2. Unha narración é a transmisión (oral ou escrita) dunha serie de sucesos (reais ou
ficticios) que ocorren nun tempo e espazo determinados, e que lle ocorren a unha
serie de personaxes.
O argumento é o que ocorre na narración.
Os personaxes son os que participan nos acontecementos.
O espazo é o lugar no que ocorren.
O tempo é o momento no que ocorren os sucesos
Tipos:
Literarios: Relatan feitos ficticios, inventados por un autor. Son relatados por un narrador
deseñado polo escritor.
Xornalísticos: Cóntanse feitos reais. Hai dous tipos:
Noticia: relato breve dun suceso concreto.
Reportaxe: narración extensa na que se tentan determinar as causas e as consecuencias dos
sucesos relatados.
Con apoio visual.
3. Palabras invariables que poden modificar o significado dun verbo, dun adxectivo,
doutro adverbio ou dun substantivo.
Modo
Asemade, así, ben, gratis, mal, mellor, adrede,
paseniño, amodo, peor, etc.
Tempo
Agora, aínda, despois, antano, antes, cedo, daquela,
logo, sempre, acotío, xa, enseguida, nunca, etc.
Lugar
Abaixo, aquí, acá, alí, alá, diante, detrás, ningures,
xalundes, fóra, enriba, arredor, cerca, etc.
Cantidade
Moito, abondo, todo, nada, algo, demasiado, apenas,
pouco, so, bastante, ben, máis, menos, etc.
Afirmación
Abofé, tamén, si, etc.
Negación
Nin, non, tampouco, sequera, etc.
Dúbida
Acaso, seica, talvez, disque, etc.
4. Nalgunhas partes de Galicia pronuncian mal determinadas consoantes ou sílabas.
Hai varias alteracións:
Gheada: Pronunciar o “g” como a “j” do castelán.
Seseo: Substituír o “c” ou o “z” coma un “s”. Hai dous tipos:
Total: Prodúcense en todas as posicións.
Parcial: Prodúcese no final da sílaba.
Rotacismo: Cambio do “z” ou do “s” por “r”.
Metátese: Cambio de lugar dunha consoante.
Apócope: Perda da última sílaba.
5. A derivación prefixal consiste en colocar prefixos diante dun lexema para formar
novas palabras.
Os prefixos teñen que ir unidos a un lexema para ter significado propio.
Latinos
Ad-
AmbiBi-/ bisInfra-
Aproximación
Ambos
Dous
En posición inferior
Multi-/pluri-
Moitos
Pro-
Impulso
Semi-
Metade
Tri-
Tres
7. Nesta época comezou a recuperación social e cultural do galego.
A partir do 1840 unha serie de galegos analizaron os problemas de Galicia,
inspirados polos ilustrados. Coñécense coa denominación de Xeración Provincialista.
Esta xeración participou directamente nun intento de levantamento militar no 1846
para conseguir autonomía para Galicia. Foi un intento falido e os dirixentes morreron
fusilados en Carral, por iso hai unha estatua conmemorativa destes.
Como fracasaron tanto política como militarmente decidiron consagrarse á cultura. No
1861 organizáronse uns Xogos Florais (recital de poesía).
O nivel da poesía non era tan alto como o esperado e o premio foi declarado deserto
e unicamente se le concedeu un accésit a Francisco Añón.
8. Poesía do s XIX
Prerrexurdimento
1ª etapa:
1808-1837
Aparecen poetas que
promoven a
recuperación do galego
Autores:
• Xoán Manuel
Pintos (A gaita
galega)
• Francisco Añón
2ª etapa:
1837-1863.
Poesía influenciada en
sucesos históricos
Rexurdimento
A publicación de
“Cantares Gallegos”
inaugura esta etapa
Autores:
• Rosalía de Castro
• Eduardo Pondal
• Manuel Curros Enríquez
9. Naceu en Santiago de Compostela o 24 de febreiro nunha casa do Camiño Novo. Filla de María Teresa de la Cruz de Castro y
Abadía, fidalga vida a menos, e do sacerdote José Martínez Viojo. Actúa de madriña María Francisca Martínez, criada da nai.
Non se pode probar en que fogar -ou fogares- viviu antes de outubro de 1842. Na tradición da familia paterna asegúrase que
foi coidada polas tías María Josefa e Teresa Martínez Viojo na parroquia de Ortoño, na casa onde nacera seu pai, denominada
Castro de Ortoño (lugar de Tarroeira).
Consta que en 1842 vivía coa súa nai en Padrón, nunha casa da Rúa do Sol (hoxe Xoán Rodríguez do Padrón), xunto con súa nai,
dona Teresa de Castro e Abadía, e a criada María Martínez. En 1850 trasládase con súa nai a Compostela, onde participa nas
actividades do Liceo de la Juvendud como actriz.
1851-1855: Reside coa súa nai en Santiago (Bautizados, 6). É probable que estivesen Compostela desde 1847. En 1854
protagoniza Rosamunda de Gil y Zárate no Liceo de la Juventud de Santiago.
1855-1856: Reside coa súa nai en Padrón, aínda figurando empadroadas no ex convento de San Agustín (Santiago de
Compostela), sé do Liceo de la Juventud.
1856-1858: Viaxa en abril de 1856 a Madrid. Residirá na casa da súa tía María de Castro (Ballesta, 13).
1857: Publica o seu primeiro libro, o poemario „La Flor‟ (Madrid) no xornal La Iberia. Suscitará unha benévola reseña de
Murguía.
1858: O 10 de outubro casa con Manuel de Murguía en San Ildefonso de Madrid e publica a súa primeira novela: „La hija del
mar‟. Comeza unha vida itinerante: Madrid, Santiago, Lestrobe, A Coruña… O matrimonio terá sete fillos. Tamén publica un
manifesto feminista: “Lieders”.
1859: Primeira novela, „La hija del mar‟ (Madrid/Vigo). Nace a primera filla, Alejandra, en Santiago (Conga, 1). Apadríñaa o
político Alejandro Chao. Finará en 1937.
1860: O 31 de xaneiro intervén como actriz en Santiago, nunha velada teatral a beneficio dos soldados feridos na guerra de
África.
1861: Reside algún tempo en Madrid. Primeiro poema en galego, o que glosa o cantar “Adios ríos; adiós fontes” (El Museo
Universal).
10. Publica por entregas „Flavio‟, ambientada na Terra de Iria.
1862: Morre súa nai en Compostela de xeito repentino. Rosalía estaba naquel momento
vivindo con ela.
1863: Domicilio en Santiago, Mercado Vello 7 -2º (hoxe Praza da Universidade, 4).
Publica „A mi madre‟ e „Cantares gallegos‟, obra considerada clave no Rexurdimento literario
de Galicia (Vigo, Juan Compañel).
1864: Publica o seu único conto en galego coñecido baixo un título que supón un proxecto
máis amplo: “Contos da miña terra”.
Os seminaristas de Lugo ameazan con apedrar a imprenta de Soto Freire para lle impedir
que publique, no seu Almanaque, o cadro de costumes de Rosalía “El Codio” (texto que
ninguén coñece).
1865: “Las literatas (Cartas a Eduarda)”, artigo sobre a condición feminina, en Almanaque
de Galicia (Lugo).
1866: „Ruinas‟, novela publicada por entrega en El Museo Universal de Madrid.
1867: Publica a súa novela máis longa e ambiciosa: „El caballero de las botas azules‟.
1868: Murguía é nomeado director do Arquivo de Simancas, cargo que exercerá ata 1870.
Nace a segunda filla en Santiago (Rúa Callobre, 40), Aura, que finará en Carmona en 1942.
1869-1870: En Simancas escribe grande parte do poemario „Follas Novas‟. A finais de
1870 e inicios de 1871 reside en Madrid (Claudio Coello, 13- 3º) e coñece a Bécquer.
Murguía é trasladado ao Arquivo do Reino de Galicia e a familia pasa a vivir na cidade da
Coruña.
11. 1871: Reside co seu home na Coruña ata 1874. Nacen en Lestrobe os xemelgos Gala e Ovidio. Gala finou en 1964.
Ovidio, que foi pintor de certa calidade, finará na Coruña en 1900.
1872: Segunda edición de „Cantares Gallegos‟ (Madrid) que contén 4 poemas máis. É a única reedición, en vida, dun
libro de Rosalía.
1873: Nace na Coruña, Príncipe 3-2º (hoxe Padilla) Amara, que finou na mesma cidade, en 1921.
1875: Nace en Santiago (Senra, 17 principal) Adriano, que faleceu ao caer dunha mesa 19 meses despois.
1877: Nace morta en Santiago Valentina.
1878-1879: Vive en Santiago, primeiro en Altamira 2 e, despois en Hórreo 9.
1880-1881: Mentres Murguía está en Madrid, Rosalía alterna a súa residencia en Santiago con estancias en
Lestrobe.
1880: Publícase „Follas Novas”, obra que a consagra como poeta galega.
1881: Publicación de „El primer loco‟, co apéndice de “El domingo de Ramos”. Tamén neste ano asina en Lestrobe
varias entregas co título de “Padrón y las inundaciones”.
1882-1883: Publica un número considerable de poemas casteláns na Ilustración Cantábrica (Madrid) e en La Nación
Española (Buenos Aires) que recollerá no libro „En las orillas del Sar‟. Polo menos desde 1883 vive no lugar de A
Matanza (Padrón) na que, desde 1972, é Casa-Museo gobernada pola correspondente Fundación.
1884: Publica o seu último libro de poemas: „En las orillas del Sar‟.
1885: Fina aos 48 anos de idade o 15 de xullo. O certificado de defunción consigna: “…a consecuencia de una
degenaración cancerosa del útero”. É soterrada o día 16, en Iria Flavia, no cemiterio de Andina que ela cantara en
célebre poema “O simiterio de Adina / n´ hai duda que é encantador…”.
1891: O 25 de maio foi exhumado o seu cadáver e levado solemnemente a Santiago, onde foi sepultado ao día
seguiente no mausoleo creado ad hoc polo escultor Jesús Landeira, sito na capela da Visitación do Convento de San
Domingos de Bonaval, hoxe Panteón de Galegos Ilustres.
12. O derradeiro irmán de entre sete fillos nunha familia de orixe fidalga enriquecida coa
emigración a América, Eduardo Pondal quedou orfo de nai ao ano de nacer, seu pai era
comerciante. Estudou dende 1844 gramática latina na escola que tiña un parente seu crego
(Cristóbal de Lago) en Vilela de Nemiña. En 1848 instalouse en Santiago de Compostela para
cursar o Bacharelato en Filosofía e, a seguir, a carreira de Medicina. De estudante frecuentou o
Liceo de Santo Agostiño, onde había tertulias literarias, e revelouse como poeta, co seu íntimo
amigo Aurelio Aguirre, nunha ocasión que se fixo célebre: o banquete de Conxo, do que falan
todos os historiadores da literatura galega. Foi un banquete organizado en 1856 polos
estudantes liberais en homenaxe "ao terceiro estado", no que fraternizaron obreiros e
estudantes. Os brindes de Aguirre e de Pondal tiveron un sentido político moi avanzado, e por
eles procesounos a Audiencia da Coruña que chegou a considerar deportalo ás Illas Marianas.
Desta época datan os seus textos manuscritos máis antigos, atopados no arquivo do arcebispado
de Santiago de Compostela[1].
Ao rematar a carreira en 1860 exerce como médico militar da Armada Española en Ferrol. En
1861 fixo oposicións en Madrid ao corpo de Sanidade Militar, mais, tras conseguir un posto na
fábrica militar de Trubia (Asturias), deixou a praza e abandonou de maneira definitiva a
profesión médica retornando á casa paterna. O 2 de xullo de 1861 celebráronse na Coruña os
primeiros Xogos Florais de Galicia, no que Pondal participou con A campana d'Anllóns, o seu
primeiro poema en galego que se publicou ao ano seguinte no Álbum de la Caridad.
Pondal apenas exerceu a súa carreira médica. Retirouse axiña á súa casa paterna e alí viviu, con
frecuentes viaxes a Santiago de Compostela e á Coruña, onde concorría á libraría de Carré,
chamada a "Cova Céltica", na que mantiñan un parladoiro Andrés Martínez Salazar, Manuel
Murguía, Florencio Vaamonde, Evaristo Martelo Paumán, Manuel Lugrís Freire e outros. Alí
accedeu a través de Murguía aos poemas ossiánicos de James Macpherson. Pondal asumirá entón
o papel de "bardo" da nación galega, exercendo como guía e intérprete da rota a seguir.
13. No ano 1877 saíu do prelo Rumores de los pinos, un conxunto de vinte e un poemas en galego e español
que servirá de base a Queixumes dos pinos (1886). Esta obra recupera da versión bilingüe as
composicións en galego, inclúe aínda algúns dos poemas en español agora traducidos e coñecerá
diversas ampliacións nas edicións seguintes. "Os pinos", xurdido das sucesivas reelaboracións de
"Rumores de los pinos", conformará o himno galego, ao que Pascual Veiga lle porá música.
A saudade de Pondal, poeta da liberdade, que ansiaba levantar un pobo, oriéntase cara a un pasado que
el imaxinaba libre e independente, e que o seu impulso lírico quer reconquistar. A poesía de Pondal
proponse renovar a historia. Como do pasado céltico non quedan máis que vagos vestixios, Pondal
esfórzase en adiviñalo, guiándose polos poemas de Ossian, por algunhas citas de Leabhar Ghabhála e
polas investigacións de Murguía, e crea un mito fragmentario, distante da historia, indeterminado,
arredor de dous arquetipos: o Heroi e o Bardo. Pero trátase dun pasado de gran beleza e dunha forza
de suxestión extraordinaria.
Pondal, poeta abandeirado do movemento rexionalista, encamiñará a súa obra á recuperación da lingua
e da cultura galegas e á decidida defensa da liberdade do noso pobo. A súa escrita, fundamentalmente
épica, irá en procura de mitos autóctonos que chamen á colectividade galega para comprometela co seu
futuro. O bergantiñán vai cantar as xestas dos heroicos celtas galegos. Mais Pondal é tamén un
excelente cultivador da poesía lírica, recreando unha paisaxe agreste inspirada nas terras de
Bergantiños. Xunto coa natureza, a muller configurarase como unha das chaves da súa produción lírica.
No plano lingüístico, Pondal procurou a dignificación do idioma fuxindo do estilo populista da época e
incorporando diversos cultismos aristocratizantes no léxico e na sintaxe. O trazo máis acusado da súa
personalidade literaria foi, sen dúbida, a clara consciencia da dimensión artística da súa obra, o que o
levou a revisar constantemente as súas creacións, mesmo as xa publicadas. Neste sentido, non resulta
estraño que de Os Eoas, un extenso poema épico baseado na descuberta do continente americano -do
cal o autor só publicase un primeiro esbozo en 1858- non chegase a ver finalmente a luz en vida do
propio poeta (de feito, só foi publicado, finalmente, no 2005).Trátase, non obstante, da obra que o
propio Pondal e os seus correlixionarios consideraban como decisiva na súa carreira e aínda para a
consolidación da propia literatura galega. Facendo nela a Colón galego -de acordo coas teses de García
de la Riega, Constantino Horta...-, Pondal pretendía universalizar Galicia e, ao tempo, o idioma galego no
canto dunha xesta que superase a proba dos séculos.
14. 1851 Nace en Celanova o 15 de setembro. Fillo de Xosé María de Curros Vázquez, escribán de profesión, e de
Petra Enríquez.
1866 Fuxe da casa cara Madrid.
1869 Escribe o seu primeiro poema en galego "Cántiga" mentres estudaba Dereito en Madrid, carreira que
non rematou.
1870 Reside varios meses en Londres segundo a afirmación dalgúns biógrafos.
1871 Casa polo civil con Modesta Vázquez Rodríguez (matrimonio relixioso en 1877).
1873 Redactor na "Gaceta de Madrid".
Nace o seu primeiro fillo, Adelardo.
1874 Publica a lenda en verso El maestre de Santiago, editado como libro en 1892.
1875 Asiste, como socio, ao acto fundacional da primeira sociedade de intelectuais galegos na emigración:
Galicia Literaria en Madrid.
A partir de decembro convértese en cronista de "El imparcial" de Madrid. Neste xornal traballa como
correspondente de guerra no País Vasco durante a terceira guerra carlista, onde é ferido accidentalmente ao
ano seguinte.
1877 Gaña un certame poético convocado en Ourense por Modesto Fernández y González cos poemas "A
Virxe do Cristal", "O gueiteiro" e "Unha voda en Einibó".
15. 1878 Entra a traballar na delegación de Facenda de Ourense trala súa volta de Madrid.
Publica a novela anticarlista Paniagua y Compañía. Agencia de sangre.
1879 Morre o seu segundo fillo Leopoldo con dous anos de idade. Acontecemento que recolle o poema "Ai".
1880 Edita no mes de xuño o seu primeiro libro de poemas en galego: Aires da miña terra.
1881 É absolto pola Audiencia da Coruña tras ser condenado en Ourense debido á denuncia feita polo bispo Cesáreo Rodrigo
Rodríguez, por conter Aires da miña terra varios poemas aldraxantes para varios dogmas da fe católica. As composicións encausadas
foron: "A igrexa fría", "Mirando ó chau" e "Pelegrinos, a Roma".
1883 Trasládase de novo a Madrid para traballar no Concello de Madrid e volta ao xornalismo en "El Porvenir".
1886 3ª edición de Aires da miña terra (a 2ª foi editada en 1881).
1887 Entra na redacción do xornal recen fundado "El Pais" como redactor xefe.
1888 Publica O divino sainete, obra satírica contra a igrexa.
1892 Tradúcese ao castelán Aires da miña terra.
1893 Edita en castelán estudio biográfico-político de Eduardo Chao.
Recibe unha homenaxe co gallo da inauguración do Centro Galego de Madrid o 27 de marzo.
1894 Emigra a Cuba (A Habana) onde funda e dirixe a revista "La Tierra Gallega" que desaparece dous anos despois.
1896 Entra na redacción do "Diario de la Marina".
Rompe as relacións co Centro Galego da Habana.
1904 Realiza unha visita a Galicia durante os meses de maio a outubro. o 21 de xuño homenaxéaselle cunha magna coroación na
Coruña, pasando a ser o primeiro poeta galego coroado.
1905 Colabora con José Fontenla Leal na creación da Asociación Iniciadora y Protectora de la Academia Gallega, que presidirá.
1907 Participa no acto de presentación do Himno Galego na Habana.
1908 Morre o 7 de marzo. O seu cadáver entérrase na Coruña o día 2 de abril coa asistencia de 40.000 persoas.
1967 A Real Academia Galega dedícalle o Día das Letras Galegas.
