3. Is er een verband tussen criminaliteit en
biologie?
• Onderzoek bij personen met crimineel of antisociaal gedrag toont
– Verminderde activiteit en volume van bepaalde hersendelen
– Verminderde neuropsychologische functies zoals planning en
zelfbeheersing
– Verminderde activiteit van serotonine
– Lagere concentraties van cortisol
– Hogere testosteroneconcentraties
– Lagere hartslag in rust
– Bepaalde genetische verschillen
• Niet alleen omgevingsfactoren zoals armoede, opvoeding, slechte
vrienden leiden dus tot criminaliteit
• In Nederland stelt men zich de vraag of Justitie daar rekening mee
moet houden
– Omdat men dus misschien bij jonge criminelen er nog iets aan zou
kunnen doen
4. Is er verband tussen criminaliteit en biologie
• De jonge plegers zouden kunnen geholpen worden door de omgeving zo
aan te passen dat hun biologie hen minder parten speelt
• Bepaalde hersenfuncties kunnen getraind worden
– Door bepaalde computergames
– Door monitoring van de hartslag
– Door voedingssupplementen : vooral omega-3 zouden een goede
invloed hebben
• Maar: - genetische kwetsbaarheid leidt niet steeds tot
criminaliteit en criminelen hebben niet steeds een genetische
kwetsbaarheid
• Maar:- onderzoek doen naar genetische kwetsbaarheid is
niet “gevaarlijk” maar wel wat men met de resultaten doet
5. Psycho-neurovoeding
• Wat is de invloed van voeding op de hersenen
• Krijgt meer en meer aandacht in diverse studies
– Psycho-neurovoeding als nieuwe discipline
• Voeding kan leiden tot
– een onbehaaglijk gevoel, hoofdpijn
– Depressie en andere psychiatrische aandoeningen
– Neurologische aandoeningen
• ASS, MS, Parkinson, CVA en andere vasculaire pathologie…
– Diverse algemeen somatische ziekten
• Door de microbiota
• Door voedingsalergieën
• Door “ongezonde” voeding
– Maar wat is dan gezond? Welke supplementen?
6. Microbiota
• Omvat virussen, bacteriën, niet-pathogene
schimmels, zelfs parasieten
• Ze zijn harmonieus “symbiotisch”
– in mond en darmen, vagina, op de huid
• Meest in de darmen
– 100.000 miljard! = ongeveer 2 kilo
– Ongeveer 500 microbiële omgevingssoorten
– 160 vrij universeel
– De andere verschillend van persoon tot persoon
– In dunne darm en karteldarm (maag meestal steriel)
7. Microbiota
• Ze zorgen voor de fermentatie en de opname van
voedingsstoffen dank zij enzymen die ons organisme
niet zelf heeft
• Zorgt voor synthese van vitaminen en aanvoer van
energie
• Dragen bij aan de goede werking van darmepitheel
en een evenwichtig immuunsysteem in darmen
– Pathogene bacteriën dragen lipopolysachariden aan
oppervlak waardoor immuunreactie van de
darmmacrophagen met vorming van cytokinen
– Een locale ontsteking kan ontstaan met verhoogde
doorlaatbaarheid van de darm “leaky gut”
• Met verspreiding doorheen het lichaam en zelfs naar de hersenen
8. Microbiota
• Diverse medische toepassingen door de kwalitatieve
kennis van de microbiota van de darm
– Hulp bij screening op colorectale kanker
– Behandeling van prikkelbare-darmsyndroom
– Ingrepen op afstand van asthma, obesitas
– Neurologische en psychiatrische pathologieën
• Demyelinisatieletsels mogelijk door een toxine afgescheiden door
Clostridium perfringens aan de oorsprong van een
triggermechanisme
– Invloed van microbiota op onstaan van een Experimental
Autoimmune Encephalomyelitis (EAE) en MS bij muizen
• Zie de zeer gedetailleerde voordracht van Jo C. in 2013
9. Microbiota
• Ook mogelijk belangrijk bij neurologische en
psychiatrische pathologieën
– Autisme
– Alzheimer
– Morbus Parkinson
– Depressie en stress
10. Microbiota
ASS
• Epidemiologische argumenten bevestigen een hoger risico op
ASS bij het kind als de moeder een sterke immuunreactie
ontwikkelt tijdens de zwangerschap
– ASS-kenmerken aangetoond bij muizenjongen
– Door grotere darmdoorlaatbaarheid bij de moeder
• bij een sterke immuunreactie
• En bij associatie met microbiota kwetsbaar geworden door tekort aan
Bacteroides fragilis
• Kon gecorrigeerd worden door een probiotische behandeling met die bacterie
– Hoger gehalte aan 4-EPS voortkomend uit de stofwisseling van
bepaalde bacteriën
• Bij deze muizenjongen en bij autistische kinderen!
– Eventueel een probiotische behandeling en/of
antibiotherapie bij moeder en kind als dit diarrhee heeft
• Oude studie in USSR die meer schizofrenie aantoonde bij
kinderen van moeders zwanger tijdens zware griepepidemie!
11. Microbiota
Ziekte vanParkinson
• Finse studie in 2014 toonde groot tekort aan bacteriën van
Prevotellaceae in microbiota van 72 Parkinsonpatiënten tov
controlegroep
• Oorzaak of gevolg?
– Last van constipatie door nevenwerking van de medicatie
– Gedaald wandelbereik
– Neuronale veranderingen treffen het buikzenuwstelsel
– Prevotellacea produceert mucine
• Houdt ondoordringbaarheid van darmen in stand
• Door gebrek dus abnormale doordringbaarheid van darmwand
waardoor plaatselijke en systemische blootstelling aan toxines en
molecules agressief voor DNA zoals colibactine
12. Microbiota
Ziekte van Parkinson
• Ontstekingsbevorderende moleculen verergeren ophoping
van abnormale proteinen zoals alfa-synucleïne
– Eerst in buikneuronen
– Dan in hersenneuronen
• Belangrijk het te volgen vanaf het “premotor”-stadium van de
ziekte van Parkinson
• Tevens zou een relatieve overvloed van Enterobacteriaceae bij
Parkinson in verband kunnen gebracht worden met de ernst
van de instabiliteit van de houding en met problemen bij het
stappen
• Eventueel preventieve behandeling in de toekomst?
13. Microbiota
stress en depressie
• Naast de theorie rond de gestoorde concentraties van
transmittorstoffen op zich moet ook gedacht worden aan de
ontstekingsethiologie
• Vrij recent onderzoek toonde
– Sterk verhoogde concentraties van zowel tumor necrosis
factor-alpha en van interleukine (436 niet gemediceerde
overigens lichamelijk gezonde pat. met depressie)
– Die ontstekingsanomalieën ontstaan in de darmen
– Uit meta-analyse blijkt dat ontstekingswerende
behandeling nuttig kan zijn bij depressie
14. Microbiota
stress en depressie
• Angst en /of depressie kunnen de voedingsgewoonten wel
beïnvloeden in kwaliteit en regelmaat
– Gebrek aan eetlust, verwaarlozing, angst en geldproblemen,
impulsiviteit en onverschilligheid
– Geeft allemaal een verstoord voedingsevenwicht
– Meer consumptie van kruiden, alcohol, overmatig vette of gesuikerde
voeding
– Tevens meer tabagisme
• Dit leidt tot maagirritatie en ontsteking van de darm en een
wijziging van de bacteriële flora
• Dus abnormale doorlaatbaarheid
– Antigenen komen vrij in bloedsomloop en voedingsallergie neemt toe
– Verhoging van ontstekingscytokinen die hersenpathologie kunnen
bevorderen of verergeren
• Hersenen-maag-darmen-hersenen cyclus
15. Microbiota
stress en depressie
• Gut and Psychology Syndrome (GAT) bedacht door Campbell
Mac Bride
– Veel anxio-depressieve syndromen zouden hun oorsprong vinden in de
darm
• Dr. Bruno Donatini behandelt depressie met een spoeling
gastroduodenaal om de maagontsteking te verminderen
• Volgens Dr. Carlos Planas is ook goed kauwen en een
functionele mond ook belangrijk om depressie te voorkomen
– Tandmalocclusie zou dus moeten behandeld worden om deopressie te
voorkomen
16. Eerste en Tweede hersenen
• Darmen worden de tweede hersenen genoemd wegens groot
aantal ortho- en parasympathische neuronen
– 200 miljoen waarvan 80% naar de hersenen leidt
– Noradrenergisch en cholinergisch
– In subslijmvlies van de darmen
• Nauw contact tussen de tweede en de eerste hersenen
– De efferenten naar het sympathische zenuwstelsel beginnen in de
hypothalamus = neurovegetatief centrum
• Invloed op maagsecretie en –lediging, peristaltiek met of spasmen of
hypotonie
– Perifere organen ontvangen boodschappen van het centrale zenuwstelsel
via de hypothalamo-hypophysaire as en via de secretie van cortisol
– Speeksel, maagsap en darmhormonen lijken boodschappen te sturen naar
de hersenen.
17. Eerste en tweede hersenen
• In het speeksel wordt tijdens maaltijd apomorfine
afgescheiden
– Verdooft de mondzenuwtoppen met mogelijk een algemener aspect
• Vulling en uitzetting van de maag geeft afferent informatie
over verzadiging aan hersenen
– ALA geeft sneller gevoel van verzadiging doordat het de maaglediging
wat vertraagt en zo ook de glycemiespiegel stabieler houdt
• Bij overdreven secretie van maagzuur ontstaat ongemak met
soms ernstige psychologische nawerking
– Erger door gekruide voeding, alcohol, tabak, antibiotica
18. Eerste en tweede hersenen
• In dunne darm afscheiding van hormonen zoals orexine, CCK,
ghreline of leptine geeft gevoel van verzadiging
– Geeft rustgevende kalmering
• Natuurlijke reiniging van de dunne darm na een vertering van
2 à 3 uren
– Belangrijk omdat zich anders resten ophopen die ontsteking kunnen
veroorzaken
– Opnieuw eten zou dus best pas gebeuren ten vroegste na 4 à 5 uren!
• In de dikke darm kunnen mits de gepast darmflora gedurende
16 uren hoog energetische vetzuren en Vitamen K en B, vooral
B1, B2 en B12 worden opgenomen
– Effect op bloedstolling
– Effect op centrale en perifere zenuwstelsel en voorkomen van
migraine
19. Voedingsallergieën
• Voedingsallergieën wijzen op moeilijkheden om
voedingsstoffen te verteren
– Door stofwisselingsstoornissen
– Door ontstekingsanomalieën
• Bevorderd door
– Stress en de angsten en depressieve gevolgen ervan
– Slechte voeding en inname van grote hoeveelheden alcohol,
antibiotica of chronishe inname van protonpompinhibitoren!
• De poreuze darm laat allergenen en ontstekingsmoleculen
passeren in de bloedsomloop
• Kunnen ook oorzaak zijn van neurologische of psychologische
problematiek
20. Leaky Gut
poreuze darmwand
• allergie aan lactose
– Door gebrekkige productie lactase
– Geeft buikpijn, diarree, flatulentie en gevoel van onbehagen
– Soms door genetisch defect
– Bij ouderen omdat het correcte gen minder actief wordt
• Allergie aan fructose
– Door zeldzaam genetisch deficit: fructosemie
– Meestal omdat transportkanalen van fructose (GLUT5-transporters)
genetisch verzwakt zijn en teveel fructose moet verteerd worden
– Leidt tot flatulentie en onbehagen (gasproducerende bacteriën)
– Bijkomend worden andere stoffen minder goed opgenomen waaronder
TRYPTOFAAN -> minder transport naar hersenen en dus minder productie
serotonine
– Dus mogelijke oorzaak van depressieve klachten
21. Leaky Gut
poreuze darmwand
• Allergie aan gluten uit bepaalde granen
– Zelfs bij tijdelijke verhoogde doorlaatbaarheid van de darm kunnen
onverteerde etensresten de darm verlaten en immuunreacties
triggeren.
– Overgevoeligheid komt relatief frequent voor maar een echte
intolerantie (coeliakie) komt maar bij 1% van de bevolking voor
– Intolerantie -> atrofie van de darmvilli door contact met die granen
• Geeft anemie en avitaminosen vooral van Vit B
• Verzwakking van het zenuwstelsel
• Concentratieproblemen en hoofdpijn
– Bij de familiale allergie tegen gluten is een complicatie op HLA-vlak
• Leidt tot een progressieve cerebellaire ataxie
• Neerzetting van antilichamen op de epitopen van de
Purkinjecellen na activering van T-lymfocyten
– Nederzettingen van IgA op transglutaminase-enzym in het
zenuwstelsel nabij de bloedvaten kan leiden tot neuropathie
22. De lessen van de
paleobiotiek
• De Cro-Magnonmens uit het paleolithicum (- 30.000-50.000 j)
– Had geen tandcaries
– Levensverwachting van 55 j ondanks povere levenswijze
– Weinig sporen van jicht, osteoporose of rachitis
– Wel hoge kindersterfte
– Voeding op basis van wild, vis, planten, zaden en noten die onmiddellijk
werden geconsumeerd
• In neolithicum (- 12.500 j)
– Mens werd sedentair en begon met landbouw
– Voeding evolueert naar graangewassen, peulvruchten
– Vlees van landbouwhuisdieren dat vetter is; begin van zuivelproducten
– Begin van caries, anemie, ijzertekort en tekort aan eiwitten
– Kwetsbaarheid voor natuurrampen
• Vandaag ? De beschavingsziekten!
– Hart- en vaatziekten, obesitas, diabetes, kankers, invloeden op
hersenplasticiteit
23. “Gezonde” of “Ongezonde” voeding
Omega-3
Zin en onzin
• Wat zijn ze nu juist?
• Gezondheidsvoordelen
• Hoeveel hebben we nu nodig in onze voeding?
• Waar vinden we ze in voeding?
• Zijn de Omega-3 vetzuren veilig?
• Aanbevelingen
• Omega-3 en de hersenen in ontwikkeling
24. Wat zijn Omega-3 vetzuren?
Vitamine F
• Meervoudig onverzadigd (poly unsaturated fatty acids PUFA)
• Essentieel: noodzakelijk maar we maken ze niet zelf aan
• ALA alfa-linoleenzuur
– In sommige planten, algen, fytoplankton
– In groene bladrijke groenten zoals spinazie, postelein, waterkers
– In noten, lijnzaad, sojabonen, walnoten
• EPA eikosapentaeenzuur en DHA dokosahexaeenzuur
– Niet volledig essentieel want deels opgebouwd in lichaam
– We kunnen ze niet voldoende aanmaken, dus ergens wel essentieel
– Vooral in visolie, dus vooral in vette vis
– ALA wordt in geringe mate omgezet in EPA
• Beter bij lage aanvoer van linolzuur (een omega-6)
• Beter bij vrouwen dan bij mannen
25. Gezondheidsvoordelen
van Omega-3
• Afgeleiden hebben belangrijke rol bij het goed doorlaatbaar
maken van celmembranen
• Helpen bij het transport van hormonen, eiwitten, enzymen
door de celwand
• Voorlopers van hormoonachtige verbindingen die
ontstekingsreacties kunnen afremmen of bevorderen
– Afhangend van het soort vetzuren in het dieet worden
ontstekingbevorderende of –afremmende prostaglandines
gestimuleerd
• Uit EPA kunnen eikosanoieden gevormd worden
– Prostaglandines, prostacyclines, thromboxanen, leukotrienes
– Hebben invloed op bloeddruk, op ontstekingsziekten en ook op
de bloedplaatjes
– Invloed op triglyceriden- en cholesterolgehalte
26. Gezondheidsvoordelen
van Omega-3
• Veel zonnebloemolie, maïsolie, sesamolie, margarine, minarine of
producten op basis van gehydrogeneerde olie doen het lichaam
vooral ontstekingsbevorderende prostaglandines aanmaken
• Olijfolie, visolie, walnoten(olie) of lijnzaad(olie) doet het lichaam
meer ontstekingswerende prostaglandines aanmaken
• Door de juiste vetzuren van omega-3 worden de
ontstekingswerende prostaglandines en leukotriënen gevormd
maar ook resolvines (recent onderzoek)
– Uit EPA prostaglandine E3 (PGE3); reeks 5-leukotriënen (LTB5, LTC5, LTE5);
resolvines van de E-serie (RvE1)
– Uit DHA de resolvines van de D-serie (RvD2)
27. Zin en onzin
van cholesterolverlagende voeding
• Iedereen is tegenwoordig bang voor “te hoge cholesterol”
– Cholesterol is belangrijke bouwsteen van galzouten,
geslachtshormonen en vitamine D!
– De grote boosdoener is geoxydeerd cholesterol: oxycholesterol
– Tegenwoordig worden “light”-producten en cholesterolverlagende
margarines gepromoot die meer kwaad dan goed zouden doen
• de industrie spreekt van “verrijkt met omega-3” of “bevat
polyonverzadigde vetzuren”
• Die producten hebben allemaal een veel te hoog gehalte aan
linolzuur, transvetzuren en vrije radicalen
• Omega-3-vetzuren worden bij de productie van smeermiddelen
bewust vermeden omdat ze snel gevoelig zijn aan ranzigheid en
aan hitte -> niet interessant voor massaproductie en lange
stockage!
28. Zin en onzin
van cholesterolverlagende voeding
• Bij productie van margarines
– Polyonverzadigde vetzuren zijn vloeibaar en ze moeten verhard
worden tot semi-vaste, vetachtige smeerbare molecules
– Er ontstaan transvetten en de overgebleven Omega-3 wordt omgezet
in veeleer toxische stoffen
– Er gebeurt hydrogenatie die zorgt voor langere houdbaarheid
• Eind 2013 uitte EFSA (Europese autoriteit voor voedselveiligheid)
de bezorgdheid dat sommige kinderen en bejaarden door nuttigen
van margarines blootgesteld werden aan te hoge concentraties
van kankerverwekkend 3-MCPD (een bijproduct dat ontstaat bij de
raffinage van oliën)
– Bij light producten worden natuurlijke vit E en betacaroteen door de
raffinage vernietigd
• De vermelding “verrijkt met vit E en betacaroteen “ zou slaan op
synthetische bewaarmiddelen en antischuimmiddelen!
29. Zin en onzin
van cholesterolverlagende voeding
• Bij de productie van margarines
– Studie van Harvard Medical school (American Journal of Clinical
Nutrition) stelt dat inname van transvetzuren oorzaak is van
50.000 vroegtijdige sterfgevallen n USA
• Teveel aan linolzuur kan zich omzetten in schadelijk
arachidonzuur (ontstekingsbevorderend)
• Arachidonzuur kan intravasculaire thrombi veroorzaken met
uiteraard risico op TIA, CVA
• Door pots wegvallen van stress kan het komen tot een plotse
verhoging van arachidonzuur!
– Gehydrogeneerde vetten hebben neiging cholesterolemie te
laten stijgen
– Ook gaan de transvetten de LDL laten stijgen en de HDL laten
dalen -> hoger risico op hart- en vaatziekten -> ook centraal
30. Gezondheidsvoordelen
van Omega-3
• Ontstekingsreacties
– Bescherming tegen diverse ontstekingsziekten
• Rheumatoide arthritis
– Dubbelblinde placebogecontroleerde studie toonde minder ochtendstijfheid
en minder pijnlijke gewrichten bij inname van 1,8 gr EPA uit visolie
– ook aanduiding voor gedaalde productie van de ontstekingsbevorderende
prostaglandines in andere studies
• Huidziekten zoals psoriasis, eczeem
– Reageren goed op GLA (gammalinoleenzuur) een omega-6 vetzuur uit
teunisbloemolie en bernagieolie, zwartebessenzaadolie
– GLA wordt in tegenstelling tot arachidonzuur (omega-6 uit vlees) niet omgezet
tot ontstekingsbevorderende prostaglandines maar tot ontstekingsremmend
prostaglandine E1
– Wel tegelijk ook EPA innemen omdat GLA in bloedbaan kan omgezet worden
tot AA
• Chronische inflammatoire aandoeningen van het maagdarmkanaal
– Ziekte van Crohn
– Colitis ulcerosa
• Lupus
• auto-immuunziekten zoals MS
– De dosis EPA en DHA moet wel minstens 3 gr/d bedragen
– Extra studies zijn steeds welkom
31. Gezondheidsvoordelen
van Omega-3
• COPD
– Hoge toevoer van omega-3 zou sigarettenrokers
gedeeltelijk beschermen tegen COPD
– Slechts gebaseerd op 1 studie
• Nierziekten
– Visolie (12 gr/d) vertraagt bij nierpatiënten het verlies
van nierfunctie
– 6 gr/d visolie aan transplantatiepatiënten die
cyclosporine krijgen heeft gunstig effect op
nierwerking en bloeddruk + minder
afstotingsverschijnselen dan controlegroep
– Slechts enkele beperkte studies
32. Gezondheidsvoordelen
van Omega-3
• Geestesziekten
– Tekort aan omega-3 kan tot depressie bijdragen
• Studies tonen bij depressieve pat. (in vergelijking met
gezonde controles) een tekort aan omega-3 samen met
een compenserende toename van de enkelvoudig
onverzadigde vetzuren van de omega-6 in fosfolipiden
• Geen studie toont evenwel een verbetering van
depressie door visolie
33. Gezondheidsvoordelen
van Omega-3
• Onvoldoende wetenschappelijke bewijzen voor een verband
tussen ADHD , autisme en leerstoornissen met een tekort
aan omega-3
• Ook geen echt bewijs dat een voeding rijk aan omega-3 het
intelligentieniveau of schoolprestaties zou verbeteren of een
positief effect zou hebben op concentratievermogen
• Wel zijn er dan weer studies die zouden aantonen dat er een
positief effect is op “het ontwikkelende brein”
• Wel reeks aanwijzingen dat een hoog visverbruik de “kans” op
dementie en Alzheimer zou verminderen.
– Er is zeker een effect op de centrale vascularisatie door
preventie van atherosclerose
34. Gezondheidsvoordelen
van Omega-3
• Hart- en vaatziekten
– Hier ondubbelzinnig bewijs van de belangrijke rol van
omega-3
– Omega-3 en vooral EPA beschermt de vaatwand tegen
aderverkalking en vermindert de vorming van thrombi
• Prostaglandines gevormd uit EPA verzachten de wand van de
bloedvaten
• Omega-3 verlaagt de triglyceridemie (tot 30%)
• Toename van HDL zonder effect of LDL
– Extra EPA en DHA verlaagt de arter. BD bij hypertensiepat.
Met soms 1,5 tot 3,5 mm Hg
– Vermindering van hartritmestoornissen (AV extrasistolie)
35. Gezondheidsvoordelen
van Omega-3
• Hart- en vaatziekten
– Vermindering van het risico op ischemische hartziekten,
zelfs bij personen met reeds een geschiedenis ervan
• Door consumptie van vette vis en/of door toevoeging
via olie of capsules met vooral ALA
– Positief effect na coronaire angioplastie of bypass
– Positief effect op voorkomen van CVA is minder duidelijk
36. Gezondheidsvoordelen
van Omega-3
• Kanker
– Kans op sommige kankers zou verminderen door
consumptie van hoge dosis van EPA en DHA
• Longkanker bij mannen , prostaat kanker
• Colorectale kanker
• Borstkanker
– Volgens hoge Gezondheidsraad nog te vroeg om
aanbevelingen te doen op basis van huidige
gegevens
37. Gezondheidsvoordelen
van Omega-3
• Diabetes
– Verschillende studies stellen dat hoog visverbruik
de risico’s van glucose-intolerantie doet
verminderen
– Toevoeging van omega-3 aan klassieke
diabetesbehandeling normaliseert in hoge mate
de triglyceridemie zonder verhoging van het
suikergehalte
38. Gezondheidsvoordelen
van Omega-3
• Voorkomen van vroegtijdige geboorten
– Enkele studies wijzen op verband tussen een gebrek aan
omega-3 bij de moeder en vroegtijdige bevalling
– Ze verminderen ook het risico op eclampsie
– Vermindering van vroegtijdig op gang komen van weeën
– Tekort aan omega-3 bij moeder + vroegtijdige geboorte
geeft ook tekort aan omega-3 bij het kind
– Omega-3 speelt een essentiële rol bij de groei van de
foetus en de neurologische ontwikkeling, zeker na 32
weken
39. Gezondheidsvoordelen
van Omega-3
• Neurologische ontwikkeling
– Tijdens de laatste 3 maanden van de zwangerschap stapelen
vetzuren zich snel op in de weefsels, vooral in de hersenen
• Afgeleiden van linol- en linoleenzuur worden opgeslagen als
arachidonzuur en DHA
– Dit zet zich ook voort na de geboorte
• DHA concentratie neemt in 18 maanden toe met een factor
30
• Na de geboorte is dat dus afhankelijk van de voeding van de
zuigeling
• De ideale samenstelling lijkt via borstvoeding te verlopen
40. Gezondheidsvoordelen
van Omega-3
• Neurologische ontwikkeling
– Snel na de geboorte kan de zuigeling onvoldoende
linoleenzuur omzetten in DHA
– Weefsels rijk aan omega-3-bestanddelen zijn dus gevoelig
voor onvoldoende inname of voor een relatief gebrek aan
DHA
– Zuigelingen hebben zowel linolzuur (n-6 of omega6) nodig
als linoleenzuur (n-3 of omega-3)
– Vooral het evenwicht van de inname van omega-3 en
omega-6 is bij de zuigeling belangrijker dan bij volwassene
• Overmaat aan omega-6 heeft een ongunstige invloed
op de vorming van de lange vetzuren van de omega-3
– Melkproducten voor zuigelingen zijn niet allemaal verrijkt
met vetzuren met lange keten
– Geen evidenties dat verrijkte voeding een effect zou
hebben op het latere IQ of de schoolprestaties.
41. Gezondheidsvoordelen
van Omega-3
• Ontwikkeling van het gezichtsvermogen
– Omega-3 zijn belangrijk bij ontwikkeling van de retina en van de
visuele cortex
• Netvlies is zeer rijk aan vetzuren met lange keten (DHA)
– Scherpzicht en contrastzicht worden sneller verworven door een
prematuur en door een boreling met laag geboortegewicht
voeding krijgt verrijkt met DHA/EPA
• Op leeftijd 2 jaar wel geen verschil tussen prematuren met
of zonder verrijkte voeding
• Het zou gewoon sneller verworven worden indien wel
omega-3
• Bij normale geboorten reeds op 1 jaar leeftijd geen
functioneel verschil meer te vinden
• Voordeel van verrijkte voeding aan prematuren is dus enkel
tijdelijk
42. Hoeveel omega-3 hebben we nodig?
• Aanbeveling Hoge Gezondheidsraad
– Omega-3 in hun geheel: 1,3 tot 2 % van totale
energiebehoefte
• ALA meer dan 1% van totale energiebehoefte
• DHA + EPA : > 0;3 % van totale energiebehoefte
– Omega-6 een toevoer welke best gezien wordt in
verhouding tot de toevoer van omega-3
• Via de voeding nogal de neiging om teveel omega-6 te
consumeren
• Omega-3 zou moeten opgedreven worden en omega-6
eerder verminderd
43. Hoeveel omega-3 hebben we nodig?
• Verhouding omega-3/omega-6
– Deze verhouding speelt evenveel een rol als de totale
hoeveelheid omega-3
– Verhouding is primordiaal ivm cholesterolemie
– In de meeste westerse landen is verhouding te hoog
• Teveel omega-6 tov hoeveelheid omega-3
– In sommige studies beveelt men 2,3 aan
• Dus 2,3 x meer omega-6 als omega-3
– Hoge Gezondheidsraad spreekt van 5 omega-6/1 omega-3
• Dus zouden we olie rijk aan omega-6 moeten vervangen door olie
rijk aan omega-3 zoals koolzaad en soja
• Ook door meer toevoer van lange keten omega-3 zoals EPA en
DHA
44. Hoeveel omega-3 hebben we nodig?
• Omega-6 vetzuren
– Meervoudig onverzadigd vetzuur
• Linolzuur, linoleenzuur, arachidonzuur,
• dihomo-gamma-linoleenzuur
• Linolzuur is een essentieel vetzuur
– Voorloper van talrijke andere vetzuren nodig voor
tal van chemische processen
– Invloed op bloedstolling en op immuunsysteem
• Rijk aan omega-6 zijn zonnebloem-, saffloer- en slaolie,
arganolie
47. Gezondheidsvoordelen
van Omega-3
• Maximumgrenzen
– In Frankrijk maximum of dagelijks aanbevolen hoeveelheid
van 2 gr EPA+ DHA per dag
– Amerikaanse FDA spreekt van 3 gr/d als maximum
– Dit is geen veiligheidsgrens maar boven die waarden kan
geen extra voedingsbelang meer aangeduid worden
– Hoge Gezondheidsraad pleit voor een goede etikettering
• omdat ze bang is dat door het grote aantal voedingsmiddelen die
verrijkt zijn met omega-3 de maximum bovengrens zou
overschreden kunnen worden
48. Waar vinden we de omega-3
• ALA zit van nature in groene bladrijke groenten
– Spinazie, postelein,waterkers, peulvruchten
– Noten, lijnzaad, sojabonen, walnoten
– Koolzaadolie, notenolie, sojaolie
• De beste bron van EPA en DHA zijn schaal- en schelpdieren, en
vette vis zoals sardines, verse tonijn, makreel, zalm, poon,
forel en ansjovis
– Gekweekte zalm en forel bevatten erg wisselende
hoeveelheden omega-3 afhankelijk van de voeding
49. Microbiota
Ziekte van Alzheimer
• Grotere en snellere daling van cognitieve vermogens
bij westers voedingspatroon
– Door bewerkte voedingsmiddelen, rood vlees, verzadigde
vetten, suiker in drank en voeding
– Minder bij een mediterraan voedingspatroon met minder
dierlijke vetten en minder suikers, meer groenten en fruit
melkproducten en peulvruchten
• Mogelijk meer door betere controle van de risicofactoren voor
vaatziekten / door invloed op de oxydatieve processen
– De invloed van een mediterraan eetpatroon op de
micorbiota van de darm moet nog bewezen worden
50. Waar vinden we omega-3
• Olie van zaden rijk aan omega-3 brengt alleen
maar 1 omega-3-vetzuur aan: ALA
• Tenzij er ook visolie wordt aan toegevoegd
voor de EPA en DHA of algen voor DHA
– De vermelding “omega-3” op voeding is niet erg
duidelijk
• Maar het is nodig dat zowel ALA als EPA en
DHA samen in de voeding aanwezig moeten
zijn omdat ze complementair zijn
51. Waar vinden we omega-3
• Verrijkte voedingsmiddelen
– Indirect door gebruik van lijnzaadolie of visolie in
de dierenvoeding: legkippen, melkvee
– Directe verrijking door gebruik van ingrediënten
rijk aan omega-3 (visolie)
• Brood, melk, margarine, kaas, yoghurt, cacao, frisdrank,
koekjes, thee
– Vermelding “bron van omega-3” zodra het 15%
van de dagelijkse dosis ALA of DHA bevat/100 gr
– Het is “rijk aan” zodra het 30% bevat per 100gr
– Bovendien moet de verhouding omega-6/omega-3
kleiner of gelijk zijn aan 5 (in België)
52. Waar vinden we omega-3
• De hoeveelheid moet teruggebracht worden tot hun werkelijk
geconsumeerde portie ( bijv: hoeveel margarine smeer je op
je boterham)
• Het is niet omdat voeding verrijkt is met omega-3 dat ze
heilzaam is: de andere bestanddelen zijn ook belangrijk zoals
de samenstelleng van de verzadigde vetzuren,
cholesterolgehalte, de sacchariden!
• Alleen als in “verrijkte” voeding de vetten > 33% van de totale
energiewaarde vertegenwoordigen mag vermeld worden
“draagt bij tot herstel van het evenwicht tot herstel van de
omega-3 vetzuren”
• Bij groter vetgehalte mag het alleen indien de verzadigde
vetzuren beperkt zijn tot max. 30% van de totale vetten
– Voor een weldoend effect op de cardiovasculaire werking mag
de voeding niet meer dan 150 mgr cholesterol bevatten per
100 gr of 100 ml
53. Zijn omega-3 veilig
• 2 aspecten
– Mogelijke aanwezigheid van schadelijke producten
• PCB’s, dioxines, PAK’s, zware metalen uit vis of –
afgeleiden
– Omega-3vetzuren zijn omwille van hun structuur bijzonder
gevoelig voor degradatiereacties
• Bij de winning, de raffinage, de sterilisatie, verdere
verwerking
• Bij de voedselbereiding zelf
• Opwarming en contact met zuurstof moet zoveel
mogelijk vermeden worden
54. Zijn omega-3 veilig
• Contaminanten
– Hoge Gezondheidsraad adviseert 2 visconsumpties/week
• Rekening houdend met de kennis over het verbruik en de
contaminanten
• Liefst 1 X vette vis (inclusief gekweekte zalm)
• Met voorkeur om afwisselend verschillende soorten vis te eten
• Tonijn (vers of in blik) maximum 1/week door zwangere en
lacterende vrouwen en kleine kinderen omwille van mogelijke
aanwezigheid van methylkwik
• Dit geldt nog meer voor roofvissen zoals haai, zwaardvis, marlijn
– Consumptie van vis, vooral paling, van de sportvisserij
wordt afgeraden
55. Zijn omega-3 veilig?
• Gevoeligheid aan degradatiereacties
• Door aangepaste raffinage kan de hoeveelheid contaminanten
sterk verlaagd worden
• De vorming van transvetzuren moet vermeden worden tijdens
de verwerking, de distributie en bereiden van voedsel zelf
– Gevoeligheid voor afbraakreacties door oxydatie
– Sommige onderzoekers denken dat dagelijkse inname van visolie in
capsules de oxydatie van LDL-cholesterol in het lichaam zou kunnen
doen toenemen// dit zou tegen gegaan worden door vitE aan de
capsules toe te voegen
– FDA laat sinds 2006 transvetzuren vermelden op alle labels. Ze wil via
Nutrition Facts Panel transvetten laten opnemen als een “verzadigd
vet”
56. Zijn omega-3 veilig?
• Transvetten zitten niet alleen in margarines maar in heel veel
bewerkte voedingsmiddelen
– Gebakken en gefrituurde gerechten
– Geraffineerde banketbakkerij: industriële cakes, wafels
koekjes
– In “crunchy” ontbijtgranen
– Crackers, chips, pizza’s, pindakaas
• Dus: niets gaat er boven de thuis zelf gebakken koekjes!
57. Wat mogen we nu nog wel eten?
• In eerste helft van 20-ste eeuw waren er minder hart- en
vaatziekten, en stierven minder mensen aan kanker ondanks meer
verzadigde dierlijke vetten in voeding
• Onze moderne voedingsgewoonten zijn ongezond! Met een tekort
aan natuurlijke aanvoer van omega-3-vetzuren
– Hooggeraffineerde voeding
– Margarines en industriële vetten
– Vlees van op stal gefokte dieren
– frijsdranken
• We moeten terug naar meer natuurlijke voeding
– Vers fruit
– Groenten, bonen, peulvruchten
– Vis, mager vlees van wild of vrij rondlopend vee
58. Wat mogen we nu wel eten
• voeding rijk aan omega-3
– Walnoten, lijnzaadolie, groene bladgroenten
– 2/w vis waarvan 1 x vette vis
• Tonijn, makreel, sardines, haring, forel
• Zwangere of lacterende vrouwen geen haai, marlijn,
zwaardvis,koningsmakreel, tegelvis (methylkwik)
• Ook dan beter maar 1/w tonijn (vers of uit blik), wilde zalm of
haring uit de Baltische zee (vis uit Baltische zee bevat nogal wat
dioxines en PCB’s)
– Dagelijks een supplement 100% zuivere visolie van
pharmaceutische kwaliteit
• minstens 500 mgr EPA+ DHA voor optimale gezondheid
• Therapeutisch hogere doses vereist
59. Wat mogen we nu wel eten
• Therapeutische doses EPA+DHA
– 1 gr/d ter preventie van tweede hartinfarct
– 2-4 gr/d om de triglyceriden te verlagen
– 500 mgr/d aan kinderen met ADHD (?)
– 1 gr/d aan depressieve volwassenen
• Verzadigde vetzuren mijden
– door eerder mager vlees of wild te eten
– Halfvolle of magere melkproducten
• Vermijden van oliën rijk aan omega-6 (linolzuur)
– Zonnebloem-, saffloer-, mais-, arachideolie
60. Wat mogen we nu wel eten
• Vermijden van producten die transvetzuren bevatten
– Margarines en “light margarines” en margarines verkocht
omdat ze “cholesterolverlagend” zouden zijn
• Zijn verharde vetten, bevatten transvetzuren, dragers van vrije
racicalen
• Bevatten te weinig essentiële vetzuren
– Beter biologische ongezouten boter!
– Vermijden van industriële producten wegens de
transvetten
• Veeleer olijfolie gebruiken om voeding te bereiden
• Koud geperste vergine olie bevat natuurlijke vit E en carotenoïden
• Dagelijks gebruik van wat olijfolie en verse omega-3oliën
61. Wat mogen we nu wel eten
• Best olie en verse noten bewaren in koelkast
• Als we omega-3 plantenolie gaan verhitten worden
ze schadelijk
– Superonverzadigde oliën mogen niet verwarmd worden
boven 45-50 ° C
– Dus door bakken, grillen of frituren verdwijnen alle
gezonde eigenschappen en kan ze zelfs schadelijk worden
62. De olie- en vettenthermometer
• Tot maximaal 45° de superonverzadigde vetzuren
– Vlaszaad-, chia-, perillaolie (rijkste bronnen aan omega-3)
– Soja-, walnoten-,hennep-, canola-olie (rijk aan omega-6 en
armer aan omega-3)
• Mogen niet verhit worden want dan oxideren ze
• Moeten heel vers gebruikt worden
• Kunnen zeer lage temperaturen verdragen zonder hard te worden
– Dus best alleen koud gebruiken in dressings of bij yoghurt
– Eventueel toegevoegd aan soepen vlak voor het opdienen
63. De olie- en vettenthermometer
• Tot maximum 100°C de meervoudig onverzadigde
vetzuren
– Saffloer-, zonnebloem-, pompoenpitolie
• Rijk aan linolzuur (omega-6)
• Worden toxisch of carcinogeen boven de 100°C
• Misschien af te raden voor dagelijks gebruik
• Koekjes, crackers en chips bevatten veel van deze verharde
verhitte vetzuren
64. De olie- en vettenthermometer
• Tot 160°C de mono-onverzadigde vetzuren
– Sesam-, olijf-, hazelnoot-, arachide-, pistache-olie
• Worden kankerverwekkend bij verhitting boven 160° of
wanneer ze beginnen te roken
• Onder de 160° blijven ze stabiel en houden hun smaak
en gezonde eigenschappen
– Kunnen dus misschien wel in de keuken gebruikt worden
bij koken maar mogen niet verbranden
65. De olie- en vettenthermometer
• Tot 190-200°C de verzadigde vetzuren
– Ossenvet, palmpitolie en kokosnootolie
– Kunnen gebruikt worden voor braden en frituren
– Best maar 2 x zo hoog verhitten om te frituren
– Alleen olie die in de koelkast hard wordt bevat vetten die
hoge temperaturren kunnen verdragen
– Verhogen wel de cholesterol maar kennen geen
carcinogene oxydatie
66. Probiotica
• Diverse onderzoeken gebeurd met diverse “goede”
darmbacteriën in bepaalde combinaties
• Voornaamste zijn
– Bifidobacterium infantis
– Lactobacillus acidophilus helveticus (in kaas)
– “ “ bulgaricus (in yoghurt)
– “ “ casei (shirota in Yakult)
• Het lijkt erop dat combinaties van 2 of 3 soorten het
meest positief resultaat hebben op darmontsteking
of irritable bowel syndroom
67. Probiotica
• Bifidobacterium infantis zit voor 95% in darm van neonati
bij borstvoeding
– Ook “adolescentis”, “breve”, “longum”, “bifidum”
– Geen pathogene soorten
– Zetten glucose om naar melkzuur en azijnzuur
– Bifidobacterium animalis soms in Yoghurts
– Ze stimuleren het immuunsysteem
– Bifidus infantis wordt online te koop aangeboden
• In Bacilac Forte van de apotheker
– “bevat bifidus” staat soms om producten maar betekent in feite
niets! Het product “kan” een bifidobacterium bevatten maar
die moet dan afzonderlijk vermeld staan!
69. Probiotica
• Yoghurt bevat meestal
– Lactobacillus acidophylus bulgaricus
– Streptococcus salivarius thermophylus
• Kefir: gezondheid uit de Kaukasus
– De zogenaamde “yoghurtbloemekes”
– Combinatie van melkzuurbacteriën en gisten die
aaneenklonteren
• Diverse lactobacilli
• Candida humilis of Kazachstania of Saccharomyces cerevisiae
– Kan zowel melk als sojamelk als water + suiker vergisten en
verzuren -> heeft een zure en licht gealcoholiseerde smaak
– Zeer gezond door herstel van de microbiota in de darm en dus
vrij heilzaam tegen immuunverstoring vanuit de darm
70. Probiotica
uit de apotheek
• Antedia en Enterol
– bevat saccharomyces boulardii
• Bacilac Forte
– bevat lactobacillus rhamnosus, -acidophylus, -casei, -
plantarum, en Bifidobacterium infantis
• Bacilac infantis
– Bifidobact infantis ,-longum, –lactis + lactobac. Rhamnosus
– Wordt aanbevolen ook voor atopische huidaandoeningen
71. Factor Q 10
• Coenzym Q10 (ubiquinon)
– Vetoplosbaar en vitamineachtig
– Cofactor in diverse chemische stappen van de productie
van ATP
– Sterk antioxidant
– Verwant aan Vit K en Vit E
– Geïsoleerd uit mitochondriën van een runderhart
– Evolutionair is de staart steeds langer geworden
• Van 2 isoprenen bij bacteriën naar 6 bij Sacchar Cerevisiae, 8 bij
ratten en muizen en 9 bij andere grotere knaagdieren,10 bij grote
en langlevende zoogdieren en de mens!
72. Factor Q 10
- In de mitochondriën is het Coënzym bij diverse stappen in
oxydatieve fosforylering bij productie van ATP
- marvelonzuur is gemeenschappelijke voorloper van zowel
cholesterol als Q1O
• Statines remmen het enzym dat die omzetting naar cholesterol
doet maar dus ook de productie van Q10
– Vermindering gehalte Q10 zien we ook bij
• Ouderdom; extreme physieke inspanningen; stress
• Gebruik van alcohol en nicotine
– Vandaar het idee dat supplement Q 10 waardevol kan zijn
om bepaalde processen wat tegen te gaan
– Wel bewijs dat het de BD bij hypertensie kan verlagen
73. Q 10
• Rijke bronnen zijn
– Orgaanvlees zoals lever en hart
– Vooral vette vis
– Gevogelte
• Nochtans is Q10 het hoogst bij vegetariërs (maar niet bij
veganisten)
– Iets in die voeding is dus bevorderend voor productie of behoud
van Q10
• De bloedspiegel ervan is te beïnvloeden door
voedingssupplementen
– Vooral op basis van olie
