigdig:

Tsinelas, payong, saranggola
-

Pubura Great Wall of China
- d. Arkitektura:

Calligraphy Pagodas
- -

Seri-culture
- -

Porcelain
-

Lunar Calendar Magnetic compass
- e. Imbensyon

Magnet Woodblock printing
- -

Abacus seismograph
- -

Rocketry sa Pakikidigma
- -

Civil Service Examination
-

c. World’s First:
-

Paper
Brush/ink
-

Dictionary
-

Printed Book – Diamond Sutra
-

Newspaper – Peking Gazette
-
-

Chapter I

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (20)

Similar to Chapter I

Similar to Chapter I (20)

Recently uploaded

Recently uploaded (20)

Chapter I