Lecture in Araling Panlipunan 8, Ito ay tungkol sa sinaunang tao, Paleolitio, Neolitiko at Mesolitiko.

1. PAUNLARIN
Batay sa makaagham na pag-aaral ng pinagmulan ng tao, nakita ang
mga ninuno ng tao may 2.5 milyong taon na ang nakalilipas. Sila ang homo
species (homo na nangangahulugang tao) nagtagumpay makiayon sa
kanilang kapaligiran at nagawang harapin ang mga hamon ng sitwasyon
noong sinaunang panahon.
May tatlong pangkat ng homo species na nabuhay sa daigdig at
naging mga ninuno ng mga kasalukuyang tao. Pag-aralan ang diyagram
tungkol sa Teorya ng Ebolusyon ng tao mula sa pagiging Ape hanggang sa
paglitaw ng mga homo sapiens.
Australo-
pithecus
Homo
Ape –
sinasabing
pinagmulan
ng tao
Chimpanzee –
pinapalagay na
pinakamalapit na
kaanak ng tao, ayon sa
mga siyentista
Australopithecine –
tinatayang ninuno ng
makabagong tao; Ape
na may kakayahang
tumayo nang tuwid
Homo habilis,
Homo erectus, at
Homo sapiens –
mga pangkat ng
homo species
Lucy – pinakatanyag na
Australopithecus afarensis na
natuklasan ang mga labi noong 1974
Pagkaraang lumitaw ang mga Homo species partikular ang Homo
habilis noong dakong 2.5 milyong taon ang nakararaan, nagsimula na rin ang
Panahong Paleolitiko, ang unang yugto sa pag-unlad ng kultura ng mga
sinaunang tao.

2.  Tinatawag ding “Panahon
ng Lumang Bato”
(Old Stone Age)
 Nagmula ang Paleolitiko
sa mga katagang paleos
o matanda at lithos o bato
 Pinakamahabang yugto
sa kasaysayan
ng sangkatauhan
 Maiuugat sa pagsisimula
ng paggamit ng
kasangkapang bato ng mga
hominid
 Unang gumamit ng apoy at
nangaso ang mga
sinaunang tao
Lower Paleolithic Period
 Nagwakas dakong 120,000
taon na ang nakararaan
 Pinakamaagang pananatili ng
tao sa daigdig
 Hindi pa lumilikha ng mga
kasangkapan
 Ang Homo habilis ay
nangangahulugang able man o
handy man dahil sila ang
unang species ng hominid na
marunong gumawa ng
kagamitang bato
 Sinundan ng mga Homo
erectus nang higit na may
kakayahan sa paggawa ng
kagamitang bato
Panahong Paleolitiko
dakong 2,500,000 – 10,000 B.C.E.
Upper Paleolithic Period
 Dakong 40,000 – 8500 taon
ang nakararaan
 Nagkaroon na ng mga unang
pamayanan sa anyong mga
campsite na kadalasang
matatagpuan sa mga lambak
 Ang mga Taong Neanderthal
ay nawala sa panahong ito at
napalitan ng mga Taong Cro-
Magnon
 Lumitaw ang mga
komplikadong pagpapangkat
sa lipunan.
Middle Paleolithic Period
 Dakong 120,000 – 40,000 taon
ang nakararaan
 Paglitaw ng makabagong tao
noong 100,000 taon ang
nakalilipas
 Umusbong ang pagiging
artistiko ng mga tao sa
pagpipinta sa katawan at
pagguhit sa bato
 Nabuhay ang taong
Neanderthal na natuklasan sa
Germany ang mga labi

3. Homo Sapiens Cro-Magnon
Neanderthalensi
ttp://en.wikipedia.org/wiki/File:
Homo_sapiens_neanderthalensi
s.jpg
http://en.wikipedia.org/wiki
/File:Cro-Magnon.jpg
Ang Homo Sapiens ang pinakahuling species na
ebolusyon ng tao, ang Homo sapiens Neanderthalensis
(circa 200,000 - 30,000 taon BP). Higit na malaki ang
utak ng Homo sapiens kung ihahambing sa mga
naunang species kaya nangangahulugan higit ang
kanilang kakayahan sa pamumuhay at paggawa ng
kagamitan. May mga patunay na may kaalaman ang
Neanderthal sa paglilibing samantalang ang Cro-
Magnon ay lumikha ng sining ng pagpipinta sa kuweba.
Mga Tanyag
na Prehistorikong Tao
Sa loob ng maraming libong taon, namuhay ang mga prehistorikong tao sa
pangangaso at pangangalap ng pagkain. Dakong 12,000 taon nang
matutuhan ng mga sinaunang tao ang pagtatanim. Tuluyan ding umunlad ang
kanilang mga kasangkapan sa paggamit ng mas makinis na bato. Ito ang
nagpasimula sa Panahong Neolitiko.

4.  Ang huling bahagi ng
Panahong Bato ay
tinatawag na Panahong
Neolitiko (Neolithic Period)
o Panahon ng Bagong
Bato (New Stone Age) na
hango sa mga salitang
Greek na neos o “bago”
at lithos o “bato.”
 Ang terminong neolitiko ay
ginagamit sa arkeolohiya
at antropolohiya upang
italaga ang isang antas ng
ebolusyong
pangkalinangan o
pagbabago sa pamumuhay
at teknolohiya.
 Kilala ang panahong ito sa
paggamit ng makikinis na
kasangkapang bato,
permanenteng paninirahan sa
pamayanan, pagtatanim,
paggawa ng palayok at
paghahabi.
 Naganap sa panahong ito
ang Rebolusyong Neolitiko
o sistematikong pagtatanim.
 Isa itong rebolusyong
agrikultural sapagkat
natustusan na ang
pangangailangan sa pagkain.
 Ito rin ang nagbigay-daan sa
permanenteng paninirahan sa
isang lugar upang alagaan ang
mga pananim
Panahong Neolitiko
dakong 10,000 – 4000 B.C.E.
 May populasyong mula 3000
– 6000 katao
 Magkakadikit ang mga
dingding ng kabahayan at
ang tabing pasukan ng isang
bahay ay mula sa bubungan
pababa sa hagdan
 Inililibing ang mga yumao
loob ng kanilang bahay
 May paghahabi, paggawa
ng mga alahas, salamin, at
kutsilyo
 Catal Huyuk – Isang
pamayanang Neolitikong
matatagpuan sa kapatagan ng
Konya ng gitnang Anatolia
(Turkey ngayon)
 Isang pamayanang sakahan
Teksto mula sa Kasaysayan ng Daigdig ni Mateo et.al, edisyon 2012 (pp. 12-20)
Nagkaroon ng malaking pagbabago sa pamumuhay ng mga sinaunang tao
nang matutuhan nila ang paggamit ng mga kasangkapan at sandatang yari sa
metal. Naganap ito dakong 4000 B.C.E. Inilalarawan sa susunod na diyagram –
ang Panahon ng Metal.

5. Panahon ng Tanso
 Naging mabilis ang pag-
unlad ng tao dahil sa tanso
subalit patuloy pa rin ang
paggamit sa kagamitang yari
sa bato.
 Nagsimulang gamitin ang
tanso noong 4000 B.C. sa
ilang lugar sa Asya, at 2000
B.C.E. sa Europe at 1500
B.C.E. naman sa Egypt
 Nalinang na mabuti ang
paggawa at pagpapanday
ng mga kagamitang yari sa
tanso.
Panahon ng Bronse
 Naging malawakan na noon
ang paggamit ng bronse nang
matuklasan ang panibagong
paraan ng pagpapatigas dito
 Pinaghalo ang tanso at lata
(tin) upang makagawa ng higit
na matigas na bagay
 Iba’t ibang kagamitan at armas
ang nagagawa mula sa tanso
tulad ng espada, palakol,
kutsilyo, punyal, martilyo,
pana, at sibat
 Sa panahong ito natutong
makipagkalakalan ang mga tao
sa mga karatig-pook
Panahon ng Metal
dakong 4000 B.C.E. – kasalukuyan
Persian Silver Cup
http://en.wikipedia.org/wiki/File:Elam_c
ool.jpg
Panahon ng Bakal
 Natuklasan ang bakal ng mga
Hittite, isang pangkat ng Indo-
Europeo na nanirahan sa
Kanlurang Asya dakong 1500
B.C.E.
 Natutuhan nilang magtunaw at
magpanday ng bakal.
 Matagal nilang pinanatiling
lihim ang pagtutunaw at
pagpapanday ng bakal.
 Nang lumaon, lumaganap ang
paggamit ng bakal sa iba
pang kaharian.
Teksto mula sa Project EASE Module 2
Gawain 3. I-Tweet Mo!
Bumuo ng anim na pangkat na ang bawat isa ay inaasahang pupunan ng mga
kailangang impormasyon ang “I-Tweet Mo! Organizer.”
Ibigay ang mga hinihinging impormasyon ng organizer batay sa pagkaunawa sa
binasa. Nakatakda sa pangkat 1 at 2 ang Panahong Paleolitiko,at sa pangkat 3 at 4
ang Panahong Neolitiko, at sa pangkat 5 at 6 ang Panahon ng Metal. Ibibigay ng bawat
pangkat ang mga hinihinging impormasyon ng organizer sa anyo ng mga “tweet” o
maiikling pahayag.

6. Pagkatapos ng pag-uulat ng bawat pangkat, magbigay ng komento sa mga
pahayag ng mga mag-uulat. Isulat ito sa kapirasong papel at idikit sa bahagi ng
komento ng diyagram.
Pamprosesong Tanong
1. Ano ang mga katangian ng bawat yugto ng pag-unlad ng kultura ng tao?
2. Ano ang mga patunay na may naganap na pag-unlad sa kultura ng mga
sinaunang tao batay sa kasangkapan, kabuhayan, at iba pang aspekto ng
pamumuhay?
3. Ano ang iyong mabubuong kongklusyon tungkol sa mga sinaunang tao?
Gawain 4. Tower of Hanoi Chart
Nasa tuktok ng Tower of Hanoi Chart ang mga kongklusyon tungkol sa yugto
ng pag-unlad ng kultura ng mga sinaunang tao. Punan ang ibabang bahagi ng tower
ng ebidensiyang susuporta sa nakatalang kongklusyon.
@Paraan ng Pamumuhay
Tweet:
Komento
@Kaugnayan ng Heograpiya sa Panahong Paleolitiko/Neolitiko/Metal
Tweet:
Komento
@Mga Kagamitan/Tuklas
Tweet:
Komento

7. Pamprosesong Tanong
1. Ano ang kaugnayan ng iyong sagot sa nakatalang kongklusyon?
2. Nakabuti ba ang pagbabagong ito sa pamumuhay ng mga sinaunang
tao? Patunayan.
3. Maipagmamalaki ba ng kasalukuyang henerasyon ang ginawang ito
ng mga sinaunang tao? Pangatuwiranan.
4. Ano ang gustong ipahiwatig ng mga kongklusyon at ebidensiyang
nakatala sa Tower of Hanoi Chart tungkol sa pag-unlad ng kultura ng
mga sinaunang tao sa daigdig?
Gawain 5. Ano Ngayon? Chart
Pagkatapos tukuyin ang mahahalagang konsepto tungkol sa bawat yugto ng
pag-unlad ng kultura ng tao, maiisip din ang kahalagahan ng mga konseptong ito sa
kasalukuyang pamumuhay.Nararapat iugnay ang mga pangyayari ng nakaraan sa
kasalukuyan sapagkat sa tulong nito, mas nakikita ang tunay na kabuluhan ng
kasaysayan.
Tukuyin ang kahalagahan ng ilan sa mga pangyayaring naganap sa iba’t ibang
yugto ng pag-unlad ng sinaunang tao sa tulong ng Ano Ngayon? Chart, Isulat sa kahon
ang kahalagahan o epekto sa kasalukuyan ng pangyayaring nasa kaliwang kahon
Malaki ang epekto ng
heograpiya sa pag-
usbong ng unang
Malaki ang naging
epekto ng agrikultura sa
pamumuhay ng mga tao.
Higit na umunlad ang
pamumuhay ng tao dahil
sa paggamit ng metal.
1. 1. 1.
2. 2. 2.
3. 3. 3.
Paggamit ng apoy
Pagsasaka

8. Rubric sa Pagmamarka ng Ano Ngayon? Chart
Pamantayan Paglalarawan Puntos
Nilalaman
Mahusay na nailahad ang kaugnayan ng mga
pangyayari noong sinaunang panahon sa
kasalukuyan
10
Ebidensya Napatunayan ang kaugnayang ito sa tulong ng
mga kongkretong halimbawa 10
Kabuuan 20
Pamprosesong Tanong
1. Gaano kahalaga ang mga pag-unlad na naganap noong sinaunang
panahon?
2. Paano hinubog ng mga pagbabagong ito ang kasalukuyang pamumuhay
ng tao?
3. Sa iyong palagay, alin sa mga pagbabago sa pamumuhay ng tao ang may
pinakamalaking epekto sa kasalukuyan?
Pag-iimbak ng labis
na pagkain
Paggamit ng mga
pinatulis na bato
Paggamit ng mga
kasangkapang metal
Pagtatayo ng mga
permanenteng tirahan
Pag-aalaga ng mga hayop

9. PAGNILAYAN/UNAWAIN
GAWAIN 6. Archaeologist at Work
Bumuo ng apat na pangkat para sa gawaing ito. Isiping miyembro ka ng isang
pangkat ng mga archaeologist na nakahukay ng mga artifact sa isang lugar. Inyong
susuriin ang bawat artifact na nahukay gamit ang Artifact Analysis Worksheet #1.
Pagkatapos nito, pag-uusapan ang mga ginawang pagsusuri at sama-samang
sagutan ang Artifact Analysis Worksheet #2.
Sa pagkakataong ito, muling balikan ang iyong I-R-F Chart. Muling
sagutin ang tanong na nasa itaas ng chart. Isulat ito sa ikalawang kolum, sa
Refined Idea. Bunga ng mga bagong kaalamang natutuhan mo mula sa
pagbabasa ng mahahalagang teksto at pagsagot sa mga gawaing nagpayabong
ng iyong kaalaman, maiwawasto mo ngayon ang mga konsepto sa Initial Idea.
Task Card
Kabilang ka sa pangkat ng mga archaeologist mula sa iba’t
ibang bahagi ng daigdig na kasalukuyang naghuhukay sa Catal Hȕyȕk.
Nakapaloob sa task card na ito ang ilang artifact na natagpuan ng
inyong pangkat sa nasabing lugar.
Ang Iyong Misyon
Gamit ang Artifact Analysis Worksheet#1, suriin ang bawat
artifact na nahukay sa Catal Hȕyȕk. Tingnan ang pisikal na katangian,
gamit, at kahalagahan ng mga artifact na ito.
Kaligirang Impormasyon
Ang Catal Hȕyȕk sa kasalukuyan ay isang lugar sa Turkey.
Sinasabing umunlad ang sinaunang pamayanan na ito 9000 taon na
ang nakararaan. Ang lugar na ito ay may lawak na 32 acres o halos 24
football fields. Malapit ang Catal Hȕyȕk sa pampang ng Ilog Carsamba.
Sa puntong ito, mayabong na ang iyong kaalaman tungkol sa paksa. Higit
pang palalalimin at patatatagin sa bahaging ito ang iyong kaalaman sa
pamamagitan ng kritikal at malikhaing pag-iisip. Isang hamon para sa iyo na
makabuo ng mga konsepto at makapagbahagi ng iyong kaalaman sa pangkatang
gawain sa bahaging ito.

10. Pamprosesong Tanong
1. Ano ang kaugnayan ng mga artifact sa pagtukoy sa kultura ng mga
taong nabuhay sa Catal Hȕyȕk?
2. Ano ang mga patunay na ang Catal Hȕyȕk ay lumitaw noong panahong
Neolitiko?
3. Ano ang kongklusyong mabubuo batay sa paghahambing ng buhay sa
Catal Hȕyȕk at sa kasalukuyang pamumuhay?
Rubric sa Pagmamarka ng Archaeologist at Work
Pamantayan Paglalarawan Puntos
Artifact
Analysis
Worksheet
#1
Mahusay na nasuri ang katangian ng bawat
artifact; mahusay na natukoy ang gamit at
kahalagahan ng mga artifact na ito.
10
Artifact
Analysis
Worksheet
#2
Mahusay na nailarawan ang mga katangian ng
Catal Hüyük gamit ang mga sinuring artifact;
mahusay na napaghambing ang pamumuhay sa
Catal Hüyük sa kasalukuyang pamumuhay gamit
ang iba’t ibang aspekto
10
Pag-uulat
Mahusay ang pagpapaliwanag ng mga inilalahad
na kasagutan; mahusay na nalagom ang mga
impormasyong inilahad
5
Kabuuan 25
1.
Artifact Analysis Worksheet #1
Ano ang artifact? Ilarawan ang mga
katangian nito?
Artifact Analysis Worksheet #2
1.
2. Sa iyong palagay, ano ang gamit nito
noong sinaunang panahon?
2.
3. Bakit mahalaga ang artifact na ito sa
kasalukuyang panahon?
Ano-ano ang katangian ng Catal
Hȕyȕk batay sa iyong ginawang
imbestigasyon?
Ihambing ang paraan ng pamumuhay
ng mga taga-Catal Hȕyȕk sa
kasalukuyang pamumuhay gamit ang
sumusunod na aspekto:
4. Ano ang nais ipahiwatig ng artifact na
ito tungkol sa Catal Hȕyȕk?
a. pang-araw-araw na gawain
b. paraan ng paglilibing
c. sining
d. pinagkukunan ng pagkain

11. ARTIFACTS
Mural Painting
Imahe mula kay Prof. Michael Fuller, St.
Louis Community College
http://users.stlcc.edu/mfuller/catalhuyuk.html
Isang Pigurin
Imahe mula kay Prof. Michael Fuller, St. Louis
Community College
http://users.stlcc.edu/mfuller/catalhuyuk.html.
Ceremonial Flint Dagger
Imahe mula kay Prof. Michael Fuller, St. Louis
Community College
http://users.stlcc.edu/mfuller/catalhuyuk.html.
Obsidian Arrow Head
Imahe mula kay Prof Michael Fuller, St. Louis
Community College
http://users.stlcc.edu/mfuller/catalhuyuk.html.
Mga Palamuti mula sa mga Bato
at Buto ng Hayop
Imahe mula kay Prof. Michael Fuller, St. Louis
Community College
http://users.stlcc.edu/mfuller/catalhuyuk.html.
Labing Nahukay sa Loob ng Bahay sa Catal
Hüyük Imahe mula sa Science Museum of
Minnesota, www.smm.org/catal

12. Aralin 3: Mga Sinaunang Kabihasnan sa Daigdig
ALAMIN
Gawain 1. Picture Frame
Masdan ang tatlong picture frame at pansining walang laman ang bawat
isa.Tatawag ang guro ng tatlong mag-aaral na guguhit ng mga salitang ipapaloob sa
bawat frame. Isulat sa papel ang natatanging salitang inilalarawan ng mga guhit.
Pamprosesong Tanong
1. Ano ang salitang mabubuo sa itaas ng mga frame?
2. Batay sa mga guhit na nasa loob ng tatlong frame, ano ang iyong
pagkakaunawa sa salitang “kabihasnan”?
Gawain 2. WQF Diagram
Panuto: Pumili ng paksa mula sa “Sinaunang Kabihasnan ng Daigdig” na gagawan
ng WQF Diagram. Isaalang-alang ang sumusunod na mga panuto sa pagbuo nito:
1. Itala sa bawat kahong nasa ibaba ng “W” (words) ang mga salitang
maiuugnay sa paksa.
2. Sa kahon ng “Q” (questions), bumuo ng 3-5 tanong na nais mong masagot
tungkol sa paksa.
3. Ipagpaliban ang pagsagot sa Bilog “F” (facts). Pabalikan ito pagkatapos ng
Pagnilayan/ Unawain.
Pagkatapos talakayan ang mga sagot sa Archaeologist at Work, muling
sagutin ang tanong na nasa I-R-F Chart. Sa puntong , ilagay ang sagot sa huling
kolum,na Final Idea. Pagkatapos ay ibahagi sa klase ang lahat ng iyong
kasagutan sa tatlong kolum ng chart.
Matapos matutuhan ang pagsisikap ng mga sinaunang tao, mapaunlad
ang kanilang pamumuhay, maiisip lamang na tuluyan nilang nakamit ang mataas
na antas ng kalinangang kultural. Ito ang pagtatag ng mga kabihasnang nagkaloob
ng mga dakilang pamana sa iyo at sa lahat ng tao sa kasalukuyang panahon.
Halina at pag-aralan ang mga sinaunang kabihasnan sa daigdig.
K

13. a.
PAUNLARIN
Paksa: Kabihasnan – Katuturan at mga Batayan
a. Magbigay ng kahulugan ng salitang kabihasnan. Pakinggan din ang ibibigay
na kahulugan ng mga kamag-aral.
b. Pansinin ang blank concept map. Punan ito ng mga salitang may
kaugnayan sa kabihasnan.
c. Batay sa nabuong concept map, ano ang iyong sariling pagpapakahulugan ng
salitang kabihasnan?
d. Pag-aralan ang mga larawan at sagutin ang mga pampropsesong tanong.
Paksa: Sinaunang Kabihasnan ng Daigdig
W Q
Pagkatapos lagyan ng mga salita at tanong ang W at Q sa WQF Diagram,
malalaman mo kung wasto ang iyong mga sagot sa pagpapatuloy ng pag-aaral ng
araling ito. Ipagpatuloy natin.
Sa bahaging ito, tatalakayin ang katuturan ng kabihasnan at ang
impluwensiya ng heograpiya sa pag-unlad ng mga sinaunang kabihasnan. Gayon
din ang mahahalagang pangyayari ng mga sinaunang kabihasnan sa daigdig.
Susuriin din ang mga aspektong humubog sa pamumuhay ng mga nanirahan sa
mga kabihasnang ito.
Maging matalino sa pagsagot ng mga gawain sa bahaging ito. Simulan mo
na.

14. http://revphil2011.wordpress.com/2011/07/28/fighting-for-the-crown/
http://www.fishfarming.com/tilapia.html
http://forum.philboxing.com/viewtopic.php?f=8&t=110850&p=281814
http://depositphotos.com/4400538/stock-photo-Ancient-egypt-
hieroglyphics-on-wall.html
/
Pamprosesong Tanong
http://listdose.com/top-10-inventions-that-changed-human-lives-
forever/
/
Larawan ng sinaunang gulong
Larawan ng Hieroglyphics

15. 1. Ano ang sinisimbolo ng korona ng hari? Bakit mahalaga ang
bahaging ginampanan ng mga pinuno at batas sa isang
sinaunang pamayanan?
2. Ano ang kahulugan ng larawan ng isda at palay sa aspektong
pangkabuhayan ng mga sinaunang tao? Bakit mahalaga ang
aktibong kalakalan sa pagtaguyod ng kabihasnan?
3. Paano nagsimula ang sistema ng pagsulat ng mga sinaunang tao?
4. Ano ang kahalagahan ng sistema ng pagsulat sa isang
pamayanan?
5. Ano ang sinisimbolo ng gulong? Bakit malaki ang
pakinabang ng mataas na antas ng agham at
teknolohiya?
6. Ano-ano ang sinaunang kabihasnang umunlad sa daigdig,
partikular sa Asya, Africa, at America?
Sa puntong ito, malinaw na ang katuturan ng kabihasnan at ang mga
batayan upang maituring na kabihasnan ang isang pamayanan. Sa pagtalakay ng
mga sinaunang kabihasnan sa daigdig, mahalagang talakayin ang bahaging
ginampanan ng heograpiya sa paghubog ng mga kabihasnan noong sinaunang
panahon.