1. Εργασία από τον μαθητή της Στ1 τάξης
του 2ου Δ.Σ. Αρτέμιδος : Γιώργο
2. Η εκκλησιά αυτή ήταν η πρώτη από τις τρεις
μεγάλες εκκλησίες των Αλατσάτων.
3. Τα Αλάτσατα είναι πόλη στη χερσόνησο της
Ερυθραίας, της επαρχίας της Σμύρνης στη Μικρά
Ασία, σημερινή Τουρκία. Το όνομα της πόλης
προέρχεται από την αρχαία ελληνική λέξη άλας,
στην ελληνική δημοτική γλώσσα αλάτι.
4. Η πόλη πριν από το 1922 είχε σχεδόν
αμιγώς ελληνικό Ορθόδοξο χριστιανικό πληθυσμό.
Ιδρύθηκε στα μέσα του 17ου αιώνα από Έλληνες
μετανάστες. Από τα τέλη του 18ου αιώνα γνώρισε
ιδιαίτερη οικονομική, πνευματική και πολιτιστική
ανάπτυξη και εξελίχθηκε σε ένα από τα πιο
σημαντικά αγροτικά κέντρα των δυτικών
μικρασιατικών παραλίων.
5. Σύμφωνα με δύο ιδρυτικές επιγραφές του ναού που
αποκαλύφθηκαν, (μεταξύ των οποίων και η κτητορική)
μαθαίνουμε ότι ο ναός κτίστηκε στη διάρκεια ενός έτους και
τα εγκαίνια έγιναν την 1η Αυγούστου του 1832.
Ο ναός αυτός είναι νεότερος και αντικατέστησε άλλον
μικρότερο που βρισκόταν ανάμεσα στους οικισμούς του
Πάνω και του Κάτω χωριού , που είχε ανεγερθεί ήδη από το
έτος 1803-1804 ανάμεσα τους. Ο λόγος ήταν ότι
δεν επαρκούσε για την εξυπηρέτηση των πιστών , καθώς
πρίν περάσουν τριάντα χρόνια τα δυο χωριά
,που επεκτείνονταν με πόλο έλξεως τον ναό, είχαν ενωθεί.
6. Οι δαπάνες καλύφθηκαν από τον
«κοινό» λαό των Αλατσάτων, ενώ ο
«θεοφιλέστατος» επίσκοπος Κρήνης
Μακάριος έδωσε τις ευχές του.
7. Το κτίσιμο της Παναγίας της Αλατσατιανής, συνδέθηκε
με θρύλους και παραδόσεις , που ακόμα
μέχρι σήμερα, συντροφεύουν την ιστορία της .
Σύμφωνα με την παράδοση τις κολόνες του ναού τις
βρήκανε στον πάτο της θάλασσας, πολύ μακριά από τα
Αλάτσατα, κοντά στα Ντεμερτζιλιά, και τις έβγαλαν
νησιώτες βουτηχτάδες. Ήταν πανάλαφρες σαν
μπαμπάκι, γιατί βοηθούσε η Παναγιά στην ανέλκυση
και τη μεταφορά τους.
8. Επίσης άλλα μάρμαρα έφεραν από τις αρχαιότητες
του Λυθριού και τα μουλάρια, λέει, πήγαιναν
μοναχά τους στον τόπο για το φόρτωμα, χωρίς ν’
αγκομαχούνε με το βαρύτατο φορτίο τους.
Σύμφωνα με άλλη παράδοση ολάκερο φέσι γεμάτο
χρυσές λίρες και μαλαματικά έστειλαν οι
Αλατσατιανοί στην Ιταλία, για να τα χύσουν οι
μαστόροι μέσα στο μέταλλο της καμπάνας που
παρήγγειλαν για την Παναγιά, για να ‘ναι
γλυκόλαλη και ν’ ακούγεται ίσαμε την Αγριλιά, το
Ρεΐσντερέ και τα Λίτζια κι ακόμα μακρύτερα, σαν
χτυπά.
9. Με το μέγεθος των διαστάσεων του ναού συνδέεται μια
άλλη ιστορία που σηματοδοτεί το κλίμα μέσα στο οποίο
ζούσαν οι Έλληνες της Μ. Ασίας, τα χρόνια της σκλαβιάς
και της υποτέλειας στους τούρκους.
Για να κτιστή αυτός ο ναός, οι κάτοικοι του Πάνω και
του Κάτω Χωριού έπρεπε να πάρουν ά δ ε ι α και να
καθορισθεί τ ο μ έ γ ε θ ο ς από τον Καπουδάν Πασά ,
στον οποίο υπαγόνταν η περιοχή της Ερυθραίας.
10. Την δύσκολη αυτή αποστολή ανέθεσαν στον
ναυτικό Νικόλαο Ηλιάδη, γνωστό και με το
παρατσούκλι Τουρκολιάς, ο οποίος πήρε τα
αυτοκρατορικά φιρμάνια με τα οποία δόθηκε η
άδεια για την ανέγερση του ναού των Αλατσάτων.
Επειδή οι διαστάσεις δεν ήταν αρκετά μεγάλες, με
δική του πρωτοβουλία και κίνδυνο ζωής έκοψε τα
σημάδια στα σφραγισμένα σχοινιά , και μάκρυνε τις
διαστάσεις με καινούργιο σχοινί που μάτισε με άλλα
μακρύτερα σκοινιά, χωρίς να επηρεάσει τις σουλτανικές
σφραγίδες.
11. Οι περιπέτειες του ναού από το 1922 είναι πολλές.
Εκείνον τον καταραμένο Σεπτέμβρη του ’22, η
Παναγιά έγινε για 15-20 μέρες ο Γολγοθάς των
Αλατσατιανών.
Στις 3 Σεπτεμβρίου 1922 μπήκαν οι Τσέτες και στη
συνέχεια ο τούρκικος στρατός όπου με τελάλη
κλήθηκαν τα γυναικόπαιδα και οι ηλικιωμένοι της
πόλης να μαζευτούν εντός του ναού, ενώ οι άντρες
ηλικίας 18-45 ετών στο προαύλιο, όπου και
αιχμαλωτίστηκαν.
12. Κάθε βράδυ Τούρκοι στρατιώτες ξεδιάλεγαν τις
ωραιότερες κοπέλες και τις βίαζαν μέσα στο ιερό,
μπροστά στα μάτια όλων των άλλων. Όσες
αντιστέκονταν, σφάζονταν επί τόπου, ενώ άλλες
απαγόμενες κάθε νύχτα, εξαφανίζονταν μυστηριωδώς.
Οι Αλατσατιανές έπεσαν και πνίγηκαν στα πηγάδια και
στις στέρνες της πόλης, για να γλιτώσουν από τους
Τσέτες. Στο πηγάδι πίσω από το ιερό του ναού δεκάδες
Αλατσατιανές έπεσαν και πνίγηκαν, άλλες για να μην
υποστούν το βιασμό και άλλες επειδή βιάστηκαν.
13. Το πηγάδι από τότε σφραγίστηκε και δεν
ξαναλειτούργησε. Μετά από τη δυσοσμία των
πτωμάτων οι Τούρκοι έριξαν πετρέλαιο και
μολύνθηκε ο υδροφόρος ορίζοντας της περιοχής.
14. Η Παναγία η Αλατσατιανή ήταν για τους
Αλατσατιανούς αλλά και όλους τους
Ερυθριώτες σημείο αναφοράς για
προσευχή, ευκαιρία για συνάντηση , για σμίξη
χαράς , για ανάπαυση και αστείρευτη πηγή
θάρρους στα δύσκολα .
Συνδεόταν με όλες τις εκφάνσεις της ζωής τους
ευχάριστες και δυσάρεστες , τους γάμους τα
βαφτίσια , την τιμή της μνήμης των νεκρών τους .
15. Στο βόρειο τμήμα του περιβόλου είχαν κτιστεί διάφορα
κοινοτικά κτίρια , όπως το διώροφο κτίσμα που
εχρησιμοποιείτο για τα γραφεία της Δημογεροντίας των
Αλατσάτων, το επιτροπείο , χώρος για την φιλοξενία του
μητροπολίτη όταν έρχονταν στ΄Αλάτσατα, περίτεχνο
καμπαναριό απομίμηση της Αγίας Φωτεινής της Σμύρνης ,
και η Σχολή των Αλατσάτων.
Επί σχεδόν 90 χρόνια λειτούργησε ως το εκκλησιαστικό,
κοινοτικό και εθνικό κέντρο της πόλης. Στο πανηγύρι της
Μεσοσπορίτισσας, στις 21 Νοεμβρίου, κάθε χρόνο
έσπευδαν χιλιάδες προσκυνητές από ολόκληρη την
Ερυθραία, τη Χίο και από τα χωριά της Σμύρνης ακόμη.
16. Αξίζει να αναφέρομε ότι από τις 69 ενοριακές
εκκλησίες και τα 254 παρεκκλήσια που υπήρχαν ως
το 1922 στην Ιωνική Ερυθραία, η Παναγία η
Αλατσατιανή, τις ξεπερνά όλες σε λαμπρότητα
και καλλιτεχνική αξία.
