1. Ceip “Xesús san luís romero”
2º ciclo
Colabora endl
Caderno de viaxe
Un paseo pola nosa historia
Ceip “xesús san luís romero”
Curso 2012-13

2. Vista da ría de corme-laxe dende o monte branco
O estuario do Anllóns é unha zona de elevado valor ecolóxico por causa
da gran cantidade de elementos nutritivos que arrastra o río.
O Monte Branco chámase
así por estar o seu chan formado
por area branca. A acción das
mareas e vento acumulou no
monto e no estuario gran
cantidade de area, modelando
unha lingua areosa, A Barra, de 2
km. de lonxitude e 500m de
anchura.
Extraordinaria reserva paisaxística, o conxunto natural está tamén
formado polos illotes de Cagallóns e Tiñosa e pola abrigada praia e porto de
Valarés, onde se embarcaba wolframio na II Guerra Mundial.
Por esta zona vivía Eduardo Pondal, preto da ponte en Ponteceso, onde
se conserva a súa casa, que foi quen escribiu o Himno Galego.
O espazo natural do Monte Branco é un importante coto de angula,
lamprea, reo, salmón e troita, así como refuxio de aves migratorias e mamíferos
como a lontra e a xineta.
Podemos distinguir dende o seu cume moitos elementos da paisaxe,
como a propia ría, o curso baixo do Anllóns, os meandros, cabos, enseadas,
cumes e distintas formas de poboación como “lugares”, aldeas, os pobos de
Ponteceso , Cabana e Laxe.
1
Prehistoria no concello de cabana
O concello de Cabana ocupa parte do fondo da ría de Corme e Laxe,
dende Ponteceso ata o extremo oriental da praia de Laxe.
A abundancia de castros e mámoas en todo o termo municipal proba o
asentamento dunha importante poboación prehistórica, especialmente en
Dombate e Borneiro, dous importantes xacementos arqueolóxicos.
O dolmen de Dombate é coñecido como a Catedral do Megalitismo
galego, e o castro A Cidá de Borneiro é un recinto castrexo mostra da cultura
castrexa autóctona do noroeste peninsular.
Os dous están na parroquia de Borneiro.
2

3. DOLMEN DE DOMBATE
É un dos monumentos megalíticos mellor conservados. Xa era coñecido
no s. XIX e a súa popularidade medrou cando o poeta Eduardo Pondal lle adicou
un famoso poema en ”Queixumes dos pinos” (1885).
Aínda recordo, aínda, cando eu era estudiante,
garrido rapacete, que ben rexerse sabe;
cando iba pra Nemiña a estudiar o arte
do erudito Nebrija e do boo Villafañe;
e iba a cabalo, ledo, cal soen os rapaces.
Pasado Vilaseco, lugar batido polo aire
no alto da costa de Uces de montesía canle;
pasado Vilaseco, indo pola gandra adiante,
xa vía desde lonxe o dolmen de Dombate.
Consta realmente de dúas construcións, Dombate antigo, que foi
construído cara ao 4000 a. C. e Dombate recente, entre o 3900 e o 3600 a. C.
O recente é moito máis grande que o antigo, que se descubriu precisamente
cando excavaron o máis novo.
Foi excavado polo arqueólogo Xosé María Bello Diéguez nos anos 1987,
1988 e 1989.
3
A estrutura do Dombate recente consta de cuberta, sete lousas
verticais e un corredor de entrada. O túmulo ten uns 24 metros de diámetro e
1,80 metros de altura, componse dunha capa de terra cuberta parcialmente por
unha coiraza de pedra.
Unha das características principais deste dolmen son as figuras
antropomorfas (forma humana), máis de 20, atopadas, os seus gravados e
pinturas. Estas non poden verse non no mesmo dolmen, pois estropearíanse,
pero si no centro de interpretación, onde hai unha réplica do mesmo en cartón
pedra.
Nas escavacións tamén se atoparon puntas de frecha e machados de
pedra.
Tamén atoparon na coiraza un dolmen anterior, moito máis pequeño e
simple, cunha cámara simple, alongada e aberta.
Ambos foron protexidos por un edificio de madeira e cristal.
Existen algunhas lendas arredor do dolmen. Unha conta que a tapa da
cámara foi transportada á cabeza por un encanto feminino e que construíu o
domen mentres palillaba. Outra lenda di que os “mouros” construíron unha trabe
de ouro soterrada e que vai do dolmen ata o castro de Borneiro.
4

4. CASTRO DE BORNEIRO
Situado na parroquia de Borneiro,
no concello de Cabana de Bergantiños.
Estivo habitado entre os séculos
IV e I a. C. e non se observan signos de
romanización
Descuberto por Isidro Parga
Pondal foi escavado en varias ocasións,
atopándose múltiples anacos de cerámica,
urnas de bronce e ferro, valados de pedra,
moldes de fundición, contas de vidro, etc.
actualmente expostos no Museo
Arqueolóxico de A Coruña.
Están escavadas un total de 36 construcións, que son unhas tres
cuartas partes do total.
O conxunto, de 90 por 55 metros está arrodeado en todo o seu
perímetro por un foxo e dous muros defensivos, menos no lado leste, onde o
desnivel da ladeira actúa como defensa natural.
Ademais do recinto principal
existe una zona coñecida como
Barrio Extramuros, no lado leste,
coincidindo coa entrada do castro.
Este segundo conxunto ten unha gran
vivenda ovalada, dúas fontes con
desaugue e un forno circular,
Suponse que tiña función de
fundición de metais.
Case todas as construcións
teñen os fogares orixinarios, no
cento, aínda que non o poste central,
de madeira.
5
A idade media
Castelo de vimianzo
Tamén chamado Castelo dos Moscoso, encóntrase na vila de Vimianzo.
Tamén se coñece como castelo de Vimianzo ou Torres dos Martelo.
Ten planta octogonal, con catro torres e un patio de armas. Consérvanse
varias dependencias que servían para albergar os soldados e os servos.
Un gran foxo arrodea todo o castelo.
Nas súas orixes pertencía a unha das familias máis poderosas da rexión:
os Traba. Despois pertenceu a unha rama familiar chamada os Moscoso.
O máis seguro é que se construíra no século XIII, e sufriu grandes
transformacións ao longo do tempo. No patio de armas pódese apreciar restos
dunha antiga torre e dun forno de pan.
Aquí, no século XV estivo no cárcere o mesmo bispo de Santiago, Alonso
II de Fonseca, e foi derrubada no ano 1467 nas guerras irmandiñas, pero foi
reedificada xa para o mesmo bispo que estivera encadeado.
Ata o século XIX o castelo era a cabeza de xurisdición dunha gran
terra que abarcaba as comarcas de Soneira, Bergantiños e Costa da morte.
Neste século foron suprimidas as leis feudais e os Moscoso vendéronos á
familia Martelo, que o reconstruíu.
6

5. A idade moderna
O pazo das torres do allo
É un dos pazos máis antigos de Galicia.
Chégase a el por un camiño bordeado de vellos carballos e falsos
plátanos. Foi construído polo fidalgo Gómez de Rioboo Vilardefrancos sobre a
primeira metade do século XVI.
O edificio é de estilo renacentista, e consta de dúas torres e un longo
corpo central que as une.
Nos escudos represéntanse os símbolos das familias dos Rioboo (torre
envolta en silvas) dos Caamaño (piñeiro e lanzas), Seixas (cinco pombas), Losada
(dous lagartos baixo unha lousa) e Figueroa (cinco follas de figueira)
7
INVESTIGA TI
• En Valarés embarcaban wolframio. Averigua para que servía.
• Con que se fai o bronce?
• Que aves podemos ver no estuario do Anllóns?
• Busca en internet imaxes dos idoliños, das pinturas e gravados de
Dombate.
• Que é iso dunha trabe de ouro?
• Busca como se construía realmente un dolmen.
• Fíxate nas construcións do castro. Por que dicimos que son
prerromanas?
• E por onde entrarían nas casas?
• Por que non hai muro na parte leste?
• Asómate no castelo de Vimianzo e dime o que divisas
8

6. NOTAS
10
Notas
9