CYPRUS GREECE COMPETITION

1. Η «Γκιαούρ-Λιβαδειά » στην Τουρκοκρατία και ο αγώνας για απελευθέρωση

2. Η Λιβαδειά στην Τουρκοκρατία
Από το 1460 η Λιβαδειά αποτελούσε διοικητικό κέντρο ή αλλιώς καζά1
της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας με περίπου 40 χωριά στην ευρύτερη
επαρχία. Το 16ο
αιώνα η πόλη ήταν χάσι2
Οθωμανών αξιωματούχων και
από το 17ο
αιώνα υπήρξε βακούφι3
της Μέκκας ή, κατ’ άλλους, της
Μεδίνας. Το 18ο αιώνα, η πρόσοδος του καζά της Λιβαδειάς αφιερώθηκε
στο Γενί τζαμί του Σκούταρι (στην περιοχή της Κωνσταντινούπολης), που
το είχε ιδρύσει η σύζυγος του σουλτάνου Μεχμέτ Δ΄.
Από το 1390, στο δουκάτο της Αττικοβοιωτίας παρατηρείται μαζική
εγκατάσταση αλβανόφωνων ομάδων γεωργών σε απρόσιτες περιοχές.
Στην πόλη της Λιβαδειάς εγκαταστάθηκαν σχετικά λίγοι Αρβανίτες. Γι’
αυτήν την υπεροχή της πόλης σε Ελληνικό στοιχείο, οι Τούρκοι της δώσανε
το όνομα «Γκιαούρ-Λιβαδειά».
Το 15ο
και 16ο
αιώνα, στους φορολογικούς καταλόγους γίνεται αναφορά
στο ρύζι που καλλιεργούνταν στις όχθες του ποταμού της Έρκυνας «εντός
των ορίων της πόλεως». Το 1/10 της σοδειάς των ορυζοβραγιών ήταν
δεσμευμένο από τη μητέρα του Σουλτάνου. Στην αγορά της πόλης και το
Σταροπάζαρο, που γινόταν στη σημερινή περιοχή της Μητρόπολης,
διακινούνταν επίσης ζώα, σιτηρά, όσπρια, μέλι, κερί, λάδι, μάλλινα
τοπικής κατασκευής (σκουτιά και πατατούκες) ή εισαγόμενα υφαντά,
μεταξωτά, δέρματα, πρινοκόκκι (βαφική ύλη), ξυλεία κ.ά.
1
Η λέξη προέρχεται από την τουρκική γλώσσα και σημαίνει "διοίκηση" και συχνά μεταφράζεται
ως "επαρχία", "υπο-επαρχία
ΤΕΜΕΝΟΣ ΣΤΟ ΣΤΑΡΟΠΑΖΑΡΟ, Η ΣΗΜΕΡΙΝΗ ΠΛΑΤΕΙΑ ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ ΔΙΑΚΟΥ
ΤΑΜΠΑΧΝΑ
2
Περιοχή της οποίας τους πόρους / προσόδους καρπώνονταν ο σουλτάνος ή
υψηλόβαθμοί Οθωμανοί αξιωματούχοι
3
Κτήμα που έχει δοθεί/αφιερωθεί από τον ιδιοκτήτη του σε μοναστήρι ή ιερό καθίδρυμα.

3. Εκτός από το Σταροπάζαρο, στην τουρκοκρατία στο χώρο της Ταμπάχνας,
της σημερινής πλατείας Μαγιάκου, υπήρχαν βυρσοδεψεία. Ταμπάκ-χανέ
στα τούρκικα σημαίνει ο τόπος με το βυρσοδεψείο και ταμπάκης λέγοντας
ο βυρσοδέψης.
ΚΑΦΕΝΕΙΟ Η ΑΦΡΟΔΙΤΗ ΣΤΗ ΛΙΒΑΔΕΙΑ, 1887
4
Οι μεντερσέδες ήταν δημόσια μουσουλμανικά ιεροδιδακτήρια και οι σπουδαστές (σοφτάδες) ήταν
οικότροφοι στο τζαμί και παρακολουθούσαν μαθήματα θεολογίας, αραβικής γραμματικής και ιερού
δικαίου.
Ο ΠΥΡΓΟΣ ΤΗΣ ΩΡΑΣ ΣΤΟ ΒΑΘΟΣ
Από το 1676-1805 στην πόλη υπήρχαν 5-6 τζαμιά και 6 εκκλησίες, ενώ από
τις αρχές του 1700 λειτουργούσε ελληνικό σχολείο και 2 μεντερσέδες4
.
Υπήρχε αξιόλογη γεωργική και κτηνοτροφική παραγωγή, ανεπτυγμένη
βιοτεχνία και έντονη εμπορική κίνηση. Το μεγαλύτερο αξιοθέατο ήταν ο
Πύργος της Ώρας, ένας πύργος με μεγάλο ρολόι, που χάρισε ο Εγγλέζος
Λόρδος Έλγιν στο τοπικό συμβούλιο της πόλης για να του επιτρέψουν να
ξεκινήσει ανασκαφές για το μαντείο του Τροφωνίου.

4. Το 1668 ο Τούρκος περιηγητής Εβλιά Τσελεπή, που ήρθε στη Λιβαδειά αναφέρει ότι η πόλη είχε 5.000 - 8.000 κατοίκους και παρατηρεί ανάμεσα σε άλλα
ότι
«…είναι χτισμένη σε πετρώδεις τόπους και ρεματιές, …τα όμορφα κορίτσια, με τα ατημέλητα μαλλιά, φορούσαν μεταξωτά ρούχα και γύριζαν με ακάλυπτα
πρόσωπα,… Την πόλη κρατεί ο Βοϊβόνδας με 200 άνδρες. Η κρεμάλα, η πολιτική διοίκηση, τα εγκλήματα, οι ποινές, ανήκουν όλα στο Βοϊβόνδα».
ΛΙΒΑΔΕΙΑ, 19ΟΣ ΑΙΩΝΑΣ (CIRCA 1800-1809)

5. Το κάστρο
Το κάστρο της πόλης αξίζει ιδιαίτερη μνεία. Το πρώτο οικοδόμημα
φτιάχτηκε από Φράγκους μετά την Δ΄ Σταυροφορία (1204), όταν η
Λιβαδειά παραχωρήθηκε στον «κύριο των Αθηνών» Όθωνα Δελαρός (de
la Roche). Στο εσωτερικό του κάστρου βρισκόταν ο ναός του Αγίου
Γεωργίου. Την ίδια χρονιά, μετά την ήττα των Φράγκων από τους
Καταλανούς στη μάχη του Κηφισού, οι κάτοικοι παρέδωσαν το κάστρο της
πόλης στους νικητές με αντάλλαγμα την παραχώρηση προνομίων. Το
οικοδόμημα του κάστρου εξελίσσεται. Στο εσωτερικό του φτιάχτηκε το
εκκλησάκι της Αγίας Σοφίας, που είχε ξεχωριστή σημασία για τους
Καταλανούς, γιατί εκεί φυλασσόταν η ιερή κάρα του αγίου Γεωργίου, η
οποία ήταν «κεφαλή, προστάτις και μεσίτρια» των βασιλιάδων του
αραγονικού οίκου.
THE CASTLE OF LIVADIA, HENRI BELLE, 1881

6. Όταν άρχισε ο απελευθερωτικός αγώνας, ο πληθυσμός της πόλης
ανέρχονταν σε περίπου 10.000 κάτοικους, από τους οποίους τα 8/10 ήταν
Έλληνες και οι υπόλοιποι Τούρκοι, Εβραίοι και Αρβανίτες.
ΓΥΝΑΙΚΑ ΣΤΗ ΘΗΒΑ, 1831
ΖΕΥΓΑΡΙ ΣΤΗ ΛΙΒΑΔΕΙΑ, 1877

7. Η ΚΟΙΛΑΔΑ ΤΟΥ ΟΡΧΟΜΕΝΟΥ ΑΠΟ ΤΗ ΛΙΒΑΔΕIA W. H. WILLIAM 1812
Το Πασαλίκι της Λιβαδειάς διοικούνταν από τον Καρά Ισμαήλ Αγά,
τοπάρχη, ή Αγιάν(η), ο οποίος μάζευε τους φόρους, και από το τοπικό
συμβούλιο Προκρίτων με Δημογέροντες ή κοτζαμπάσηδες5
. Στην πόλη
Λόγω της οικονομικής ανάπτυξης της Λιβαδειάς, η πόλη αποτελούσε το
κέντρο δράσης της Φιλικής Εταιρείας στη Στερεά από το 1820. Ο
Αθανάσιος Ζαρίφης, απεσταλμένος της Φιλικής Εταιρείας, δημιούργησε
ένα επαναστατικό πυρήνα με τη συμμετοχή των ισχυρών ονομάτων της
πόλης, μεταξύ των οποίων ξεχώριζαν οι πρόκριτοι Ιωάννης Στάμου
Λογοθέτης, ο άρχοντας της Λιβαδειάς, Νικόλαος Νάκος, Ιωάννης Φίλων,
Εμμανουήλ Σπυρίδωνος και Παναγιώτης Λιδωρίκης. Ο Οθωμανός Αγιάν
υποπτεύθηκε τις κινήσεις των Προκρίτων και προσπάθησε να τους
θανατώσει, όμως αυτοί κατάφεραν μέσω δωροδοκιών να τον
αντικαταστήσουν με τον Χασάν Αγά.
Ο ΙΩΑΝΝΗΣ ΣΤΑΜΟΥ ΛΟΓΟΘΕΤΗΣ, ΠΡΟΚΡΙΤΟΣ ΤΗΣ ΛΙΒΑΔΕΙΑΣ
υπήρχε επίσης ένας πρωτόγερος (κλητήρας) για να ειδοποιεί. Κατά το
σούρουπο φώναζε :
‘Ακούτε το, αύριο μη τολμήσει κανείς να πάει σε άλλη δουλειά γιατί θα
κάμομε τούτο και τούτο’.
5
από το τούρκικο kocabaṣı, koca = μέγας, μεγάλος, γέροντας + baṣ = κεφάλι, πρώτος. Σήμερα, η
ονομασία κοτζαμπάσης σημαίνει αυταρχικός, ή αυθαίρετος άνθρωπος.

8. Η πορεία προς την απελευθέρωση
Οι Έλληνες οπλαρχηγοί της περιοχής Οδυσσέας Ανδρούτσος και
Αθανάσιος Διάκος έμαθαν τα μυστικά της στρατιωτικής τέχνης δίπλα στον
Αλή Πασά, καθώς υπηρετούσαν αρχικά ως Αρματωλοί στην αυλή του στα
Ιωάννινα. Η φιλοδοξία του Αλή Πασά να επεκτείνει τη δύναμη του στη
νότια Ελλάδα, είχε ως αποτέλεσμα να στείλει πρώτα τον Ανδρούτσο, και
αργότερα το Διάκο να αναλάβουν το αρματολίκι της Λιβαδειάς. Ο
δεύτερος ήταν από το 1816 πρωτοπαλίκαρο του πρώτου.
Στα 1770, έγινε γνωστό πως ο Μοριάς ξεσηκώθηκε και ο Ορλώφ με τα
Ρωσικά πλοία ήρθε στις παραλίες του. Η είδηση της επανάστασης στην
Πελοπόννησο σήμανε και την έναρξη των συγκρούσεων στη Λιβαδειά. Οι
Λειβαδίτες, με αρχηγό τον Καλπούζο, επαναστάτησαν, και το πλήρωσαν
πολύ ακριβά. Τούρκοι και Αρβανίτες ξέσπασαν στον άμαχο πληθυσμό.
Έως το 1792 ο καπετάν Οδυσσέας Ανδρούτσος με τα παλικάρια του αρχίζει
να στρατολογεί κατοίκους της περιοχής και μαζί με τον Λειβαδίτη
θαλασσομάχο αγωνιστή Λάμπρο Κατσώνη γίνονται ο φόβος και ο τρόμος
των Τούρκων. Στις 26 Οκτωβρίου 1820, ο 30χρονος Αθανάσιος Διάκος
«παντούρης και καπετάνος» του καζά της Λιβαδειάς, ύψωσε τη σημαία
της Επανάστασης, κηρύχθηκε αρχιστράτηγος της επαρχίας Λιβαδειάς και
άρχισε την αντίσταση κατά των Οθωμανών, οι οποίοι αφού συνέλαβαν 2
προκρίτους ως όμηρους, τον Νάκο και τον Λογοθέτη, ταμπουρώθηκαν στο
Καταλανικό Κάστρο που είχε ισχυρή οχύρωση, στον Πύργο της Ώρας, και
σε άλλα μεγάλα σπίτια της πόλης. Στο κάστρο βρισκόταν ο ναός του Αγίου
Γεωργίου, που επί Οθωμανοκρατίας είχε μετατραπεί σε τζαμί.
Στις 25 του Μάρτη, το πρωτοπαλίκαρο του Διάκου, ο οπλαρχηγός Βασίλης
Μπούσγος, σκότωσε στο Ζεμενό, δύο Τούρκους απεσταλμένους που θα
ενημέρωναν τους Οθωμανούς για τις εξελίξεις.
Στις 27 του Μάρτη κηρύσσεται επίσημα η έναρξη της επανάστασης στο
μοναστήρι του Όσιου Λουκά με τον επίσκοπο Σαλώνων Ησαΐα.
ΜΟΝΑΣΤΗΡΙ ΟΣΙΟΥ ΛΟΥΚΑ

9. Στις 29 του Μάρτη ο Αθανάσιος Διάκος εμφανίστηκε απέναντι από το
Κάστρο στο λόφο του Προφήτη Ηλία στο Ζαγαρά. Αντάλλαξε τους ομήρους
με τον αδελφό του Χασάν Αγά που είχαν συλλάβει επαναστάτες στο
Δίστομο. Στις 31 Μαρτίου ο Οθωμανός διοικητής Χασάν Αγά αποφασίζει
να παραδοθεί.
Την 1η
Απριλίου ο Αθανάσιος Διάκος ύψωσε τη σημαία της επανάστασης
στην εκκλησία της Αγίας Παρασκευής στη Λιβαδειά όπου διατηρείται και
σήμερα, μαζί με το σταυρό που ορκίστηκαν οι οπλαρχηγοί.
Στην κατανυκτική δοξολογία χοροστάτησαν ο Μητροπολίτης Αθηνών
Διονύσιος και οι επίσκοποι Σαλώνων Ησαΐας και Ταλαντίου Νεόφυτος.
Στην τελετή παρόντες ήταν οι απεσταλμένοι της Φιλικής Εταιρείας,
Αθανάσιος Ζαρίφης και Δήμος Αντωνίου, οι προεστοί της πόλης και
μεγάλο πλήθος απλών αγωνιστών που είχαν συρρεύσει από τις γειτονικές
επαρχίες.
Ο Διάκος ύψωσε την επαναστατική σημαία, που απεικόνιζε τον Άγιο
Γεώργιο να σκοτώνει τον δράκοντα ενώ με κυανό μετάξι είχαν κεντηθεί οι
λέξεις «Ελευθερία ή Θάνατος».
Μετά τη λήξη της τελετής και μέσα στον γενικό ενθουσιασμό
ανακηρύχθηκαν διά βοής από τον λαό προσωρινοί κυβερνήτες της
Ανατολικής Ελλάδας ο Νικόλαος Νάκος, ο Ιωάννης Λογοθέτης και ο
Ιωάννης Φίλωνος, παίρνοντας την ονομασία κόνσολοι.
Οι τρεις κόνσολοι ανέλαβαν τη διοίκηση της πόλης που μέχρι εκείνη τη
στιγμή είχαν οι τρεις ιεράρχες και ο καπετάνιος της Λιβαδειάς.
1821 Απριλίου πρώτη
Ο Αθηνών Διονύσιος
Ο Ταλαντίου Νεόφυτος
Ο Σόλωνος Ησαϊας
Αθανάσης Διάκος

10. Στις 10 Ιουνίου 1821, ύστερα απ’ τη μάχη της Αλαμάνας και την
αιχμαλωσία και το θάνατο του Διάκου, οι ορδές του Ομέρ-Βρυώνη
λεηλάτησαν την πόλη, κατέστρεψαν κάθε τι Ελληνικό και στο τέλος
έβαλαν φωτιά και την έκαψαν.
Μετά τη μάχη στη γειτονική Πέτρα με αρχηγό τον Δημήτριο Υψηλάντη,
στις 13 Σεπτεμβρίου 1829, ελευθερώθηκε για πάντα και ενώθηκε με την
υπόλοιπη Ελλάδα, (Ρούσσαρης, 1998).
Λιβαδειά, ένα εύρωστο οικονομικό κέντρο του νεοελληνικού κράτους
Οι κάτοικοι που είχαν καταφύγει σε άλλες περιοχές επανήλθαν, το
σχολείο άρχισε πάλι να λειτουργεί και μέχρι το 1841 η Λιβαδειά ήταν ένα
από τα εύρωστα οικονομικά κέντρα του νεοελληνικού κράτους.
Η Κωπαΐδα και το ποτάμι της Έρκυνας συντέλεσαν στην ανάπτυξη της
βιομηχανίας. Η κλωστοϋφαντουργία ήταν ο κύριος κλάδος ανάπτυξης,
αφού η Κωπαΐδα έδινε το βαμβάκι και η Έρκυνα την κινητήρια δύναμη για
τις μηχανές των εργοστασίων. Εκκοκκιστήρια, νηματουργεία, νεροτριβές
και μύλοι επέτρεπαν την παραγωγή μεγάλης ποσότητας νήματος για την
εγχώρια αγορά αλλά και για εξαγωγή.
Έτσι το 1864 η Εθνική Τράπεζα ίδρυσε υποκατάστημα στη Λιβαδειά. Το
1899 ιδρύθηκε και ο Εμπορικός Σύλλογος. Η οικονομική ευρωστία της
πόλης γίνεται φανερή και από τα πολυτελή σπίτια, από τα οποία λίγα
μπορεί να δει κανείς σήμερα στην πόλη. Βεβαίως ο πλούτος της Λιβαδειάς
ήταν περιορισμένος σε μερικές οικογένειες, των οποίων τα ονόματα είναι
γνωστά από την προεπαναστατική περίοδο.
Μέλη των οικογενειών αυτών εμφανίστηκαν και στην πολιτική και
πολιτιστική ζωή της χώρας. Δεν είναι τυχαίο ότι ο Νικόλαος Μπουφίδης
(1842-1912), βουλευτής, υπουργός Εσωτερικών και πρόεδρος της Βουλής,
πρωτοστάτησε το 1899 στην απόφαση να γίνει η Λιβαδειά πρωτεύουσα
του νομού, παρά τις έντονες διαμαρτυρίες των Θηβαίων.

11. ΚΟΥΚΛΕΣ ΜΕ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΕΣ ΣΤΟΛΕΣ ΑΠΟ ΤΗ ΛΙΒΑΔΕΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΒΟΙΩΤΙΑ
ΑΠΟ ΤΗ ΣΥΛΛΟΓΗ ΤΗΣ ΕΛΠΙΔΑΣ ΒΑΡΘΟΛΟΜΑΤΟΥ- ΓΕΩΡΓΟΠΟΥΛΟΥ ‘ΟΙ ΚΟΥΚΛΕΣ ΤΗΣ ΕΛΠΙΔΑΣ’ ΜΕ ΦΟΡΕΣΙΕΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙ ΟΛΟ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ
ΛΙΒΑΔΕΙΑ

12. ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗ ΦΟΡΕΣΙΑ ΑΡΑΧΩΒΑΣ

13. ΤΟ ΜΟΝΑΣΤΗΡΙ ΤΟΥ ΟΣΙΟΥ ΛΟΥΚΑ ΣΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ

14. ΛΙΒΑΔΕΙΑ, 1860

15. ΠΗΓΕΣ
ΑΙΜΙΛΙΑ Λ. ΓΙΑΝΝΑΚΟΥΡΟΥ-ΧΑΤΖΗΜΑΝΟΛΗ «Η ΛΙΒΑΔΕΙΑ ΜΕΤΑ ΤΟΝ ΜΕΣΑΙΩΝΑ» ΑΘΗΝΑ 1988
ΜΗΧΑΝΗ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΔΙΑΚΟΣ ΚΑΙ Η ΕΚΠΟΡΘΗΣΗ ΤΗΣ ΛΙΒΑΔΕΙΑΣ
Ιωάννης Λογοθέτης
ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΗΣ ΣΤ΄ΤΑΞΗΣ ΤΟΥ 8ου ΔΗΜ.ΣΧΟΛΕΙΟΥ ΛΙΒΑΔΕΙΑΣ ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΗΝ ΤΟΠΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟ 1821(200 χρόνια από την Επανάσταση)
Δημήτρης Λάμπρου, Η επανάσταση του 1821 στη Λιβαδειά#1
ΛΙΒΑΔΕΙΑ (1870-1879)
ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΑΡΑΧΩΒΑΣ