1. O papel das mestras na
configuración da LIX
galega
Eulalia Agrelo

2. Literatura infantil e xuvenil galega
(LIX): orixes
Século XIX: Rexurdimento
- A. Montenegro Saavedra:
Fábulas galaico-castellanas
(1897) > “Quero que os meus
libros poidan lelos teus fillos,
cómo os meus len”.
- Relatos, poesías e breves
pezas dramáticas >
Publicacións periódicas>
Textos ambivalentes

3. LIX galega: das primeiras
manifestacións ao asentamento
S. XX: ANTES DA GUERRA
CIVIL
- Irmandades da Fala (Escolas do
Insiño):
• Margarida a do sorriso da
aurora (1927), de E. Correa
Calderón.
• Conto de guerra (1928), de C.
Díaz Baliño.
• “Contos marabillosos”, de V.
Risco (< a mestra Elvira Bao)
- Seminario de Estudos Galegos:
• Agromar. Farsa pra rapaces
(1936), de J. Acuña (> “teatro
didáctico”)
*P. periódicas e pedagóxicas: As
Roladas (1922) /Primeiro método
de lectura (1932), de X. Iglesias
Vilarelle.

4. LIX galega: das primeiras
manifestacións ao asentamento
 Século XX
 Exilio/Emigración:
• Cantigas de nenos
(1942), de E. Pita.
• Fábulas, de J. Rubinos.
• Memorias dun neno
labrego (1961), de X.
Neira Vilas (>Anisia
Miranda: Cantarolas prá
xente miúda, 1975 ).

5. LIX galega: das primeiras
manifestacións ao asentamento
- A recuperación:
• Nova Lei de Educación
(1970) (recoñecía as “Linguas
nativas” e a posibilidade,
“facultade potestativa”, do
cultivo do galego na etapa
preescolar > Plan Galicia de
educación> 1975, en EXB.
• Decreto de bilingüismo
(1978)> o galego no ensino>
aparición de libros de texto e
de lectura / necesidade de
libros infantís e xuvenís.

6. LIX galega: das primeiras
manifestacións ao seu asentamento
• Catón galego, de X.R. Fernández
Oxea.
• O galego na escola (1970), de X.
Alonso Montero e M. de Abajo.
1º l. de texto.
• Picariños (1975), do Equipo de
Linguaxe da Asociación Católica
de Mestres da Coruña.
• Publicacións periódicas:
Axóuxere, Vagalume, dirixido por
A. Mª García de Leániz.
• Editorial Galaxia (La Galera: X.
Torres/ primeiras col. infantís)
• Premios (O Facho).

7. Aurora Vidal Martínez (Pontevedra,
1911)
 Participou activamente na
vida literaria de Pontevedra.
 Poemas de nenos e
paxariños (1958): “que nos
leva a unha lírica intimista,
tenra como un canto de
berce, verquida nun fermoso
paisaxismo impregando do
animismo hilozoísta… Un
canto de amor ós nenos, á
natureza e ás súas criaturas”

8. Edelmira Cacheda (Bos Aires, 1912)
 Contos que van pra
feira (1962)>
Agrupación caraveliños
 Contos de nenos.
Leuturas e poesías,
escea de Nadal (1975).
 Churruscadas. Contos
e teatro (1979)

9. Dora (Ourense, 1913) e Pura
(Ourense, 1918-2006) Vázquez
Iglesias
- NARRATIVA: Campo e mar
aberto (D, 1975), ilustrada
pola Agrupación escolar de
Muxía / Cascabel, o cabaliño
que fuxira do circo (D, O
Facho, 1976).
- POESÍA: Campo e mar aberto
(D, 1975) // Rondas de Norte
a Sur (P, 1968)// En conxunto,
Oriolos neneiros (1975).
- TEATRO: Tres cadros de
teatro (D, 1973) // En
conxunto, Monicreques (1974)
e Ronseles (1980).

10. Antía Cal (Cuba, 1923)
• Funda o colexio Rosalía de
Castro (Vigo)
• Pioneira en Galicia na
educación vangardista
asentada nas ideas
pedagóxicas de Pestalozzi e
da UNESCO, con pegadas
galeguistas.
• Un libro para os rapaces
(inédito / textos de autores
clásicos galegos e romances
da tradición oral).
• Os nosos poemas. O libro dos
nenos (1973), feito polos
alumnos do seu colexio.

11. Ana María Fernández (Palma de
Mallorca, 1949)
 Primeiros manuais actuais
para a aprendizaxe da lingua
galega (X. Babarro)
 O profesor das estrelas
(nominada no I Concurso de
Teatro Infantil O Facho,
1973)>Contos degrañados
 Os amigos do cabaceiro
(Premio de contos O Facho,
1977).

12. A modo de conclusión…
 O seu labor é digno de loanza por superaren unha múltiple
marxinalidade: ser muller + escribir nunha lingua minoritaria + e para
un sistema considerado periférico.
 Contribuíron ao fomento da lingua galega e ao asentamento da LIX
galega> proxectos culturais e pedagóxicos / textos escolares / obras
literarias, pensando sempre en ofrecerlle o mellor produto ao seu
alumnado, falto dun material necesario para conseguir que a lingua e
literatura galega puidesen camiñar cara a unha ansiada normalidade.
 As súas obras literarias caracterízanse polo seu didactimo e a
combinación de elementos procedentes da nosa literatura popular
con outros que estaban a anovar a LIX doutros sistemas literarios.
 Foron a semente para que novas mestras continuasen o seu labor:
Helena Villar Janeiro, Palmira G. Boullosa, Sabela Álvarez, Concha
Blanco, Fina Casalderrey e Gloria Sánchez, entre outras.