biology of economic agriculture

1. Pisang
Musa cultivars

2. Pengenalan
• Pisang tergolong di dalam famili Musaceae.
Pisang yang boleh dimakan berasal dari Musa
accuminata Colla dan M. balbisiana Colla.
Penanaman pisang sebagai sumber makanan
tersebar luas di kawasan tropika.
• Negara-negara Amerika Latin, Kepulauan
Caribbean dan beberapa buah negara di Asia
merupakan pengeluar dan pengeksport utama
pisang di dunia.
• Di Asia pula, negara utama pengeluar pisang
adalah Filipina, Thailand, Indonesia, India dan
Malaysia.

3. • Di Malaysia kultivar seperti pisang emas,
berangan, Cavendish dan rastali ditanam
untuk dimakan segar.
• Kultivar seperti pisang nangka, raja, lang,
relong, tanduk, nipah dan awak sesuai
untuk dimasak atau diproses sebagai
makanan ringan.

4. • Kini pisang berangan, cavendish dan mas
ditanam secara komersial untuk dieksport.
• Pisang raja, rastali dan nangka juga mempunyai
nilai komersial untuk permintaan pasaran
tempatan.
• Kebanyakan tanaman pisang didapati ditanam di
Johor, Perak, Kelantan dan Selangor.

5. • Pisang masak (ripened fruit) boleh dimakan
segar atau diproses menjadi berbagai2 produk
seperti puree, hirisan dalam sirap atau buah
cocktail, pisang kering atau salai, makanan bayi,
kerepek, keropok, jam, jelly, serbuk, minuman
dan juga cuka.
• Pemerosesan buah pisang di peringkat matang
(matured fruit) terhad kpd pengeluaran produk
kerepek dan tepung pisang.

6. • Isi pisang mengandungi komposisi air,
karbohidrat dan sedikit sekali kandungan
protein dan lemak.
• Sebanyak 75% adalah air dan selebihnya
bahan pepejal (dry matter).
• Pisang merupakan sumber vitamin A, B6,
B2 dan C & potassium.
• Nilai kalori ialah 1 calorie setiap gram isi
pisang.

7. Botani Tanaman
• Nama saintifik (Binomial name):
Musa paradisiaca L
M. acuminata L
• Famili: Musaceae
• Nama tempatan: Pisang

8. Pokok
• Pokok pisang bersaiz sederhana besar dgn
ketinggian 3 – 4 m dan mempunyai batang di
dalam tanah yang dipanggil umbisi (corm), dan
hidup berumpun (cluster).
• Umbisi mengandungi banyak akar dan tunas
(buds). Setiap tunas yg tumbuh mengeluarkan
akar2 baru sehingga melewati ke atas tanah,
diikuti dgn pengeluaran pucuk baru.
• Pada asasnya, umbisi pisang terdiri dpd bhg
utama iaitu isi tengah dan diliputi oleh korteks.

9. Rajah 1: Keratan rentas umbisi atau
batang benar pisang

10. • Pada bhg korteks, akar dan pokok induk tumbuh
dari umbisi. Induk yg terbit ke permukaan tanah
dikenali sbg sulur (suckers).
• Susunan padat seludang daun (leaf sheath) pula
membentuk batang palsu (pseudo-stem) yang
dapat dilihat diatas permukaan tanah. Saiz dan
ketinggian batang palsu bergantung kepada
varieti/kultivar pisang.

11. Sistem Perakaran (Rooting System)
• Akar adventitious terbit dari bhg korteks umbisi
dan menjalar keluar ke dalam zone perakaran
sehingga 5 meter lebar dan 75 cm ke dalam
tanah.
Kebanyakan akar tertumpu pd zone 15 cm
dipermukaan bawah tanah dan merupakan akar
pemakanan (feeding roots) untuk pisang.
• Akar tua akan mati dan diganti dgn akar baru;
didapati akar tersebut tumbuh pd kadar 60 cm
setiap bulan.

12. Daun
• Daun pisang adalah helaian daun di
hujung batang palsu yg terdiri dari
susunan seludang yang teguh.
• Pengeluaran daun muda (atau pucuk)
bermula pd tengah batang palsu iaitu
berasal dari primordial umbisi pisang.

13. • Daun mula melebar, terbuka lampai dan
mudah pecah bila ditiup angin kencang.
• Rupa bentuk pelepah dan helaian daun
dpt membezakan kultivar2 pisang.
• Saiz daun matang mencapai 50 cm lebar
dan melebehi 2 meter panjang.

14. • Sebanyak 40 – 70 helai daun dihasilkan
sebelum pokok mengeluarkan jantung
pisang.
• Pokok yg sihat mempunyai 10 – 15 daun
hijau pd peringkat matang.

15. Bunga dan Pendebungaan
• Setelah pokok matang, pertumbuhan hujung batang
palsu bertukar kpd pengeluaran primordia jambak
bunga.
• Jambak bunga berbentuk compound spikes. Bunga2
tersusun bertingkat dlm beberapa kelompok pada ruas
ditandan.
• Setiap kelompok bunga ditutupi oleh braktea (bracts)
besar yg berwarna kemerahan tua , setiap ruas ditangkai
atas tandan mengeluarkan bunga betina. Pada hujung
pula terdapat bunga jantan.
• Semasa bunga mengorak(opens up), kedapatan
serangga spt rama-rama mengunjungi, tetapi
pembentukan pisang adalah melalui parthenocarpy.

16. Buah (Fruit)
• Buah pisang adalah jenis buah berry terbentuk
tanpa pendebungaan, yg dikenali sbg
‘parthenocarpy’.
• Kelompok2 buah pada tangkai atau tandan
dipanggil sisir
• Setiap sisir terdiri dpd sejumlah buah pisang
disebut jejari. Bhg yang dimakan inilah terbentuk
dpd dinding ovari (ovary wall).
• Bentuk dan saiz buah pisang merupakan ciri
pengenalan pisang yang mudah selain dpd
pengenalan pada pokok.

17. Rajah 2: Buah (Jejari) Pisang

18. Biji (Seeds)
• Beberapa species pisang liar (wild
bananas) mempunyai biji dan pisang jenis
ini tidak dapat dimakan.
• Kegunaan pisang ini adalah untuk
baikbiak (breeding program) tanaman
sahaja.

19. Sulur (Suckers)
• Sulur adalah bahan tampang (vegetative
part) yg tumbuh di atas paras tanah dari
umbisi sekeliling pokok induk (mother
plant).
• Sulur2 ini akan membesar, berbuah dan
menjadi tanaman ratoon.
• Pokok pisang menghasilkan dua jenis
sulur: sulur pedang dan sulur air

20. Rajah 3:Pokok pisang, sulur dan
jantung (bunga)

21. • Sulur pedang (spears) – terbentuk dari tunas
berasal dari umbisi induk dan mengeluarkan
daun runcing & menirus ke atas. Ukuran biasa
melebehi 50 cm dan meruncing.
• Umbisi sulur pedang bulat dan sederhana
besar. Pertumbuhannya aktif dan subur, sangat
sesuai digunakan sbg bahan tanaman.

22. • Sulur air – terbentuk dari tunas bhg umbisi
induk. Pengeluaran daun2 lebar dan tidak
ada perbezaan pangkal dan batang palsu
(pseudo-stem).
• Penanaman dari sulur air tidak diyorkan
krn pertumbuhan kurang cergas dan
kurang subur.

23. • KEPERLUAN ASAS TANAMAN
• (BASIC GROWTH REQUIREMENTS)

24. 1. Faktor Iklim
• Secara umumnya, suhu optimum antara 25 –
30oC sesuai utk tanaman pisang. Suhu yg
rendah akan memberi kesan yg negatif kpd
pertumbuhan batang, daun dan melewatkan
kematangan pokok.
• Utk pertumbuhan yg baik, pokok pisang sangat
memerlukan cahaya yg terbuka. Jika dapat
naungan (shaded) pertumbuhan batang palsu
akan berlarutan & pokok bertambah tinggi.
Tempoh kematangan juga akan berlarutan
(delayed) dari keadaan biasa.

25. • Suhu yg terlalu tinggi serta pendedahan cahaya
yg berpanjangan akan mengakibatkan kelecuran
pada buah.
• Tiupan angin turut mempengaruhi pertumbuhan
pokok dan angin yg kuat akan merosakkan daun
& mematahkan pucuk serta merendahkan mutu
hasil buah.
• Penanaman pisang tidak digalakan di kawasan
yg terdedah kpd tiupan angin melebehi 15
km/jam

26. • Tanaman pisang memerlukan air yg cukup, iaitu
1000 – 2000 mm setahun, terutama di peringkat
pengeluaran jantung atau bunga.
• Kawasan yg mengalami musim kemarau
melebehi sebulan tidak sesuai kecuali diadakan
sistem pengairan.
• Pisang juga tidak sesuai ditanam di kawasan
terendam air pd tempoh yg lama. Daun pisang
akan bertukar warna kpd kuning, layu dan
akarnya akan mati jika terendam dlm air
melebehi 24 jam.

27. Faktor Tanah
• Tanah yg bertekstur lempung berpasir dan
keadaan tanah adalah peroi (friable)
sesuai untuk pisang.
• Keadaan permukaan tanah yg sesuai
ialah rata (flat) hingga beralun
(undulating) iaitu kecerunan < 12%.
• Effective soil depth (kedalaman efektif)
mestilah sekurang2nya 75 cm bagi
memberi ruang perakaran yang
sempurna.

28. • Pisang tidak sesuai ditanam di tanah yg
mempunyai halangan (obstacles) terhadap
pertumbuhan akar spt tanah padat (compact
soils), lapisan batu (rocky layer), paras air tinggi
(high water depth), gambut (peat) dan lapisan
asid (acidic layers).
Pisang sesuai ditanam di tanah alluvium sungai,
laut, dan tanah sedentary.
(Pisang boleh ditanam di tanah yg sederhana
sesuai dgn pengurusan yg baik)

29. Amalan Kultura
(Cultural Practices)
• Penyediaan kawasan –
– di kawasan yang baru dibuka, pembajakan minimum
boleh dilakukan selepas pembakaran bersih tunggul.
Cara begini tidak banyak menyebabkan kerosakan
dan gangguan ke atas tanah permukaan yang sangat
subur dan gembur.
– bagi kawasan yang memerlukan pembajakan selepas
pembersihan, kawasan tanaman hendaklah dibajak
piring 2 X sedalam 20-25 cm (jangka masa diantara
nya 2-3 minggu) dan bajak putar sekali sebelum
menanam. Pembarisan dan menggali lubang
dilakukan selepas penyediaan tanah.

30. – Bagi tanah masam (acidic soils), pengapuran
hendaklah dilakukan tidak kurang 14 hari
sebelum menanam. Umumnya 20-25 tan/ha
kapur diperlukan bagi tanah gambut baru
(new peat soils), 2-3 tan/ha bagi tanah
mineral.
(Seperti lazimnya, pengapuran elok dilakukan
semasa kerja pembajakan dijalankan supaya kapur
boleh digaulkan ke dalam tanah).

31. Penyediaan benih tanaman
(Preparation of planting materials)
• Benih tanaman pisang boleh diperolehi
dengan:
(i) teknik belahan (quartering),
(ii) tisu didik (tissue culture), dan
(iii) dpd sulur (suckers)

32. Benih secara sulur
• Pembiakan vegetatif ini adalah satu
kaedah mudah dan selalu digunakan
dalam penyediaan benih tanaman pisang
• Sulur pedang yang berbentuk cone,
berdaun tirus, mempunyai bhg umbisi
besar, berukuran 45 -100 cm tinggi dgn
berat 1-1.5 kg (sebelum dibersihkan)
adalah yang dipilih untuk benih

33. • sulur yang dikorek hendaklah mempunyai
umbisi yg mencukupi bagi menampung
bahan makanan utk pertumbuhan akar
sulur.
• sulur yg dipilih tadi dibersihkan dan semua
akar dan tisu rosak serta reput dibuang.
• setelah itu dirawat dgn campuran satu bhg
formaldehide dgn 4000 bhg air untuk
mengawal cacing nematode sebelum
ditanam.

34. Benih menggunakan teknik
‘quartering’
• Benih pisang ini dibiakkan melalui umbisi
pisang yg mengandungi mata tunas
(buds):
– Sulur pisang dibersihkan dpd akar dan
kotoran yg terdapat pd bhg umbisi.
– Bhg pangkal sulur diasingkan (separate) dari
bhg umbisi.

35. – Seterusnya keratan umbisi tersebut dipotong
kecil berukuran 4 - 5 cm dan dirawat dgn
merendam ke dalam campuran berikut
selama 30 minit:
• Benomyl 50%w/w (racun kulat) 50 g/4.5 liter air
• Cypermethrin 5.5%w/w 5 ml/4.5 liter air
• Rooting hormone 50 g/4.5 liter air

36. – Keratan umbisi pisang tersebut disemai di
dalam pasir di rumah lindungan (netted
house) dgn kedalaman 5-6 cm. Seterusnya
dikambus dgn pasir dan ditutup dgn guni.
– Semaian hendaklah disiram 2X sehari dan
selepas 3 minggu anak pisang yg tumbuh dari
umbisi tersebut dipindahkan ke dalam
150x230 mm polybag masih dibawah
lindungan.
– Selepas 2 minggu anak pisang tersebut boleh
ditanam di ladang.

37. Benih tanaman tisu didik
(Tissue culture plant materials)
• Benih pisang dibiak secara in vitro di antara
induk terpilih (chosen culture) dan secara
pengeluaran yang begitu terkawal (under
controlled production) menghasilkan anak2
benih bebas dari penyakit dan pathogen
• Pertumbuhan benih didapati seragam dgn
psuedo-stem besar. Pokok tumbuh subur &
pengeluaran hasil lebih awal dibandingkan
dengan benih sulur.
• Benih tisu didik setelah berukuran 20 cm (atau
mempunyai 6-7 helai daun) selepas mengalami
pengubahsuaian cuaca dapat dipindahkan ke
ladang

38. Penanaman di Ladang
(Field planting)
• elok dilakukan pada musim hujan supaya
% kematian (mortality) dpt dikurangkan.
• Lubang, 30 x 30 x 30 cm, digali & diisi dgn
campuran 100 g baja fosfat (CIRP), 100 g
kapur (GML), 100 g baja N:P:K=8:8:8,
25 g carbofuran dan 0.5 g baja organik
(reputan tahi ayam) sebelum benih pisang
ditanam.

39. Sistem tanaman
(Planting system)
• Dua sistem penanaman pisang
yang biasa diusahakan ialah:
(i) tanaman secara tunggal dan
(ii) tanaman selingan dengan
tanaman kekal sebagai pokok
lindungan

40. Tanaman Tunggal
(Monoculture)
• Kaedah ini diusahakan utk pengeluaran secara
komersial dan bekalan berpanjangan
(continuous supply)
• Jarak tanaman – 2.5 x 2.5 meter dgn kepadatan
1600 pokok sehektar
• Cultivar Cavendish, Berangan & Mas biasanya
ditanam sbg tanaman tunggal secara besara2an
untuk pasaran eksport.
• Cultivar Lang, Awak dan Nipah ditanam secra
tunggal utk diproses memenuhi pasaran
tempatan

41. Tanaman Selingan
(Intercropping)
• Pisang ditanam bersama tanaman kekal
spt getah, sawit, koko dan durian sbg
selingan sebelum pengeluaran hasil
daripada tanaman utama.
• Sebaris pisang dgn jarak 3 m x 3 m dgn
kepadatan 700 – 900 pokok sehektar dpt
ditanam antara barisan sawit atau getah
dan juga pokok buah2an yang
bersesuaian

42. Pembajaan
(Fertilization)
• Baja yg cukup dan seeimbang adalah
penting utk pertumbuhan yang elok dan
hasil yg tinggi.
• Zat makanan yg mencukupi harus
terdapat dari masa penanaman hingga ke
peringkat pengeluaran serta pertumbuhan
dan penghasilan pokok seterusnya yg
dikenali sbg pokok ratoon.

43. • Pada prkt awal pertumbuhan, kadar unsur
N yg mencukupi adalah perlu utk
pertumbuhan vegetatif. Dgn ini baja
sebatian Nitrophoska Green (N:P2O5:K2O =
15:15:15) biasa digunakan pd bulan yang
pertama selepas menanam
• Pada bulan ke 3 dan seterusnya, baja
sebatian Nitophoska Blue
(N:P2O5:K2O:MgO = 12:12:17:2) diberikan.

44. Kadar pembajaan untuk Pisang Mas

45. • Adalah digalakkan pembajaan dilakukan
berperingkat, iaitu 3 atau 4 kali setahun
dan ditabur di keliling pokok.
• Jarak baja ditabur hendaklah mengikut
peringkat pertumbuhan pokok; (i) dewasa
@1 m dari pangkal pokok, (ii) ratoon pula
boleh ditabur diantara baris krn
keseluruhan permukaan tanah akan
dipenuhi dgn akar.

46. • Pisang boleh tumbuh di tanah yg
mempunyai pH 3.5 – 9.0. Utk
pertumbuhan yg elok, pH yg diperlukan
ialah 5.5 – 8.0
• Pada pH rendah, penyakit layu Panama
(wilt disease) mudah merebak. Kapur
GML boleh digunakan untuk menaikkan
pH tanah

47. Pengurusan Air
• Pokok pisang memerlukan air sebanyak 8
-12 liter sehari.
• Biasanya pisang tidak dibekalkan dgn
pengairan tetapi ia mendapat bekalan air
dari simpanan dalam tanah atau dari air
hujan.
• Pemasangan sistem pengairan
melibatkan kos yg tinggi.

48. Pemangkasan Sulur
(Removal of Suckers)
– ialah aktiviti membuang sulur yg tidak
dikehendaki dgn tujuan menjarakan penuaian
hasil dlm satu-satu rumpun serta memastikan
hasil & mutu buah tidak terjejas akibat
persaingan dalam permakanan.
– Pemangkasan prkt awal dilakukan dgn
memilih dan membiarkan satu pokok induk
dan satu sulur (ratoon 1), di prkt umur 3 bulan
bagi pisang emas dan 4 bulan pisang
berangan.

49. Pemangkasan dan penjagaan
sulur Pisang Mas

50. • Seterusnya sulur2 lain dipangkas secara
berjadual iaitu 3-4 minggu sekali dan
dipilih serta dikekalkan satu lagi sulur
(ratoon 2) pada umur 8 bulan bagi Mas
dan 9 bulan Berangan
(Cara pemangkasan yg mudah ialah
menggunakan pisau tajam untuk memotong
sulur pada aras tanah).

51. Pengenalan Perosak Tanaman
• Tanaman pisang boleh diserang oleh
berbagai jenis penyakit seperti bintik daun
Sigatoka, jalur hitam daun, layu Panama,
reput basah pangkal dan bintik daun
“Periconiella”.
• Penyakit yg paling teruk ialah layu
Panama yg disebabkan oleh kulat
Fusarium oxysporium.

52. Penyakit Sigatoka
• Bintik-bintik daun atau Sigatoka kuning
adalah disebabkan oleh kulat
Mycosphaerella musicola atau
Cercospora musae (conidial stage)
manakala M. fijinensis pula dikenali sbg
Sigatoka hitam.
• Kulat ini senang membiak di kawasan yg
lembab dan sistem saliran air kurang baik.
Taburan hujan yg tinggi juga
menggalakkan pembiakan kulat ini.

53. • Penyakit ini boleh menyebabkan daun2 mati
sebelum sempat matang.
Jika berlaku serangan yg teruk, daun tua dan
daun muda termasuk pucuk akan diserang.
• Keseluruhannya pokok akan kelihatan dari jauh
seperti terbakar.
• Tumbesaran buah akan terbantut dan buah2
akan masak sebelum cukup matang.

54. Penyakit bintik daun
Sigatoka

55. Panama Wilt
- atau dikenali sbg layu Fusarium ialah sejenis
penyakit pisang yang menyerang beberapa
kultivar spt pisang Rastali, Embun, Gros Michel
• Kultivar yg didapati resistant ialah pisang Mas,
Berangan dan Cavendish.
• Tanda2 serangan bermula dgn spora kulat
Fusarium memasuki akar pisang melalui
tebukan (penetration) dan diikuti dgn serangan
nematode atau luka pada bhg akar.

56. • Akibatnya saluran makanan tersumbat dan
menggangu pengaliran air dan zat makanan.
• Tanda2 serangan: pd prkt pokok muda ialah
pucuknya yg masih bergulung kelihatan layu dan
mati. Bagi pokok tua pucuk juga akan kelihatan
kekuningan dan disamping itu daun2 lain
kelihatan patah terkulai.
• Tandan buah juga menghadapi masalah yg
sama dan kering.
• Pokok2 yg diserang selalunya mengeluarkan
banyak anak tetapi kelihatan layu.

57. Gambar: Penyakit layu Panama

58. Perosak akar dan umbisi
• Terdapat 4 jenis; tetapi dua jenis didapati
serius.
• Dua perosak jenis kumbang ini ialah:
kumbang Cosmopolites &
kumbang Odoiporous

59. Pengorek umbisi
• Cosmopolites sordidus Germ merupakan
perosak utama tanaman pisang di negeri
kita.
• Peringkat dewasa (adult stage) adalah
jenis kumbang dlm Famili Curculionoidae
dan larva stage adalah peringkat yg paling
merosakkan.
• Bekas lubang2 seranggannya boleh
dijangkiti oleh layu Panama

60. • Tanda2 serangan dan kerosakkannya – larva mengorek
di bhg umbisi dan pangkal batang yg berhampiran dgn
tanah. Ia tidak menyerang pada akar.
• Tisu2 di sekeliling lubang yg dikorek akan menjadi
perang dan busuk. Akibatnya akar baru tidak akan
tumbuh.
• Serangan teruk menyebabkan daun2 menjadi kuning
dan pokok mudah tumbang. Sulur bhg tengah terbantut.
Anak pokok yg diserang akan mati jika serangannya
merebak sehingga ke bhg pucuk. Poko yg diserang akan
mengelurakan tandan buah yg lebih kecil dari saiz biasa.

61. Pengorek batang pisang
• Larva Odoiporus longicollis Oliv
menyerang dgn memakan tisu2 batang
dan bhg tengah batang menbentuk alur2
panjang (long channels within the
pseudostem).
• Bhg yg diserang akan berubah warna
coklat dgn cepat. Daun menjadi kuning
dan batang pisang mudah patah apabila
ditiup angin kencang.

62. Gambar: Kumbang dewasa O. longicollis

63. Perosak daun
• Terdapat 30 jenis serangga perosak daun,
tetapi hanya beberapa jenis shj yg
berbahaya.
• Serangga yg selalu kelihatan memakan
daun pisang ialah ulat gulung, Erionata
thrax dan menyerang pada semua jenis
pisang.
• Biasanya mengerat (cut) dan menggulung
helai daun.

64. • Tanda2 serangan dan kerosakan – serangga
bertelur sebiji-sebiji pd daun muda; setelah
menetas larvanya bersembunyi dgn cara
menggulungkan daun ke arah tulang daun.
Larva cerga pd waktu mlm, keluar dari gulungan
utk makan daun pisang.
• Ia menggulungkan daun dan melekatkan dgn
menggunakan bbebenag putih (white threads).
• Diwaktu siang ia bersembuyi dan daun yg
bergulung akhirnya kering & tidak berfungsi.

65. Gambar: Serangan ulat gulung di ladang pisang

66. Perosak bunga
• Terdapat 5 jenis serangga yg menyerang bunga
pisang (3 kupu-kupu, 1 lebah dan 1 kutu thrips)
dan antaranya thrips adalah serangga yg paling
mustahak.
• Sungguhpun thrips dianggap sbg agen
pendebunga, serangga ini boleh menyebabkan
buah2 pisang kelihatan berkeruping (scales)
• Jika tahap seranggan teruk, buah tidak akan
masak dgn sempurna sungguhpun dituai pd
peringkat matang

67. Kerosakkan oleh kutu thrips pada
buah matang

68. Perosak buah
• Terdapat 8 jenis serangga yg menyerang buah pisang
dan yg paling mustahak ialah lalat buah (fruit flies),
Dacus dorsalis Hend
• Lalat ini hanya menyerang buah yg hampir dan telah
masak. Tandan-tandan yg dibiarkan terlalu lama di
ladang sehingga buahnya merekah (crack) akan
memberi kesempatan pd lalat buah untuk bertelur.
Larvanya akan merosak buah dan tidak boleh disimpan
lama dan dipasarkan.
• Tanda2 buah yg telah diserang apabila masak atau
berwarna kuning terdapt bintik2 hitam bekas tusukan
ovipositir semasa lalt nuah bertelur.

69. Nematode
• Species nematode yg penting ialah Radpholus similis yg
menyerang pd bhg akar pisang.
• Akar yg diserang kelihatan tompok2 hitam, berbintil2 &
pecah terutama dekat bhg umbisi & menjadi reput.
(Rhizome dan sulur yg mula terbentuk juga boleh
diserang).
• Kerosakkan pd akar boleh membawa symptom serupa
dgn kekurangan air
• Pokok yg diserang oleh nematode mudah pula diserang
oleh kulat Rhizoctonia solani dan F. oxysporium yang
akan menambahkan lagi kerosakan pada akar,
seterusnya pokok pisang akan mati.

70. Rumpai (Weeds)
• Rumpai yg tumbuh terbiar di kawasan
penanaman pisang akan memberikan
persaingan dlm pengambilan nutrien dan
air.
• Rumpai yg biasa terdapat ialah lalang
(Imperata cylindrica), Asystasia intrusa,
Borreria latifolia, Chromolaena odorata,
Mimosa pudica, Paspalum conjugatum,
dll.

71. Penjagaan buah di ladang
(Fruit handling in the farm)
• Untuk mendapatkan buah bermutu tinggi,
penjagaan buah secara teratur harus bermula
pada peringkat ladang.
• Langkah awal yg perlu diambil ialah
membungkus tandan buah.
• sarung plastik berwarna (biru biasanya),
berukuran 75 cm lebar (double-layered) serta
120 cm panjang dan 0.02 mm tebal dan
berlubang-lubang sering digunakan
• Selain itu kertas atau guni jute juga boleh
digunakan.

72. Menongkat pokok
(Plant support)
• Apabila buah pisang mulai membesar,
pokok pisang yg condong perlu ditongkat
dgn menggunakan kayu atau buluh.
• Ini utk manahan pokok pisang dpd
tumbang atau patah tengkok disebabkan
oleh buah yg berat atau tiupan angin.

73. Kematangan Buah
(Fruit maturity)
• Buah pisang mencapai tahap matang apabila
pembesaran buah berakhir. Bagi menentukan
kematangan buah, beberapa panduan
digunakan seperti saiz dan rupa bentuk jejari,
warna kulit, rupa warna benang sari yg tinggal
atau umur buah selepas pengeluaran jantung.
• Buah matang tua berwarna hijau kecerahan
(light green) berbanding dgn buah matang muda
yg berwarna masih hijau pekat (dark green).
• Penuaian buah yg cukup matang biasa juga
dihitung bilangan hari (no. of days) dari mula
pengeluran jantung.

74. Tempoh peringkat pembesaran buah pisang

75. Penuaian buah mengikut umur kematangan

76. Pengutipan hasil
(Yield harvest)
• Penuaian pisang dilakukan dgn teliti supaya kerosakan
fizikal tidak berlaku.
• Penuaian dilakukan waktu pagi atau lewat petang bagi
mengelak dpd suhu panas matahari. Hawa panas boleh
menggangu kemasakan buah nanti.
• Buah pisang dituai dgn memotong batang pisang sedikit
pada aras 0.5 meter dari tandan buah. Tandan yg
tergantung dipotong setelah batang pisang tadi patah.
Awas: buah yang dituai tidak terhempas ke tanah atau
tergeser dgn benda lain bagi mengelakan kecederaan
kpd kulit buah supaya mutu tidak terjejas.

77. • Buah pisang dikumpulkan di tepat redup
bertujuan mengurangkan berlakunya
kehilangan berat buah dan melindungi
terdedah kpd cahaya matahari yang boleh
mempengaruhi proses kemasakan buah.
• Buah-buah ini disimpan semalaman
(overnight) diladang sebelum diangkut ke
pusat pengumpulan atau untuk
dipasarkan