1. ARCOS DE FURCO: A CASIÑA, CORNADO, DUCÍO
Natalia García (3ºA)
Natalia Soto (3ºA)
Manuel Martínez (3ºB)
Sandra Piñeiro (3ºB)

2. SAN BREIXO DE ARCOS DE FURCOS
San Breixo de Arcos de Furcos é unha parroquia
que se localiza no norte do concello de Cuntis. A
parroquia situada nas abas do monte Arca e
Castroloureiro limita ao norte e leste co concello
da Estrada, coas parroquias de Matalobos, A
Estrada, Ouzande e A Somoza. Ao sur e oeste
coas parroquias de Baños de Cuntis, Piñeiro,
Couselo e Portela, todas elas do concello de
Cuntis.
Ten uns 700 habitantes en 11 entidades de
poboación. Está formado polos seguintes
lugares ou aldeas: A Casiña, Anllada, Arcos de
Arriba, Casa da Cruz, Cornado, Ducío, Ferreiros,
Furco, O Caeiro, Piñeiro e Piso, ademais do
enclave do Alvedro en Loureiro de Arriba
(parroquia de Portela), preto do Piñeiro.
Arcos de Furcos sitúase na vertente leste do val
do río Gallo, afluente do Umia, que nace nesta
parroquia, ao pé do Castro de Arcos e do monte
da Hermida. Nesta zona está a parte habitada da
parroquia. Detras destes montes, esténdese por
unha zona deshabitada, de formas onduladas,
coñecida co nome de Chan da Quenlla. Aquí
atópase o coñecido Mar dos Moros, pequena
lagoa, que nos últimos anos se veu moi
deteriorada e desecada pola plantación
extensiva de eucalipto.

3. DUCÍO
Na primeira fotografía vese a entrada a
Ducío, a parada do autobús, as primeiras
casas, un eucaliptal ó lonxe, un muro de
pedra, a eira e dous hórreos.
Na segunda fotografía vese un lavadoiro
oculto polas vimbieiras, unha casa grande
que antigamente era dun cura dunha familia
rica do lugar, e agora é dun médico que a
restaurou, un hórreo, a carballeira, o resto de
casas da aldea e fincas.
Na fotografía da abaixo vemos as casas que
están fóra do núcleo da aldea, pero que
forman parte dela tamén.
Na época medieval chamábase Doçiu. O
lugar de Ducío ten forma de ele. A estrada
que atravesa o lugar de Ducío leva a
Ferreiros e A Estrada. As casas do lugar son
antigas, é decir, a maioría están feitas de
pedra.

4. MÁMOAS E CASTROS
Arcos estivo habitado en tempos prerromanos. Mostra
disto son os castros de Arcos (Castro da Aurela ou
Ourela), e Castro Loureiro.
Detrás do Castro da Aurela esténdese o coñecido Campo
das Tombas, ampla zona poboada por mámoas, que
datan de arredor de 3000 a.c., das que polo de agora non
se desenterrou ningunha. Hai contabilizadas 4 mámoas
no Campo das Tombas e outras 4 de pequeño tamaño no
Chan do Castro de Arcos.
O castro da Aurela presenta unha croa practicamente
circular. Propiedade da comunidade de montes de Arcos,
está localizado nun monte do lugar de Arcos de Arriba
nunha altitude de 502 metros. Presenta un estado de
conservación bo, debido á súa inaccesibilidade e
elevada altitude, que imposibilitou a súa explotación
agrícola e forestal. Na actualidade a acción da
Asociación de Amigos dos Castros de Cuntis, impediu a
repoboación forestal neste castro que permanece
totalmente libre de vexetación. En canto ó folclore, un
dito popular na zona di así: ”Dende o castro de Arcos ó
de Loureiro, hai un muíño roendo ouriño”. Os veciños de
Arcos aínda lembran cando subían ó castro para ver os
fogos do Apóstolo.

5. A IGREXA DE SAN BREIXO
Adicada a San Breixo, un santo mártir portugués
que morreu co pescozo atravesado por un coitelo, a
igrexa de Arcos de Furcos, foi trasladada pedra a
pedra, de Arcos de Arriba do lugar da Manguela, no
que houbo un antigo mosteiro fundado polo bispo
Sisenando no seculo IX.
Esta igrexa é de orixe románica. Ten un corredor
central e dous laterais, que forman unha cruz latina.
Súbese polo interior ó campanario, ten unha
sancristía que sobresae no lado dereito, e que ten
na súa parede un homenaxe a un canónigo, ten tres
confesionarios. Na fachada, á dereita, ten esculpido
os nomes dos mortos do bando franquista da
Guerra Civil, e unha cruz branca das misións. A seu
redor aínda quedan algunhas tumbas. Tamén
vemos a entrada ao cemiterio subterráneo que é
moi antigo e hai xente que vén velo, as claraboias
de cristais que hai no chan deixan pasar a claridade
e ten un muro de pedra con dez columnas.
O máis valioso desta igrexa son o cruceiro e o
baldaquino que se atopan no valado exterior,
ambos goticos, e tamén os cemiterios subterraneos
dos que só hai dous en Galicia.

6. O BALDAQUINO
No muro do adro parroquial está o
baldaquino de época gótica, con tres
lumieiras. Represéntanse tres
escenas bíblicas: a Natividade, a
Adoración dos Reis Magos e o
Desencravo de Xesucristo. Existiu
unha cuarta lumieira, hoxe
desaparecida, na que se
representaba -segundo parece-, a
Anunciación. Un altar de pedra, cos
símbolos dos mártires do
cristianismo (neste caso facendo
alusión a San Breixo), unha pía
bautismal e unha sepultura con
caracteres góticos completan o
fermoso conxunto.

7. OS CEMITERIOS SUBTERRÁNEOS
Estas son fotos da entrada e do
interior dun dos cemiterios
subterráneos de Arcos. Os máis
grandes son de varias familias, e
pódense visitar calquera dia, pero
hainos dunha soa familia e estes
estan cerrados case todo o ano, só
se abren o Día dos Defuntos.
Estan moi ben conservados, sen
humidades, grazas aos ultimos
arranxos que financiou a
Deputacion de Pontevedra.

8. O CRUCEIRO
O cruceiro que se atopa no
cemiterio desta parroquia, estaba
no adro pero no ano 1936
rompeu e anos máis tarde
trasladouse ó cemiterio vello. É o
máis antigo do concello datando
a súa existencia do século XVII,
aínda que se cree que é do
século XVI.
Na cruz represéntase a Piedade,
co Cristo morto no colo da Virxe,
e de fronte a Crucifixión. Ten
todo o fuste decorado con
figuriñas e motivos relixiosos
relacionados coa paixón e a
morte de Cristo. Debaixo ten un
altar de pedra.

9. A CAPELA DE SAN RAMÓN DA ANLLADA
A parroquia de Arcos de Furcos era
nos sec XIX e XX a que máis curas
daba á diocese de Santiago. Un
deses curas era o de San Andres de
Vea (A Estrada) ó que os veciños
botaron da parroquia polas ideas
políticas. Este voltou enton a Arcos
traendo con el a capela do San
Ramón que mandara facer en Vea,
pedra a pedra, en carros de bois, e
mandouna reconstruir na Anllada
nun terreo propiedade dos fregueses.
Reconstruiuse tamén o cruceiro que
ten ó seu carón que xa foi derrubado
dúas veces por estar á beira da
estrada e foi retirado uns metros para
atrás. Nel podemos ver unha dorosa
co seu corazón atravesado e no fuste
unha figura á que lle falta a cabeza
por mor do derrube.
O último fin de semana de agosto
celébrase aquí a festa en honor do
santo.

10. A CAPELA DE SAN RAMÓN DA ANLLADA: interior
Este é o interior da capela, coas
imaxes de San Ramón e a Virxe de
Lourdes. A capela está moi ben
coidada , xa que de Arcos sairon
tantos curas, algún deles, coma o
cura dos Milagres de Amil ,nado no
Caeiro, pagou o ultimo arranxo.
poñendo todo o chan de pedra. Hai
unha señora encargada de cortar o
céspede do adro, e tamén de limpala
por dentro.

11. O PETO DA VIRXE DE MONTSERRAT
A virxe pirenaica da Nosa Señora de
Montserrat, a cariñosamente coñecida
como La Moreneta, na parroquia de Arcos
de Furcos tivo moito fervor popular. O
peto está situado na aldea da Casiña, onde
aínda hoxe os veciños depositan patacas
e froitos da terra como ofrenda e rogativa,
co obxecto de obter unha boa colleita para
o seguinte ano.
A virxe representase sentada e co neno no
colo, nunha rexión montañosa
(simbolizado a cordilleira de Montserrat,
en Cataluña) e con dúas figuras humanas
ó seu pé que representan a peregrinos que
van cara o santuario. Foi restaurada xunto
co lavadoiro e a fonte hai uns anos.
Na propia igrexa da parroquia tamén
aparece a súa talla, curiosamente cun
branco facial que non lle é característicao
(xa que toda as Monserrat son negras).

12. O MUÍÑO DO ALARGO (Manuel)
Na Casiña hai 6 muíños: o muíño da
Esquiza, o muíño de Porto, o muíño do
Foriño, o muíño da Devesa, o muíño da
Ponte e o muíño do Alargo.
Antes moíase en todos os muíños, pero
hoxe só se fai no da Esquiza e no da
Devesa, que restauraron este verán. O
muiño do Alargo, é “un muiño moi antigo na
familia, porque foi construído polo avo da
miña avoa, é este foise herdando ata que
chegou a ser propiedade de miña avoa, e
máis dun curmán”, di Manuel..
Deste muiño foi de onde saiu a primeira
electricidade para a aldea. Na Casiña non
houbo electricidade ata 1870. Pola noite
botábanlle a auga para que movese un
rodicio moi grande, que cunha polea facía
xirar unha dinamo, é pola mañá cerrábaselle
a auga.
Tamén contan que era un dos mellores
porque era moi raro que encallase (apear), é
dicir que a auga cubrise o rodicio é non o
deixara xirar.
Este é tamén é o meu recuncho
preferido, porque é onde nos
xuntamos todos os amigos, aínda que
agora esta en ruínas.

13. O MUÍÑO DA DEVESA
Este muiño recibe este nome
porque no lugar que está chámase
a Braña da Devesa.
Este muíño é moi antigo, e nel
teñen parte moitos veciños, tantos
coma 17 parceiros, que teñen
dereito a moer nel unhas
determinadas horas. Estas horas
están escritas nun papel que garda
o último en usalo.
Foi varias veces modificado,
porque non moía ben a causa de
que tiña o cubo aberto, é dicir que
a auga só facia a forza da presión
que levaba, pero máis tarde
púxoselle un tubo, para que
ademais da forza da auga, tamén
fixese forza o peso que esta
exercía.
Nesta última reparación tamén se
pensou en poñerlle unha caixa de
bolas para que andase máis
rápido, pero quíxose consevar
como foi sempre, só cambiándolle
o teito porque estaba a piques de
caer.

14. O MUÍÑO DA ESQUIZA
Está situado entre Ducío e A Casiña e
pertence a ambas aldeas desde fai máis de
cen anos. Non todas as casas das dúas
aldeas teñen dereito a el. Antigamente cada
casa tiña certos días da semana de
moenda. Unhas doce horas cada casa,
unhas vinte casas. Hoxe en día hai pouca
xente que vai a moer e non se utiliza o
mesmo sistema de antes. A xente pide a
chave a persoa encargada de tela e se non
hai ninguén moendo pódese utilizar.
Na fotografía vense dous muíños, pero só
funciona un. A auga descende polo muíño
con pouca presión e dentro hai unha cadea
cun pao que se levanta para que a auga
vaia a dar ó rodicio. O millo bótase nun
cubo que baixa por unha rampla que chega
ó ollo do muíño, que o pasa a dúas capas
de pedra, onde o tritura e sae a fariña.
Depositase nun caixón de madeira que ten
ó redor. A fariña sácase cunha pa.
Antigamente limpábase cunha xesta e
agora várrese cunha vasoira pequeniña.

15. O HÓRREO
Este hórreo fíxose no ano 1926. Servía para
gardar o millo, para os animais, para que
non se mollara. A xente ía ao hórreo a
coller as espigas para os coellos, cabalos,
ovellas, etc. No inverno, como tiñan frío,
ían polas espigas e debuxábanas ao
quentiño, na casa.
Este hórreo foi restaurado hai uns 10 anos,
polo que semella moi novo. Hoxe é máis
que nada un elemento decorativo da casa.
Do hórreo de abaixo e mellor non dicir
nada, é un claro exemplo de feísmo, do que
nunca se debe facer.

16. O POMBAL DE SOTO
Este pombal está en Arcos de Arriba e é
privado. Chámase o pombal de Soto.
Ten forma de hexágono e está feita de
pedras sen cementar. O tellado está
feito con tellas do país e ten unha porta
pequena de madeira.
As pombas entraban por unha fiestra
que agora está pechada. Por dentro
teñen un sitio para baixar e meterse
nuns machinais. Debe ter máis de
douscentos machinais. Abaixo ten un
círculo onde lle botaban o millo as
pombas. Debe de ter máis de cen anos.
Actualmente está pechado. Como se
pode ver ó seu redor hai moita maleza.

17. A ESCOLA UNITARIA
Estas son os dous edificos da escola
unitaria de Arcos. Só se usa un coma
escola. Está bastante descoidada, con
moita maleza, e tras delas incluso hai dúas
granxas, unha delas abandonada (foto de
baixo), o que non axuda a crear un entorno
axeitado para unha escola.
Aínda así, algúns sábados pola mañá imos
uns cantos rapaces e rapazas de Arcos a
xogar ao fútbol e outras cousas. Na que
non usan os rapaces danse clases de
inglés, manualidades, etc. para os veciños.

18. A FONTE DE DUCÍO
Nesta fotografía vemos unha fonte
onde beben as poucas vacas que
quedan na aldea, e tamén a xente que
pasa polo lugar para coller auga visto
que é moi sá. Está no medio da aldea.
Ten detrás un muro de pedra.
Bota auga todo o ano, tendo o
manacial nunhas fincas a un
quilómetro da fonte, nun lugar
chamado Aveán. Antigamente estaba
situada no muro da miña eira e foi
trasladada fai cincuenta anos.
A placa colocada despois do traslado
ten escrito: “Diputación y
ayuntamiento, cooperación”. Como
pode verse non está moi ben coidada
e hai xente que a quere restaurar coa
axuda da xente da aldea e pedindo
unha subvención.

19. A FONTE DA CASIÑA
Na aldea da Casiña non había
auga. Grazas os veciños de toda
conseguírona e trouxérona do
monte, da Pedragueira en
Ferreiros. A auga veu para a
Casiña no ano 1965-1966.
O lavadoiro ´fíxose no ano 1967-
1968. Ó lavadoiro ían os veciños e
a xente doutras aldeas a lavar a
roupa (antes non había
lavadoras). Hoxe xa ningúen vai
lavar a roupa e a fonte é máis
decorativa que outra cousa.
O lavadoiro restaurárono hai uns
catro ou cinco anos.

20. A PEDREGUEIRA
A Pedregueira é unha fonte que nos
dá auga potable para toda a aldea da
Casiña. Está situada un preto do
Piñeiro,
Cando foi descuberta, haberá uns 45
anos, foi traída con tubaxes a todas
as casas da aldea.
As persoas da aldea foron quen,
mediante o seu esforzo, fixeron
unha gabia e conduciron os tubos
ata uns depósitos. A auga que sobra
sae para o lavadoiro, por iso non
sempre está botando.
Este feito non ten o aprezo que
merece, porque en moitos lugares
teñen que mercar auga, é nos
témola gratis.

21. A FONTE DA VARXE
Esta fonte está situada nun lugar chamada a
varxina, por iso lle foi posto ese nome.
Ainda que pouco se sabe dela, porque non
se sabe onde nace, sábese que é potable,
por un estudo que fixeron.
Non é unha fonte como as que se ven por aí,
senón algo natural que sae por unha cova
pequena, e baixa por un lugar feito na pedra
debido a erosión que esa auga exerceu sobre
ela.
Esta situada nun lugar dificil de encontrar pa
quen nunca foi alí porque hai moitos
camiños e engánante un pouco.

22. CERCADOS E CULTIVOS
Este cercado de leira é privado, está
separando as eiras de dúas casas. Está feito
de pedras grises, chamadas de Moraña, que
están enterradas e teñen un metro de altura
e trinta de ancho sen cemento de unión.
Fixérono hai sesenta anos. Aínda que non
se vexa cada eira ten un hórreo.
Antigamente debaixo dun deles había un
niño de avellas.
Na fotografía de abaixo vese unha das
poucas fincas que ten millo na aldea, que é
propiedade dunha das catro persoas que
teñen vacas, porque o resto da xente nova
traballa no comercio e na industria. Vese o
millo esfollado aínda que no medio estaba
sen coller porque estaba verde.

23. UNHA CARBALLEIRA CENTENARIA
Esta carballeira centenaria é
privada. Antigamente estaba moi
coidada porque a xente levaba as
vacas a pacer e podaban os
carballos para que tivesen máis
vigor, pero agora está abandonada.
Nesta carballeira hai unha fonte que
foi renovada este ano e antigamente
era un lavadoiro. A pedra que ten
abaixo era antigamente unha pía que
estaba posta noutro sitio, onde
bebían as vacas. Está situada no
medio do lugar e esta é a parte de
abaixo da carballeira. Ó lado hai a
eira dunha casa.

24. O RÍO GALLO
O río Gallo é un afluente do río
Umia. O río Gallo nace en
Ferreiros no “Muiño do Rato”.
Ferreiros e unha aldea de Arcos
de Furcos. O río Gallo pasa por
Ferreiros, Ducio, A Casiña,
Anllada (o candán), Cuntis,
Meira e vai desembocar no Umia
un pouco máis arriba da Ponte
Taboada (Cuntis). O río ten unha
lonxitude aproximada e 15
quilómetros..

25. AS TABERNAS
Estas son as duas tabernas de Arcos de Furcos.
A primeira está no campo da festa, ó lado da
igrexa. As festas patronais de Arcos son do 1 ó 4
de outubro. A segunda esta no lugar da Casiña,
pegada á estrada.
No campo que se observa na foto de arriba é
onde se fan as festas patronais, aínda que agora
hai debate, porque non é un bo terreo e uns
prefírenas facer aí, onde se fixeron toda a vida,
outros que se fagan na horta do cura e a minoría
que desapareza a festa. Nos tempos das nosas
avoa, a xente subía aos balcóns que hai na
taberna e miraban a festa.
Hai uns anos eran tamén comercios, hoxe en día
é un sitio público de encontro das persoas
maiores, mozos e nenos. Aquí é onde nos
encontramos despois da misa e quedamos para
baixar a Cuntis polas tardes. Polas tardes
soamente hai xente maior para xogando as
cartas.

26. CASAS DE TURISMO RURAL
Estas son as duas casas rurais que temos en
Arcos. A da primeira foto é a casa rural
“Minguiños da Ponte” e está en Arcos de
Arriba.
A segunda esta na Casiña, a propietaria e
Puri Togariños, unha coñecida pintora. Case
sempre se aluga a casa enteira, e nas
paredes, asi coma nos cabeceiros das camas
colgan pinturas da dona. Esta casa chámase
a ‘Villa do Campo’. Esta é a casa máis grande
da aldea, Está situada nun lugar chamado “O
Rego do Campo”, xunto ao lavadoiro. Ali
residia un home chamado José, que era
canteiro, dedicábase a facer fornos
artesanais para facer o pan, capas para os
muiños, é moitas cousas máis.

27. O CARPINTEIRO
Este home é o único carpinteiro da aldea
que traballa como se facía antigamente.
Aprendeu o oficio do seu pai. Vive no
Caeiro e chámase José Luís Touriño
Ferro. Nesta fotografía está medindo as
portas dun armario que lle pediron facer,
vai ser un armario branco. Algúns dos
seus instrumentos que me mostrou máis
antigos son o cepillo, que serve para alisar
a madeira, o gramil, que serve para trazar
liñas paralelas pola beira dunha peza en
escuadra, o cepillo de desbaste, o cepillo
curvo e a garlopa, que serve para igualar e
pulir a superficie de madeira. Na Casiña
hai outra carpintería, pero que traballa de
maneira industrial.

28. A CARPINTERÍA INDUSTRIAL
Está carpinteria xa existía no
ano 1960. Naqueles tempos
utilizaban as trenchas, a
serra de madeira, o serrón...
porque non había maquinas
como as que hai hoxe en día.
Despois esta carpintería
cerrouse porque o dono se
xubilou.
Cando casou a filla do dono,
o xenro volveuna abrir. Isto
ocorreu arredor do ano 1993.
O xenro foi modernizando a
caprpintería, que pasou de
ser un talle a unha fábrica
con máquinas e mesmo
comprou unha finca para
facer oficinas e almacéns.

29. CASAS (Natalia García)
Esta é unhas das moitas casas que non
me gustan poque, a verdade é que hai
moito onde escoller. Casas co ladrillo á
vista ou coma esta sen restaurar, hai
moitas. Elixín esta por estar
abandonada sendo de ricos, e estando
nun lugar no que todo o arredor está
moi coidado. Así, aínda se fai máis fea .
E nin mais nin menos ca casa do cura
(casa reitoral), ten un grande terreo
arredor, antes cheo de froiteiras e
agora, ó igual ca casa, está
abandonado.

30. CASAS (Natalia García)
O que máis me gusta da miña casa son as vistas.
Por debaixo dela pasa o río , as mañás pódense
ver garzas e aguias cazando, e dende o balcón
vexo os montes do Xesteiras e da Ermida. Era
unha casa antiga. Chamabanlle a Casa da
Señorita, porque era dunha solteira que viñera
de Cuba chea de cartos, pero a soidade levouna
á bebida e cando morreu, meu avó comprou a
casa . Ten un pequeño xardin e unha finca
cerrada con moitas froiteiras.

31. CASAS (Sandra)
Esta casa non está mal pero
non me gusta porque está
soa, illada das outras casas
da Casiña. En cambio, as
outras casas gústanme
porque están moi xuntiñas
e cando saes da casa podes
falar con alguén. Debe ter
uns 100 anos, de pedra.
Dentro da casa vai moito
frío.

32. CASAS (Sandra)
Esta é casa que máis me gusta.
Din que vai que ser para
Turismo Rural, pero non o sei
seguro.
A casa estba en ruínas, co
tellado caéndose e hai uns
dous anos mercárona un
profesor que deu clases no
Colexio, Mario Iglesias, e a súa
muller, e restaurárona. Hoxe é
a casa que máis destaca na
Casiña. Ademais da casa,
tamén me gusta moito o patio
co pozo, as árbores e o
céspede.

33. CASAS (Manuel)
Esta é a casa que máis me gusta pola
restauración que fixeron os donos.
Antes era unha casa que estaba en
moi mal estado, e con moito traballo
foi restaurada, para o meu gusto é a
casa máis bonita da aldea da Casiña.
Os motivos do por que me gusta son:
O seu emprazamento, a orde en que
foron situadas cada unha das partes
como o xardín, o antigo garaxe, a
caseta de madeira; o tipo de tellado;
o cerrado do arredor.
Creo que debería de haber máis
restauración de casas e non degradar
a paisaxe construíndo máis casas,
ademáis do que se aforraría en tirar a
casa vella e volver a empezar de novo
para facer outra.

34. CASAS (Manuel)
A casa de Doña Sofía, foi a primeira
escola que houbo na aldea, onde
recibiu clases meu bisavó.
Polo que contan era unha profesora
moi dura, que a mínima poñíate de
xeonllos encima dunhas areas cos
brazos estendidos, e rezando.
Aínda que profesores duros hainos
en todos os centros.
Esta señora era dunha familia moi
rica, e a filla casou cun indio, e
Doña Sofía foi vivir para Madrid, por
iso esta casa está en ruinas.
Esas riquezas non eran riquezas de
cartos, porque meu avó contoume
que antes as riquezas mirábanse
polos horreos, cantos máis claros
tivese o horreo máis rica era a
familia.

35. O MEU RECUNCHO (Natalia García)
Este é o meu recuncho. Está fóra da
casa, antigamente era unha palleira,
agora arranxada. Cando chove estase
moi ben, e cando fai sol tamén,
porque está ben illada. Na imaxe só
se observa unha tele, pero tamén
teño o futbulín, unha cama, un
escritorio para estudar, un espello
para bailar e outras cousas coma un
pequeño ximnasio para facer deporte
e de paso adelgazar. Ademais
pinteino eu a miña maneira e
gústanme as cores e a decoración,
que tamén e miña.