Butrinti

1. Askushnukmundt’i shpëtojë magjepsjesngabukuriadhe qetësiae këtij vendi,kurrethimetnatyrore
plotësojnëaqbukurrrënojatantike.
Harta e jugutte Shqiperise,Butrinti
Butrinti,ose me emrine lashtë Buthrotum, shtrihetnë jugperëndimtë Shqipërisë,20km në jug të portit
moderntë Sarandës.Pozicioni i tij është spektakolar:Qyteti i lashtë okuponpjesënkryesore të kodrës
që lagej nga kanali Vivari,një rrugë e ngushtë ujore që sotlidhKorfuzin,4kmnë perëndimtë Butrintit,
me liqenin e brendshëmme ujë të kripur.Rrëzë një pllaje në jugtë kanalitshtrihetnjë tokë djerrë e
tharë nga ujëratqë ndanButrintinnganjë sërë malesh,të cilatshtrihenpërgjatëkufiritjugorshqiptaro-
grek.
Rivieraështë padyshimnjë ngazonatmë të bukuradhe më të paprekuratë të gjithë Shqipërisë.Brigjet
e Adriatikutdhe Jonitkanë një bukurishokuese.Palmatdhe pemëtme ullinjdominojnëpeisazhinduke i
dhuruarnjë bukuri karakteristikemesdhetare.Panoramae detit,varieteti i florës,i favorizuarngaklima
e butë,e bënSarandënnjë qendërtë preferuarpërpushimedhe rikrijimdhe një qytettë rëndësishëm
turistik.TuristëtngaKorfuzi zbarkojnëkëtume tragete.Kanjë linjë të përditshme autobuzashnga
Saranda në Butrinit.Në vitin2000 Butrinti priti mëse 30mijë vizitorë të huaj.Qyteti antik,është
padyshimnjë ngabukuritë më me vlerë të rivierësshqiptare dhe një ngadestinacionetmë të rrahura,jo
vetëmngaturistë të huaj,por edhe ngavetë shqiptarët.Historia,gërshetohetkëtume artinantikdhe
rrethohetnganjë bukuri e mahnitshme mesdhetare,duke zënënjë vendtë rëndësishëmnë kujtimete
atyre që e kanë shijuarnga afërdhe në ëndrrat e atyre që kanë dëgjuartë flitetpërtë.
Si u krijuadhe si mbijetoi Butrinti në shekuj?
Butrinti mendohett’i ketë fillimete tij në shekulline 8para Krishtit,me vendosjenatytë tregtarëve të
Korfuzit.Kyështë qyteti që lidhetmë shumë me legjendëne Eneas.Në shekulline 4-ët,Butrinti ishte një
port kaoanian,ndoshtanë qendërtë një prej fiseve helenase të Epirit.Romakëte përdorënportinsi një
bazë për fushatëne tyre ushtarake në Ballkannë shekulline 2-të.Në shekullinqë pasoi,ai ubë koloni e
ushtarëve të vjetërtë Jul Çezarit.Më vonë përsëri në sundiminromak,qytetikishtekishëne tij dhe kjo
në një vendtë dukshëm.
Por në vitin551 u sulmuanga barbarët.Historiaqë pasoi deri në shekulline 10-të,ashtusi ndodhi me
shumë porte mesdhetare,mbetetmister.Më vonë ubë një port i rëndësishëmpërlidhjene Venecias
me Bizantin.Përshumë kohë edhe në Mesjetë,ishtenë duarte venecianëve,të cilëtmbroninkufirin
lindortë kanalittë Korfuzit.Vetëmnë shekulline 18-të ata e braktisënButrintin,pasi humbënme turqit.
Në vitet1850, kur Edward Lear kaloi në këtë rrugë,ajoishte e shkretë.
Ugolini,italianiqë vdiqduke gërmuarnë Butrint
Butrinti uinjoruaderi në vitin1920, kur misioni italianme në krye Luixhi Ugolininmbërriti në Shqipëri.
Në vitin1924 Ugolini zgjodhi majëne kodrësilire,Foinik,20milje në veri të Butrintit,përfushatëne tij
të parë.Porkjo ishte më pakpremtuese ngaç’e priste Ugolini,kështunë vitin1928, me shpresëne

2. zbulimitarkeologjiktë kohëssë Eneas,e cilalidhejdirektme qëllimetpropagandistike të Romës,ai filloi
punënnë Butrint.Në atë kohë Butrinti ishte një kodërnë një peizazhshkretëtire.Brendatre muajve
Ugolini kishte zbuluarzgjatime të mëdhatë mureve të poligonevegrekë rrethqytetitsi dhe portatë
mëdhadhe tepërfine.
Gërmimi më i madh megjithatë ishte në faqenlindore të kodrës,kuai zbuloi teatrin.Teatri i shekullittë
IV,me ndenjësete spektatorëvetë ruajturamirë dhe me skenën,përbëninnjë sensacionsidomoskuru
pasuannga zbulimi i statujave,zotave të Butrintitdhe nganjë kokë e Apollos.
Duke punuarme ritme të shpejta,Ugolini gërmoidhe nxorri në pahTempulline Asclepulus-itpasteatrit,
një bllokbanjashromake përballë tij,pjesë e një pallati të hershëmbizantin;përbri kanalitVivari një
vendpagëzimi i ruajturmirë dhe kjoe bizantittë hershëm, e cilakishte një dyshememozaiktë shekullit
të V dhe shumë monumente të tjera.Ugolinipunoi me pasionderi savdiqnë vitin1936 nga malarja.
Të tjerafushatagërmimeshpasuan
Fushatate rejadhe gërmimete mbështeturangaInstituti Shqiptari Arkeologjisë,kanë synuarta
zhvillojnë Butrintinnë dyaspekte.Në fillim,meqënëse shumicae gërmimeve dhe studimeve të
mëparshme arkeologjike ishinpërqendruarnë nivelete lashtësisë,Butrintibizantinmbeteti panjohur.
Qëllimi kryesori fushatësishtetë bëhej harta topografike e historisë,të vendoseshinfazate shekullitVI-
të dhe X-të Viti i Krishtit;të ekzaminohej se si kyporti rëndësishëmkaluajturrol kryesor,pasrëniessë
sistemitmesdhetartregtar.Qëllimii dytë i fushatëssë kërkimevenë Butrintishte të promovohej kjoanë
e dallueshme që të mundtë tërheqë samë shumë turistë,e cilanë këmbimtakthejë në burimtë
ardhurashpër rajonin.
Nëpërmjetnjë menaxhimi të kujdesshëmtë pasurisë,punonFondacioni Butrinti,themeluarngaLord
Rothschilddhe LordSainsburynë 1993, i cili kapër qëllimgjithashtutë ndihmojënë mbrojtjene kësaj
zone dhe të rajonitpërreth.Gërmimetdhe studimetnë vitin1994-95 janë kufizuarvetëmnë
përcaktimine qëllimeve.
Këtostudime të rejatreguannëpërmjethistorisë se porti i Butrintitdominohej ngakushtete tij të
mjedisit.Me saduket,vonë në periudhëne Bronzitdhe në fillimtë periudhësgreke,kurmajae kodrës,
akropoli,ishte qendrae banimit,Butrinti ishtenjë qytetbregdetar.Deti dotë zgjerohej duke hyrë edhe
brendazonëstokësore në formëne Liqenittë Butrintit.Atë kohë dukej sikurporti tregtari Butrintit
shtrihej në gjirinqë ndodhejnë anënveriore të kodrës.Duke ardhurnë rrugë tokësore,vizitorëtdotë
mbërrininnë Butrinitnganjë rripi ngushtë i gadishullit.Porqë nga kohae romakëve,shumë ngapjesae
ultësirësqë tani ndanButrintinngakanali i Korfuzit,ështëhequrngapërdorimi.
Butrinti,ekspozitë e hapure vlerave historiko-kulturore
Qyteti i Butrintitështë i madhdhe kompleks,me rrënojangaperiudhatë ndryshme.Përataqë nukjanë
arkeologë apostudentë specialistë,mënyramë e lehtë në vizitëne tyre të parë është të vërtitenbrenda
perimetrit.Të shëtisinpërrethmurevedhe të shohinme sytë e tyre se si u zhvilluaqyteti dhe kështjella
si një ishull i fortifikuardhe pastaj të procedojnë drejtqendrëspërtë parë finesëne ndërtimeveantike.

3. Në zonë mundtë hyhetnëpërmjetnjë porte,kuaplikohetnjë tarifë shumëe vogël.Duke marrë në të
djathtë dhe duke ndjekurrrugicate ngushta mbërrinnë rrënojatqë i përkasinbanjosromane dhe një
kulle veneciane dhe pastaj një seksiontjetërmureshqë datojnë në shekulline IV,viti i Krishtit.Pas
pothuaj 400 metrave të tjerë,të shfaqenrrënojate një qendre të krishterëkulti dhe pastaj një pishinë
në formëne kryqitqë mund të ketë qenë pjesë e kishësmesjetare.
Në të djathtë të hyrjesshehnjë pamje shumë të këndshmetë zgjerimittë kanalitqë më pastë çon tek
liqeni.Më pasvazhdonnjë seksiontjetër,tepëri gjatë i mureve të jashtëm, edhe këtoi përkasin
antikitetittë mëvonshëm,ndërsanjë shëtitje në pylline dendurnë veri të ishullitështëme të vërtetë
tepëre këndshme.Në të majtë,ndërsaafrohetfundi i kësaj rrugice,shihenmurete një bazilike
mesjetare afërpikëskubashkohen muretlidhëse të fortifikimetë jashtme.
Gjuetia
2000 Reconnaissance ProjectinButrint,AlbaniaZonae liqenitkanjë varietettë pasurzogjsh.Kjozonë
ishte e famshme përgjueti,sidomospëratë të shapkave,dhe në këtë kontekstButrinti është
përmendurnë kujtimete sportistëve britanikëtë shekullittë XIX-të.GjuetarëtngaKorfuzi niseshinpër
udhëtime ditore dhe përgjueti në Butrint.Kjorrugë çonnë pjesënjugperëndimore,rrethkufijvetë
ishullitdrejtkullës.Pasdisaminutashshëtitje,dotë gjeni një portë dhe një vendtë shenjtë antik,e cila
më pas u përdorsi varrezë krishtere.
Poshtë ishindisabanjame ujëratermalë,që quheshinndryshe,banjae Ninfave.Në mure është shkruar
një legjendëgreke që bëntefjalëpërrëndësinëe mirëqënies. Atylexohet:“JuniaRufina,miqtë e
ninfave”.Ajomori formënfinale në shekullinI-rë paraKrishtit,kurishte mbuluarme çati sferike dhe
ishte zbukuruarme piktura,në një prej të cilave paraqendypallonj dhe një papagall.Hyrjatjetëratyafër
ka një qemertë gurtë të harkuarku tregohetnjë luanduke shqyernjë ka.Madhësiadhe fuqiae
ndërtimeveilire në nivelete ulëtakrahasohetme përshtypjenqë të krijohetnë anë të tjeratë Greqisë si
Tirynsdhe Mycenae.
Akropoli,shekulli i IV
Midispemëve dhe shkurreve gjendetbazae akropolit,me murete vjetrafortifikuese,të cilatdatojnë në
shekullinVIparaKrishtit.Kyfundi akropolitështë i hapur,me një kishë të krishterënë qendëre
rrethuarme pemë.Kjoështë ndërtesamë e vjetëre krishterë në Butrint.Në disajnajoshfaqete
ngjashme me kishatë tjeratë ngritura në Shqipëri të gjeturnë Elbasan,Foenikdhe Bylis,me çati të
harkuar dhe dysheme mozaik.Ajodatonnë gjysmëne parë të shekullittë IV.Në Mesjetë ajourindërtua,
me përjashtimtë kupolëssë vogëlnë pjesënjugore.Fundimë i largëti akropolit,kurvenecianëtdhe
turqitvendosëntopatnë pozicinete mureve,shtrihetjashtë mureve,në kopshtetpërrethfortesës
qendrore.Sapokalonakropolindhe ngjiteshnë kompleksinqendrortë ndërtesësmundt’i gëzohesh
parkutqendror.

4. Trashëgimiaarkeologjike
Nga rrugicat,duke ecurnga kahu perëndimor,gjendenrrënojate një shtëpie të madhe romake që daton
në shekulline 2-të viti i Krishtit.Qendrae tij ishte e hapure shtruarme gurë,me 12 shtyllatë gurta që
ngriheshinmbi një bazament. Atypranë ndodhetedhenjë teatërroman,i cili ngrihetnë pjesën
shkëmbore të akropolit.22rreshtatme ndenjëse kanë akomoduar2000 njerëz.Shkallëte lartadetyruan
ndërtuesittë mbështetninanëte ndenjëseveme mure transverse,edhe këtotë mbështeturame mure
të ndërmjetme,duke i dhënëteatritnjë formë kuadratiketë pazakontë përatë periudhë.Hyrjanë
ndërtesë bëhej nganjë korridornë secilënanë.Në fillimtë shekullittë 2-të u rindërtuanpodiumii
orkestrësdhe i skenës.Një numërstatujashugjendnë Butrintgjatë gërmimeve.
Disanga statujat janë dyportrete kafshësh,një kokëe Agripës,gjeneralittë Augusto-s,dhe më e
rëndësishme ngatë gjithaështë statujaklasikee quajturPerënditëe Butrinit,e cilasotekspozohetnë
MuzeunHistorikKombëtar.Mbi teatërishte një tempull i shekullittë 2-të i cili ishte i ndërtuarnë
mënyrë simultaneme teatrindhe është integruarnë themelete tij.Brendanë themeleqëndronte një
altar dhe dyshemejaishte e mbuluarme mozaikbardhe zi me forma gjeometrike.
Në anëne kundërtme kanalin,në kepinpërmbi det,gjendetfortesae vogël e ngriturngaAli Pashanë
vitin1807, përtë mbrojturanijetngaflotafranceze.Në kohëtromake mendohettë ketë qenënjë urë e
vogël që lidhte këtë kepme pjesëntjetërtë tokës.
Plazhete virgjërajanë fare afër
Kështu,pasnjë udhëtimi të gjatë nëpërgojëdhënae legjenda,në përfytyrimetë paraardhësve që
jetonin,argëtoheshindhe preheshinnë këtobukuri, ndokushmundtë kërkojëpakshlodhje midis
pemëve atyafër,ose në rërëne nxehtë pakmetramë tutje.Hotele dhe lokaletë ndryshme,ngriturvitet
e fundit,ofrojnëmundësi të shumtapërpushime dhe i bëjnëditëtnë këtë vendende të paeksploruar,
të këndshme dhe të paharruara.Kuzhinaitaliane ndërthurretme atë tradicionale shqiptare,duke ofruar
më të mirëne detitdhe kësaj toke të bekuar.