Prospects for the Russian Economy in the Aftermath of Crisis and Elections (01.01.1998)
Zobacz więcej na nasze stronie: http://www.case-research.eu/en/node/56240
Prezentacja przedstawiona przez Wing Thye Woo podczas 69 Seminarium BRE-CASE: Entry of the Dragon - China in WTO ( 30.10.2003 )
Zobacz więcej na nasze stronie: http://www.case-research.eu/en/node/56226
Prezentacja przedstawiona przez Mateusz Szczurek, Przemyslaw Wozniak i Dariusz Filar podczas 95 Seminarium BRE-CASE "Inflacja - czy mamy nowy problem?" (06.03.2008)
Zobacz więcej na nasze stronie: http://www.case-research.eu/en/node/56514
Prezentacja przedstawiona przez Andreas Cors i Wojciech Kostrzewa podczas 67 Seminarium BRE-CASE: Impact of the Economic Situation in Germany on Polish Economy (26.06.2003)
Zobacz więcej na nasze stronie: http://www.case-research.eu/en/node/56294
Prezentacja przedstawiona przez Marzenna Anna Weresa, Małgorzata Jakubiak i Krzysztof Rybiński podczas 62 Seminarium BRE-CASE: The Role of Foreign Investment in Economy (03.10.2002)
Zobacz więcej na nasze stronie:
Prezentacja przedstawiona przez prof. Anders Aslund podczas 122 Seminarium BRE-CASE "Dlaczego nie wolno dopuścić do rozpadu strefy euro" (20.09.2012)
Zobacz więcej na naszej stronie: http://www.case-research.eu/en/node/57843
Prezentacja przedstawiona przez Wioletta Nawrot, Wiesław Rozłucki i Jarosław Deryło podczas 64 Seminarium BRE-CASE: Future of the Warsaw Stock Exchange (20.02.2003)
Zobacz więcej na nasze stronie: http://www.case-research.eu/en/node/56284
Fundusze inwestycyjne - raport sierpień 2016F-Trust SA
Fundusze inwestycyjne Śpiewał kiedyś Wojciech Młynarski. I chociaż giełdy wtedy u nas nie było, to pytanie jest wciąż aktualne. Hucznie obchodziliśmy ostatnio wiele rocznic, a tymczasem po cichu zbliża się pierwsza rocznica ubiegłorocznego załamania na światowych rynkach. Ponownie zdaliśmy sobie wówczas sprawę, jak ważne jest w naszej dziedzinie zaufanie. Po opublikowaniu notatek z posiedzenia FOMC (Federal Open Market Committee, amerykański odpowiednik naszej Rady Polityki Pieniężnej) operatorzy rynkowi zrozumieli, że członkowie tej rady oceniają sytuację gospodarczą w USA i na świecie gorzej niż rynek. Reakcja rynku była więc natychmiastowa i skończyła się korektą. Korekta trwała do końca września 2015 roku na rynku akcji, a epilog mieliśmy jeszcze w styczniu i lutym tego roku. Ceny metali, ropy i wielu surowców zakończyły korektę na początku tego roku.
Prezentacja przedstawiona przez Wing Thye Woo podczas 69 Seminarium BRE-CASE: Entry of the Dragon - China in WTO ( 30.10.2003 )
Zobacz więcej na nasze stronie: http://www.case-research.eu/en/node/56226
Prezentacja przedstawiona przez Mateusz Szczurek, Przemyslaw Wozniak i Dariusz Filar podczas 95 Seminarium BRE-CASE "Inflacja - czy mamy nowy problem?" (06.03.2008)
Zobacz więcej na nasze stronie: http://www.case-research.eu/en/node/56514
Prezentacja przedstawiona przez Andreas Cors i Wojciech Kostrzewa podczas 67 Seminarium BRE-CASE: Impact of the Economic Situation in Germany on Polish Economy (26.06.2003)
Zobacz więcej na nasze stronie: http://www.case-research.eu/en/node/56294
Prezentacja przedstawiona przez Marzenna Anna Weresa, Małgorzata Jakubiak i Krzysztof Rybiński podczas 62 Seminarium BRE-CASE: The Role of Foreign Investment in Economy (03.10.2002)
Zobacz więcej na nasze stronie:
Prezentacja przedstawiona przez prof. Anders Aslund podczas 122 Seminarium BRE-CASE "Dlaczego nie wolno dopuścić do rozpadu strefy euro" (20.09.2012)
Zobacz więcej na naszej stronie: http://www.case-research.eu/en/node/57843
Prezentacja przedstawiona przez Wioletta Nawrot, Wiesław Rozłucki i Jarosław Deryło podczas 64 Seminarium BRE-CASE: Future of the Warsaw Stock Exchange (20.02.2003)
Zobacz więcej na nasze stronie: http://www.case-research.eu/en/node/56284
Fundusze inwestycyjne - raport sierpień 2016F-Trust SA
Fundusze inwestycyjne Śpiewał kiedyś Wojciech Młynarski. I chociaż giełdy wtedy u nas nie było, to pytanie jest wciąż aktualne. Hucznie obchodziliśmy ostatnio wiele rocznic, a tymczasem po cichu zbliża się pierwsza rocznica ubiegłorocznego załamania na światowych rynkach. Ponownie zdaliśmy sobie wówczas sprawę, jak ważne jest w naszej dziedzinie zaufanie. Po opublikowaniu notatek z posiedzenia FOMC (Federal Open Market Committee, amerykański odpowiednik naszej Rady Polityki Pieniężnej) operatorzy rynkowi zrozumieli, że członkowie tej rady oceniają sytuację gospodarczą w USA i na świecie gorzej niż rynek. Reakcja rynku była więc natychmiastowa i skończyła się korektą. Korekta trwała do końca września 2015 roku na rynku akcji, a epilog mieliśmy jeszcze w styczniu i lutym tego roku. Ceny metali, ropy i wielu surowców zakończyły korektę na początku tego roku.
Fundusze inwestycyjne - raport F-Trust wrzesień 2016F-Trust SA
W Stanach Zjednoczonych jest ich kilka, poczynając od następnego prezydenta USA, podwyżki stóp procentowych przez FED, ale przede wszystkim kierunków inwestycyjnych. Akcje czy dług, gotówka czy złoto? Jeden mniej wyważony komentarz uruchamia ruch spadkowy na amerykańskim rynku kapitałowym. Reszta świata ślepo podąża tą drogą. Od początku miesiąca słyszymy o nadchodzącej korekcie i im więcej się o niej mówi, tym strach przed jej wystąpieniem jest większy. Możemy powiedzieć, że wszystkie kraje i klasy aktywów są ze sobą powiązane, a ruchy cen jednych aktywów pociągają za sobą inne. Gdzie jednak jest racjonalność inwestycyjna i rzeczywista wartość poszczególnych aktywów? Gdzie racjonalność?
Prezentacja przedstawiona przez Adam Chełchowski, Marek Góra i Wiesław Rozłucki podczas 57 Seminarium BRE-CASE: New Pension System in Poland – Its Influence on Short- and Longterm Perspectives of the Economy and Financial Markets (06.12.2001)
Zobacz więcej na nasze stronie: http://www.case-research.eu/en/node/56234
Prezentacja przedstawiona przez Mark Le Gros Allen i Ryszard Petru podczas 110 Seminarium BRE-CASE "Kryzys fiskalny w Europie - Strategie wyjścia" (30.09.2010)
Zobach więcej na nasze stronie: http://www.case-research.eu/en/node/56608
Dzisiejszy raport (kalendarium, analizy makroekonomiczne, krótkoterminowe prognozy walutowe oraz analiza techniczna) przygotowany przez głównego ekonomistę mBanku Ernesta Pytlarczyka.
Fundusze inwestycyjne - raport F-Trust kwiecień 2017F-Trust SA
Pierwszy kwartał zakończony, spełniły się oczekiwania inwestorów i wartość ich portfeli wzrosła. Często więcej niż oczekiwano. Wytrwali zwolennicy długu mają też swoje powody do radości – aktualnie mają miłą odwilż na rentownościach dłużnych. Od opublikowania ostatnich danych makro uspokoiły
się szybkie wzrosty cen akcji i szybkie przenoszenie pieniędzy z długu do akcji. Wzrost gospodarczy i inflacja rosną w umiarkowanie spokojnym rytmie, nie ma więc pośpiechu w relokowaniu kapitału. Fundusze inwestycyjne..
Prezentacja przedstawiona przez Jan Winiecki i Przemysław Woźniak podczas 129. seminarium BRE-CASE (07.11.2013)
Zobacz więcej na naszej stronie : http://www.case-research.eu/en/node/58329
Prezentacja przedstawiona przez Iwona Pugacewicz, Wojciech Kostrzewa i Kurt Geiger poczas 61 Seminarium BRE-CASE: Condition of banking sector in emerging economies - significance of privatization (13.06.2002)
Zobacz więcej na nasze stronie: http://www.case-research.eu/en/node/56260
Prezentacja przedstawiona przez Mieczysław Groszek, Wojciech Kwaśniak i Andrzej Raczko podczas 123 Seminarium BRE-CASE "Unia bankowa – skutki dla UE, strefy euro i dla Polski" (29.11.2012)
Zobacz więcej na naszej stronie: http://www.case-research.eu/en/node/58624
Prezentacja przedstawiona przez Piotr Ciżkowicz, Andrzej Rzońca i Dobiesław Tymoczko podczas 111 Seminarium BRE-CASE "Banki centralne w zarządzaniu kryzysem finansowym – Strategie wyjścia" (25.11.2010)
Zobach więcej na nasze stronie: http://www.case-research.eu/en/node/56614
Prezentacja przedstawiona przez Charles Goodhart podczas 100 Seminarium BRE-CASE "Kryzys Finansowy i Przyszlość Systemu Finansego" (22.01.2009)
Zobacz więcej na nasze stronie: http://www.case-research.eu/en/node/56552
Prezentacja przedstawiona przez Jerzy Pruski i Mateusz Morawiecki podczas 101 Seminarium BRE-CASE "Działalność Antykryzysowa Banków Centralnych" (05.03.2009)
Zobacz więcej na nasze stronie: http://www.case-research.eu/en/node/56556
Prezentacja przedstawiona przez Lajos Bokros podczas 54 Seminarium BRE-CASE: Reform of the Financial Sector in the Countries of Central and Eastern Europe (31.05.2001)
Zobacz więcej na nasze stronie: http://www.case-research.eu/en/node/56250
Prezentacja przedstawiona przez Miguel Beleza podczas 55 Seminarium BRE-CASE: Portuguese Experience in Restructuring and Privatizing of Banks (27.06.2001)
Zobacz więcej na nasze stronie: http://www.case-research.eu/en/node/56492
Prezentacja przedstawiona przez Leszek Pawłowicz, Małgorzata Pawłowska, i Maciej Stańczuk podczas 126 Seminarium " <sektor> Co zmienił kryzys?" (16.05.2013)
Zobacz więcej na naszej stronie: http://www.case-research.eu/en/node/58430
Prezentacja przedstawiona przez Simeon Diankow podczas 127 Seminarium BRE-CASE "Austerity Revisited, czyli ponownie o zaciesneniu fiskalnym" (13.06.2013)
Zobacz więcej na naszej stronie: http://www.case-research.eu/en/node/58046
Prezentacja Przedstawiona przez Piotr Ciżkowicz, Maciej Krzak i Andrzej Rzońca podczas 116 Seminarium BRE-CASE "Zróżnicowanie polityki fiskalnej w trakcie kryzysu lat 2007–2009 i po kryzysie" (29.09.2011)
Zobacz więcej na naszej stronie: http://www.case-research.eu/en/node/58628
Fundusze inwestycyjne - raport F-Trust wrzesień 2016F-Trust SA
W Stanach Zjednoczonych jest ich kilka, poczynając od następnego prezydenta USA, podwyżki stóp procentowych przez FED, ale przede wszystkim kierunków inwestycyjnych. Akcje czy dług, gotówka czy złoto? Jeden mniej wyważony komentarz uruchamia ruch spadkowy na amerykańskim rynku kapitałowym. Reszta świata ślepo podąża tą drogą. Od początku miesiąca słyszymy o nadchodzącej korekcie i im więcej się o niej mówi, tym strach przed jej wystąpieniem jest większy. Możemy powiedzieć, że wszystkie kraje i klasy aktywów są ze sobą powiązane, a ruchy cen jednych aktywów pociągają za sobą inne. Gdzie jednak jest racjonalność inwestycyjna i rzeczywista wartość poszczególnych aktywów? Gdzie racjonalność?
Prezentacja przedstawiona przez Adam Chełchowski, Marek Góra i Wiesław Rozłucki podczas 57 Seminarium BRE-CASE: New Pension System in Poland – Its Influence on Short- and Longterm Perspectives of the Economy and Financial Markets (06.12.2001)
Zobacz więcej na nasze stronie: http://www.case-research.eu/en/node/56234
Prezentacja przedstawiona przez Mark Le Gros Allen i Ryszard Petru podczas 110 Seminarium BRE-CASE "Kryzys fiskalny w Europie - Strategie wyjścia" (30.09.2010)
Zobach więcej na nasze stronie: http://www.case-research.eu/en/node/56608
Dzisiejszy raport (kalendarium, analizy makroekonomiczne, krótkoterminowe prognozy walutowe oraz analiza techniczna) przygotowany przez głównego ekonomistę mBanku Ernesta Pytlarczyka.
Fundusze inwestycyjne - raport F-Trust kwiecień 2017F-Trust SA
Pierwszy kwartał zakończony, spełniły się oczekiwania inwestorów i wartość ich portfeli wzrosła. Często więcej niż oczekiwano. Wytrwali zwolennicy długu mają też swoje powody do radości – aktualnie mają miłą odwilż na rentownościach dłużnych. Od opublikowania ostatnich danych makro uspokoiły
się szybkie wzrosty cen akcji i szybkie przenoszenie pieniędzy z długu do akcji. Wzrost gospodarczy i inflacja rosną w umiarkowanie spokojnym rytmie, nie ma więc pośpiechu w relokowaniu kapitału. Fundusze inwestycyjne..
Prezentacja przedstawiona przez Jan Winiecki i Przemysław Woźniak podczas 129. seminarium BRE-CASE (07.11.2013)
Zobacz więcej na naszej stronie : http://www.case-research.eu/en/node/58329
Prezentacja przedstawiona przez Iwona Pugacewicz, Wojciech Kostrzewa i Kurt Geiger poczas 61 Seminarium BRE-CASE: Condition of banking sector in emerging economies - significance of privatization (13.06.2002)
Zobacz więcej na nasze stronie: http://www.case-research.eu/en/node/56260
Prezentacja przedstawiona przez Mieczysław Groszek, Wojciech Kwaśniak i Andrzej Raczko podczas 123 Seminarium BRE-CASE "Unia bankowa – skutki dla UE, strefy euro i dla Polski" (29.11.2012)
Zobacz więcej na naszej stronie: http://www.case-research.eu/en/node/58624
Prezentacja przedstawiona przez Piotr Ciżkowicz, Andrzej Rzońca i Dobiesław Tymoczko podczas 111 Seminarium BRE-CASE "Banki centralne w zarządzaniu kryzysem finansowym – Strategie wyjścia" (25.11.2010)
Zobach więcej na nasze stronie: http://www.case-research.eu/en/node/56614
Prezentacja przedstawiona przez Charles Goodhart podczas 100 Seminarium BRE-CASE "Kryzys Finansowy i Przyszlość Systemu Finansego" (22.01.2009)
Zobacz więcej na nasze stronie: http://www.case-research.eu/en/node/56552
Prezentacja przedstawiona przez Jerzy Pruski i Mateusz Morawiecki podczas 101 Seminarium BRE-CASE "Działalność Antykryzysowa Banków Centralnych" (05.03.2009)
Zobacz więcej na nasze stronie: http://www.case-research.eu/en/node/56556
Prezentacja przedstawiona przez Lajos Bokros podczas 54 Seminarium BRE-CASE: Reform of the Financial Sector in the Countries of Central and Eastern Europe (31.05.2001)
Zobacz więcej na nasze stronie: http://www.case-research.eu/en/node/56250
Prezentacja przedstawiona przez Miguel Beleza podczas 55 Seminarium BRE-CASE: Portuguese Experience in Restructuring and Privatizing of Banks (27.06.2001)
Zobacz więcej na nasze stronie: http://www.case-research.eu/en/node/56492
Prezentacja przedstawiona przez Leszek Pawłowicz, Małgorzata Pawłowska, i Maciej Stańczuk podczas 126 Seminarium " <sektor> Co zmienił kryzys?" (16.05.2013)
Zobacz więcej na naszej stronie: http://www.case-research.eu/en/node/58430
Prezentacja przedstawiona przez Simeon Diankow podczas 127 Seminarium BRE-CASE "Austerity Revisited, czyli ponownie o zaciesneniu fiskalnym" (13.06.2013)
Zobacz więcej na naszej stronie: http://www.case-research.eu/en/node/58046
Prezentacja Przedstawiona przez Piotr Ciżkowicz, Maciej Krzak i Andrzej Rzońca podczas 116 Seminarium BRE-CASE "Zróżnicowanie polityki fiskalnej w trakcie kryzysu lat 2007–2009 i po kryzysie" (29.09.2011)
Zobacz więcej na naszej stronie: http://www.case-research.eu/en/node/58628
Prezentacja przedstawiona przez Alicja Kornasiewicz, Wojciech Kostrzewa, Maria Winiewska i David Hexter podczas 52 Seminarium BRE-CASE: Development and Restructuring of Banking Sector in Poland (08.03.2001)
Zobacz więcej na nasze stronie: http://www.case-research.eu/en/node/56256
Prezentacja przedstawiona przez prof. Vittorio Corbo podczas 59 Seminarium BRE-CASE: Latin America - 10 Years of Reforms (11.04.2002)
Zobacz więcej na nasze stronie: http://www.case-research.eu/en/node/56274
Prezentacja przedstawiona przez Krzysztof Rybiński i Rafał Antczak podczas 67 Seminarium BRE-CASE: Poland's Accession to the European Union and the Rate of Economic Growth (14.05.2003)
Zobacz więcej na nasze stronie: http://www.case-research.eu/en/node/56296
Prezentacja przedstawiona przez Andrzej Bratkowski i Myjak Jaroslaw podczas 105 Seminarium BRE-CASE "Credit Crunch w Polsce?" (19.11,2009)
Zobacz więcej na nasze stronie: http://www.case-research.eu/en/node/56582
Prezentacja przedstawiona przez Mirosław Gronicki i Maciej Krzak podczas 117 Seminarium BRE-CASE "Perspektywy polskiej gospodarki w latach 2012–2013" (08.12.2011)
Zobacz więcej na naszej stronie: http://www.case-research.eu/en/node/57240
Similar to BRE-CASE Seminarium 47 - Prospects for the Russian Economy in the Aftermath of Crisis and Elections (20)
The report examines the social and economic drivers and impact of circular migration between Belarus and Poland, Slovakia, and the Czech Republic. The core question the authors sought to address was how managing circular migration could, in the long term, help to optimise labour resources in both the country of origin and the destination countries. In the pages that follow, the authors of the report present the current and forecasted labour market and demographic situation in their respective countries as well as the dynamics and characteristics of short-term labour migration flows between Belarus and Poland, Slovakia, and the Czech Republic, concentrating on the period since 2010. They also outline and discuss related policy responses and evaluate prospects for cooperation on circular migration.
Podręcznik został opracowany w celu przekazania trenerom i nauczycielom podstawowej wiedzy, która może być przydatna w prowadzeniu szkoleń promujących pracę rejestrowaną. Prezentuje on z jednej strony korzyści z pracy rejestrowanej, z drugiej – potencjalne koszty związane z pracą nierejestrowaną. W pierwszej kolejności informacje te przedstawiono w odniesieniu do pracowników najemnych (rozdział 2), podkreślając w sposób szczególny to, że negatywne konsekwencje pracy nierejestrowanej są ponoszone przez całe życie. Ze względu na specyficzną sytuację cudzoziemców pracujących w Polsce konsekwencje ponoszone przez tę grupę opisano oddzielnie (rozdział 3). Ponadto zaprezentowano skutki dotyczące pracodawców z szarej strefy z wyodrębnieniem tych, którzy zatrudniają cudzoziemców (rozdział 4). Uzupełnieniem przedstawionych informacji jest opis działań podejmowanych przez państwo w celu ograniczenia zjawiska pracy nierejestrowanej w Polsce (rozdział 5) oraz prowadzonych w Wielkiej Brytanii, czyli w kraju będącym liderem w walce z szarą strefą (rozdział 6).
European countries face a challenge related to the economic and social consequences of their societies’ aging. Specifically, pension systems must adjust to the coming changes, maintaining both financial stability, connected with equalizing inflows from premiums and spending on pensions, and simultaneously the sufficiency of benefits, protecting retirees against poverty and smoothing consumption over their lives, i.e. ensuring the ability to pay for consumption needs at each stage of life, regardless of income from labor.
One of the key instruments applied toward these goals is the retirement age. Formally it is a legally established boundary: once people have crossed it – on average – they significantly lose their ability to perform work (the so-called old-age risk). But since the 1970s, in many developed countries the retirement age has become an instrument of social and labor-market policy. Specifically, in the 1970s and ‘80s, an early retirement age was perceived as a solution allowing a reduction in the supply of labor, particularly among people with relatively low competencies who were approaching retirement age, which is called the lump of labor fallacy. It was often believed that people taking early retirement freed up jobs for the young. But a range of economic evidence shows that the number of jobs is not fixed, and those who retire don’t in fact free up jobs. On the contrary, because of higher spending by pension systems, labor costs rise, which limits the supply of jobs. In general, a good situation on the labor market supports employment of both the youngest and the oldest labor force participants. Additionally, a lower retirement age for women was maintained, which resulted to a high degree from cultural conditions and norms that are typical for traditional societies.
Until now, the banking sector has been one of the strong points of Poland’s economy. In contrast to banks in the U.S. and leading Western European economies, lenders in Poland came through the 2008 global financial crisis without a scratch, without needing state financial support. But in recent years the industry’s problems have been growing, creating a threat to economic growth and gains in living standards.
For an economy’s productivity to increase, funds can’t go to all companies evenly, and definitely shouldn’t go to those that are most lacking in funds, but to those that will use them most efficiently. This is true of total external financing, and thus funding both from the banking sector and from parabanks, the capital market and funds from public institutions. In Poland, in light of the relatively modest scale of the capital market, banks play a clearly dominant role in external financing of companies. This is why the author of this text focuses on the bank credit allocation efficiency.
The author points out that in the very near future, conditions will emerge in Poland which – as the experience of other countries shows – create a risk of reduced efficiency of credit allocation to business. Additionally, in Poland today, bank lending to companies is to a high degree being replaced by funds from state aid, which reduces the efficiency of allocation of external funds to companies (both loans and subsidies), as allocation of government subsidies is not usually based on efficiency. This decline in external financing allocation efficiency may slow, halt or even reverse the process, that has been uninterrupted for 28 years, of Poland’s convergence, i.e. the narrowing of the gap in living standards between Poland and the West.
The economic characteristics of the COVID-19 crisis differ from those of previous crises. It is a combination of demand- and supply-side constraints which led to the formation of a monetary overhang that will be unfrozen once the pandemic ends. Monetary policy must take this effect into consideration, along with other pro-inflationary factors, in the post-pandemic era. It must also think in advance about how to avoid a policy trap coming from fiscal dominance.
This paper is organized as follows: Chapter 2 deals with the economic characteristics of the COVID-19 pandemic and its impact on the effectiveness of the monetary policy response measures undertaken. In Chapter 3, we analyse the monetary policy decisions of the ECB (and other major CBs for comparison) and their effectiveness in achieving the declared policy goals in the short term. Chapter 4 is devoted to an analysis of the policy challenges which may be faced by the ECB and other major CBs once the pandemic emergency comes to its end. Chapter 5 contains a summary and the conclusions of our analysis.
Purpose: This paper tries to identify the wage gap between informal and formal workers and tests for the two-tier structure of the informal labour market in Poland.
Design/methodology/approach: I employ the propensity score matching (PSM) technique and use data from the Polish Labour Force Survey (LFS) for the period 2009–2017 to estimate the wage gap between informal and formal workers, both at the means and along the wage distribution. I use two definitions of informal employment: a) employment without a written agreement and b) employment while officially registered as unemployed at a labour office. In order to reduce the bias resulting from the non-random selection of
individuals into informal employment, I use a rich set of control variables representing several individual characteristics.
Findings: After controlling for observed heterogeneity, I find that on average informal workers earn less than formal workers, both in terms of monthly earnings and hourly wage. This result is not sensitive to the definition of informal employment used and is
stable over the analysed time period (2009–2017). However, the wage penalty to informal employment is substantially higher for individuals at the bottom of the wage distribution, which supports the hypothesis of the two-tier structure of the informal labour market in Poland.
Originality/value: The main contribution of this study is that it identifies the two-tier structure of the informal labour market in Poland: informal workers in the first quartile of the wage distribution and those above the first quartile appear to be in two partially different segments of the labour market.
This document provides a comparative analysis of the rule of law and its impact on economic development in Poland and Germany. It finds that while both countries have strong rule of law frameworks de jure, there are significant differences de facto, with Polish firms showing less trust in the state and courts compared to German firms. Empirical analysis suggests higher levels of investment and economic development in Germany can be partially attributed to firms' greater recognition of the rule of law's ability to reduce transaction costs. Erosion of the rule of law in Poland since 2015 has likely negatively impacted investment and capital accumulation compared to Germany.
The report analyzes the VAT gap in the EU-28 member states in 2018. It finds that the total VAT gap in the EU was an estimated €137 billion, representing 12.2% of the total VAT liability. This is an increase compared to 2017, when the gap was €117 billion or 11.2% of the total liability. The report examines VAT revenue, total VAT liability, and VAT gap estimates for each member state from 2014 to 2018. It also conducts econometric analysis to identify factors influencing VAT gap levels across countries.
The euro is the second most important global currency after the US dollar. However, its international role has not increased since its inception in 1999. The private sector prefers using the US dollar rather than the euro because the financial market for US dollar-denominated assets is larger and deeper; network externalities and inertia also play a role. Increasing the attractiveness of the euro outside the euro area requires, among others, a proactive role for the European Central Bank and completing the Banking Union and Capital Market Union.
Forecasting during a strong shock is burdened with exceptionally high uncertainty. This gives rise to the temptation to formulate alarmist forecasts. Experiences from earlier pandemics, particularly those from the 20th century, for which we have the most data, don’t provide a basis for this. The mildest of them weakened growth by less than 1 percentage point, and the worst, the Spanish Flu, by 6 percentage points. Still, even the Spanish Flu never caused losses on the order of 20% of GDP – not even where it turned out to be a humanitarian disaster, costing the lives of 3-5% of the population. History suggests that if pandemics lead to such deep losses at all, it’s only in particular quarters and not over a whole year, as economic activity rebounds. The strength of that rebound is largely determined by economic policy. The purpose of this work is to describe possible scenarios for a rebound in Polish economic growth after the epidemic.
A separate issue, no less important, is what world will emerge from the current crisis. In the face of the 2008 financial crisis, White House Chief of Staff Rahm Emanuel said: “You never want a serious crisis to go to waste. And what I mean by that is an opportunity to do things that you think you could not do before.” Such changes can make the economy and society function better than before the crisis. Unfortunately, the opportunities created by the global financial crisis were squandered. Today’s task is more difficult; the scale of various problems has expanded even more. Without deep structural and institutional changes, the world will be facing enduring social and economic problems, accompanied by long-term stagnation.
"Many brilliant prophecies have appeared for the future of the EU and our entire planet. I believe that Europe, in its own style, will draw pragmatic conclusions from the crisis, not revolutionary ones; conclusions that will allow us to continue enjoying a Europe without borders. Brussels will demonstrate its usefulness; it will react ably and flexibly. First of all, contrary to the deceitful statements of members of the Polish government, the EU warned of the threats already in 2021. Secondly, already in mid-March EU assistance programs were ready, i.e. earlier than the PiS government’s “shield” program. The conclusion from the crisis will be a strengthening of all the preventive mechanisms that allow us to recognize threats and react in time of need. Research programs will be more strongly directed toward diagnosing and treating infectious diseases. Europe will gain greater self-sufficiency in the area of medical equipment and drugs, and the EU – greater competencies in the area of the health service, thus far entrusted to the member states. The 2021-27 budget must be reconstructed, to supplement the priority of the Green Deal with economic stimulus programs. In this way structural funds, which have the greatest multiplier effect for investment and the labor market, may return to favor. So once again: an addition, as a conclusion from the crisis, and not a reinvention of the EU," writes Dr. Janusz Lewandowski the author of the 162nd mBank-CASE seminar Proceeding.
Dla wielu rodaków europejskość Polski jest oczywista, trudno jest im nawet wyobrazić sobie, jak kształtowałyby się losy naszego kraju bez uczestnictwa w integracji europejskiej. Szczególnie młode pokolenie traktuje osiągnięty przez nas dzięki uczestnictwie w Unii ogromny postęp cywilizacyjny jako coś danego i naturalnego. Jednak świadomość tego, jaki był nasz punkt wyjścia, jaką przeszliśmy drogę i jak przyczyniły się do tego unijne działania oraz jakie wynikały z tego korzyści powinna nam stale towarzyszyć. Bez tej świadomości, starannego weryfikowania faktów i docenienia naszych osiągnięć grozi nam uleganie niesprawdzonym argumentom przeciwników integracji europejskiej i popełnienie nieodwracalnych błędów. Dla tych, którzy chcą poznać te fakty, przygotowany został raport "Nasza Europa. 15 lat Polski w Unii Europejskiej". Podjęto w nim ocenę 15 lat członkostwa Polski z perspektywy doświadczeń procesu integracji, z jego barierami i sukcesami, a także wyzwaniami przyszłości.
Raport jest wynikiem pracy zbiorowej licznych ekspertów z różnych dziedzin, od wielu lat analizujących wielowymiarowe efekty działania instytucji UE oraz współpracy z krajami członkowskimi na podstawie europejskich wartości i mechanizmów. Autorzy podsumowują korzyści członkostwa Polski w Unii Europejskiej na podstawie faktów, nie stroniąc jednakże od własnych ocen i refleksji.
This report is the result of the joint work of a number of experts from various fields who have been - for many years – analysing the multidimensional effects of EU institutions and cooperation with Member States pursuant to European values and mechanisms. The authors summarise the benefits of Poland’s membership in the EU based on facts; however, they do not hide their own views and reflections. They also demonstrate the barriers and challenges to further European integration.
This report was prepared by CASE, one of the oldest independent think tanks in Central and Eastern Europe, utilising its nearly 30 years of experience in providing objective analyses and recommendations with respect to socioeconomic topics. It is both an expression of concern about Poland’s future in the EU, as well as the authors’ contribution to the debate on further European integration.
Poland’s new Employee Capital Plans (PPK) scheme, which is mandatory for employers, started to be implemented in July 2019. The article looks at the systemic solutions applied in the programme from the perspective of the concept of the simultaneous reconstruction of the retirement pension system. The aim is to present arguments for and against the project from the point of view of various actors, and to assess the chances of success for the new system. The article offers a detailed study of legal solutions, an analysis of the literature on the subject, and reports of institutions that supervise pension funds. The results of this analysis point to the lack of cohesion between certain solutions of the 1999 pension reform and expose a lack of consistency in how the reform was carried out, which led to the eventual removal of the capital part of the pension system. The study shows that additional saving for old age is advisable in the country’s current demographic situation and necessary for both economic and social reasons. However, the systemic solutions offered by the government appear to be chiefly designated to serve short-term state interests and do not create sufficient incentives for pension plan participants to join the programme.
The document summarizes the evolution of the Belarusian public sector from a command economy to state capitalism. It discusses how the Belarusian economic model has changed over time, moving from a quasi-Soviet system based on state property and central planning, to a more flexible hybrid model where the public sector still dominates the economy. The paper analyzes the role and characteristics of the state sector in Belarus and how it has developed since independence. It considers various theoretical perspectives for understanding statist economies like Belarus, but concludes that a new multidisciplinary approach is needed to fully capture the dual nature of the Belarusian economic system.
Belarusian economy has been stagnating in 2011-2015 after 15 years of a high annual average growth rate. In 2015, after four years of stagnation, the Belarusian economy slid into a recession, its first since 1996, and experienced both cyclical and structural recessions. Since 2015, the Belarusian government and the National Bank of Belarus have been giving economic reforms a good chance thanks to gradual but consistent actions aimed at maintaining macroeconomic stability and economic liberalization. It seems that the economic authorities have sustained more transformation efforts during 2015-2018 than in the previous 24 years since 1991.
As the relative welfare level in Belarus is currently 64% compared to the Central and Eastern Europe (CEE) countries average, Belarus needs to build stronger fundaments of sustainable growth by continuing and accelerating the implementation of institutional transformation, primarily by fostering elimination of existing administrative mechanisms of inefficient resource allocation. Based on the experience of the CEE countries’ economic transformation, we highlight five lessons for the purpose of the economic reforms that Belarus still faces today: keeping macroeconomic stability, restructuring and improving the governance of state-owned enterprises, developing the financial market, increasing taxation efficiency, and deepening fiscal decentralization.
Inflation in advanced economies is low by historical standards but there is no threat of deflation. Slower economic growth is caused by supply-side constraints rather than low inflation. Below-the-target inflation does not damage the reputation of central banks. Thus, central banks should not try to bring inflation back to the targeted level of 2%. Rather, they should revise the inflation target downwards and publicly explain the rationale for such a move. Risks to the independence of central banks come from their additional mandates (beyond price stability) and populist politics.
Estonia has Europe’s most transparent tax system (while Poland is second-to-last, in 35th place), and is also known for its pioneering approach to taxation of legal persons’ income. Since 2000, payers of Estonian corporate tax don’t pay tax on their profits as long as they don’t realize them. In principle, this approach should make access to capital easier, spark investment by companies and contribute to faster economic growth. Are these and other positive effects really noticeable in Estonia? Have other countries followed in this country’s footsteps? Would deferment of income tax be possible and beneficial for Poland? How would this affect revenue from tax on corporate profits? Would investors come to see Poland as a tax haven? Does the Estonian system limit tax avoidance and evasion, or actually the opposite? Is such a system fair? Are intermediate solutions possible, which would combine the strengths or limit the weaknesses of the classical and Estonian models of profit tax? These questions are discussed in the mBank-CASE seminar Proceeding no. 163, written by Dmitri Jegorov, deputy general secretary of the Estonian Finance Ministry, who directs the country’s tax and customs policy, Dr. Anna Leszczyłowska of the Poznań University of Economics and Business and Aleksander Łożykowski of the Warsaw School of Economics.
The trade war between the U.S. and China began in March 2018. The American side raised import duties on aluminum and steel from China, which were later extended to other countries, including Canada, Mexico and the EU member states. This drew a negative reaction from those countries and bilateral negotiations with the U.S. In June 2018 America, referring to Section 301 of its 1974 Trade Act, raised tariffs to 25% on 818 groups of products imported from China, arguing that the tariff increase was a response to years of theft of American intellectual property and dishonest trade practices, which has caused the U.S. trade deficit.
Will this trade war mean the collapse of the multilateral trading system and a transition to bilateral relationships? What are the possibilities for increasing tariffs in light of World Trade Organization rules? Can the conflict be resolved using the WTO dispute-resolution mechanism? What are the consequences of the trade war for American consumers and producers, and for suppliers from other countries? How high will tariffs climb as a result of a global trade war? How far can trade volumes and GDP fall if the worst-case scenario comes to pass? Professor Jan J. Michałek and Dr. Przemysław Woźniak give answers to these questions in the mBank-CASE Seminar Proceeding No. 161.
This Report has been prepared for the European Commission, DG TAXUD under contract TAXUD/2017/DE/329, “Study and Reports on the VAT Gap in the EU-28 Member States” and serves as a follow-up to the six reports published between 2013 and 2018.
This Study contains new estimates of the Value Added Tax (VAT) Gap for 2017, as well as updated estimates for 2013-2016. As a novelty in this series of reports, so called “fast VAT Gap estimates” are also presented the year immediately preceding the analysis, namely for 2018. In addition, the study reports the results of the econometric analysis of VAT Gap determinants initiated and initially reported in the 2018 Report (Poniatowski et al., 2018). It also scrutinises the Policy Gap in 2017 as well as the contribution that reduced rates and exemptions made to the theoretical VAT revenue losses.
More from CASE Center for Social and Economic Research (20)
2. Publikacja jest kontynuacj¹ serii wydawniczej Zeszyty PBR-CASE
Fundacja Naukowa CASE – Centrum Analiz Spo³eczno-Ekonomicznych
00 - 944 Warszawa, ul. Sienkiewicza 12
BRE Bank SA
00 - 950 Warszawa, ul. Senatorska 18
Copyright by: Fundacja Naukowa CASE i BRE Bank SA
Redakcja Zeszytów
Redakcja merytoryczna
Ewa Balcerowicz
Sekretarz Zeszytów
Krystyna Olechowska
Autorzy
Michai³ Dymitriew
Siergiej Aleksaszenko
Opracowanie graficzne: Agnieszka Bury
DTP: SK Studio
ISSN 1233-121X
Wydawca:
Fundacja Naukowa CASE, 00 - 944 Warszawa, ul. Sienkiewicza 12
Nak³adca:
BRE Bank SA, 00 - 950 Warszawa, ul. Senatorska 18
Oddano do druku w maju 2000 r. Nak³ad 600 egz.
3. SPIS TREŒCI
Lista uczestników seminarium 4
Od Redakcji – WPROWADZENIE 5
Michai³ Dymitriew – GOSPODARKA ROSJI NA ROZDRO¯U: WNIOSKI Z KRYZYSU
ORAZ PERSPEKTYWY TRWA£EGO ZRÓWNOWA¯ONEGO WZROSTU 7
1. „Cud gospodarczy" w 1999 r. 7
2. Zasadnicze koszty „cudu gospodarczego" 10
3. Poza „cudem gospodarczym" 17
Siergiej Aleksaszenko – ROSJI BRAKUJE POTENCJA£U WEWNÊTRZNEGO
WEWNÊTRZNEJ PRÊDKOŒCI 21
1. Determinanty gospodarki 21
2. Gospodarka rosyjska w 2000 r. 22
Krystyna Olechowska – PERSPEKTYWY GOSPODARKI ROSYJSKIEJ
PO KRYZYSIE I WYBORACH – DYSKUSJA 25
4. LISTA UCZESTNIKÓW SEMINARIUM
Jolanta Adamiec Przedstawicielstwo Komisji
Europejskiej w Polsce
Bogumi³ Biñczak K&K Consultants
Tadeusz Baczko INE PAN
Ewa Balcerowicz Fundacja CASE
Anna Banasik KUKE SA
Tadeusz Barzdo Prawo i Gospodarka
Anna Bigolas-Siwicka BRE Bank SA
Barbara B³aszczyk Fundacja CASE
Krystyna Bobiñska Towarzystwo Ekonomistów
Polskich
Maria Bobiñska Gazeta Prawna
El¿bieta Bodio Ministerstwo Gospodarki
Piotr Bujak Fundacja CASE
Andrzej Bury CeDeWu
Andrzej Chmielewski Nowe ¯ycie Gospodarcze
Barbara Durka Instytut Koniunktur i Cen
Ma³gorzata Dusza Bank Ochrony Œrodowiska SA
Miros³aw Dusza Narodowy Bank Polski
Micha³ Dwurzyñski Kredyt Bank SA
Bo¿ena Dymkowska PAP Redakcja Ekonomiczna
Krzysztof Dzier¿awski Centrum im. Adama Smitha
Janusz Jankowiak WestLB Polska SA
Ma³gorzata Jakubiak Fundacja CASE
Leszek K¹sek Ministerstwo Finansów
W³odzimierz Kiciñski BG¯ SA
Micha³ Kobosko Puls Biznesu
Norbert Korczyñski Uniwersytet £ódzki
Jerzy Kropiwnicki Rz¹dowe Centrum Studiów
Strategicznych
Arkadiusz Krzeœniak WBK SA
Jerzy Kwieciñski Przedstawicielstwo Komisji
Europejskiej w Polsce
Krzysztof Lis Fundacja Centrum
Prywatyzacji
Miros³aw Maszybrocki DAEWOO TU SA
Pawe³ Michalik PTE Skarbiec-Emerytura
Aleksander Milota Ministerstwo Gospodarki
Janis³aw Muszyñski BBC Wroc³aw
Krystyna Olechowska Fundacja CASE
Joanna Olesiñska Bank Handlowy w Warszawie
Aleksander Oleœ Bank Pekao SA
Karol Olkucki Budimex
Marek Opi³owski Rz¹dowe Centrum Studiów
Strategicznych
Monika Ostrowska PZU ¯ycie SA
Katarzyna Piêtka Fundacja CASE
Ma³gorzata Przebindowska ABN Amro
Andrzej Pyszkowski Polska Agencja Rozwoju
Regionalnego
Ewa Sadowska-Cieœlak Narodowy Bank Polski
Katarzyna Sapiejewska Animex
Izabela Sewerynik Kredyt BankI SA
Andrzej S³awiñski Narodowy Bank Polski
Romeo Stanciu Ambasada Rumunii
Dariusz Stasik Gazeta Wyborcza
Stanis³aw Sudak Rz¹dowe Centrum Studiów
Strategicznych
Tadeusz Szkamruk Rynki Zagraniczne
Piotr Szpunar Narodowy Bank Polski
Kazimierz Œlubowski Konwent BCC
Andrzej Œniecikowski IBD Zmiany SA
Marcin Œwi¹æ Animex
Piotr Tefelski PBK SA
Stanis³aw Wellisz
Adam Wiœniewski Uniwersytet £ódzki
Gra¿yna Wojciechowicz Fundacja CASE
Jaros³aw Wolfram Bank Handlowy w Warszawie
Dominika Wyrzykowska KPWiG
Anna Zaj¹czkowska Narodowy Bank Polski
Jadwiga Zarêba BPH SA
Anna Z¹bkowicz INE PAN
4
5. WPROWADZENIE
Od Redakcji
Po sierpniowym kryzysie finansowym zarówno wœród rosyjskich, jak i zagranicznych analityków przewa¿a³ pogl¹d,
¿e Rosja pogr¹¿y siê w g³êbokiej recesji miêdzy -3% a -9%, przy inflacji zdecydowanie przekraczaj¹cej 50%, a nawet,
jak twierdzili niektórzy, 100%. Prawie ¿aden z obserwatorów ¿ycia gospodarczego nie przewidzia³ cudownego wyjœcia
Rosji z za³amania finansowego. Wiêkszoœæ wiêc prognoz na 1999 r., opracowanych po kryzysie sierpniowym, okaza-
³a siê z gruntu chybiona.W rzeczywistoœci w 1999 r. mia³ miejsce wzrost PKB o 3,2%, a produkcji przemys³owej o 8,1%,
podczas gdy indeks cen detalicznych CPI (grudzieñ 1998 do grudnia 1999) osi¹gn¹³ tylko 36,5%. Co wiêcej, nie do ce-niono
tak¿e zdolnoœci rz¹du premiera Primakowa do prowadzenia rygorystycznej polityki finansowej i walutowej.
Wbrew oczekiwaniom, poda¿ waluty pozostawa³a pod œcis³¹ kontrol¹. Miêdzy grudniem 1998 r. a grudniem 1999 r.
wzrost zasobów pieniê¿nych wyniós³ tylko 54%, podczas gdy wielu analityków przewidywa³o wzrost znacznie ponad
100%. Bud¿et federalny na 1999 r. okaza³ siê najbardziej rygorystyczny ze wszystkich przyjêtych dotychczas, z naj-ni
¿szym deficytem i nawet (po raz pierwszy w historii nowej Rosji) nadwy¿k¹ pierwotn¹. Faktyczny deficyt bud¿etu fe-deralnego
w wysokoœci 1,7% PKB by³ rekordowo niski w ca³ym okresie transformacji. Po raz pierwszy w historii trans-formacji
gospodarki Rosji uzyskano nadwy¿kê pierwotn¹, na znacz¹cym poziomie 2% PKB. Prób¹ oceny perspektyw
gospodarki rosyjskiej po kryzysie by³o 47 seminarium, zorganizowane wspólnie przez Fundacjê Naukow¹ CASE oraz
BRE Bank SA w ramach regularnego cyklu spotkañ panelowych, które odby³o siê w Warszawie 6 kwietnia 2000 r. Do
dyskusji zaproszono dwóch panelistów, wyró¿niaj¹cych siê ekonomistów rosyjskich, Siergieja Aleksaszenkê i Micha-i
³a Dymitriewa, którzy omówili zarówno sytuacjê makroekonomiczn¹ w Rosji, jak i sytuacjê w sektorze realnym oraz
reformê strukturaln¹ i instytucjonaln¹.
Siergiej Aleksaszenko w latach 1993 – 1994 by³ wiceministrem finansów, póŸniej dyrektorem instytutu o charak-terze
eksperckim, w 1996 zosta³ mianowany pierwszym zastêpc¹ prezesa Centralnego Banku Rosji, któr¹ to funk-cj
ê pe³ni³ do drugiej po³owy 1998 roku. Nastêpnie zorganizowa³ Centrum Rozwoju, prywatn¹ organizacjê badawcz¹
skoncentrowan¹ na makroekonomicznej analizie gospodarki rosyjskiej i rynku finansowym. W zaprezentowanym
podczas seminarium referacie, z pozycji badacza i analityka gospodarki, omówi³ makroekonomiczn¹ perspektywê
i sytuacjê rosyjskiej gospodarki.
Michai³ Dymitriew jest by³ym cz³onkiem parlamentu rosyjskiego (w latach 1990 – 1993), póŸniej zosta³ badaczem
w Instytucie Analizy Gospodarczej i w Carnegie Moscow Center, gdzie obecnie pracuje. W latach 1997 – 1998 by³
wiceministrem pracy odpowiedzialnym za reformê systemu emerytalnego, przygotowanie koncepcji reformy tego sy-stemu
w Rosji. Wyg³oszony przez M. Dymitriewa referat dotyczy³ instytucjonalnych i strukturalnych problemów go-spodarki
rosyjskiej.
Prezentowane w tym numerze Zeszytów teksty s¹ rozszerzonymi wersjami wyst¹pieñ wyg³oszonych na kwietnio-wym
seminarium. Zosta³y przygotowane specjalnie na potrzeby seminarium i niniejszej publikacji, za co ich Autorom
organizatorzy sk³adaj¹ serdeczne podziêkowanie.
5
6. 1. „Cud gospodarczy” w 1999 r.
GOSPODARKA ROSJI NA ROZDRO¯U:
WNIOSKI Z KRYZYSU
ORAZ PERSPEKTYWY TRWA£EGO
I ZRÓWNOWA¯ONEGO WZROSTU
Michai³ Dymitriew*
Prawie ¿aden z obserwatorów ¿ycia gospodarczego
nie przewidzia³ cudownego wyjœcia Rosji z za³amania fi-nansowego
w sierpniu 1998 r.W istocie wiêkszoœæ pro-gnoz
na 1999 r. opracowanych po kryzysie sierpniowym
okaza³a siê z gruntu chybiona.
Wœród analityków krajowych i zagranicznych przewa-
¿a³ pogl¹d, ¿e kraj pogr¹¿y siê w g³êbokiej recesji miê-
dzy -3% a -9%, przy inflacji zdecydowanie przekracza-j
¹cej 50%, a nawet, jak twierdzili niektórzy, 100%.W rze-czywisto
œci w 1999 r. mia³ miejsce wzrost PKB o 3,2%,
a produkcji przemys³owej o 8,1%, podczas gdy indeks
cen detalicznych CPI (grudzieñ 1998 do grudnia 1999)
osi¹gn¹³ tylko 36,5% (patrz: tabela 1 oraz wykresy 1 i 2).
Tabela 1. Podstawowe wskaŸniki spo³eczne i ekonomiczne dla Federacji Rosyjskiej
1994 1995 1996 1997 1998 1999
Realny PKB, % roku poprzedniego 87,3 95,9 95,1 100,8 95,4 103,2
Realna produkcja przemys³u, % r. poprzedniego 79,0 97,0 96,0 102,0 94,8 108,1
Indeks cen detalicznych, % , koniec roku 315,1 231,3 121,8 111,0 184,4 136,5
Udzia³ nierentownych przedsiêbiorstw, % 32,5 34,2 50,6 50,1 49,2 44,4
Budownictwo mieszkaniowe (mln m. kw.) 39,2 41 34,3 32,7 30,28 43,04
LudnoϾ (w tys.) 148.306 147.976 147.502 147.105 146.338,4 145.500,0
WskaŸnik umieralnoœci, % 1,57 1,5 1,42 1,38 1,36 1,47
Realne œrednie wynagrodzenie (1995 = 100) 136,3 100,0 113,4 118,5 110,9 82,83
Realne dochody na 1 mieszkañca (1995 = 100) 116,9 100.0 100,1 107,4 88,6 75,82
Wspó³czynnik Gini’ego 0,365*
0,409**
7
0,381 0,375 0,371 0,379 0,394
Decyl wspó³czynnika dochodów 15,1 13,5 13,0 13,4 13,5 13,6
Ludnoœæ poni¿ej oficjalnego progu ubóstwa (%) 23,1 26,2 21,4 21,2 24,1 29,9
Stopa zarejestrowanego bezrobocia, % 2,2 3,2 3,4 2,8 2,6 1,7
Stopa bezrobocia wg definicji MOP, % 7,4 8,8 9,9 11,2 11,7 11,7
Liczba strajków 514 8856 8079 17007 11162 7285
Liczba przestêpstw (tys.) 2632 2750 2621 2393 2582 3002
* czerwiec
** grudzieñ
ród³a: Îáçîð ýêîíîìèêè Ðîññèè, IV çà 1998. – Ì.: ÐÅÖÝÏ, 1999 (Przegl¹d Gospodarczy Rosji, IV kw, 1998); Ýêîíîìèêà ïåðåõîäíîãî ïåðèîäà.
Î÷åðêè ýêîíîìè÷åñêîé ïîëèòèêè ïåðåõîäíîãî ïåðèîäà.- Ì.: ÈÝÏÏ, 1998. (Gospodarka transformacji. Moskwa, IET, 1998); Ñîöèàëüíî-
ýêîíîìè÷åñêîå ïîëîæåíèå Ðîññèè. 1998 ã. Ãîñêîìñòàò Ðîññèè, Ìîñêâà, 1999. (Sytuacja spo³eczna i gospodarcza w Rosji. 1998); Ñîöèàëüíî-
ýêîíîìè÷åñêîå ïîëîæåíèå Ðîññèè. ßíâàðü 1999 ã. Ãîñêîìñòàò Ðîññèè, Ìîñêâà, 1999. (Sytuacja spo³eczna i gospodarcza w Rosji, 1999. Goscom-stat
Rosji, 1999); Ðåãèîíû Ðîññèè. Âûïóñê 1998 ã. Ãîñêîìñòàò Ðîññèè, 1998. (Regiony Federacji Rosyjskiej. 1998. Goscomstat Rosji, 1998); Wspól-nota
Niepodleg³ych Pañstw w 1997 r. Miêdzypañstwowy Komitet Statystyczny Wspólnoty Niepodleg³ych Pañstw, Moskwa, 1998; Trendy gospodarcze
w Rosji, aktualizacja miesiêczna. Rosyjskie Centrum Reformy Gospodarczej, RECEP, 1998-1999.
7. Najbardziej oczywiste wyjaœnienie tego zjawiska wi¹¿e
siê z radykaln¹, prawie dwukrotn¹ dewaluacj¹ rubla w sto-sunku
do koszyka walut podczas pierwszych szeœciu mie-si
êcy trwania kryzysu.W 1999 r. import towarów do Rosji
zmala³ o 1/3 w stosunku do 1998 r. i prawie o po³owê w po-r
ównaniu z poziomem w 1997 r. Przedsiêbiorstwa Rosji by-
³y w stanie w pe³ni wykorzystaæ korzyœci p³yn¹ce z poprawy
konkurencyjnoœci na rynku krajowym i szybko wype³ni³y
szereg nisz rynkowych, jakie pojawi³y siê na tym rynku po
dewaluacji rubla.Wprzemyœle wychodzenie z kryzysu na-st
êpowa³o w wiêkszoœci w okresie miêdzy paŸdziernikiem
1998 r. a lipcem 1999 r.Wlipcu 1999 r. realny poziom pro-dukcji
przemys³owej przewy¿szy³ o 12,8% poziom z ostat-niego
miesi¹ca poprzedzaj¹cego kryzys, tj. z lipca 1998 r.
Nastêpowa³a tak¿e doœæ zdecydowana poprawa sytu-acji
finansowej przedsiêbiorstw. Wed³ug danych G³ów-nego
Urzêdu Statystycznego Rosji (RSA) ³¹czy zysk no-minalny
przedsiêbiorstw (bez ma³ych i œrednich) w okre-sie
styczeñ – listopad 1999 r. by³ 18,5 razy wy¿szy ni¿
w tym samym okresie poprzedniego roku. Zad³u¿enie
przedsiêbiorstw w okresie listopad 1998 – listopad 1999
zmala³o realnie o ponad 35%.
Nastêpowa³o tak¿e kurczenie siê wymiany bartero-wej.
Wed³ug danych RSA udzia³ barterów i ekwiwalen-
8
Wykres 1. Realny poziom PKB, dane szacunkowe
(1997 = 100)
ród³o:Trendy gospodarcze Rosji
Wykres 2. Produkcja przemys³owa, ³¹cznie (dane szacunkowe, 1997 = 100)
ród³o:Trendy gospodarcze Rosji
8. Wykres 3. Nale¿ne realne wynagrodzenia miesiêczne, dane szacunkowe (grudzieñ 1997 = 100)
tu pieniê¿nego zmniejszy³ siê z 59,7% w drugiej po³o-wie
1998 r. do 50,4% w okresie styczeñ – paŸdziernik
1999 r. Udzia³ p³atnoœci niegotówkowych na rzecz rosyj-skiego
monopolu energetycznego „RAO UES” zmala³
z ponad 80% w grudniu 1998 r. do nieco ponad 50%
w grudniu 1999 r.
Zaleg³oœci w wyp³acie wynagrodzeñ zanotowane
przez RSA zmala³y w okresie styczeñ – listopad 1999 r.
realnie o ponad 50% (wed³ug deflatora CPI).
Wed³ug ostatnich danych RSA realne nak³ady na bu-downictwo
i inwestycje (zastêpuj¹ce inwestycje brutto
w œrodki trwa³e) wzros³y w 1999 r. o 4,5%.W 1999 r. licz-ba
nowo zarejestrowanych przedsiêbiorstw przekroczy-
³a o 125 poziom z 1998 r.
Omawiany „cud gospodarczy” sta³ siê mo¿liwy dziêki
co najmniej trzem czynnikom, które nie zosta³y przewi-dziane
przez wiêkszoœæ analityków.
Po pierwsze, niespodziewany wzrost cen ropy na ryn-kach
miêdzynarodowych pomóg³ w zwiêkszeniu wp³y-w
ów do bud¿etu federalnego i pobudzi³ wzrost w sekto-rze
energii i zwi¹zanych z nim przemys³ach. Wielu ana-lityk
ów przewidywa³o utrzymanie siê dochodów bud¿etu
federalnego w 1999 r. na poziomie 11 – 12% PKB. Za-miast
tego rzeczywiste wp³ywy do bud¿etu federalnego
w 1999 r. wynios³y 13,7% PKB. Cel w zakresie docho-d
ów nominalnych okreœlony w federalnej ustawie bud¿e-towej
na 1999 r. zosta³ przekroczony o 30%.
Wysokie ceny ropy i metali na rynkach miêdzynaro-dowych
przyczyni³y siê nie tylko do wzrostu dochodów
bud¿etu centralnego, ale tak¿e poprawi³y konkurencyj-no
œæ rosyjskich producentów. Wprowadzenie, a nastêp-nie
podwy¿szanie ce³ eksportowych na ropê, gaz i me-tale
oznacza³o znaczne relatywne obni¿enie cen krajo-wych
na te dobra w porównaniu z cenami na rynkach
miêdzynarodowych. Przyk³adowo, zgodnie z szacunka-mi
Centrum Rozwoju, œrednia relacja krajowych i miê-
dzynarodowych cen ropy zmala³a z 0,7 w pierwszej po-
³owie 1998 r. do 0,2 w ci¹gu 1999 r.W 1999 r. taryfy za
energiê elektryczn¹ wzros³y tylko o 11% w porównaniu
z 67% wzrostem œrednich cen hurtowych w przemyœle.
9
ród³o:Trendy gospodarcze Rosji
9. Oznacza to, ¿e wszyscy rosyjscy producenci otrzymali
znaczne dotacje do swoich zasadniczych produktów, ta-kich
jak energia i metale, które obni¿y³y ich koszty
wzglêdne w wiêkszym stopniu ni¿ wynika³oby to z dewa-luacji
waluty.
Po drugie, w nastêpstwie kryzysu p³ace wykaza³y nie-zwyk
³¹ elastycznoœæ zni¿kow¹.W pierwszej po³owie 1999
r. œrednia miesiêczna p³aca realna zmala³a do zaledwie
63,1% w porównaniu z analogicznym okresem 1998 r.
(wykres 3).W tym samym okresie mia³ miejsce zaledwie
1% spadek realnego poziomu PKB, przy produkcji prze-mys
³owej w lipcu 1999 r. o 12,8% wy¿szej jak w lipcu
1998 r. Jednoczeœnie nast¹pi³ spadek zatrudnienia, przy-czyniaj
¹c siê do wzrostu wydajnoœci pracy, która w lipcu
1999 r. by³a prawie o 20% wy¿sza ni¿ w lipcu 1998 r. Je-den
z ostatnich szacunków wskazywa³, ¿e w 1999 r. ko-szty
pracy przydaj¹ce na jednostkê produkcji by³y dwu-krotnie
ni¿sze jak w 1997 r. Tak wiêc, pod wzglêdem ko-szt
ów pracy przedsiêbiorstwa rosyjskie radykalnie popra-wi
³y swoj¹ konkurencyjnoœæ miêdzynarodow¹.
Tak gwa³towne zmniejszenie kosztów pracy nie spo-wodowa
³o zbyt szkodliwych skutków dla stosunków miê-
dzy pracodawcami i pracownikami. Nasilenie dzia³alno-
œci strajkowej, które mia³o miejsce w ci¹gu pierwszych
siedmiu miesiêcy po wyst¹pieniu kryzysu, utrzyma³o siê
na znacznie ni¿szym poziomie w porównaniu z poprze-dnim
szczytem na pocz¹tku 1997 r., który zaobserwo-wano
w ci¹gu tego okresu, kiedy nastêpowa³ wzrost
p³ac realnych.W okresie kwiecieñ – grudzieñ 1999 r. in-tensywno
œæ strajków mierzona liczb¹ roboczogodzin
zmala³a do rekordowego poziomu w ci¹gu trzech lat –
do 31 grudnia 1999 r. w ca³ej Rosji dosz³o zaledwie do
4 strajków, w których uczestniczy³o tylko 525 osób.
Po trzecie, od samego pocz¹tku nie doceniono zdol-no
œci rz¹du premiera Primakowa do prowadzenia rygo-rystycznej
polityki finansowej i walutowej. Wbrew ocze-kiwaniom,
poda¿ waluty pozostawa³a pod œcis³¹ kontro-l
¹. W okresie od koñca grudnia 1998 r. do koñca gru-dnia
1999 r. wzrost zasobów pieniê¿nych wyniós³ tylko
54%, podczas gdy wielu analityków przewidywa³o
wzrost znacznie ponad 100%. Bud¿et federalny na
1999 r. okaza³ siê najbardziej rygorystyczny ze wszyst-kich
przyjêtych dotychczas, z najni¿szym deficytem
i nawet (po raz pierwszy w historii nowej Rosji) nadwy¿-
k¹ pierwotn¹. Faktyczny deficyt bud¿etu federalnego
w wysokoœci 1,7% PKB by³ rekordowo niski w ca³ym
okresie transformacji. Po raz pierwszy w historii trans-formacji
gospodarki Rosji uzyskano nadwy¿kê pierwot-n
¹, na znacz¹cym poziomie 2% PKB.
Wielkoœæ tego osi¹gniêcia dobrze przedstawia tabe-la
2, zawieraj¹ca podstawowe parametry ekonomiczne
programu MFW na 1999 r. oraz ich realizacjê. Faktycz-na
nadwy¿ka pierwotna bud¿etu federalnego jest rów-na
przyjêtej w programie MFW, natomiast faktyczna
stopa wzrostu PKB by³a wy¿sza o 5 punktów procento-wych,
a CPI o 14 punktów procentowych ni¿szy od war-to
œci za³o¿onych w programie MFW. Wp³ywy do bud¿e-tu
federalnego przekroczy³y za³o¿enia programu prawie
o 60 mld rubli w wartoœci realnej lub o 1,8% PKB. Trzy
wielkoœci wypad³y gorzej od za³o¿eñ: aktywa w³asne
netto (398 mld rubli na koniec grudnia w porównaniu
z 392 mld za³o¿onymi w programie), rezerwy miêdzyna-rodowe
netto (3 mld USD w porównaniu z 5,1 mld USD
przyjêtymi w programie) oraz kredyt netto banku cen-tralnego
dla rz¹du federalnego (49 mld rubli w porów-naniu
z 34 mld za³o¿onymi w programie). Jednak¿e nie-powodzenie
banku centralnego w realizacji tego celu
nie wp³ynê³o na zdolnoœæ Rosji do utrzymania kursu
wymiany i stopy wymiany znacznie poni¿ej pu³apów
przyjêtych w programie.
2. Zasadnicze koszty „cudu gospodarczego”
Niezale¿nie od tego jak obiecuj¹ce mog³yby byæ
przedstawione wy¿ej osi¹gniêcia, nie s¹ one w stanie
zamaskowaæ podstawowej s³aboœci gospodarki Rosji.
Jak ostatnio przyznali analitycy rosyjskiego Ministerstwa
Finansów, rok 1999 by³ „rokiem straconym” dla reform
gospodarczych. Poza wzglêdnym zaostrzeniem polityki
podatkowej i monetarnej zrobiono bardzo ma³o lub zgo-
³a nic w zasadniczych obszarach polityki, gdzie bardzo
potrzebne by³y reformy strukturalne i instytucjonalne.
Znacz¹ca poprawa w zakresie dochodów bud¿etu fe-deralnego
z tytu³u podatków mia³a niewiele wspólnego
10
10. ze zdrow¹ reform¹ podatkow¹.W istocie, kompleksowa
reforma podatków utknê³a na etapie legislacji. W opinii
ekspertów miêdzynarodowych ca³oœæ administracji po-datkowej
pozosta³a tak samo s³aba jak dotychczas.
G³ównymi Ÿród³ami dodatkowych wp³ywów do bud¿etu
by³y nowe podatki w eksporcie ropy naftowej, wprowa-dzone
w nastêpstwie gwa³townych wzrostów miêdzyna-rodowych
cen ropy, wy¿sze wp³ywy wynegocjowane in-dywidualnie
od grupy najwiêkszych p³atników podatku
od spó³ek (g³ównie w sektorze energii) oraz redystrybu-cja
podatków z bud¿etów regionalnych. Poza tymi trze-ma
Ÿród³ami wp³ywy z tytu³u podatków prawie siê nie po-prawi
³y, a nawet uleg³y dalszemu pogorszeniu.
W ci¹gu trzech pierwszych kwarta³ów 1999 r. nast¹-
pi³o zmniejszenie wp³ywów skonsolidowanych bud¿etów
regionalnych i funduszy pozabud¿etowych (z wyj¹tkiem
funduszu emerytalnego) w procentach wielkoœci PKB,
w porównaniu z rokiem poprzednim. Odmiennie jak
w przypadku bud¿etu federalnego, gdzie przewa¿a³y do-chody
w gotówce, wiêkszoœæ wp³ywów do bud¿etów re-gionalnych
i funduszy pozabud¿etowych (ponownie
z wyj¹tkiem funduszu emerytalnego) nastêpowa³a w na-turze
lub zamiennikach pieni¹dza. Jak poda³ jeden
z urzêdników Ministerstwa Finansów udzia³ wp³ywów
niepieniê¿nych w dochodach bud¿etów regionalnych
waha³ siê miêdzy poszczególnymi regionami na pozio-mie
od 15% do 75%.W ostatnim kwartale 1999 r. nast¹-
pi³a poprawa w œci¹ganiu nale¿noœci do bud¿etów regio-nalnych.
Jednak ³¹cznie w 1999 r. dochody bud¿etów re-gionalnych,
mierzone jako procent PKB, utrzymywa³y
siê w przybli¿eniu na tym samym poziomie co w do-tkni
êtym kryzysem 1998 roku.
Problemy po stronie przychodowej wzros³y z powodu
nik³ych osi¹gniêæ w zakresie restrukturyzacji wydatków
na szczeblu regionalnym. Bud¿ety regionalne odpowia-da
³y za ponad 90% wydatków na cele spo³eczne w bu-d
¿ecie skonsolidowanym. Jednak wiêkszoœæ zobowi¹-
zañ na szczeblu regionalnym okreœlaj¹ przepisy federal-ne.
£¹czna kwota takich zobowi¹zañ federalnych prze-kracza
15% PKB. Oko³o 90% tej kwoty nie jest finanso-
11
Propozycja
Rosji
Propozycja
MFW
Uzgodnienie
koñcowe
Realizacja***
PKB (mld rubli) 4000*
4400**
4800 4600 4500
PKB (stopa wzrostu, %) -2 -8 -2 +3
Indeks cen detalicznych (grudzieñ/grudzieñ, %) 30*
50**
70 50 36
Kurs wymiany (rubel/USD, œrednio rocznie) 21,5*
27,5**
28 27 24
Nadwy¿ka pierwotna bud¿etu federalnego
(% PKB)
1,65*
2,2**
3-3,5 2,0 2,0
Dochody bud¿etu federalnego (mld rubli) 474*
530**
580 530 599
Dochody bud¿etu federalnego (% PKB) 11,8*
12,1**
12,2 11,5 13,3
Kredyt banku centralnego netto dla rz¹du federalnego (mld rubli) 55-60 20-25 34 49
Aktywa w³asne netto (mld rubli,
koniec grudnia 1999 r.)
... ... 392 397,9
Rezerwa miêdzynarodowa netto (mld USD,
koniec grudnia 1999 r.)
... ... 5,1 3
Tabela 2. Negocjacje z MFW i realizacja programu
ród³o: MFW, Biuro Analiz Ekonomicznych, Trendy gospodarcze Rosji
* Ustawa o bud¿ecie federalnym na 1999 r.
** Rozporz¹dzenie Rz¹du Federalnego z dnia 30 kwietnia 1999
*** Dane szacunkowe
11. wane. Wobec braku jakichkolwiek sensownych kroków
w kierunku bardziej realistycznego okreœlenia zobowi¹-
zañ spo³ecznych rz¹du centralnego nie finansowane zo-bowi
¹zania dzia³aj¹ jak bomba z zapalnikiem czaso-wym,
która mo¿e eksplodowaæ i w przysz³oœci spowodo-wa
æ kryzys finansowy na wielk¹ skalê.
Nie wszystkie przejawy wzrostu w przemyœle mo¿na
okreœliæ jako pozytywne. Regionalne badania przekrojo-we
ujawni³y, ¿e wzrost produkcji przemys³owej w prze-kroju
regionów Rosji w okresie od paŸdziernika 1998 r.
do kwietnia 1999 r. by³ dodatnio skorelowany z udzia³em
przedsiêbiorstw nierentownych i zaleg³oœci w p³atno-
œciach miêdzy przedsiêbiorstwami. Do tego czasu gór-nictwo
wêglowe, które wci¹¿ otrzymywa³o wiêksz¹
czêœæ dotacji dla przedsiêbiorstw, mia³o jeden z najwy¿-
szych wskaŸników wykorzystania zdolnoœci wytwór-czych.
W paŸdzierniku 1999 r. udzia³ wp³ywów gotówko-wych
monopolu gazowniczego „RAO Gasprom” zmala³
do 46,6% z maksymalnej wartoœci 63,8% osi¹gniêtej
w sierpniu 1999 r. Nawet w RAO UES, mimo znacznej
poprawy udzia³u wp³ywów gotówkowych, w ci¹gu trzech
nastêpnych miesiêcy wzrasta³a wielkoœæ zaleg³ych zo-bowi
¹zañ w kategoriach realnych. Liczba nierentownych
firm nadal jest bardzo du¿a. Na podstawie wyników fi-nansowych
z okresu styczeñ – listopad 1999 r. widocz-ne
jest, ¿e udzia³ firm nierentownych przekracza³ 40%.
Powy¿sze dane wskazuj¹ ¿e reformy na szczeblu
przedsiêbiorstwa nadal by³y niewystarczaj¹ce, a pewna
czêœæ wzrostu produkcji zaistnia³a dziêki wci¹¿ ³agod-nym
ograniczeniom bud¿etu przedsiêbiorstw. Mimo
wprowadzenia nowego prawa upad³oœciowego, stano-wi
¹cego znaczny postêp w porównaniu z jego poprze-dni
¹ wersj¹, ustawodawstwo Rosji nadal nie sprzyja
wierzycielom. W po³¹czeniu z usterkami s¹downictwa
promuje ono oportunistyczne postawy w³aœcicieli i kie-rownictwa.
Od momentu wejœcia w ¿ycie nowego prawa
upad³oœciowego nast¹pi³ szybki wzrost liczby upad³oœci.
Jednak wszczêto stosunkowo ma³o spraw przeciwko fir-mom
przynosz¹cym straty, poniewa¿ w takich przypad-kach
istniej¹ nik³e szanse na odpowiednie zaspokojenie
roszczeñ wierzycieli. Z drugiej strony czêsto wszczyna-ne
s¹ postêpowania upad³oœciowe przeciwko firmom
utrzymuj¹cym siê w dobrej kondycji, co jest prób¹ przej-mowania
ich maj¹tku przez obce firmy.
Wolno postêpuje restrukturyzacja sektora bankowe-go.
W efekcie kryzysu sektor bankowy straci³ prawie po-
³owê realnej wartoœci swojego kapita³u sprzed kryzysu.
W ci¹gu trzech pierwszych kwarta³ów 1999 r. sektor
bankowy jako ca³oœæ przynosi³ straty.W 1999 r. zad³u¿e-nie
tego sektora wobec bud¿etu wynosi³o 0,9% PKB.
Jednak liczba licencji cofanych miesiêcznie w 1999 r.
by³a œrednio oko³o dwa razy ni¿sza ni¿ w okresie 1997 –
1998. Niewielkie usprawnienia w zakresie uprawnieñ re-gulacyjnych
banku centralnego nie by³y dostosowane
do wyzwañ, jakie pojawi³y siê po kryzysie. Zdolnoœæ re-gulacyjna
banku centralnego w zakresie efektywnej
identyfikacji banków maj¹cych problemy i podejmowa-nia
z wyprzedzeniem œrodków zapobiegawczych wobec
takich banków oraz ich w³aœcicielom i kierownictwu
nadal jest bardzo ograniczona. ZdolnoϾ ta jest dodat-kowo
ograniczana przez opóŸnienia w przechodzeniu
do miêdzynarodowych standardów rachunkowoœci dla
banków komercyjnych. Przed³u¿aj¹ce siê funkcjonowa-nie
banków stwarzaj¹cych problemy pog³êbia ryzyko no-wych
kryzysów bankowych w przysz³oœci.
Nie ma w¹tpliwoœci, ¿e g³ównym wyzwaniem dla ro-syjskich
banków po stronie zobowi¹zañ jest utrzymuj¹-
cy siê kryzys zaufania wobec banków komercyjnych ze
strony obywateli, którzy przechowuj¹ prawie 75% wk³a-d
ów w Sbierbanku – pañstwowym monopolu oszczêd-no
œciowym. Ten kryzys zaufania jest pog³êbiany przez
niepotrzebne ograniczenia w dostêpie banków zagra-nicznych
do rynku.
Utworzona po kryzysie agencja restrukturyzacji ban-k
ów ARCO osi¹gnê³a umiarkowane rezultaty w restruk-turyzacji
kilku œredniej wielkoœci banków regionalnych.
Jednak nie uda³o siê jej osi¹gn¹æ ¿adnego konkretnego
postêpu w restrukturyzacji 20 najwa¿niejszych banków,
kontroluj¹cych ponad 50% aktywów sektora bankowe-go.
Starania ARKO mia³y niewielki praktyczny skutek
i w wielu przypadkach wysy³a³y niew³aœciwe sygna³y do
podmiotów gospodarczych przez zatwierdzanie projek-t
ów restrukturyzacji najwiêkszych banków, co obejmo-wa
³o silny element ryzyka moralnego, zachêca³o do roz-
12
12. drabniania aktywów przez poprzednich w³aœcicieli oraz
tworzenia nowych, nierentownych banków.
Odbywa siê tak¿e w pewnym zakresie spontaniczny
proces restrukturyzacji bankowoœci. Szereg banków, które
przed wyst¹pieniem kryzysu zaliczane by³y do banków
œredniej wielkoœci, wy³oni³o siê jako liderzy rynku. Niektóre
z nich znacznie poprawi³y zarz¹dzanie przep³ywami go-t
ówkowymi, adekwatnoœæ kapita³ow¹ i przejrzystoœæ ra-chunkowo
œci. Jednak problemy wiêkszoœci z istniej¹cych
banków komercyjnych s¹ potêgowane przez upadek kra-jowego
rynku d³ugu publicznego i nadmierne ryzyko po¿y-czek
dla sfery realnej. Unikanie ryzyka spowodowa³o
znaczny udzia³ ³¹cznych roszczeñ banków komercyjnych
wobec upadania sektora prywatnego, któremu towarzy-szy
³ wzrost udzia³u nadmiernych rezerw w banku central-nym
w aktywach ³¹cznie (patrz: wykres 4).Wed³ug Urzê-
du Statystycznego Rosji w 1999 r. udzia³ kredytów banko-wych
w inwestycjach przedsiêbiorstw ogó³em siêga³ zale-dwie
4,3%, tj. o 0,5 punktu procentowego mniej jak
w 1998 r. W latach 1998 – 1999 przedsiêbiorstwa finan-sowa
³y ponad 53% inwestycji ze œrodków w³asnych.
Ostatnie opracowanie Rosyjsko-Europejskiego Cen-trum
Polityki Gospodarczej wykaza³o, ¿e uczestnictwo
przedsiêbiorstw w grupach prowadzonych przez banki
mia³o pozytywny skutek dla wydajnoœci pracy. Mo¿e to
oznaczaæ, ¿e takie przedsiêbiorstwa mog³y dysponowaæ
lepszym dostêpem do kredytu bankowego ni¿ inne
przedsiêbiorstwa, a bezpoœrednie przy³¹czenie do wie-rzycieli
umo¿liwi³o rosyjskim bankom lepsz¹ kontrolê ry-zyka
kredytowego, a wiêc umo¿liwi³o zwiêkszenie oferty
kredytowej dla sfery realnej.
Mimo ograniczonych usprawnieñ, Rosja nadal
utrzymuje bardzo nieprzyjazne œrodowisko dla przed-si
êbiorczoœci prywatnej i inwestycji prywatnych. Znaj-duje
siê ona daleko za wiêkszoœci¹ pañstw Europy
Œrodkowej i Wschodniej pod wzglêdem wielu miêdzy-narodowych
wskaŸników swobody dzia³alnoœci go-spodarczej,
zarz¹dzania i korupcji. Dla przyk³adu,
pod wzglêdem ³¹cznych standardów zarz¹dzania Ro-sja
zajmuje 118 miejsce wœród 154 pañstw, w ³¹cz-nym
wskaŸniku praworz¹dnoœci zajmuje 124 miejsce
na 124 pañstwa, w ³¹cznym wskaŸniku korupcji w ba-daniu
przeprowadzonym przez Transparency Interna-tional
zajmuje 82 miejsce na 99 pañstw, a w ³¹cznym
wskaŸniku ³apownictwa umieszczana jest na 113
miejscu wœród 155 pañstw1/.
Takie otoczenie jest szczególnie wrogie dla ma³ych
przedsiêbiorstw prywatnych. Wed³ug OECD w latach
Wykres 4. Udzia³ roszczeñ banków komercyjnych wobec sektora prywatnego oraz udzia³ nadmiernych rezerw
13
w aktywach ogó³em (%)
ród³o: Trendy gospodarcze Rosji
13. 1996 – 1997 funkcjonowa³o w Rosji oko³o 1 mln ma³ych
przedsiêbiorstw, zatrudniaj¹cych oko³o 10% zasobów
pracy, wobec 47% na Wêgrzech i 63% w Polsce. Od tam-tego
czasu nie nast¹pi³a znacz¹ca poprawa tych relacji.
Tak¿e inwestycje w Rosji przypadaj¹ce na 1 mieszkañca
s¹ znacznie ni¿sze ni¿ w ca³ej Europie Œrodkowej
i Wschodniej.Wed³ug ostatniego badania przeprowadzo-nego
przez EBOR i Bank Œwiatowy w ostatnich trzech la-tach
tylko 29% przedsiêbiorstw rosyjskich wprowadzi³o
nowe lub ulepszone wyroby, w porównaniu z 39% w pañ-
stwach Europy Œrodkowej i Morza Ba³tyckiego.
Boom naftowy i dewaluacja rubla przyczyni³y siê nie
tylko do szybkiego wychodzenia z kryzysu, ale tak¿e
do odp³ywu kapita³u.W 1999 r. kraj opuœci³o ok. 25 mld
USD albo ok. 10% PKB wed³ug nominalnego kursu wy-miany.
Intensywny odp³yw kapita³u ukazuje podstawo-w
¹ s³aboœæ gospodarki Rosji zwi¹zan¹ z wysoce nie-korzystnym
klimatem inwestycyjnym.Wobec braku no-wych
inwestycji, które mog³yby stworzyæ popyt na do-bra
inwestycyjne z importu i w ten sposób zlikwidowaæ
znaczn¹ czêœæ aktualnej nadwy¿ki na rachunkach bie-
¿¹cych, nadwy¿ka ta mog³a zostaæ wch³oniêta tylko
przez rynek krajowy za pomoc¹ drastycznej aprecjacji
rubla (a przez to pogorszenia konkurencyjnoœci pro-dukcji
przemys³owej i rolnictwa na rynku krajowym) lub
tworzenia wielkich rezerw waluty przez bank centralny
kosztem wysokiej inflacji (brak szans na sterylizacjê
wobec nieistnienia rynku zad³u¿enia w rublach).
Uwzglêdniaj¹c alternatywne wybory, sta³y odp³yw kapi-ta
³u przy obecnym stanie gospodarki Rosji wydaje siê
najmniejszym z³em.
Dostosowania na rynku pracy po kryzysie oznacza-j
¹ rodzaj punktu zwrotnego. Przed kryzysem rynek pra-cy
Rosji charakteryzowa³ siê niezwykle sztywnym pra-wem
pracy, co by³o kompensowane szeroko rozpo-wszechnionymi
praktykami zatrudnienia nieoficjalne-go,
zatorami w wyp³acie wynagrodzeñ i administracyj-nymi
urlopami dyskryminuj¹cymi najmniej konkuren-cyjnych
pracodawców. W rezultacie rynek cechowa³
wysoki obrót prac¹, stosunkowo ma³e otwarte zatru-dnienie
i ukryte bezrobocie na wielk¹ skalê. W latach
1996 – 1997 udzia³ funduszu pracy jako czêœci PKB
wzrasta³.Wed³ug szacunków MOP w 1996 r. wynagro-dzenie
za pracê jako procent PKB w Rosji wynosi³o
62%, a w przybli¿eniu œrednia dla OECD wynosi³a
w 1997 r. 64,5%.
Du¿e przedsiêbiorstwa, które mia³y szczególne pro-blemy
w dostosowaniu do nadmiernie sztywnych i prze-starza
³ych przepisów prawa pracy zaczê³y reagowaæ na
te utrudnienia w sposób w³aœciwy kontynentalnej Euro-pie
Zachodniej – przez ograniczanie wzglêdnego popy-tu
na pracê i efektywniejsze wykorzystanie istniej¹cych
œrodków trwa³ych. Kontynentalny model UE ³¹czy nie-elastyczne
prawo pacy z wysokim otwartym bezrobo-ciem
oraz ni¿szym ni¿ w OECD przeciêtnym wynagro-dzeniem
jako procent PKB.
W ci¹gu 1999 r. wskaŸnik bezrobocia wed³ug definicji
MOP osi¹gn¹³ najwy¿szy poziom we wspó³czesnej Ro-sji.
WskaŸnik bezrobocia zgodny z definicj¹ MOP tylko
tymczasowo wzrós³ o 1/4 w pierwszej po³owie 1999 r.
(14,1% wobec 11,3% sprzed kryzysu). Na pocz¹tku
2000 r. obni¿y³ siê do 12,6%, co wci¹¿ oznacza wysoki
poziom wobec znacznego przekroczenia poziomu pro-dukcji
sprzed kryzysu. Wiêksza czêœæ dostosowañ na
rynku pracy przybra³a formê gwa³townego spadku p³ac
realnych.W pierwszej po³owie 1999 r. przeciêtne realne
wynagrodzenie by³o ni¿sze o oko³o 1/3 w porównaniu
z poziomem w pierwszej po³owie 1998 r. W rezultacie
w 1999 r. wielkoœæ ta musia³a zmaleæ o ok. 1/5 i znala-z
³a siê w przybli¿eniu na poziomie 50% PKB, tj. znacz-nie
poni¿ej œredniej OECD.
Spo³eczne koszty kryzysu z 1998 r. by³y ogromne.
WskaŸnik ubóstwa zwiêkszy³ siê o po³owê, oczekiwana
d³ugoœæ ¿ycia zmala³a, nast¹pi³ znaczny wzrost prze-st
êpczoœci z powodów ekonomicznych. Skutki spo³ecz-ne
kryzysu prawdopodobnie by³yby znacznie mniej do-tkliwe
pod warunkiem podjêcia szerokich dostosowañ
strukturalnych w zasadniczych obszarach polityki spo-
³ecznej we wczesnym stadium kryzysu finansowego.
Jednak polityka spo³eczna jako ca³oœæ sta³a siê najwiêk-sz
¹ ofiar¹ kryzysu z 1998 r. Opracowany w 1997 i na po-cz
¹tku 1998 r. program kompleksowej reformy spo³ecz-nej
zosta³ w istocie zarzucony, a wiêkszoœæ zmian, jakie
mia³y miejsce w nastêpstwie kryzysu, by³a spontanicz-nym
i chaotycznym dostosowywaniem siê do szoku
spo³ecznego i gospodarczego w 1998 r.
14
14. Polityka zatrudnieniowa pañstwa mo¿e s³u¿yæ za
przyk³ad generalnego niepowodzenia polityki w sferze
zatrudnienia. W pierwszej po³owie 1999 r. Pañstwowy
Fundusz Zatrudnienia s³u¿¹cy jako g³ówne Ÿród³o fi-nansowania
polityki zatrudnieniowej zmala³ dwukrotnie
w wartoœciach realnych, w stosunku do pierwszej po³o-wy
1998 r. £¹czne zaleg³oœci w wyp³acie œwiadczeñ dla
bezrobotnych równa³y siê prawie 6-miesiêcznym do-chodom
Funduszu. Programy aktywizacji zawodowej
zosta³y drastycznie ograniczone, a znaczna czêœæ za-si
³ków by³a wyp³acana w naturze, np. w wódce, artyku-
³ach ¿ywnoœciowych i artyku³ach trwa³ego u¿ytku uzy-skiwanych
na podstawie umów bezgotówkowych z p³at-nikami
podatku.
W regionach o bardzo wysokim bezrobociu problemy
te by³y szczególnie trudne, poniewa¿ wiêkszoœæ docho-d
ów Funduszu koncentrowa³a siê w regionach o lepszej
kondycji i nie podlega³a redystrybucji do regionów naj-bardziej
potrzebuj¹cych.W wyniku tego Fundusz prze-sta
³ odgrywaæ jak¹kolwiek sensown¹ rolê na krajowym
rynku pracy. Rosn¹ca liczba bezrobotnych straci³a
wszelk¹ nadziejê na otrzymanie pomocy od urzêdników
zatrudnieniowych i nie rejestrowa³a siê w urzêdach za-trudnienia.
W tym samym momencie, kiedy bezrobocie
wed³ug definicji MOP osi¹gnê³o kulminacjê, wskaŸnik
zarejestrowanego bezrobocia spad³ do historycznej
wartoœci 1,7%. Piêæ lat wczeœniej zarejestrowany by³
prawie co drugi bezrobotny, podczas gdy pod koniec
1999 r. tylko co siódmy.
Tak¿e inne obszary polityki spo³ecznej zosta³y po-wa
¿nie dotkniête kryzysem. Ponad 90% nak³adów na
cele spo³eczne dokonywanych przez rz¹d centralny Ro-sji
jest finansowanych przez bud¿ety regionalne i spo-
³eczne fundusze pozabud¿etowe. Odmiennie jak w przy-padku
bud¿etu federalnego, wp³ywy bud¿etów regional-nych
i funduszy pozabud¿etowych nie poprawi³y siê ani
w kategoriach realnych, ani jako procent PKB.W pierw-szej
po³owie 1999 r. spad³y one o 25 – 30% w katego-riach
realnych, w porównaniu z pierwsz¹ po³ow¹ 1998 r.
W chwili, kiedy wskaŸnik ubóstwa zwiêkszy³ siê niemal
o 70%, prawie wszystkie programy spo³eczne by³y zu-pe
³nie niedofinansowane, a wyp³aty podstawowych
œwiadczeñ i wykonywanie us³ug zak³ócone.
Dla przyk³adu, zasi³ki na dzieci, bêd¹ce zasadniczym
œwiadczeniem dla osób samotnie wychowuj¹cych dzieci,
finansowanym z bud¿etu skonsolidowanego by³y wyp³a-cane
nieregularnie.Wed³ug 7 rundy RLMS (badanie bu-d
¿etów gospodarstw domowych przeprowadzone w li-stopadzie
1996 r.) prawie 60% gospodarstw domowych,
które w 1996 r. kwalifikowa³o siê do tego zasi³ku, nie
otrzymywa³o go. Wed³ug 8 rundy RLMS, przeprowadzo-nej
w listopadzie 1998 r., udzia³ gospodarstw domowych
z dzieæmi poni¿ej 16 roku ¿ycia, które nie otrzymywa³y
zasi³ków, wzrós³ do 83%. W znacznej wiêkszoœci regio-n
ów Rosji zaleg³oœci w wyp³acie tego œwiadczenia do-chodzi
³y lub przekracza³y poziom 12-miesiêcznych wy-p
³at. Narastaj¹ce zaleg³oœci powoduj¹ zmniejszanie
efektu wyrównuj¹cego takich zasi³ków.Wed³ug studium 7
rundy RLMS, w dolnym decylu udzia³ gospodarstw do-mowych,
kwalifikuj¹cych siê do zasi³ku, ale go nie otrzy-muj
¹cych, wynosi³ 3/4, natomiast w górnych 5 decylach
udzia³ ten wynosi³ nieco wiêcej jak po³owê. Nominalna
wielkoœæ zasi³ków na dzieci nie podlega³a indeksacji po
kryzysie i w po³owie 1999 r. równa³a siê tylko 6% urzêdo-wego
minimum na utrzymanie dziecka. Wszystko to
oznacza, ¿e w nastêpstwie kryzysu w 1998 r. zasi³ek
na dzieci przesta³ faktycznie istnieæ jako œwiadczenie
powszechne.
Polityka emerytalna by³a prawdopodobnie jedynym ra-cjonalnym
wyj¹tkiem. Wed³ug 8 rundy RLMS wœród
wszystkich transferów socjalnych na koniec 1998 r. eme-rytury
by³y jedynym znacz¹cym czynnikiem wyrównuj¹-
cym. Efekt wyrównuj¹cy nieemerytalnych transferów
spo³ecznych, w tym zasi³ków na dzieci, by³ nieznaczny.
W latach 1995 – 1998 zaleg³oœci w wyp³atach emery-tur,
które przedtem nie wystêpowa³y, sta³y siê sta³¹ ce-ch
¹ rosyjskiego systemu emerytalnego. W tym okresie
zaobserwowano dwa szczyty zaleg³oœci.Wed³ug Fundu-szu
Emerytalnego Rosji na pocz¹tku 1997 r. zaleg³oœci
emerytalne przekroczy³y 10% rocznych wydatków Fun-duszu
Emerytalnego, jednak zosta³y zlikwidowane w po-
³owie 1997 r. po du¿ych transferach funduszy z bud¿etu
federalnego. Druga fala zaleg³oœci zosta³a spowodowa-na
wprowadzeniem w lutym 1998 r. nowej, bardziej ko-sztowej
formu³y emerytalnej. W rezultacie przeciêtna
emerytura zwiêkszy³a siê ze 122% minimum socjalnego
15
15. emeryta w 4 kwartale 1997 r. do 130% minimum socjal-nego
w 2 kwartale 1998 r. Nag³y spadek dochodów Fun-duszu
Emerytalnego bezpoœrednio po za³amaniu finan-sowym
w sierpniu pog³êbi³ kryzys.Wed³ug MFW na ko-niec
1998 r. zaleg³oœci emerytalne siêgnê³y kwoty 28,6
mld rubli albo 17,4% ³¹cznych wydatków Funduszu
w 1998 r. Jednak w po³owie wiosny 1999 zaleg³oœci te
zosta³y zmniejszone do 16 mld rubli, a do sierpnia sp³a-cone
w ca³oœci. Obecn¹ nadwy¿kê Funduszu Emerytal-nego,
która pozwoli³a na ca³kowite wyeliminowanie zale-g
³oœci w wyp³atach emerytur, osi¹gniêto g³ównie dziêki
brakowi indeksacji emerytur. W I kwartale 1999 r. prze-ci
êtna emerytura spad³a poni¿ej 70% minimum socjal-nego
emeryta i do koñca 1999 r. nie przekroczy³a 80%
minimum socjalnego emeryta. Minimalna emerytura
w 1999 r. równa³a siê œrednio 45% minimum socjalnego
emeryta. Z powodu niejednakowej indeksacji skala
emerytur uleg³a kompresji. Stosunek przeciêtnej emery-tury
do minimalnej zmala³ z 1,72 w 1998 r. do ok. 1,35
w lutym 2000 r.
Niemniej jednak, system emerytalny pozosta³ najle-piej
funkcjonuj¹cym elementem rosyjskiego systemu
opieki spo³ecznej. Po kryzysie ubóstwo w gospodar-stwach
domowych emerytów, mimo ¿e wzros³o, jednak
pozostawa³o poni¿ej poziomu ubóstwa innych podsta-wowych
typów gospodarstw domowych.
Kryzys 1998 r. przyczyni³ siê do rosn¹cego regresu
transferów w naturze, co w praktyce oznacza coraz bar-dziej
nierówny dostêp do opieki zdrowotnej i edukacji.
Po kryzysie realne nak³ady na opiekê zdrowotn¹ i edu-kacj
ê zmala³y o ok. 30%. Wobec rosn¹cych braków
œrodków publicznych rozszerza³ siê rynek oficjalnych
i pó³oficjalnych us³ug medycznych i edukacyjnych. Jedy-nie
ma³a liczba gospodarstw domowych uzyska³a do-st
êp do opieki zdrowotnej i edukacji bez nieformalnych
op³at. Sytuacja ta wzmocni³a nastêpny przyczynek do
nierównoœci spowodowanej przez system: z powodu
niewystarczaj¹cych zasobów rz¹dowych gospodarstwa
domowe musia³y same pokrywaæ rosn¹cy udzia³ ko-szt
ów opieki zdrowotnej i edukacji. Na pocz¹tku 1999 r.
badanie w Rosji zorganizowane przez Boston Universi-ty
wykaza³o, ¿e w grudniu 1998 r. wydatki gospodarstw
domowych na opiekê zdrowotn¹ przekroczy³y prawie
dwukrotnie nak³ady ze œrodków publicznych. Niektóre
regiony (region Ka³ugi, Karelia) przyjê³y ju¿ przepisy for-malizuj
¹ce udzia³ pacjenta w kosztach opieki zdrowot-nej.
Wed³ug niektórych badañ regionalnych w latach
1997 – 1998 oficjalne i nieoficjalne wydatki rodziców na
naukê w szkole podstawowej i œredniej oceniano na
20% ³¹cznych nak³adów publicznych i prywatnych2/.
Zdolnoœæ do dofinansowywania us³ug zdrowotnych
i edukacyjnych zale¿y od dochodów rodziny i sama
w sobie ma charakter silnie regresywny. Jak pokazuje
studium przeprowadzone przez Boston University,
w grudniu 1998 r. nak³ady prywatne na opiekê zdrowot-n
¹ by³y 4 razy wy¿sze w najwy¿szym kwintylu dochodo-wym
ni¿ w najni¿szym3/.Wed³ug badania bud¿etów go-spodarstw
domowych przeprowadzonego przez RSA
ten sam stosunek dla kszta³cenia podstawowego i œre-dniego
w drugiej po³owie 1998 r. wynosi³ oko³o 6 razy.
Wiele biednych gospodarstw domowych nie ma do-st
êpu nawet do podstawowych us³ug medycznych i edu-kacji,
poniewa¿ nie s¹ w stanie uczestniczyæ w ich finan-sowaniu.
Zgodnie z tym samym badaniem brak mo¿li-wo
œci poddania siê leczeniu szpitalnemu z przyczyn fi-nansowych
wœród gospodarstw z kwintyla najni¿szego
dochodu by³ piêciokrotnie wy¿szy ni¿ wœród gospo-darstw
z kwintyla najwy¿szego dochodu. Poziom nieza-dowolenia
ze œwiadczenia us³ug medycznych by³ szcze-g
ólnie wysoki wœród gospodarstw o wysokim wspó³-
czynniku braku mo¿liwoœci poddania siê leczeniu. Eme-ryci,
korzystaj¹cy najczêœciej z us³ug medycznych, byli
szczególnie wra¿liwi na rosn¹ce op³aty za us³ugi me-dyczne
w sytuacji, kiedy przeciêtne emerytury spad³y
poni¿ej 70% minimum socjalnego dla emerytów.
Zgodnie z danymi Ministerstwa Kszta³cenia Ogólne-go
i Zawodowego wspó³czynniki porzucania nauki
wœród dzieci w wieku szkolnym s¹ alarmuj¹co wysokie.
W 1998 r. naukê w szko³ach przerwa³o 350 tys. dzieci
w wieku szkolnym, natomiast ³¹czny udzia³ takich dzieci
zbli¿a siê do 10% wszystkich dzieci w wieku szkolnym.
Mimo rosn¹cego PKB realne dochody gospodarstw
domowych w 1999 r. by³y œrednio o 15,8% ni¿sze od po-ziomu
z 1998 r. i ponad 30% poni¿ej poziomu z 1997 r.
(patrz wykres 5). W ten sposób niskie p³ace i malej¹ce
transfery socjalne przyczyni³y siê do niskiego popytu fi-
16
16. Wykres 5. Realne dochody osobiste na 1 mieszkañca, dane urzêdowe (1995 = 100)
nalnego i skutkowa³y œredniookresowymi ograniczenia-mi
popytu w wychodzeniu z kryzysu w 1999 r. Realne
dochody gospodarstw domowych zaczê³y ponownie
wzrastaæ od wrzeœnia 1999 r. i na koniec 1999 r. wska-
Ÿnik oczekiwañ konsumentów osi¹gn¹³ swoj¹ historycz-n
¹ wielkoœæ. Jednak do tego czasu nast¹pi³o ju¿ zatrzy-manie
wzrostu produkcji przemys³owej.W wyniku male-j
¹cego popytu portfel zamówieñ w przemyœle w czwar-tym
kwartale 1999 r. mierzony miesi¹cami produkcji by³
œrednio 1,5 razy mniejszy ni¿ w tym samym okresie po-przedniego
roku.
3. Poza „cudem gospodarczym”
Spowolnienie wzrostu w przemyœle w drugiej po³owie
1999 r. sk³oni³o wielu analityków do zachowania du¿ej
ostro¿noœci przy opracowywaniu œrednioterminowych
prognoz wzrostu gospodarczego. W okresie grudzieñ
1999 – styczeñ 2000 uzgodniona prognoza na 2000 r.
og³oszona przez Centrum Rozwoju zak³ada³a 1,5%
wzrost PKB.W istocie prognoza taka oznacza³a spadek
realnego poziomu PKB w drugiej po³owie 1999 r. To sa-mo
dotyczy³o produkcji przemys³owej, w odniesieniu do
której uzgodniona prognoza na 2000 r. zak³ada³a 2%
wzrost. Uzgodniona prognoza dla CPI mówi³a o 25%
przy maksymalnych oczekiwaniach na poziomie 30%.
Zak³adano wzrost rezerw Banku Centralnego oraz zdol-no
œci rz¹du do obs³ugi zad³u¿enia zagranicznego w po-r
ównaniu z poprzednim rokiem.
Ponowna prognoza RSA opracowana w lutym 2000 r.
i zak³adaj¹ca zwiêkszenie realnego poziomu PKB oraz
stopy wzrostu inwestycji, porozumienie w sprawie re-strukturyzacji
zad³u¿enia zawarte z Klubem Londyñskim,
a tak¿e spektakularne zwyciêstwo Putina podczas pierw-szej
rundy wyborów prezydenckich zachêci³o analityków
do wykazania wiêkszego optymizmu. Przyk³adowo, Biuro
Analiz Ekonomicznych, wspólne przedsiêwziêcie badaw-cze
Rz¹du Rosji oraz Banku Œwiatowego, podwy¿szy³o
17
ród³o:Trendy gospodarcze Rosji
17. prognozowany wzrost PKB na 2000 r. do 3,5 – 4% oraz
wzrost produkcji przemys³owej do 5%.
Zak³ada siê dalszy wzrost w 2000 r. realnych docho-d
ów gospodarstw domowych. P³ace realne powinny
wzrosn¹æ przynajmniej o 10%, co zdecydowanie z³ago-dzi
ograniczenia popytu finalnego, które hamowa³y
wzrost w przemyœle w drugiej po³owie 1999 r. Jednocze-
œnie wy¿sze p³ace realne bêd¹ oznacza³y wy¿sze ko-szty
pracy przypadaj¹ce na jednostkê produkcji, co z ko-lei
mog³oby zmniejszyæ zyski i pogorszyæ konkurencyj-no
œæ producentów krajowych.
Ni¿sze miêdzynarodowe ceny ropy bêd¹ mia³y
podobny skutek: zmniejsz¹ rozpiêtoœci cenowe paliw
miêdzy rynkiem krajowym i zagranicznym, podnosz¹c
w ten sposób wzglêdne koszty produkcji krajowej. Jed-nak,
jeœli do koñca roku ceny ropy nie spadn¹ poni¿ej 16
dolarów za bary³kê, nie bêd¹ mia³y ¿adnego ujemnego
wp³ywu na bud¿et federalny, w którym za³o¿ono œredni¹
roczn¹ cenê bary³ki ropy w wysokoœci 18 dolarów.
Wzrost inwestycji zagranicznych spodziewany po wy-borach
prezydenckich najprawdopodobniej spowoduje
relatywn¹ aprecjacjê waluty krajowej i przez to ograni-czy
konkurencyjnoœæ przemys³u rosyjskiego w porówna-niu
z rokiem poprzednim. Ostatnie przewidywania sko-rygowa
³y ju¿ œrednioroczny kurs wymiany na 2000 r.
z 35 – 37 rubli za dolara, zak³adany na grudzieñ 1999 –
styczeñ 2000, do oko³o 32 rubli za dolara.
Nadal nie jest jasne, do jakiego stopnia powy¿sze
trudnoœci mog¹ zostaæ z³agodzone œrodkami instytucjo-nalnymi
i strukturalnymi w krótkim okresie.Wed³ug wie-lu
analityków rok 2000, podobnie jak rok poprzedni, bê-
dzie stracony dla reform strukturalnych. Wiêkszoœæ
œrodków strukturalnych, które mog³yby zostaæ wprowa-dzone
przez nowego prezydenta i jego gabinet w okre-sie
lato – jesieñ obecnego roku nie bêdzie mia³o zna-cz
¹cego wp³ywu makroekonomicznego na gospodarkê
Rosji przed pocz¹tkiem 2001 r. St¹d istnieje nik³a szan-sa
na powtórzenie siê w krótkim okresie czegoœ przypo-minaj
¹cego cud gospodarczy z pierwszej po³owy 1999 r.
Poza rokiem 2000 szanse wysokiego trwa³ego
i zrównowa¿onego wzrostu bêd¹ zale¿eæ od powodze-nia
wszechstronnych reform strukturalnych, tak bardzo
potrzebnych gospodarce. Szeroko przytaczany raport
McKinseya nt. stanu gospodarki rosyjskiej, opublikowa-ny
w zesz³ym roku, wskazuje na wielki potencja³ dla
wzrostu inwestycji i wydajnoœci w tak zró¿nicowanych
sektorach, jak hutnictwo, budownictwo mieszkaniowe,
handel detaliczny i hotelarstwo. Potencja³ ten móg³by
zostaæ wyzwolony przez stworzenie bardziej jednako-wych
warunków, ograniczenie biurokracji oraz zniesie-nie
dotacji podatkowych i do cen energii dla nie konku-rencyjnych
przedsiêbiorstw.
Jednak nawet przy za³o¿eniu wprowadzenia,
w oszczêdny i kompleksowy sposób niezbêdnych œrod-k
ów strukturalnych, wzrost gospodarczy w d³u¿szym
okresie napotka powa¿ne wyzwania, które mog¹ podwa-
¿yæ miêdzynarodow¹ konkurencyjnoœæ rosyjskich firm.
Jednym z takich wyzwañ jest ograniczony potencja³
w zakresie zwiêkszenia produkcji przy wytwarzaniu
energii, gdzie w nastêpnym dziesiêcioleciu zak³adana
jest masowa amortyzacja maj¹tku pozosta³ego po
ZSRR. Wzrost w tym sektorze mo¿e nastêpowaæ wolniej
ni¿ w ca³ej gospodarce i nied³ugo przedsiêbiorstwa rosyj-skie
mog¹ napotkaæ powa¿ne ograniczenia w dostawach
energii. Potrzeba odnowienia zdolnoœci wytwórczych
energii spowoduje presjê na inwestycje krajowe, które
w innym przypadku mog³yby zostaæ wykorzystane przy
wy¿szym dodatnim efekcie dla wzrostu gospodarczego.
Import energii elektrycznej mo¿e spowodowaæ podwy¿-
szenie cen energii, a przedsiêbiorstwa rosyjskie strac¹
jedn¹ z korzyœci, jakie daj¹ im koszy komparatywne.
Innym wyzwaniem mo¿e byæ choroba holenderska
zwi¹zana z du¿ym eksportem ropy i innych towarów, co
mo¿e spowodowaæ wzglêdn¹ aprecjacjê rubla i pogor-szy
æ miêdzynarodow¹ konkurencyjnoœæ ga³êzi przemy-s
³u rosyjskiego o wy¿szej wartoœci dodanej.
Jednak stopniowa aprecjacja waluty tak¿e mo¿e da-wa
æ istotne korzyœci. W nastêpnej dekadzie sp³ata za-d
³u¿enia zagranicznego pozostanie powa¿nym obci¹¿e-niem
dla gospodarki, mimo niedawnego porozumienia
z Klubem Londyñskim i mo¿liwoœci zawarcia podobnego
porozumienia z Klubem Paryskim. Jednak sp³aty te mo-g
³yby zostaæ w istotny sposób z³agodzone dziêki realne-mu
wzrostowi wartoœci kursu rubla. Zgodnie z najnow-szymi
prognozami Centrum Rozwoju, uwzglêdniaj¹cymi
niedawne porozumienie z Klubem Londyñskim oraz
18
18. mo¿liwoœæ restrukturyzacji na podobnych warunkach
zad³u¿enia z Klubem Paryskim ³¹czne obci¹¿enie dla fi-nans
ów publicznych z tytu³u zad³u¿enia zagranicznego
w ci¹gu 5 lat mog³oby zostaæ zredukowane ponad dwu-krotnie
jako procent nominalnego PKB (ze 140% nomi-nalnego
PKB w drugiej po³owie 1998 r. do 60% PKB
w 2003 r.). Jednak taki scenariusz by³by mo¿liwy jedynie
pod warunkiem 5 – 6% rocznego wzrostu PKB oraz 5 –
5,5% rocznego wzrostu realnej wartoœci kursu wymiany
rubla w ci¹gu nastêpnych trzech lat.
Po dodatniej stronie bilansu niedawne zmiany poli-tyczne
daj¹ pewn¹ dodatkow¹ nadziejê na postêp refor-my
gospodarczej w przysz³oœci. Jest coraz wiêcej dowo-d
ów na to, ¿e œrodowisko polityczne bardziej sprzyja re-formie.
Mog³aby ona otworzyæ drogê do wy¿szego wzro-stu
gospodarczego, co z kolei da³oby pozytywne impulsy
dla przysz³ych zmian politycznych w kierunku rynkowym.
Analiza programów gospodarczych wszystkich g³ów-nych
partii politycznych, które pokona³y 5% próg w wy-borach
do Dumy w 1999 r. (Jab³oko, Partia Komuni-styczna,
Partia Liberalno-Demokratyczna i Ojczyzna
Rosja) wskazuje, ¿e przyjê³y one programy budowy go-spodarki
rynkowej. Czêœciowo, z powodu zaskakuj¹ce-go
przesuniêcia programu gospodarczego partii komu-nistycznej
z ortodoksji marksistowsko-leninowskiej do
szerokiej akceptacji gospodarki rynkowej, ³¹czne na-stawienie
polityk gospodarczych realizowanych przez
g³ówne partie w nowej Dumie zmienia³o siê z nastawie-nia
przeciwko gospodarce rynkowej na zasadnicze po-parcie
dla tej gospodarki.
Zmiany te s¹ mniej wyraŸne w przypadku polityki
spo³ecznej, regulacji rynku pracy i prywatnej w³asnoœci
ziemi, gdzie nadal przewa¿aj¹ nastawienia niereali-styczne.
St¹d postêpy reform w tych obszarach bêd¹
wolne. Jednak w takich obszarach jak polityka podatko-wa
i monetarna, prywatyzacja i zarz¹dzanie przedsiê-
biorstwami wypadkowa nastawienia partii jest silnie pro-rynkowa
i stosunkowo realistyczna. Dlatego te¿ nale¿y
oczekiwaæ zasadniczych zmian polityki w tych obsza-rach
w najbli¿szej przysz³oœci.
Strategia gospodarcza Rosji na okres 10-letni, aktu-alnie
przygotowywana dla prezydenta Putina w centrum
Rozwoju Strategicznego, bêdzie znacznie bardziej na-stawiona
na reformy, a nawet radykalna we wszystkich
obszarach polityki gospodarczej i spo³ecznej ni¿ progra-my
g³ównych partii w Dumie. Strategia ta przewiduje
kompleksowe reformy strukturalne, które mog¹ z³ago-dzi
æ obci¹¿enie podatkowe i roz³o¿yæ je bardziej równo-miernie,
wprowadziæ jednakowe zasady dla przedsiê-
biorstw prywatnych, uproœciæ przepisy oraz stworzyæ ko-rzystny
klimat dla inwestycji, wprowadziæ kompleksowe
reformy systemu ochrony zdrowia i prawa pracy. Œrodki
te maj¹ na celu osi¹gniêcie 4 – 6% wzrostu gospodar-czego
rocznie w latach 2001 – 2005.
Jednak realizacja ka¿dej takiej strategii napotka zjed-noczony
sprzeciw szerokiej koalicji politycznej, która
obejmuje wiele frakcji Dumy, w³adze regionalne i wiêk-szo
œæ zwi¹zków zawodowych. Konieczny bêdzie kom-promis
polityczny, który co najwy¿ej pozwoli na czêœcio-w
¹ realizacjê pakietu reform. Z tego wzglêdu ewentual-ne
praktyczne implikacje aktualnie opracowywanej stra-tegii
reform pozostaj¹ nieznane. W mniej sprzyjaj¹cych
warunkach politycznych mo¿e ona nie zapewniæ stopy
wzrostu zak³adanej przez autorów pierwszego projektu.
Jednak w d³u¿szym okresie polityka reformy gospo-darczej
mo¿e zmieniæ siê w bardzo pozytywny sposób.
Jedna z ostatnich analiz gospodarczych przeprowadzo-na
przez Carnegie Moscow Center, z udzia³em autora ni-niejszego
referatu, mo¿e rzuciæ pewne œwiat³o na ewen-tualne
kierunki transformacji politycznej spo³eczeñstwa
rosyjskiego w d³u¿szym okresie. Jednym z najbardziej in-teresuj
¹cych wyników tej analizy jest zdecydowane po-twierdzenie
szeregu przewidywañ opartych na intuicji.
Udzia³ g³osów otrzymanych przez komunistów w wy-borach
do Dumy w 1999 r. w poszczególnych regionach
by³ dodatnio skorelowany z regionaln¹ stop¹ inflacji,
oparciem na prywatnych dzia³kach jako Ÿródle kon-sumpcji,
udzia³em biednych, bezrobotnych, emerytów
i niewykszta³conych osób w populacji danego regionu.
By³ on jednak negatywnie skorelowany z udzia³em stu-dent
ów wy¿szych uczelni, osób z wy¿szym wykszta³ce-niem,
dochodami i wynagrodzeniem na 1 mieszkañca,
obrotami detalicznymi na 1 mieszkañca, zyskami przed-si
êbiorstw, liczb¹ samochodów przypadaj¹cych na 100
mieszkañców oraz poszczególnymi œrodkami dzia³alno-
œci inwestycyjnej.
19
19. W przeciwieñstwie do powy¿szego, udzia³ g³osów
uzyskanych przez prawicow¹ Uniê Si³ Prawicy by³ pozy-tywnie
zwi¹zany z udzia³em studentów wy¿szych uczel-ni
i osób z wy¿szym wykszta³ceniem w populacji, docho-dami
i wynagrodzeniem na 1 mieszkañca, zyskami
przedsiêbiorstw, wielkoœci¹ inwestycji na 1 mieszkañca,
liczb¹ nowo zarejestrowanych przedsiêbiorstw. By³ ne-gatywnie
zwi¹zany z inflacj¹ i oparciem gospodarstw
domowych na produkcji z prywatnych dzia³ek.
Przy mo¿liwoœci ekstrapolacji takich zwi¹zków na
przysz³oœæ mog¹ pojawiæ siê przynajmniej dwa alterna-tywne
scenariusze polityczne.
Ponury scenariusz „zaklêtego krêgu” przewiduje
niepowodzenie w osi¹gniêciu trwa³ego i zrównowa¿o-nego
wzrostu i sta³¹ recesjê gospodarcz¹. Nasze re-gresje
wskazuj¹, ¿e w takich warunkach komuniœci
utrzymaj¹ lub rozszerz¹ swoj¹ bazê wyborcz¹ z uwa-gi
na spadek poziomu ¿ycia i ogóln¹ zapaœæ dzia³alno-
œci gospodarczej. To z kolei mog³oby dalej skompliko-wa
æ wszelkie nowe starania o przeprowadzenie re-form
rynkowych.
Scenariusz „krêgu zwyciêstwa” zak³ada, ¿e pierwsza
fala reform wprowadzonych w ci¹gu nadchodz¹cych
miesiêcy mog³aby pomóc w ustaleniu wzrostu gospo-darczego
na nastêpne trzy lub cztery lata. Rozwijaj¹ca
siê gospodarka, wzrost zatrudnienia i wy¿szy poziom
¿ycia pomog³yby partiom prawicy w rozbudowie swojej
bazy wyborczej, natomiast komuniœci traciliby g³osy
szybciej. Taka zmiana polityczna u³atwi³aby reformy
rynkowe w nastêpnym cyklu politycznym rozpoczynaj¹-
cym siê w 2003 r.
Wszystko co obecnie wiemy o warunkach politycz-nych
i gospodarczych Rosji wskazuje, ¿e scenariusz
„zwyciêskiego krêgu” ma wiêksze szanse realizacji.
W ka¿dym razie naturalna zmiana pokoleñ pomaga
w stopniowym przekszta³caniu spo³eczeñstwa rosyjskie-go
w tym kierunku. Elektorat w podesz³ym wieku, lojalny
wobec partii komunistycznej, zmniejsza siê liczebnie.
Natomiast liczba studentów wy¿szych uczelni wzros³a
o 50% w ostatniej dekadzie, podobnie jak liczba osób
posiadaj¹cych wy¿sze wykszta³cenie. Ten elektorat
udzieli zdecydowanego poparcia reformie rynkowej.
Przypisy
1/ Kaufmann D., Kraaj A., Zoido-Lobaton P. Aggregating Governan-ce
Indicators, World Bank Policy Research Working Paper No 2195
(1999).
2/ Ministerstwo Kszta³cenia Ogólnego i Zawodowego Federacji Ro-syjskiej.
3/ Ðàñõîäû íàñåëåíèÿ Ðîññèè íà ìåäèöèíñêèå óñëóãè è ëå-
êàðñòâà. Èíñòèòóò ñîöèàëüíûõ èññëåäîâàíèé, Ì., 1999 (Wydat-ki
gospodarstw domowych na us³ugi zdrowotne i farmaceutyki w Ro-sji
). Instytut Studiów Socjologicznych, Moskwa, 1999.
* Autor jest pracownikiem w Carnegie Moscow Center of Carnegie
Endowment for International Peace, b. wiceministrem pracy i spraw
socjalnych Rosji odpowiedzialnym za reformê emerytaln¹
20
20. ROSJI BRAKUJE POTENCJA£U
WEWNÊTRZNEGO,
WEWNÊTRZNEJ PRÊDKOŒCI
Siergiej Aleksaszenko*
Sytuacja w gospodarce rosyjskiej jest w rzeczywisto-
œci bardziej interesuj¹ca i skomplikowana ni¿ siê wyda-je.
Wielu badaczy i analityków wpada w euforiê, bo licz-by
obrazuj¹ce wzrost Rosji s¹ wysokie, rosyjska gospo-darka
kwitnie, bud¿et Rosji osi¹ga wzrastaj¹ce przycho-dy,
inflacja zmierza do tempa poni¿ej 1% miesiêcznie,
a kurs walutowy jest stabilny. Wydaje siê, ¿e wszystko
w Rosji jest w porz¹dku. Rosja zrestrukturyzowa³a g³ów-n
¹ czêœæ swego zad³u¿enia zagranicznego wobec Klubu
Londyñskiego.Wybra³a prezydenta, który jest stosunko-wo
m³ody, a w porównaniu do standardów rosyjskich –
nawet bardzo m³ody. Wielu wiêc analityków uwa¿a, ¿e
Rosja ma wszelkie szanse na szybki rozwój i twierdzi,
¿e, byæ mo¿e, jesteœmy œwiadkami pocz¹tku cudu go-spodarczego.
Czêœæ jednak analityków, do których i ja
nale¿ê, ostro¿nie ocenia optymistyczne prognozy
i uwa¿nie przypatruje siê temu, co siê dzieje, bo zna rze-czywiste
powody obecnej dobrej koniunktury.
Latem 1998 r., kiedy rozpocz¹³ siê kryzys gospodar-czy,
by³em pomiêdzy tymi, którzy decydowali o tym, co
i jak powinno byæ zrobione i w jaki sposób rosyjskie w³a-dze
powinny go zwalczaæ. Byliœmy mocno krytykowani za
jednoczesny zbieg dewaluacji, niemo¿noœci sp³aty zad³u-
¿enia i moratorium. Za to, ¿e g³ówn¹ ide¹ naszych ówcze-snych
decyzji by³a próba utrzymania podstaw ogólnej sta-bilno
œci gospodarki rosyjskiej. Jak pokaza³a historia, racja
by³a po naszej stronie. Chocia¿ obecna sytuacja gospo-darcza
Rosji jest przede wszystkim wynikiem korzystnych
dla naszego kraju cen na rynku œwiatowym, to jednak
w du¿ym stopniu jest tak¿e rezultatem decyzji z sierpnia
1998 roku.
Uogólniaj¹c, od stycznia 1999 do chwili obecnej, w³a-dze
rosyjskie nawet nie usi³owa³y sformu³owaæ za³o¿eñ
polityki gospodarczej. G³oszone pod koniec 1998 roku
pomys³y o rozwoju w kierunku wstecznym, powrotu do
systemu quasi-radzieckiego bardzo szybko upad³y. Na
pocz¹tku 1999 roku rz¹d rosyjski, na którego czele sta³
wówczas Primakow, nagle odmówi³ podejmowania ja-kichkolwiek
kroków, odmówi³ tak¿e zaakceptowania
wszelkich og³oszonych wczeœniej planów naprawy go-spodarki.
Ostatecznie, w kwietniu 1999 roku, rz¹d uzgo-dni
³ z MFW wytyczne dla polityki gospodarczej. Potem
kolejne rz¹dy (Primakowa, Stiepaszyna, Putina, Kasja-nowa)
faktycznie nie uczyni³y nic. Nie mia³y miejsca ¿ad-ne
dobre decyzje ani rozwi¹zania, ¿adne widoczne
zmiany w polityce gospodarczej. Generalizuj¹c, wszyst-ko,
co dzieje siê w gospodarce rosyjskiej, nie wynika
z programu radykalnej sanacji pañstwa, ale jest efektem
samoistnych procesów.
1. Determinanty gospodarki
Dwoma dominuj¹cymi czynnikami powa¿nie wp³ywa-j
¹cymi na zjawiska gospodarcze w Rosji w roku 1999
i obecnie, s¹:
1) Bardzo ostra dewaluacja rubla (trzykrotna dewaluacja
w kategoriach realnych) oraz, zwyk³y w takich warun-kach,
spadek importu rosyjskiego w roku 1999 o 43%
w porównaniu z rokiem 1997, czyli prawie dwukrotny;
2) Drastyczna zmiana cen œwiatowych na rosyjski
eksport, przy czym ich wzrost w ci¹gu 1999 roku
i na pocz¹tku bie¿¹cego wynosi³ 30 i wiêcej pro-cent,
a to oznacza ostatecznie, ¿e wielu rosyjskich
eksporterów, g³ównie eksporterów surowców i pó³-
21
21. produktów, odnios³o powa¿ne korzyœci na skutek
cen rynku œwiatowego. Najwa¿niejsza jest ropa,
której ceny wzros³y z poziomu poni¿ej 10 dolarów
za bary³kê w koñcu roku 1998 do 30 dolarów za
bary³kê w po³owie lutego roku bie¿¹cego.
Oczywiœcie, Rosja, jako g³ówny eksporter ropy, powa¿-
nie na tym skorzysta³a, a oszacowania wskazuj¹, ¿e 1 do-lar
za bary³kê ropy w cenie œwiatowej oznacza dodatkowy
1 miliard dolarów rocznie dla gospodarki rosyjskiej. Jest
to miara rzeczywistego wp³ywu cen œwiatowych na go-spodark
ê rosyjsk¹, prawdziwa „holenderska choroba”.
Skutkiem tych dwóch czynników by³y niezwykle wy-sokie
dodatnie saldo rachunku bie¿¹cego i saldo han-dlowe.
W 1999 roku nadwy¿ka na rachunku bie¿¹cym
Rosji wynios³a 25 miliardów dolarów, a nadwy¿ka han-dlowa
oko³o 33 miliardów dolarów. Jest to rekord histo-ryczny,
bo Rosja nigdy nie odnios³a tak znakomitych re-zultat
ów w handlu zagranicznym. W ich wyniku udzia³
eksportu netto w PKB wzrós³ z 7% w roku 1997 do 16%
w roku 1999. Dlatego te¿ mo¿na powiedzieæ, ¿e g³ówna
czêœæ wzrostu ekonomicznego, statystycznego wzrostu
zarówno PKB jak i produkcji przemys³owej, zwi¹zana
jest z handlem. Innym czynnikiem korzystnym dla rosyj-skiego
wzrostu gospodarczego by³o o¿ywienie w rosyj-skim
przemyœle samochodowym.
Dokonaliœmy analizy przyczyn recesji przemys³owej
w Rosji w 1998 roku. Przewa¿y³ pogl¹d, z pozoru nie-logiczny,
¿e jej powodem by³, o kwarta³ póŸniejszy, sier-pniowy
kryzys finansowy. Recesja przemys³owa rozpo-cz
ê³a siê bowiem na prze³omie maja i czerwca, kiedy to
odnotowano najbardziej ostry spadek produkcji, a jego
intensywnoœæ by³a nawet wiêksza ni¿ w 1992 roku, po
dezintegracji Zwi¹zku Radzieckiego. Inn¹ niespodzian-k
¹ by³o równie szybkie o¿ywienie przemys³u. Szukali-
œmy wiêc przedsiêbiorstwa, które odnios³o znaczne ko-rzy
œci na skutek spadku, bo naszym zdaniem, tylko to
mog³o byæ czynnikiem, dla którego tendencja rosyjskiej
produkcji przemys³owej ma kszta³t ostrej litery V. Naj-pierw
spadek o 10% w ci¹gu 3 miesiêcy, a nastêpnie
o¿ywienie równie¿ o 10% przez nastêpne 3 miesi¹ce.
Przedsiêbiorstwem tym okaza³a siê firma AwtoWAZ,
produkuj¹ca znane samochody £ada. W maju 1998 ro-ku
firma ta odnotowa³a radykalny spadek popytu na
swoje samochody, poniewa¿ ceny osi¹gnê³y poziom
równy cenom samochodów importowanych. Produkcja
przedsiêbiorstwa spad³a o 25% w ci¹gu dwóch miesiê-
cy.W maju i czerwcu 1998 roku AwtoWAZ czterokrotnie
redukowa³ tygodniowy czas pracy. Pamiêtajmy, ¿e rosyj-ski
przemys³ samochodowy stanowi oko³o jednej trzeciej
przemys³u budowy maszyn, a ten z kolei jedn¹ trzeci¹
³¹cznej produkcji przemys³owej. W efekcie, zjawiska
w AwtoWAZ spowodowa³y radykalny spadek, o oko³o
10%, ³¹cznej produkcji przemys³owej w Rosji. Jest ca³-
kiem jasne, ¿e po dewaluacji samochody rosyjskie sta³y
siê ponownie tañsze w przeliczeniu dolarowym i bar-dziej
konkurencyjne na rynku krajowym.W bardzo krót-kim
czasie, mniej ni¿ szeœæ miesiêcy, AwtoWAZ powróci³
do poprzedniego poziomu produkcji, a do góry posz³y
tak¿e wszystkie inne liczby dotycz¹ce produkcji przemy-s
³owej.Wyjaœnia to wiele z wydarzeñ w przemyœle.
Korzystne zjawiska w handlu zagranicznym i o¿ywie-nie
w przemyœle samochodowym przynios³y ostatecznie
skutek w postaci bardzo wysokich liczb opisuj¹cych
wzrost przemys³owy, przy czym pamiêtajmy o efekcie
statystycznym polegaj¹cym na tym, i¿ baza statystycz-na
za rok 1998 by³a niska, a rezultaty za rok 1999 by³y
bardzo wysokie. WskaŸniki za pierwsze pó³rocze 1999
roku by³y niezwyk³e: w granicach, 11%, 12%, 15% w po-r
ównaniu do roku poprzedniego.
2. Gospodarka rosyjska w 2000 r.
W roku bie¿¹cym rosyjski wzrost gospodarczy bêdzie
trwa³ i chocia¿ prognozy oficjalne oraz wiêkszoœæ prognoz
z koñca poprzedniego roku i pocz¹tku bie¿¹cego przewi-duj
¹ 1-, 2-procentowy wzrost, s¹dzimy, ¿e bêdzie on wy-
¿szy i mo¿e przekroczyæ nawet 5%. Dominuj¹cym czyn-nikiem
wzrostu bêd¹ ceny rynku œwiatowego. Ropa na-ftowa
dro¿eje i w roku bie¿¹cym, przy czym istnieje zna-ny
efekt statystyczny mówi¹cy, i¿ rosyjskie ceny ekspor-towe
maj¹ oko³o trzech miesiêcy opóŸnienia w stosunku
do cen „spot”. Dlatego te¿ Rosja bêdzie odnosi³a korzy-
œci ze wzrostu cen do po³owy roku bie¿¹cego. Ceny ga-zu
s¹ z kolei opóŸnione w stosunku do cen ropy o 9 mie-
22
22. siêcy, dlatego te¿ zaczê³y one rosn¹æ dopiero w grudniu.
£¹cznie przynosi to efekt w postaci trwaj¹cego zwiêksza-nia
siê rosyjskiego salda handlowego i zwiêkszenia
udzia³u eksportu netto w PKB. Szacujemy, ¿e w oparciu
przede wszystkim o ten czynnik, rosyjski PKB mo¿e
wzrosn¹æ o 4%, a rosyjska produkcja przemys³owa mo-
¿e wzrosn¹æ o ponad 5% w roku bie¿¹cym.
Oczywiœcie, ceny œwiatowe nie s¹ czynnikiem sta³ym.
Jeœli przyjrzymy siê strukturze rosyjskiego handlu zagra-nicznego,
zobaczymy, ¿e w eksporcie rosyjskim nie poja-wi
³y siê ¿adne nowe wyroby – Rosja w dalszym ci¹gu
sprzedaje g³ównie ropê, gaz, metale, drewno i pulpê.
Udzia³ przemys³u budowy maszyn maleje, maleje rów-nie
¿ udzia³ przemys³u lekkiego. Oznacza to, ¿e Rosja
w dalszym ci¹gu stoi przed problemem niskiej konkuren-cyjno
œci swoich towarów, przede wszystkim na rynkach
miêdzynarodowych, ale równie¿ na rynku krajowym.
Liczne przedsiêbiorstwa odnios³y korzyœci na skutek de-waluacji
rubla. Przyk³adem s¹ browary, które w 1999 ro-ku
mia³y 20-procentowy wzrost w kategoriach realnych,
ale przyk³ady takie s¹ nieistotne i statystycznie nie od-grywaj
¹ one powa¿niejszej roli. Jeœli odejmiemy efekt
handlu zagranicznego i efekt przemys³u samochodowe-go,
pozosta³a czêœæ przemys³u odnotowa³a w 1999 roku
wzrost ujemny i praktycznie zerowy na pocz¹tku bie¿¹-
cego roku. Oznacza to, ¿e Rosja wci¹¿ nie ma potencja-
³u wewnêtrznego, wewnêtrznej prêdkoœci rozwojowej,
dlatego ci¹gle nie jestem przekonany o dalszym wzro-
œcie gospodarczym.
Bud¿et federalny mocno poprawi³ sw¹ pozycjê.
W miejsce wysokiego deficytu bud¿etowego z lat 1997
– 1998, w pierwszym kwartale 2000 roku, rosyjski bu-d
¿et wykazuje nadwy¿kê ogóln¹, aczkolwiek nie
nadwy¿kê pierwotn¹, co oznacza, ¿e wydatki ³¹czne s¹
mniejsze od ³¹cznych przychodów. Przygl¹daj¹c siê po-nownie
statystykom widzimy, ¿e bud¿et Rosji poprawi³
œci¹galnoœæ podatków, która w ostatnich piêciu, szeœciu
latach by³a na bardzo niskim poziomie. Z ró¿nych powo-d
ów przychody bud¿etu federalnego szybko rosn¹
i w ka¿dym miesi¹cu Ministerstwo Finansów, agencje
poboru podatków i inne ministerstwa donosz¹, i¿ przy-chody
s¹ o 15, 20, 25% wy¿sze w porównaniu do plano-wanych.
Jednak¿e patrz¹c na stronê wydatków widaæ, i¿
nie s¹ one w pe³ni sfinansowane. Wydatki pierwszego
kwarta³u by³y sfinansowane w 85 – 87%, a to oznacza,
i¿ posiadaj¹c wielkie przychody bud¿et Rosji nie jest
w stanie wywi¹zaæ siê ze zobowi¹zañ, a wiêc zaleg³oœci
bud¿etowe rosn¹.
G³ównym problemem – i znowu nie jest to niespo-dziank
¹ – jest fakt, i¿ po og³oszeniu niemo¿liwoœci sp³a-ty
zad³u¿enia wewnêtrznego i zewnêtrznego Rosja nie
ma dostêpu do rynków finansowych, tak krajowych jak
i zagranicznych, a wiêc nie jest w stanie zaci¹gn¹æ po-
¿yczek na finansowanie deficytu. Rosja nie wype³nia
programu MFW i nie jest w stanie po¿yczaæ od MFW
i Banku Œwiatowego. Oznacza to, ¿e Rosja nie ma
Ÿróde³ finansowania i w rezultacie bud¿et Rosji jest zo-bowi
¹zany utrzymywaæ nadwy¿kê ogóln¹, a to oznacza
¿e taka nadwy¿ka nie jest rezultatem dobrego stanu fi-nans
ów publicznych, ale wynika z ogólnej sytuacji go-spodarczej.
Ciê¿ar zad³u¿enia zagranicznego jest bardzo du¿y.
Obliczyliœmy, ¿e jeœli Rosja zrestrukturyzuje d³ug wobec
Klubu Paryskiego i jeœli prognozy gospodarcze bêd¹
stosunkowo dobre – wzrost gospodarczy wyniesie 4%
rocznie, aprecjacja rubla 7 – 8% rocznie, a przychody
bud¿etowe bêd¹ stale wzrastaæ – Rosja spe³ni kryteria
Maastricht (wskaŸnik zad³u¿enia do PKB na poziomie
60%) dopiero w roku 2005. Jakiekolwiek pogorszenie
prognoz oznacza, ¿e Rosja mo¿e nie osi¹gn¹æ tego kry-terium
w nastêpnych latach. Ale ten wskaŸnik nie jest
najwa¿niejszym kryterium. Powa¿niejszym problemem
dla bud¿etu ni¿ wskaŸnik zad³u¿enia w stosunku do
PKB jest fakt, ¿e koszty oprocentowania oraz sp³aty ka-pita
³u podstawowego stanowi¹ bardzo du¿¹ czêœæ przy-chod
ów bud¿etu. W 1998 roku i w pierwszej po³owie
1999 roku wydatki te przekracza³y 50% ³¹cznych wydat-k
ów. Nawet obecnie, gdy bud¿et jest stosunkowo silny,
koszty obs³ugi zad³u¿enia przekraczaj¹ 30% ³¹cznych
przychodów bud¿etowych.
W 1999 roku Ministerstwo Finansów nie by³o w stanie
sfinansowaæ wydatków bud¿etowych bez po¿yczek
z banku centralnego, którego kredyty przekroczy³y 3%
PKB. W bie¿¹cym roku bud¿etowym Ministerstwu Fi-nans
ów zezwolono na po¿yczki z banku centralnego na
poziomie 1% PKB, Oznacza to, ¿e bud¿et nie jest je-
23
23. szcze zrównowa¿ony, a dojœcie do tej równowagi bêdzie
problemem w najbli¿szych latach.
Mimo dobrych wyników w handlu zagranicznym
i nadwy¿ki na rachunku bie¿¹cym, Rosja nie odnios³a
wielkich korzyœci ze zmian w swym bilansie p³atnoœci.
Rezerwy walutowe banku centralnego w rzeczywistoœci
nie zmieni³y siê w ci¹gu roku i – jeœli zmniejszymy 25 mi-liard
ów dolarów nadwy¿ki na rachunku bie¿¹cym o 5 mi-liard
ów dolarów sp³aty d³ugu – oznacza to, ¿e w ubie-g
³ym roku 20 miliardów dolarów kapita³u wyp³ynê³o
z Rosji. Nie chcê tu dyskutowaæ czy by³o to legalne czy
nielegalne, mia³o charakter kryminalny czy by³o tylko
podejrzane; rezultat finalny jest taki, ¿e Rosja inwestuje
ogromne sumy pieniêdzy w gospodarkê reszty œwiata.
Nap³yw inwestycji zagranicznych do Rosji wyniós³
w 1999 roku mniej ni¿ 2 miliardy dolarów. Jest to jeden
z najbardziej zasadniczych problemów stoj¹cych przed
Rosj¹ w nadchodz¹cych latach: nieatrakcyjny klimat in-westycyjny.
Nie tylko inwestorzy zagraniczni nie chc¹
przyje¿d¿aæ i inwestowaæ swych pieniêdzy, ale nawet in-westorzy
rosyjscy wol¹ „zatrudniaæ" swe pieni¹dze w in-nych
krajach œwiata.
Prowadzimy w Rosji wielkie dyskusje zwi¹zane z tym
zagadnieniem, ale krótko chcia³bym wspomnieæ
o trzech g³ównych „filarach” tego nieatrakcyjnego klima-tu
inwestycyjnego. Po pierwsze – niezwykle wysokie ob-ci
¹¿enie podatkowe, po drugie – presja biurokratyczna
na dzia³alnoœæ gospodarcz¹, a po trzecie – zamkniêty
charakter gospodarki. Do chwili obecnej szeroko rozpo-wszechnionym
pogl¹dem w Rosji, pomiêdzy rosyjskimi
ekonomistami, pomiêdzy przedstawicielami rz¹du jest
pogl¹d, i¿ gospodarka rosyjska jest zbyt wielka, oraz ¿e
posiada ogromny potencja³ intelektualny i technologicz-ny,
w zwi¹zku z czym mo¿e rozwijaæ siê na swej w³asnej
bazie.Wed³ug mnie, pogl¹d taki jest b³êdny.
Rosja dokona³a ostatniej renowacji technologicznej
w póŸnych latach siedemdziesi¹tych i na pocz¹tku
osiemdziesi¹tych. Oznacza to, ¿e w nadchodz¹cych
dziesiêciu latach wyposa¿enie technologiczne stanie siê
zbyt stare i nie bêdzie w stanie wytworzyæ ¿adnych kon-kurencyjnych
produktów. Bez otwarcia gospodarki, bez
przyci¹gniêcia inwestorów zagranicznych, bez umo¿li-wienia
podmiotom zagranicznym w³¹czenia przedsiê-
biorstw rosyjskich w ³añcuchy technologiczne istniej¹ce
na œwiecie, Rosja nie bêdzie w stanie produkowaæ kon-kurencyjnych
wyrobów i ograniczy swój potencja³ go-spodarczy
i eksportowy tylko do surowców.
O przysz³ym rozwoju Rosji niew¹tpliwie zadecyduje po-lityka.
W. Putin, który zosta³ wybrany na nowego prezyden-ta
Rosji, jest osob¹ bardzo m³od¹ w porównaniu do stan-dard
ów rosyjskich i byæ mo¿e jest to jego jedyna zaleta,
a przynajmniej zaleta znana. Oczywiœcie nie bêdzie on
proponowa³ odwrotu, nie bêdzie próbowa³ uwstecznienia
polityki gospodarczej w stylu radzieckim. Ale patrz¹c na
rzeczywiste decyzje jego gabinetu, analizuj¹c jego polity-k
ê ekonomiczn¹, zauwa¿yæ mo¿na, ¿e zrobiono niewiele,
a z tego co zrobiono wiele elementów jest podejrzanych.
Na pocz¹tku stycznia, po nominowaniu W. Putina na
tymczasowego prezydenta, popar³ on publicznie pomys³
obowi¹zkowej wymiany 100% walut zagranicznych, cze-go
nie mo¿na traktowaæ jako pomys³u pozytywnego.
PóŸniej rz¹d przedstawi³ Dumie pewn¹ liczbê projektów
legislacyjnych, zorientowanych na walkê z wyp³ywem
kapita³u, gdzie jedn¹ z pozycji jest pe³na rejestracja
przez pañstwo wszystkich kontraktów w handlu zagra-nicznym.
Projekt ten zosta³ poparty przez najwiêksz¹
frakcjê parlamentu Rosji, wspieraj¹c¹ rz¹d, i przyjêty
w pierwszym czytaniu.
Tak wygl¹da obecna sytuacja. Zbyt wczeœnie jest
oczywiœcie, na ocenê rosyjskiej polityki gospodarczej
w nadchodz¹cych latach, poniewa¿ nale¿y poczekaæ do
czasu sformowania nowego rz¹du Rosji; co bêdzie mia-
³o miejsce zapewne w po³owie roku. Ale wszystkie spe-kulacje,
które mo¿emy obecnie spotkaæ w rosyjskich me-diach
na temat prawdopodobnego sk³adu rz¹du wskazu-j
¹, ¿e bêdzie on bardzo podobny do bie¿¹cego: bez ¿ad-nych
wyj¹tkowych postaci, bez ideologa gospodarczego.
Bardzo prawdopodobne, ¿e nowy rz¹d utrzyma kontrolê
nad obecn¹ pozytywn¹ sytuacj¹, ale, jak siê wydaje nie
bêdzie w stanie promowaæ ¿adnych radykalnych lub wi-docznych
reform w nadchodz¹cych miesi¹cach.
*/ Autor jest dyrektorem Development Center, b. I zastêpc¹ prezesa
Banku Centralnego Rosji i wiceministerem finansów
24
24. ZESZYTY BRE BANK-CASE
1 Absorpcja kredytów i pomocy zagranicznej w Polsce w latach 1989-1992
2 Absorpcja zagranicznych kredytów inwestycyjnych w Polsce z perspektywy po¿yczkodawców i po¿yczkobiorców
3 Rozliczenia dewizowe z Rosj¹ i innymi republikami b. ZSRR. Stan obecny i perspektywy
4 Rynkowe mechanizmy racjonalizacji u¿ytkowania energii
5 Restrukturyzacja finansowa polskich przedsiêbiorstw i banków
6 Sposoby finansowania inwestycji w telekomunikacji
7 Informacje o bankach. Mo¿liwoœci zastosowania ratingu
8 Gospodarka Polski w latach 1990 – 92. Pomiary a rzeczywistoœæ
9 Restrukturyzacja finansowa przedsiêbiorstw i banków
10 Wycena ryzyka finansowego
11 Maj¹tek trwa³y jako zabezpieczenie kredytowe
12 Polska droga restrukturyzacji z³ych kredytów
13 Prywatyzacja sektora bankowego w Polsce - stan obecny i perspektywy
14 Etyka biznesu
15 Perspektywy bankowoœci inwestycyjnej w Polsce
16 Restrukturyzacja finansowa przedsiêbiorstw i portfeli trudnych kredytów banków komercyjnych
(podsumowanie skutków ustawy o restrukturyzacji)
17 Fundusze inwestycyjne jako instrument kreowania rynku finansowego w Polsce
18 D³ug publiczny
19 Papiery wartoœciowe i derywaty. Procesy sekurytyzacji
20 Obrót wierzytelnoœciami
21 Rynek finansowy i kapita³owy w Polsce a regulacje Unii Europejskiej
22 Nadzór w³aœcicielski i nadzór bankowy
23 Sanacja banków
24 Banki zagraniczne w Polsce a konkurencja w sektorze finansowym
25 Finansowanie projektów ekologicznych
26 Instrumenty d³u¿ne na polskim rynku
27 Obligacje gmin
28 Sposoby zabezpieczania siê przed ryzykiem niewyp³acalnoœci kontrahentów
Wydanie specjalne Jak dokoñczyæ prywatyzacjê banków w Polsce
29 Jak rozwi¹zaæ problem finansowania budownictwa mieszkaniowego
30 Scenariusze rozwoju sektora bankowego w Polsce
31 Mieszkalnictwo jako problem lokalny
32 Doœwiadczenia w restrukturyzacji i prywatyzacji przedsiêbiorstw w krajach Europy Œrodkowej
33 (nie ukaza³ siê)
34 Rynek inwestycji energooszczêdnych
35 Globalizacja rynków finansowych
36 Kryzysy na rynkach finansowych – skutki dla gospodarki polskiej
37 Przygotowanie polskiego systemu bankowego do liberalizacji rynków kapita³owych
38 Docelowy model bankowoœci spó³dzielczej
39 Czy komercyjna instytucja finansowa mo¿e skutecznie realizowaæ politykê gospodarcz¹ pañstwa?
40 Perspektywy gospodarki œwiatowej i polskiej po kryzysie rosyjskim
41 Jaka reforma podatkowa jest potrzebna dla szybkiego wzrostu gospodarczego?
42 Fundusze inwestycyjne na polskim rynku – znaczenie i tendencje rozwoju
43 Strategia walki z korupcj¹ – teoria i praktyka
44 Kiedy koniec z³otego?
45 Fuzje i przejêcia bankowe
46 Bud¿et 2000
47 Perspektywy gospodarki rosyjskiej po kryzysie i wyborach