1967 istanbul kütüphanelerine göre ebussuud bibliyografyası 62

www.atsizcilar.com Sayfa 2
Ebussuud (896-982)
Hoca Çelebi diye de anılan büyük Türk bilgini ve devlet adamı Ebussud, 17 Safer 896 ( = 30 Aralık
1490) da İskilip'te doğdu.
Babası, 922 de ölen İskilipli Yavsı Muhiddin Mehmed'dir.
Dedesi Mustafa İmâdî, tanınmış bilgin Ali Kuşcu'nun kardeşidir.
Dedesinin babası olan Türkistanlı Mehmed Kuşçu, Uluğ Beğ'in doğancıbaşısı idi.
Ebussuud'un babası Yavsı Muhiddin Mehmed, Ali Kuşcu'nun kızı Sultan Hatun'la, yani amcasının
kızıyla evlenmiş ve bu evlenmeden Ebussuud doğmuştur. Buna göre Ebussuud'uu soykütüğü şöyledir:
Ebusuud; babasından, Müeyyedoğlu Abdurrahman'dan, Karamanlı Seyyidî'den ders almış ve
Seyyidî'nin kızı Zeyneb Hatunla evlenmiştir.
İlk memuriyeti 922 de İnegöl'deki İshak Paşa Medresesi müderrisliğidir;
926 da bu görevinden azledildi. 10 ay sonra İstanbul'da Davud Paşa Medresesi'ne, 928 de Mahmud
Paşa Medresesine, 931 de Gebze'deki Mustafa Paşa Medresesi'ne müderris olarak tayin edildi. 932
de Bursa’da,934 de İstanbul'da Sahn-ı Semân'a müderris olup beş yıl bu görevde kaldı.
939 Şevvalinde Bursa kadısı, 940 Rebiülâhırında İstanbul kadısı oldu.
Mehmed Kuşçu
Ali Kuşçu
Sultan Hatun
Mustafa İmâdî
Yavsı Muhiddin Mehmed
Ebussuud

944 Rebiülevvelinde Rumeli Kazaskeri olup sekiz yıl bu hizmetle kaldı.
952 ortalarında şehislâm olarak 5 Cemaziyelevvel 982 veya bir kayda göre 6 Cemaziyelevvel 982 pazar
gecesi öldü (1). Eyüp'te çarşı içindeki hazîreye gömüldü.
Ebussuud uzun boylu, zayıf, çok çalışkan, nükteci, yumuşak, fakat son derece vakurdu.
Büyük bir tefsir ve fıkıh bilgini olduğu için çağdaşları tarafından «ikinci Ebu Hanife» diye
adlandırılmıştı.
Kanunî Sultan Süleyman'ın büyük güvenini kazanıp onun âdeta sırdaşı olmuştu. Din bilginlerinin ikiye
ayrılıp Ebussuud'un azınlıkta kaldığı bir meselede padişah, Ebussuud'un reyini kabul etmişti. 27
Cemaziyelevvel 957 de (= 13 Haziran 1550 cuma), Süleymaniye camisinin temel atma törenini
Ebussuud'a yaptırması da bu güvenin hissî bir gösterisi olsa gerektir.
II. Selim tarafından da büyük saygı gören Ebussuud hicrî hesapla 30 yıl süren ve Osmanlı tarihinde
benzeri bulunmayan şehislâmlığında kazandığı büyük üne rağmen bunu asla kötüye kullanmamıştır.
Fetvaları meşhurdur. Kıbrıs fethinin, Osmanlı devletinin emniyeti bakımından gerekli olduğa hakkında
Ebussuud'dan fetva alınmıştır.
Şeriatı Türk örfüyle bağdaştırmasını bilmiş ve devlet düzenini bozmak istidadı gösteren tasavvuf
cereyanlarına karşı şiddetle cephe almıştır. Şehzade Bayazıd'ın öldürülmesi için de fetva vermiştir.
Kemalpaşaoğlu'ndan daha sağlam bir muhakemeye ve bugünkü ölçülere göre daha ilmî bir görüşe
malik olduğu muhakkaktır. Dar kafalı din bilginleri olan Çivioğlu ve Birgili ile mücadelesi bu yüzdendir.
Onların yasak etmek istediği <para vakfı» nı ve <Kuran öğretenlere ücret verme» yi kabul ederek
iktisadî düzeni ve kamu menfaatini korumuştur. Örf ve âdetleri esirgeyerek içtimaî düzenin
bozulmamasını, huzursuzluklar olmamasını sağlamıştır.
Örfle şeriatın çatışmaması için Osmanlı devletinin temeli olan toprak kanunlarını fetvalar şeklinde
tedvin ederek ilmiye sınıfının ileriki muhalefetlerini önlemiştir.
Memlekette umumileşen kahveye ve Karagöze müsaade ederek, netice bakımından dinin aleyhine
olacak olan lüzumsuz taassuplardan kaçınmıştır.
(1) Bu tarih milâdî olarak 22 Ağustos 1574 e rastlar.

Ebussuud üç dile de hâkimdi. Türkçeyi sade olarak da, münşiyâne olarak da yazmıştır. Türkçe ve
Arapçada şairdir. Türkçe - Arapça mülemma bir münâcâtı da vardır. Kanunî çağında revaçta olan
düşünce ve muhakemenin hâkim bulunduğu şiirler yazmıştır.
Ebussuud'un Mehmed, Mahmud, Ahmed, Mustafa adında dört oğlu ile Hadice, Kerime, Halime adında
üç kızı bilinmektedir.
Hattat ve Farsçada şair olan büyük oğlu Meylî Mehmed Çelebi (931-971), Halep kadısı iken ölmüştür.
İkinci oğlu Mahmud genç yaşta ölmüştür.
Müderris olan üçüncü oğlu Şemseddin Ahmed Çelebi bilgin, fakat o nisbette de küstah ve mütecaviz
olduğundan bu davranışlarıyla babasını üzmüştür. Berş ve afyon kullandığı için 970
cemaziyelevvelinde daha 30 yaşına varmamışken öldü.
Rumeli kazaskerliğine kadar yükselen Mustafa Çelebi (966 — 1007) fıkıh bilginidir. Ebussuud'un
günümeze kadar gelen nesli, Mustafa Çelebi'den türemiştir. Meylî Mehmed Çelebi'nin Abdülkerim ve
Abdûlvâsi adında iki oğlu olmuşsa da nesil onlardan devam edememiştir.
İstanbul Edebiyat Fakültesinin Tarih Dalından mezun olup 1956 başından beri Süleymaniye
Kütüphanesinde Müdür Yardımcısı bulunan Nimet Bayraktar Hanım, mezuniyet tezi olarak hazırladığı
Ebussuud ve soykütüğü hakkındaki eserinden faydalanmama müsaade etti. Bu tez çok mufassal olup
Ebussuud ailesinin evlenme bağlarıyla bağlandığı aileler hakkında da bilgi vermekte, kız çocuklardan
üreyen torunlar da alınmaktadır.
Ben, yalnız erkek tarafından gelen şahısları aldım; bir de Ebussuud'un erkek tarafından gelen nesli
tükendikten sonra günümüze kadar gelenleri isim olarak işaretledim.
Bu eserin tamamlanmasına yardım ettiği için Nimet Bayraktar Hanım'a teşekkür ederim. Ebussuud
soyu hakkındaki tezinin basılması Türk tarihi bakımından kazanç olacaktır.
Atsız
12 Temmuz 1963 Cuma
Süleymaniye kütüphanesi

Ebussuud'un Eserleri
Kitap, risale ve makale şeklinde 22 eserini görebildiğim Ebussuud, Kemalpaşaoğlu gibi her alana el
atmamış, kendi eserlerine şerh yazmak gribi acayiplikler yapmamış, en büyük eseri olan Arapça tefsir
dışında bilhassa ikisi de Türkçe olan fetvaları ve kanun-arzları ile Türk medeniyet tarihinde büyük bir
yer tutmuştur.
Eserleri şunlardır:
1 — Irşad el-'Akl el-Selîm....................................................... Arapça
2 — [Fetvalar] .....................……………………………………………... Türkçe
3 — [Kanunlar, arzlar]............................................................. Türkçe
4 — [Mektuplar] (yalnız biri Arapça) …………………………...........Türkçe
5 — [Şiirler] - ........................................ Türkçe, Arapça, mülemma
6 — Duânârae............................................................................Türkçe
7 — [Paranın vakfolunabilecegine dair risale]...........................Arapça
8 — [Paranın vakfolunabileceğine dair fetva]............................Türkçe
9 — Sakatat el-‘Avâm............................................................... Türkçe
10 — [Fetvaların imlâ ve inşası hakkında talimatname] - …….. Türkçe

11 — [Namazın şartları hakkında risale].................Türkçe
12 — [Keşşaf haşiyesi].......................................... Arapça
13 — [<’İnâye> ye haşiye].................................... Arapça
14 — [Türkçe mesh risalesi.....................................Türkçe
15 — [Arapça mesh risalesi]................................. Arapça
16 — Ğamezât el-Melih..........................................Arapça
17 — Şevâkıb el-Enzâr fi EvaJ
il el-Menâr................Arapça
18 — [Tagannî hakkında makale]..........................Arapça
19 — [<Makâm> ve <mukâm> arasındaki fark].......Arapça
20 — [Sapık mezhepler] ...................................... Türkçe
21 — Risale-i İmâniyye.............................................Türkçe
22 — [Kaza ve kader hakkında risale].......................Türkçe
İrşad el-Akl el-Selîm ila Mezâya 'l-Kur'an el-c
Azim:
Kanunî Sultan Süleyman adına yazılmış Arapça büyük tefsir. Padişah bu tefsire büyük bir ilgi gösterdiği
için daha bilmeden. Şad suresine kadar yazılan kısım, isteği üzerine kendisine gönderilmiş (972) ve
Ebussuud'un yövmiyesi 200 den 500 akçaya çıkarılmıştır. Eser 973 Recebinin ilk cuma günü (= 25 Ocak
1566) bitmiş ve Ebussuud'un yövmiyesine 100 akça daha eklenmiştir.
Basmalar:
1 — Mısır 1275 (2 büyük cilt halinde), Dâr eI-Tıbâc
at el-Mışrıyye.
2 — 1294 (sayfa kenarında). Nüshası: Yozgat 80.
3 — Mısır 1308 (Fahreddîn-i Râzi'nin Mefâtîh el-ğayb adlı büyük tefsirinin sayfa kenarlarında). 8
büyük cilt.
Yazmalar:
Dördü 1) Ali Emîri Efendi (Arapça) 161 348 yaprak
Bir 2) Ali Emîrî Efendi (Arapça) 162 266 yaprak.
Takım 3) Ali Emîri Efendi (Arapça) 163
4) Ali Emîrî Efendi (Arapça) 164

5) Amcazade Hüseyin Paşa 15
760 yaprak.
6) Amcazade Hüseyin Paşa 16
745 yaprak.
1015 istinsahtı.
7) Âtıf Efendi 105
485 yaprak.
701 yaprak.
[1-12. sureler = Fatiha-Yusuf].
İkisi 379 yaprak.
bir
takım 10) Âtıf Efendi 108
[13-114. sureler = Ra'd-Nâs].
381 yaprak.
[1-18. sureler = Fâtiha-Kehf].
İkisi 628 yaprak.
bir
takım 12) Âtıf Efendi 110
[19-114. sureler = Meryem-Nas].
308 yaprak.
648 yaprak.
1017 istinsahlı.
367 yaprak.
1142 istinsahlı.
[Eksik].
[15-24. sureler = Hicr-Nûr].
127 yaprak.

16) Ayasofya 135
[1-12. sureler = Fâtiha-Yûsuf]
İkisi 470 yaprak.
bir
takım 17) Ayasofya 135 [Mükerrer]
[13-114. sureler = Ra’d-Nâs]
480 yaprak.
Zilkade 973 istinsahlı.
18) Ayasofya 136
654 yaprak
19) Ayasofya 737
767 yaprak.
1018 istinsahlı.
20) Ayasofya 138
702 yaprak.
1006 istinsahlı.
21) Ayasofya 139
903 yaprak.
995 istinsahlı.
22) Ayasofya 140
788 yaprak.
1056 istinsahlı.
23) Ayasofya 141
[1-7. sureler = Fatiha-A’raf].
İkisi 363 yaprak.
bir
takım 24) Ayasofya 142
[8-114. sureler = Enfâl-Nâs].
366-913. yapraklar.
25) Ayasofya 143
[1-17 sureler = Fatiha-Esra].
531 yaprak.
İkisi 1003 istinsahlı.
bir
[18-114. sureler = Kehf-Nas].
392 yaprak.
1003 istinsahlı.

27) Ayasofya 145
[1-14. sureler = Fâtiha-İbrâhîm].
İkisi 555 yaprak.
bir
[15114. sureler = Hicr-Nâs].
488 yaprak.
991 istinsahlı.
29) Bağdatlı Vehbi 103
[13-114. sureler = Ra’d-Nâs].
465 yaprak.
1071 istinsahlı.
[1-4. sureler = Fâtiha-Nisâ].
284 yaprak.
31) Bağdatlı Vehbi 155 (1b
—593b
)
[12-89. sureler = Yûsuf-Fecr].
[sonu eksik].
[5-12. sureler = Mâ’ide-Yûsuf].
282 yaprak.
33) Cârullah 80
[1-6. sureler = Fâtiha-En'âm].
433 yaprak.
1005 istinsahlı.
34) Cârullah 81
[5-12. sureler = Mâ'ide-Yûsuf].
386 yaprak.
35) Cârullah 82
[1-2 den bir parça = Fâtiha-Bakara'dan bir parça].
104 yaprak.
36) Cârullah 83
[36-114. sureler = Yâsin-Nâs].
145 yaprak.
37) Çorlulu Ali Paşa 24
839 yaprak.
1046 istinsahlı.

38) Damad İbrahim Paşa 58
728 yaprak.
1062 yaprak.
867 yaprak.
41) Damad ibrahim Paşa 61
759 yaprak.
712 yaprak
1004 istinsahlı.
493 yaprak.
589 yaprak.
[Başı eksik].
45) Damad İbrahim Paşa 64 [Mükerrer]
449 yaprak.
[13-114. sureler = Ra’d-Nâs]
491 yaprak.
974 istinsahlı.
776 yaprak.
999 İstinsahlı.
İkisi 673 yaprak.
bir
takım 49) Damad İbrahim Paşa 68
601 yaprak.
365 yaprak.
[13-114. sureler = Ra’d-Nâs].
503 yaprak.

[13-114. sureler = Ra'd-Na's].
530 yaprak.
[5-114. sureler = Mâ’ide-Nâs].
333 yaprak.
[30-114. sureler = Rûm-Nâs].
341 yaprak.
55) Dârülmesnevi 38
İkisi 601 yaprak.
bir
takım 56) Dârülmesneivi 39
632 yaprak.
57) Esad Efendi 64
526 yaprak.
998 istinsahlı.
58) Esad Efendi 65
[26-114. sureler = Şüc
erâ-Nâs].
266 yaprak.
59) Esad Efendi 3415
Tefsir başlangıcı (12 b
—17a
),
2. Bakara süresindeki Kürsî ayeti (22b
-24b
)
60) Eyüb Camisi 6
[20-114. sureler = Tahâ-Nâs].
253 yaprak.
67) Eyüb Camisi 9 (1a
-69a
)
[6. ve 1- sure = En’am ve Fatiha].
62) Fatih 130
[17-114. sureler = Esrâ-Nâs].
510 yaprak.

63) Fatih 178
708 yaprak.
997 istinsahlı.
64) Fatih 179
846 yaprak.
65) Fatih 180
734 yaprak.
1007 istinsahlı.
66) Fatih 181
753 yaprak.
67) Fatih 182
İkisi 365 yaprak.
bir
takım 68) Fatih 183
352 yaprak.
69) Fatih 184
İkisi 589 yaprak
bir
615 yaprak
71) Fatih 186
149 yaprak.
72) Fatih 187
150 yaprak
Yedisi 73) Fatih 188
ortadan 150 yaprak.
ve
sondan 74) Fatih 189
eksik 149 yaprak
bir
149 yaprak
76) Fatih 191
150 yaprak
77) Fatih 192
110 yaprak

78) Fatih 193
216 yaprak
79) Fatih 794
Dördü 270 yaprak.
bir
181 yaprak.
81) Fatih 196
204 yaprak.
1009 istinsahlı.
82) Fatih 197
152 yaprak.
981 istinsahlı.
83) Fatih 198
161 yaprak.
Altısı 84) Fatih 199
ortadan 175 yaprak.
eksik
bir 85) Fatih 200
takım 177 yaprak.
86) Fatih 201
167 yaprak.
87) Fatih 202
151 yaprak.
88) Fatih 203
[1-12. sureler = Fatiha-Yusuf].
420 yaprak.
89) Fatih 204
[2-4. sureler = Bakara-Nisa].
295 yaprak.
984 İstinsahlı.
90) Fatih 205
[18-114. sureler = Kehf-Nâs].
378 yaprak.
1053 istinsahlı.
91) Fatih 206
İkisi 441 yaprak.
bir
takım 92) Fatih 207 - 429 yaprak.
1013 istinsahlı.

93) Fatih 206
177 yaprak.
94) Fatih 209
184 yaprak.
Dördü
bir 95) Fatih 210
takım 119 yaprak.
96) Fatih 211
135 yaprak.
1000 istinsahlı
97) Fatih 212
[3 ortası-69 ortası =— En'am ortası-Hâkka ortası].
151 yaprak.
98) Fatih 213
[1-17. sureler = Fâtiha-Esra].
518 yaprak.
99) Fatih 214
[6. sureden bir parça = En'am'dan bir parça].
26 yaprak.
100) Fatih 215
[24-39. sureler = Nûr — Zümr]
332 yaprak.
999 istinsahlı.
101) Fatih 216
[1-5. surenin ortası = Fâtiha-Mâ’ide ortası].
256 yaprak.
102) Fatih 217
[1-6. sureler — Fatiha - En'am].
236 yaprak.
103) Fatih 218
[22 ortası-33 = Hacc ortası-Ahzâb].
60 yaprak.
104) Fatih 219
[1 15. sureler = Fâtiha-Hicr].
542 yaprak.
105) Fatih 220
[1-16. sureler = Fâtiha-Nahl].
646 yaprak.
106) Fatih 221
[18-114. sureler = Kehf-Nâs] - 239 yaprak.

107) Fatih 277
[18-19. sureler = Kehf-Meryem].
73 yaprak.
108) Fatih 3094 (26a
— 33b
)
109) Feyzullah Efendi 57
[1-15- sureler = Fâtiha-Hicr].
485 yaprak.
110) Gülnar, Valide Sulan 2
849 yaprak.
1002 istinsahlı.
111) Hacı Beşir Ağa 16
[1-12- sureler Fâtiha-Yûsuf].
327 yaprak.
[Başı, sonu eksik, yenik, berbat bir nüsha].
829 yaprak.
114) Hacı Beşir Ağa (Eyüb) 12
996 yaprak.
Şaban 973 istinsahlı.
Müstensihi: Karahisarlı Abdüllatif b. Zeynelâbidin
115) Hacı Mahmud Efendi
[1-4- sureler = Fatiha-Nisa]
312 yaprak.
1006 istinsahlı.
[5-12. sureler = Mâ'ide - Yûsuf].
Dördü 351 yaprak.
bir
takım 117) Hacı Mahmud Efendi
[13-30. sureler = Ra’
d-Rûm].
357 yaprak.
[31-114. sureler = Lokmân-Nâs].
299 yaprak.
1005 istinsahlı.

119) Hacı Mahmud Efendi 205
[48-114. sureler = Feth-Nâs].
165 yaprak.
120) Hacı Selim Ağa 55
İkisi 545 yaprak.
bir
takım 121) Hacı Selim Ağa 56
568 yaprak.
981 istinsahlı.
122) Hamidiye 47
602 yaprak.
bir
takım 123) Hamidiye 48
537 yaprak.
998 istinsahlı.
124) Hamidiye 49
766 yaprak.
1002 istinsahlı
125) Hamidiye 50
742 yaprak.
1006 istinsahlı.
126) Hamidiye 51
755 yaprak.
127) Harput 361
[1-5. sureler = Fatiha-Mâ’ide]
260 yaprak.
128) Hasan Hüsnü Paşa 121 (315a
— 316b
)
[2. Sure = Bakara'daki Kürsi âyeti].
129) Hüdâî 68
476 yaprak
130) Hüsrev Paşa 9
[1-20. sureler = Fâtiha-Tâhâ]
İkisi 512 yaprak
bir
takım 131) Hüsrev Paşa 10
[21-114. sureler = Enbiyâ-Nâs].
513-856. yapraklar.
1015 istinsahlı.

132) Hüsrev Paşa 751 (13b
- 15a
)
[2. sure = Bakara'dakİ Kürsi âyeti].
133) İsmihan Sultan 78
[1-37. sureler = Fâtiha-Şâffât].
552 yaprak.
[1-12. sureler = Fâtiha-Yûsuf].
İkisi 436 yaprak.
bir
takım 135) İsmihan Sultan 20
[13-114. Sureler = Ra’d-Nâs].
468 yaprak.
977 istinsahtı.
[1—17 ortası = Fâtiha-Esra ortası].
482 yaprak.
[1—12. sure= Fâtiha-Yûsuf ].
İkisi 506 yaprak.
bir
[13—114. sureler = Ra’d-Nâs].
506 yaprak.
23 Cemaziyelevvel 977 istinsahlı
139) Kılıç Ali Paşa 48
[1—12. sureler = Fatiha-Yûsuf].
İkisi 443 yaprak.
bir
takım 140) Kılıç Ali Paşa 49
[13—114. sureler = Ra’d-Nâs].
487 yaprak. 1003 istinsahlı.
141) Kılıç Ali Paşa 746 (6b
—8a
)
[1. sure = Fatiha].
—50b
)
[67. sure = Mülk].
143) Köprülü Mehmed Paşa 68
668 yaprak.

598 yaprak.
[Sayfa kenarındaki yazılar da metne aittir].
882 yaprak.
991 istinsahlı.
646 yaprak.
147) Lâleli 129
1006 yaprak.
1014 istinsahlı.
148) Lâleli 730
[12—15. sureler — Yûsuf—Hicr].
75 yaprak.
149) Lâleli 137 (1b
—227b
)
[1—21. sureler = Fâtiha-Enbiya]
354 yaprak.
150) Lâleli 732
[1 — 6. sureler = Fâtiha-En’
âm].
410 yaprak.
151) Lâleli 733
527 yaprak.
152) Lâleli 734
901 yaprak.
153) Lâleli 735
985 yaprak.
154) Lâleli 333 (1b
—11b
)
[1—2 başları = Fâtîha-Bakara başları].
155) Mehmed Ağa Camisi 19
622 yaprak.
156) Mehmed Asım 70
[1 —19. sure ortası = Fâtiha-Meryem ortası].
345 yaprak.
157) Mesih Paşa 61
[2. sure = Bakara].
58 yaprak.
[Başı eksik].

158) Mihrişah Sultan 15
629 yaprak.
1180 istinsahlı.
159) Murad Molla 40
[2—5. sureler = Bakara-Mâ'ide].
784 yaprak.
bir
takım 160) Murad Molla 41
[6—16. sureler = En'âm-Nahl].
648 yaprak.
161) Murad Molla 42
518 yaprak.
162) Murad Molla 43
448 yaprak.
163) Murad Molla 44
657 yaprak.
164) Murad Molla 45
872 yaprak.
1007 istinsahlı.
165) Nafiz Paşa 57
[1 — 13. sureler = Fâtiha-Ra'd]
662 yaprak.
bir
takım 166) Nafiz Paşa 52
[14—114. sureler = İbrâhim-Nâs].
599 yaprak.
1001 istinsahlı.
167) Nurbânû Sultan 22
[13 — 29. sureler = Ra'd-'Ankebût].
489 yaprak.
974 istinsahlı.
168) Nuruosmaniye 202
727 yaprak.
1124 istinsahlı.

784 yaprak.
1089 istinsahlı.
662 yaprak.
1013 istinsahlı.
771 yaprak.
674 yaprak.
742 yaprak.
538 yaprak.
995 istinsahlı.
708 yaprak.
[1—14. sureler = Fâtiha-İbrahîm].
İkisi 595 yaprak.
bir
takım 177) Nuruosmaniye 211
[15—114. sureler = Hicr-Nâs].
564 yaprak.
1023 istinsahlı.
[1 -15. sureler = Fâtiha-Hicr].
İkisi 453 yaprak.
bir
[16-114. sureler=Nahl-Nâs].
406 yaprak.
993 istinsahlı.
[1—19. sureler=Fâtiha-Meryem].
İkisi 510 yaprak.
bir
[20-114. sureler=Taha-Nâs]
363 yaprak.
1018 istinsahlı.

[1 -15. sureler - Fatiha-Hicr]
İkisi 548 yaprak
bir
[16-114.sureler = Nahl-Nâs]
450 yaprak.
[1-12. sureler = Fâtiha-Yûsuf]
İkisi 510 yaprak.
bir
[13 -114. sureler = Ra’d-Nâs]
486 yaprak.
[1 – 16. Sureler = Fatiha – En’am]
307 yaprak.
Üçü [7 - 21- sureler = A’raf-Enbiya]
bir 298 yaprak.
takım 1012 istinsahlı.
[22 – 114. sureler = Hacc – Nâs]
320 yaprak.
[1 – 17 sureler = Fatiha - Esrâ]
İkisi 569 yaprak.
bir
[18-114. sureler = Kehf - Nâs]
407 yaprak.
1132 istinsahlı
[1—18. sureler = Fatiha-Kehf]
480 yaprak.
İkisi [Yarım sayfa eksik]
bir
[19-114. sureler = Meryem – Nâs].
239 yaprak.

193) Pertevniyal 903 (Eski nu. 757) (26b
)
[“Kul lâ ekûlu lekûm” ayetinin tefsiri]
194) Pertevniyal 908 (Eski nu. 557)
37a
– 37b
: 7. A’raf suresinin 20. ayeti olan
“Fevesvese lehuma” nın tefsiri
39a
: Fatiha’nın “iyyake na’budu” ayetinin tefsiri
195) Pertev Paşa 12
[1 – 12. sureler = Fatiha - Yûsuf]
360. yaprak
196) Pertev Paşa 13
477 yaprak
İkisi 1063 istinsahlı
bir
takım 197) Pertev Paşa 14
365 yaprak
198) Râgıb Paşa 55
763 yaprak
859 yaprak
577 yaprak
201) Reisülküttab 26
[1 – 13. sureler = Fatiha – Ra’d]
İkisi 378 yaprak
bir
takım 202) Reisülküttab 27
[14 – 114. sureler = İbrahim - Nâs]
319 yaprak
997 istinsahlı
821 yaprak
540 yaprak
19 Recep 995 istinsahlı

205) Reşid Efendi 36
[1 – 19. sureler = Fatiha - Meryem]
İkisi 708 yaprak
bir
takım 206) Reşid Efendi 37
[20 – 114. sureler = Taha - Nâs]
376 yaprak
207) Reşid Efendi 1102(400b
-410a
)
[1. sure = Fatiha]
208) Sâdeddin Mübdeği 7
807 yaprak
939 istinsahlı
209) Saliha Hatun 38
449 yaprak
210) Serez 84
[1 – 6. sureler = Fatiha – En’am]
447 yaprak
Üçü 211) Serez 85
bir [7 – 44. sureler = A’raf - Duhan]
takım
212) Serez 86
[45 – 114. sureler = Casiye - Nâs]
247 yaprak
213) Serez 89
[1 – 2 ortası = Fatiha – Bakara ortası]
79 yaprak
214) Serez 90
819 yaprak
215) Serez 91
[5 – 12. sureler = Ma’ide - Yûsuf]
293 yaprak
216) Serez 92
[1 – 3 ortası = Fatiha - İmran]
96 yaprak

217) Servili Medresesi 9
[1-2. sure ortası = Fatiha—Bakara ortası]
283 yaprak.
1126 istinsahlı.
218) Sultan 1. Ahmded 32
648 yaprak.
803 yaprak
[1-12. sureler = Fatiha – Yûsuf].
221) Süleymaniye 68
845 yaprak
[1-12. sureler = Fatiha – Yûsuf].
İkisi 385 yaprak.
bir
takım 223 Süleymaniye 70
[13-114. sureler = Ra’d - Nâs].
372 yaprak.
[1-15. sureler = Fâtiha-Hicr].
İkisi 355 yaprak.
bir
takım 225) Süleymaniye 72
[16-114. sureler = Nahl-Nâs].
343 yaprak.
[1-15. sureler = Fatiha – Hicr].
İkisi 358 yaprak.
bir
346 yaprak.
[1-13. sureler = Fatiha – Ra’d].
507 yaprak.
İkisi 986 istinsahlı
bir
[14-114. sureler = İbrâhim-Nâs].
472 yaprak.

İkisi 361 yaprak.
bir
[1-6. sureler = Fatiha – En’am].
346 yaprak.
10016 istinsahlı
[4 ortası – 12 ortası sureler = Nisa ortası – Yûsuf ortası].
259 yaprak.
(11b
– 16a
): 2. sure = Bakara’nın 285. Ayeti
(20b
– 49b
): 25. sure = Furkan
(50b
– 83b
): 40. sure = Mü’min
235) Şehid Ali Paşa 85
İkisi 557 yaprak.
bir
takım 236) Şehid Ali Paşa 86
491 yaprak.
[24-29. sureler = Nûr-Ankebût].
135 yaprak.
[36-114. sureler = Yâsin-Nâs].
170 yaprak.
[Müellif yazısı]
239) Şehid Ali Paşa 2725 (7b
– 16c
)
[1 sure = Fatiha].
15 Muharrem 1052 Salı istinsahlı
240) Şehid Ali Paşa 2830 (72c
– 16a
)
[18 Kehf suresinin 83. ayeti].

241) Tunovalı 29
[1—14. sureler = Fâtiha-İbrahîm].
524 yaprak.
242) Turhan Hadice Sultan 10
587 yaprak
1008 istinsahlı
243) Yakub Ağa 2
617 yaprak
244) Yakub Ağa 3
607 yaprak. 1000 istinsahlı
245) Yazma Bağışlar 1136/1
İkisi 533 yaprak
bir
takım 246) Yazma Bağışlar 1136/2
[1-15. sureler = Fatiha-Hicr].
607 yaprak
[1-5. Sure ortası = Fatiha – Ma’ide ortası].
658 yaprak
Üçü 248) Yazma Bağışlar 1138/2
bir [5-19. Sure ortası = Ma’ide ortası – Meryem ortası].
Takım 477 yaprak
[19. Sure ortası - 114 = Meryem ortası - Nâs].
684 yaprak
250) Yeni Cami 24
609 yaprak. 1007 istinsahlı. [güzel nüsha].
251) Yeni Cami 25
748 yaprak.
252) Yeni Cami 26
871 yaprak.
253) Yeni Cami 27
749 yaprak.

254) Yeni Cami 28
622 yaprak.
255) Yeni Cami 29
868 yaprak.
256) Yeni Cami 30
[1 – 11. sureler = Fatiha - Hûd]
427 yaprak.
257) Yeni Medrese 7
[1 – 11. sureler = Fatiha - Hûd]
İkisi 481 yaprak.
bir
takım 258) Yeni Medrese 8
[12 – 114. sureler = Yûsuf- Nâs]
564 yaprak.
986 istinsahlı.
259) Yozgat 23
[1 – 7. Sure ortası = Fatiha – A’raf ortası]
380 yaprak
260) Yozgat 24
[1 – 18. Sure ortası = Fatiha – Kehf ortası]
590 yaprak
261) Yozgat 25
[1 – 17. Sure ortası = Fatiha – Esra ortası]
564 yaprak
262) Yozgat 26
[6 – 15. Sureler = Fatiha – Hicr]
323 yaprak
1027 istinsahlı
263) Yozgat 27
[30 – 114. Sureler = Rûm – Nâs]
339 yaprak
264) Yozgat 28
[39 – 114. Sureler = Zümr – Nâs]
157 yaprak

265) Yusuf Ağa 6
[1 – 13. sureler = Fatiha – Ra’d]
588 yaprak.
İkisi [Sondan biraz eksik]
bir
takım 258) Yusuf Ağa 7
[14 – 114. sureler = İbrahim- Nâs]
563 yaprak.
[3 – 12. yapraklar eksik]
[Fetvalar]:
Her konu üzerinde Türkçe vesikalardır. Hukuk ve kültür tarihi bakımından değerlidir.
Aralarında bir iki de Arapça fetva vardır.
1) Ali Emiri Efendi(Arapça) 4385 (246b
– 252a
)
[Arada başkalarının fetvaları da var].
2) Ali Emiri Efendi (Şer’iye) 80
282 yaprak.
3) Ali Emiri Efendi (Şer’iye) 1104 (60b
)
4) Âtıf efendi 1120
452 yaprak.
5) Ayasofya 1453
230 yaprak.
6) Ayasofya 2694 (1b
– 61b
)
[Arada başkalarının fetvaları da var].
7) Bağdatlı Vehbi 579 (1a
– 7b
, 34a
, 39a
, 41b
, 42b
, 54b
– 55a
, 56b
, 57b
, 61b
– 63b
)
1173 istinsahlı.
8) Bayazıd 7912 (3b
– 8a
, 29a
– 30a
, 34b
, 36a
, 36b
, 48b
– 52a
)
9) Cârullah 938
511 yaprak. 1062 istinsahlı.
10) Cârullah 971 (15b
– 33a
, 49b
– 98b
, 115b
– 116a
, 120b
– 121a
, 171b
– 178b
)
11) Çelebi Abdullah 151
422 yaprak. 1082 İstinsahlı.
[Arada Kemalpaşaoğlu’nun fetvaları da var].

12) Düğümlü Baba 449 (105a
)
[Sadaka, sıla hakkında]
13) Esad Efendi 587 (23a
, 25a
, 95a
– 95b
, 166b
– 171a
)
– 193b
)
[Arada başkalarının da fetvaları var].
– 15b
)
16) Esad Efendi 1017 (115b
– 135a
)
– 218b
)
[Dergideki üç risaledir. Her risale 1 den başlayarak ayrı numara almıştır].
309 yaprak. [Arada başkalarının da fetvaları var].
207 yaprak. [Arada başkalarının da fetvaları var].
322 yaprak.
– 31a
)
)
– 23a
, 185b
– 187b
) [Arada başkalarının da fetvaları var].
)
– 137b
)
– 6a
, 11b
– 12a
)
– 129a
)
– 171a
)
[Eski filozofların uğraştığı ilimlerin şeriat bakımından caiz olup olmadığı hakkında]
– 337b
, 354b
– 400b
, 444b
– 449b
[=zikir ve sema aleyhinde], 462a
– 474a
)
30) Esad Efendi 3727, 273 yaprak.

31) Fatih 2349
133 yaprak.
1014 istinsahlı.
32) Fatih 2350 (1b
– 192b
)
1123 istinsahlı
33) Fatih 3504
75 yaprak.
1186 istinsahlı. [İçinde Kemalpaşaoğlu’nun da birkaç fetvası var].
34) Fatih 5427 (58b
– 61b
)
[Sayfa kenarında]. [Alim ve fasık hakkında fetva].
35) Hacı Beşir Ağa (120b
– 139b
)
36) Hacı Beşir Ağa 676 (7b
– 8a
, 12a
, 102b
– 103a
, 107a
– 113a
, 116a
, 127b
– 129b
, 133a
, 134a
)
517 yaprak.
243 yaprak.
39) Hacı Mahmud Efendi 1228 (31b
– 37a
)
90 yaprak.
– 36b
, 107b
– 108b
, 148a
– 150a
)
Rebiülevvel 1102 istinsahlı.
3 yaprak. [Kızılbaşlar hakkında].
43) Halid Efendi 452 (71b
– 74a
)
[Raks ve sema aleyhinde iki fetva].
44) Hamidiye 590
372 yaprak.
1120 istinsahlı.
– 360b
)

46) Hasan Hüsnü Paşa 423
324 yaprak.
47) Hasan Hüsnü Paşa 423 [mükerrer] (1b
– 120a
)
– 4b
) [Sayfa kenarında].
49) Hasan Hüsnü Paşa 518 (3b
– 13a
)
– 16b
) [Kızılbaşlar hakkında].
51) Hüdai 760 (50b
– 57b
)
323 yaprak.
1049 istinsahlı
İkisi 236 yaprak.
bir
237 – 495. yapraklar.
262 yaprak.
56) Karaçelebizade Hüsameddin 200
337 yaprak.
– 154a
)
308 yaprak.
59) Lala İsmail 706 (239a
– 253b
) [Arada başkalarının da fetvaları var].
[269a
– 269b
de İstanbul’da idam olunan <Karaman Şeyh>in idam sebebi hakkında suali cevaplı
fetva].
60) Laleli 179 (10b
) [Sema hakkında]
61) Laleli 3653 (158b
– 159a
)
62) Laleli 3715 (11b
– 20a
)
63) Laleli 3720 (142a
– 143b
, 144b
– 149b
, 171b
– 174a
) [En sondaki Kızılbaşlar hakkında]

64) Laleli 3738 (134a
– 135b
) [Kaza ve kader hakkında].
65) Mihrişah Sultan 185 (138a
– 140a
) [Kaza ve kader hakkında].
66) Mihrişah Sultan 440 (47b
– 67a
) [Arada başkalarının fetvaları da var].
67) Murad Molla 1114
385 yaprak.
994 istinsahlı.
68) Nuruosmaniye 1968 (1a
– 177a
)
69) Pertev Paşa 621 (64a
– 65b
)
[Toprak hakkında].
70) Reşid Efendi 985 (28a
)
[İlmi görüş ihtiva eden iki fetva].
, 33a
, 46a
-51a
, 52a
- 56b
, 59b
-61a
, 67b
, 76a
, 110a
-112b
, 117b
-118a
, 125a
-134a
)
72) Reşid Efendi 1037 (123b
– 127a
)
– 168b
)
– 167a
)
[Hasad hakkında Arapça fetva]
75) Serez 1140
79 Yaprak. [Arada başkalarının fetvaları da var]. [Sonu eksik].
76) Serez 1158
152 yaprak.
77) Sultan 1. Ahmed 95
235 yaprak.
– 104b
)
– 46a
) [Menkulün vakfı hakkında Arapça fetva]
– 100b
) [Arazi hakkında]
360 yaprak.

259 yaprak.
– 170b
) [Kaza ve kader hakkında]
84) Şehid Ali Paşa 2811 (45a
– 53a
)
)
– 16a
) [Vardar Yenicesi Şeyh ül-Kurrâsı Molla Hasan’ın Kur’an okuma
hakkındaki istifasına cevap]
, 83b
– 84a
, 99b
, 106b
, 108a
)
88) Uşşaki Tekkesi 36 (9b
)
[ sözünün hadis mi, şiir mi olduğu hakkındaki soruya şiir olduğu cevabını veren
fetva]
89) Üniversite (Türkçe) 1798 (1a
– 130b
)
13 + 65 + 132 yaprak.
[Dergi ayrı ayrı numaralandırılmış üç bölümdür. 13 yapraklık birinci bölümde 1b
– 3a
da
Ebussuud’un fetvaları vardır. 65 yapraklık ikinci bölüm Ebussuud fetvalarıdır. 132 yapraklık üçüncü
bölümün sonunda (13a
– 132a
) birkaç Ebussuud fetvası bulunmaktadır.]
90) Üniversite (Türkçe) 1798 (1a
– 130b
)
Rebiülevvel 1179 istinsahlı.
91) Üniversite (Türkçe) 2106 (17b
– 122b
) [Arada başka yazılarda var].
92) Veliyeddin Efendi 1343 (75b
– 254a
)
93) Yazma Bağışlar 1009 (169b
– 205b
) [Arada başkalarının fetvaları da var].
94) Yeni Cami 376 (156b
– 165b
) [Değirmen vakfı hakkında Arapça fetva].
95) Yeni Cami 624
478 yaprak.
1114 istinsahlı.
96) Yeni Cami 625
445 yaprak.
97) Yeni Cami 678 (176b
– 202a
)
98) Yeni Cami 685 (135b
– 182a
)

Fetva Örnekleri
[Aşağıda, türlü konulardaki Ebussuud fetvalarından bazıları metin ve transkripsiyon olarak
gösterilmiştir. Bu örnekler, Ebussuud fetvalarının önemine ve tenkitli basımının gerekliğine tanıktır].
1
Metín
(Reşid Efendi 985, 28a
)
Transkripsiyon
Hazret-i ‘Ali ve Fâtıma ve Hasan ve Hüseyin ve Düldül bir almadandur ve Zülfikarı çaldukca uzar ve
vurduğını iki biçer ve Düldül üç günlük yolı bir sâc
atda alur dédükleri vaki'midür? Aşlı nedür, beyân
buyurıla.
El-cevâb : Bir almadan oldukları kizb-i şarîhdür. Zülfikâr etraf beglerinden hediyye gelmişdür. İmâm
Ali'ye verdi. İki çatal degüldür. Nihayet olıkrak bir kılıcdur- Vurduğım iki biçdügi vakidür. Uzaduğı ğayr-
i vâki'dür. Düldül, Habeş beginden Hazrete armağan gelmişdür. Sultân-i kevneyn hayâtda iken
bazarlığı anuñla görürlerdi. Bir boz katır idi. Üç günlük yolı bir sâ'atda aldugı gayr-i vâki'dür. Ketebehü
Ebü'ssu'üd rahimehü Tac
âlâ".
2
Metin

(Hacı Beşir Aga 676, 133a
)
Transkripsiyon
Şehzade Sultân Bâyezid merhum. Sultân Süleyman Han Hazretlerine 'işyân suretin gösterdükde
merhum Ebû'ssu’ûd Efendi'nün verdügi fetva :
Bir sultân-i c
âdilün ebnâsından biri tarafından huruc edüp bac
zı kılâ'a müstevli olup ve ba'zı bilâdun
ehline mal şalup cebr ile alup c
asker cemc
edüp gayrı tarik ile defc
mümkin olmayup kıtale mübaşeret
eyleseler anlarun kıtalleri ve şınup cemc
iyyetleri tağılıncaya değin katilleri şerc
an helâl olur mı, beyân
olına.
El-cevâb: Helâldür- Naşş-i KurJ
ân-i 'azîm ile şâbit olmış hükm-i şer(
îdür ve icmâc
-i sahâbe-i kiram dahi
anun üzerinedür. Kıtale kadir olanlar kıtal ile, kadir olmayanlar kelâm-i hakk ile ve duc
â-yi hayr ile def'-
i fitne vü fesada sa'y etmek vâcibdür. Vc
allâhu ac
lem. Ketebehü Ebû’ssu’ûd ül-hakir.
3
Metin
(Hacı Beşir Aga 676, 134a
)
Transkripsiyon
Efendi ta’biri Türki söz midür ve ma’nâsı ne demekdür? Zeyd : <Efendi demek kâfirâne bir sözdür.
Vakt olur ki efendi Allâh'dur derler. Böyle deyen kâfir olur» dese Zeyd'e ne lâzım olur?

El cevab: Efendi lafzı Türki luğat ile kefere luğatı mabeyninde müşterekdür. Şabun gibi. Ma'nâsı kulun
ve cârîyenün mâliki demekdür. Ğayrı nesnenin mâlikine efendi denilmez. Hak Tac
âlâ Hazretine efendi
demek hatâdur. Esmâ'uİlâhı tahfifdür. İzn-i şer'i olmayıcak itlâk olınmaz.
4
Metin
(Esad Efendi 587, 125h
)
Transkripsiyon
Mes'ele : Bir vilâyetde vâfir yağmur yağup zelzele-i 'azime vâkif
a olup Zeyd'ün bağı yerinden ayrılup
'Amr'un bağında karâr eylese Zeyd bağını kemâkân tasarrufa kadir olur mı? Beyân buyurılup ..... ola.
El-cevâb : Eğer Zeyd'ün bağınun kıymeti 'Amr'un bağı kıymetinden ekser ise Zeyd( 'Amr'a bağınun
kıymetini verüp tasarruf eder. Eger c
Amr'un bağı Zeyd'ün bağından bahâlı ise 'Amr, Zeyd'e bağınun
kıymetini verüp bağı c
Amr tasarruf eder. Ebü’ssu’ûd;
5
Metin
(Yeni Cami 685, 165a
)
Transkripsiyon
Hind ve Hind'ün bâliga ve nâbâliga kızları olup bile hammâma girüp yunduklarında hammâmcı olan
mezbüre kızlardan yunduklarından ötüri ücret-i hammâm Caleb edüp alıbilür mi ?

El-cevâb: Ol diyarda olan hammamlardan hammam hakkı almak c
adet olmayup ve girdükleri vakit
kavl eylemeseler isti'mâl etdükleri şu teberrü' olur. Akça alınmaz.
Şûret-i mezkürede mezbüre kızlar hammama girüp akçasın vermemiş olsalar hammamcı sonradan
taleb eder olsa şer an alıbilür mi? El-cevâb : Mu'tâd degül ise ve kavi olınmadı ise alınmaz.
6
Metin
(Yeni Cami 685)
Transkripsiyon
Şöfiyyeden bir ta'ife şeyhlerini ta'zimen öninde secde eylemeğe şebih başlarını yere koşalar, gâh
abdest ile, gâh abdestsüz şer'an ol tâ'ifeye ne lâzım olur?
El-cevâb: Secde-i tahiyyet ve selam içün eder ise kebâ irdendür. 'ibâdet içün eder ise küfr-i mahzdur
bil-ittifâk. Ta'zim içün ba'zı eimme katında küfrdür. Hiç niyyet eylemese ba'zı eimme küfrdür
demİşlerdür. Ba'zı kebire demişler.
7
Metin
(Hacı Mahmud Efendi 1234, 53b
)
Transkripsiyon
Mes'ele :
Bilâ'özr on seneden ziyâde terk olınan tarla da'vâsınun istimâ'ı câ'iz olur mı?
El-cevâb: Olmaz.

8
Metin
(Hafid Efendi 113, 39a
)
Transkripsiyon
Zeyd, :
Amr'da olan hakkını müddet-i sefer ba'id yerde olup yedi sekiz sene mahbûs olduğından gayrì,
yollarda harami ve küffar ve nehr-i kebir olup geçid vermemegin yigirmi sene te’hir eylese ba'dehü
varup taleb edüp emirsüz almaga kadir olur mı?
EI-cevâb: Olur.
9
Metin
(Şehid Ali Paşa 744, 103a
– 103b
)
Transkripsiyon
Serhadda tımarları olan sipâhilerün sınur huşüşında olan da'vâlarında zimmilerün şehâdetin kabul
edesin deyü beglerbegi, kaziye mektüb göndermekle kazı, sipahiler yüzine zimmîlerün şehâdetin
istimâc
edüp hükm etse hükmi nafiz olur mı?
El-cevab : Emr-i sultani olmayınca olmaz. Yerleri tasarruf eden zimmîlerün husûmetlerin
sipahilerinden kat’-i nazar kadîmden nice olıgeldügine zimmi şâhidler dinlenüp mucibi üzere hükm
edüp sipahilerine behrelerin ana göre aldurasın deyü hükm-i şerif olıcak nâfizdür.

10
Metin
(Şehid Ali Paşa 744, 99b
)
Transkripsiyon
İnhilâl-i yeminde Şafi'iye muraca'at edüp fesh-i yemine hükm eylese nâliz olur mı?
El-cevâb : Bu diyarda Şâfi'i olmaz. Memnundur. Hâkim-i Şâfi’înün hükmi ref’-i hilaf edemez.
11
Metin
(Yeni Cami 685, 178a
)
Transkripsiyon
Bir sancak beginün tımarı sihil yerde olup haşılını zabt eyledükden sonra sancak begi tebdil olup bir
yaylak yerde sancak verilüp anın da haşılı mezkur begün tahviline düşse ol tımarın haşılın almak şer'i
midür ?
El-cevâb : Tahviline düşeni alur.
12
Metin
(Serez 1158, 3b
)

Transkripsiyon
Zeyd câriyesiyle cem’ olup ‘avratı havfından şabâh abdest alup namaza öykünse rüku'ın ve sücüdın
şahih eylemese zeyd'e ne lâzım olur.
El-cevâb: Tevbe ve istiğfar lâzım olur.
13
Metin
(Esad Efendi 1098, 133a
)
Transkripsiyon
Kâfire selâm vermek caiz midür ?
El-cevâb : Ta'zimen caiz degüldür. Amma ihtiyâcı olıcak câizdür.
14
Metin
(Şehid Ali Paşa 744, 99a
)
Transkripsiyon
Bir kimesne kendi çapası ile ve baltası ile orman açup zirâ'at içün tarla ve çayır else yâhud kır yer olup
çifti ile ihya eylese ol kimsene fevt oldukda bir oglın ve bir kızın kosa çapası ile ve çifti ile ihya etdügi
yerlerden kıza hişşe değer mî ve degdügi takdirce tapu verür mi?

El-cevâb : Emr-i pâdişâhide yer oğlana intikâl eder, kıza hişşi verülmez. Meğer defterlerde mülk kayd
olıınmış ola. Eğer vefat eden kimesnenün oglı olmayup hemân kız kalsa kıza verülmeyüp şahib-i tımar
kime diler ise tapuya verürlerdi sene semane ve hamsin ve tis’ami’ede. Anın gibi baltası ile ve çapası
ile orman ve tağ açup mezre'a ve çayır eylese ve'lhaşıl akça ve emek harc eylemiş olsa anun gibi
yerler âhara tapuya verüldügi takdirce kızlar babalarınun harc eyledügi maldan mahrûm kalmak lâzım
gelmegin kızlara verülmek emr olunmışdur. Lakin kız, karındaş yerine kıyas olunup bigaraz kimesneler
ne mikdâr tapu takdir ederler ise kızlar verüp almak buyurulmışdur.
15
Metin
(Fatih 3505, 78a
)
Transkripsiyon
Vefatında mirasa karışmamak üzere hayâtında kızına emlak bagışlasa, kızı dahi kabul etmiş iken
vefatında yine hissesini alur.
16
Metin
(Esad Efendi 1097, 104a
)
Transkripsiyon
Bir gece bir meclisde hayâl-i zıll oyunı getürilüp imâm ve hatib kimesneler seyr eyleseler 'azle
müstehakk olurlar mı?
El-cevâb : Eger 'ibret içün nazar edüp ehl-i 'ibret fikri ile tefekkür etdilerse olmazlar.
17
Metin
(Fatih, 3605, 68b
)

Transkripsiyon
Zeyd-i sipahi reayasından alduğını İnkâr eylese mezbûr verdüklerine yeminleri ile halâs olurlar mı?
El-cevâb: Olmazlar. Amma her birinün verdügine aharları şehâdet etmek meşrüf
dur.
18
Metin
(Fatih 1219, 228a
)
Transkripsiyon
Din-i İslâm ve millet nedür?
El-cevâb: Hak ta'âlâ hazretinün vahdâniyyetine ve Resülu’lâh şallâ’ilâhi 'aleyhi ve sellem'ün
nübüvvetine ve şeric
at-i şerifenün hakkiyyetine i’tikâd etmek ‘avâma kifayet eder. Mefhûmlarına ve
tefâşil-i ahkâmına vuküf-i tafsili lâzım degüldür.
19
Metin
(Serez 1140, 26a
)
Transkripsiyon
Bir karye ehli bir yer içün kadimi mer’âmuzdur deyü beyyine ikâmet etdüklerinde üç dört nefer
kimesne zikr olan yer mâ-tekaddemden zirâ'at edegeldük, kadimi mezre'adur deyü beyyine ikâmet
eyleseler kangısınun beyyinesi evlâdur?
Mer’a beyyinesi evlâdur.

[Kanunlar, arzlar] :
Türk medeniyeti tarihi bakımından Ebussuud'un en mühim eserleri bunlardır. Kanun, kanunname,
mâruzât adlarıyla anılan bu yazılar devlet kanunları olup Sultan Süleyman'ın <Kanunî> lâkabını
almasında herhalde âmil olmuşlardır, önce padişaha arzedilip onun tasdikinden çıktıktan sonra
kanunlaştığı için mâruzât adını almışlardır. Bunların bir kısmı fetva şeklinde <el-cevâb>ın karşılığı ile
bitmektedir. Bir kısmı da eski veya yeni kanunların hükümleri hatırlatılarak hazırlanmıştır. Valiler ve
kadılar tarafından uygulanan bu kanunların fetva şeklinde düzenlenmesinde devlet nizamının
değişmelerden korunması düşüncesi hâkim olmuş olmalıdır. Dİnî olmayan devlet kanunlarına şer'î bir
biçim vererek ilerde müteassıplarca yapılacak itirazları önlemiştir. Böylece uzak görüşlü bir devlet
adamı olduğunu göstermiştir.
Kanun ve arzların hepsi Türkçedir.
Basmalar :
1 — Osmanlı Kanunnâmeleri (Millî Tetebbüler Mecmuası, 1. sayı, s. 49 — 59, Istanbul-Matbaa-i Âmire
1931).
Yazmalar:
1) Ali Emîrî Efendi (Şer'iye) 461(372a
— 378a
)
2) Ali Emîrî Efendi (Şer’iye) 468(1a
- 45b
)
[Arada başkalarının, bilhassa Celâloğlu ile Çivioğlunun da fetvaları vardır].
— 77b
. 111b
— 122a
)
21 Muharrem 1236 istinsahlı.
[Arada başkalarının fetvaları var].
— 82a
)
5) Esad Efendi 587(105b
- 165b
)
[Arada başkalarının fetva ve arzları var].
6) Esad Efendi 855
91 yaprak.
[Arada başkalarınınkiler de var].
— 289b
)
— 278a
)
[Arada başkalarınınkiler var].
)
[Toprak nevileri hakkında].
—136a
)

11) Fatih 2341 (253b
— 285b
)
17 Rebiülevvel 1194 istinsahlı.
12) Fatih 2350(193b
— 230b
)
10 Recep 1123 istinsahlı.
13) Fatih 3504.
84 yaprak.
1186 istinsahlı.
[Arada pek çoğu başkalarına ait].
14) Fatih 3505 (1b
— 88b
)
Ramazan 1216 istinsahlı.
[Arada başkalarınınkiler var]
15) Fatih 5374 (169b
— 176a
)
— 55b
)
17) Hacı Mahmud Efendi 1238(115b
— 133a
)
18) Hacı Mahmud Efendi 1243(16b
— 50b
)
77 yaprak.
Edirne'de Muharrem 1184 istinsahlı.
20) Halid Efendi 113
59 yaprak.
[Arada başkalarınınkiler var],
21) Harput 58
44 yaprak.
[Öşrî ve harâcî topraklar hakkında kanun ve fetvalarla bu konudaki arzlar].
[Arada daha sonraki zamanlara ait kanunlar da var].
— 62b
)
4 Şaban 1187 İstinsahlı.
23) Hüdâî 760 (1b
—49a
)
1084 istinsahlı.
24) Hüdâî 760 (59b
— 127b
)
1179 istinsahlı.
25) Hüdâî 1805 (41b
— 96b
)
1136 istinsahlı.
26) Karaçelebizâde Hüsameddin 204(114a
—115b
)
[957 yılına ait 10 arz].

27) Kasidecizade Süleyman Sırrı 240 (40b
— 46b
, 231a
—233a
)
12 Rebiülevvel 1299 istinsahtı.
— 154a
)
[Öşrî ve harâcî topraklar hakkında kanun ve fetvalar].
29) Lala İsmail 106 (103b
— 112b
)
30) Lala İsmail 706 (265a
— 265b
)
[957 Rebiülâhırı başlarında Kanunî'ye arzedilen kanunnâme].
31) Mihrişak Sultan 440 (38b
— 46b
)
32) Murad Molla 730(117b
— 121b
)
33) Pertev Paşa 621 (64a
- 65b
)
—48a
)
[36a
ya kadar olan bölüm kanunnâme olup 1084 istinsahlıdır. 36b
den başlayan bölüm arzlardır].
— 132b
)
1219 istinsahlı.
[110a
ya kadar olan bölüm kanunnâme, 112b
den başlayan bölüm arzlardır].
36) Serez 2730
61 yaprak.
1233 istinsahlı.
[Arada başkalarının da fetva ve arzları var].
37) Üniversite (Türkçe) 1358
9 yaprak.
20 Şevval 1101 istinsahlı.
38) Yozgat 679
106 yaprak.
1227 istinsahlı.
39) Çanakkale Müzesi, numarasız
[Çanakkale Müzesinde bulunup numaralanmamış olan kitaplardan birinde Ebussuud'a ait kanunnâme
ve mâruzât da vardır. 160 X 100 milimetrelik metin ölçümü bulunan bu cildin 34 sayfalık ilk kitabı
Ebussuud'un mâruzâtı, 150 yapraklık son kitabı ise kanunnâmesidir. Bana bu bilgiyi, eskiden
Süleymaniye Kütüphanesi memuru olup şimdi Çanakkale Lisesi tarih öğretmenliğinde bulunan İsmet
Yıldırım Hanım verdi. Kendisine teşekkür ederim].

Kanun ve Arz örnekleri
1
Metin
(Bağdatlı Vehbi 551, 112a
)
Transkripsiyon
Tokuz yüz kırk dört târihinde mü'ekked emr-i ‘âli sâdır olmışdur:
Bir mescid etrafında Müslüman evleri kalmayup kefere evleri ihata eylemiş olsa imâm ve müezzin
vazifeden mahrum olmamalarıyiçün evkât-i hamsede imâm ve mü’ezzin edâ-i hidmet eyleseler
aldukları vazife helâl olur mı?
El-cevâb: Olur. Ol evleri bahâlarıyile Müslümanlar almaga te'hir eylemeyüp kefereden bahâlarıyle
cebren almak lâzımdur. Muktezâ-yi şer’-i şerif budur. Aşla te'hir etmeyüp kefere elinde bu misillü
mescid etrâfında olan evleri almak babında emr-i 'âli sâdır olmışdur.
2
Metin
(Hacı Mahmud Efendi 1238, 131a
)
Transkripsiyon
Kânun: Hazret i Fâtih-i Kostantiniyye Sultan Muhammed Han Hazretleri, Buğdan seferinden rücü’
eyledüklerinde sekiz yüz seksen bir târihinde erbab-i tımar ve zi'amete defter şüreti kayd olunup
mezâri’ ve

kura ta’yin olunmak ferman olunmag ile kânun oldı. Sene 881. Bundan evvel hemân fülân zi'âmet yâ
fülân tımarı fülâna verdüm deyü yazarlar imiş.
3
Metin
(Bağdatlı Vehvi 569, 59B
-60a
)
Transkripsiyon
Kânun: Yıldırım Bâyezid Han zamân-i şeriflerinde vilâyet kâzîlerine hüccet akçası ve resm-i kısmet ve
sicili akçası alınmak ta’yîn buyurılup kânun olmışdur. Yedi yüz toksan altı târihinde bu minval üzere
kânun olmışdur.
4
Metin
(Esad Efendi 855, 7A
— 7B
)
Transkripsiyon
Mes'ele: Re’âyânun taŞarruflarında olan tarlalarun ba’zı çayır olmag ile kabil olmayup zirâ’at
etmemeg ile çayıra koyup bir yıl haşıl olan otlugın biçüp intifâ’ eyleseler mîrî tarafından ihtiyâç olıcak
ol tarlaları re'ayâdan miri içün alınmak şer’an ca’iz olur mı? Beyân buyurıla.

El-cevâb: Re’âyânun ellerindeki yerleri mülkleri degüldür. Arâzîyi memleketdür. Hin-i fetihde
kimesneye temlik olunmayup zirâ'at ve hiraşet edüp ‘öşr adına harâc-i mukâsemesin ve resm-i çift
adına harac-i muvazzafın vermek emr olunmışdur. Re’âyânun hakkı hemân zirâ’at ve hiraşetle zahmet
çeküp tahsil etdüginüñ hukuk-i mezküresin verdükden sonra baki kalanlardan almakdur. Hattâ üç yıl
ta’til eylese elinden alınup ahara vérülmek meşrû’dur. Tarlayı çayıra komak ta'tildür. Mukabelesinde
ki mukâta’dur, zira’atdan haşıl olacak 'öşre mukabil olmaz ve haşılun ‘öşri alınmak ile bakisi ra’iyyetüñ
olmak ‘amel ile hâşıl olan gallâtıdur. Re’âyânun ‘amelinsüz hâsıl olanuñ ‘öşri alınmak ile bakîsi
ra'iyyetüñ olmaz. Belki mesnetleri ile hâşıl veren yérlerüñ hâsılatına beytü'l-mâlden hacet olıcak
âhara vérülmek meşru’ degüldür. Ancak ellerinde olan tarlaları mukabelesinde her çiftliğe ta’yîn
olunan harâc-i muvazzafınun bir mikdârı ref’ olunmak lazımdur.
5
Metin

(Lala ismail 706, 265a
— 265b
)
Transkripsiyon
Tokuz Yüz Elli Yedi Rebi’üI-âhırı Evâ'ilinde Merhum Sultan Süleyman Han Hazretlerine Şeyhü'l-islam
Ebû’ssu’ûd Efendi Hazretleri ‘Arz Etdükde Buyurılan Şöret
On beş yıl bi-ğayr-i ‘özr-i şer'i temhir olunan da'vâ emr-i şerif olmayınca İstim’ olunmaya deyü
buyuruldı. Zira ‘özr-i şer’süz bir müddet terk-i da’va edince istimâ’ olunmak ve olunmamak hakkında
kibâr-i e'immeden bir müddet-i mu’ayyene nakl olunmaz. İcâre ve yâ ‘ariyye ve yâ cebr ile konulan
menâzilde maktul bulunup katili bilinmese İmâm Ebü Yûsuf kavli ki menzil müstakillen konuk elinde
olup şâhibi bile olmayıcak sahibine diyet ve kasâmet lâzime olmamakdur. Anunla r
amel-i mutasarrıf
olanlarun hıfz u hırâsetde ziyâde ihtimamlarına bâ’iş olup def -i fesada enseb görülmeğin bununla
‘amel oluna deyü buyuruldı.
Nüvvâbun redd-i ebediye müstehakk cürmi sabit olup hiç bir yerde niyabet etmeye deyü ahkâm-i
şerife yazılıgelmiş degüldür. Eger min

ba'dú niyabet etdürmeyesin deyü kati-yi mahsusa emr olunmuş ise ahar yerde niyabet etmege
münafi degûldür. Şöyle ki redd-i ebediye istihkakı olmayup mûcerred :
azl ferman olunmuş ise
nüvvâbun azli ve maşbi kuzüta müfevvezdür. Kazi şalahın anlayup yine naib naşb etöege mani'
degüldür deyi buyuruldı.
Bir zimmi mürd olup malı beytü'l-mâl emim elinde zabt olunupvarisi gelüp verasetine zimmı şâhidler
getürse kıyâsen makbul değildir. İstihsanen makbüldür. 'Amme beytül-malinde kûzzat-i vilâyet
istihsân ile ‘amel eyleyeler. Müslümân şâhid görülsün demek Dobra Venediklü davasında tezvir fehm
olunmagın denilmiştir.
Kaçkun kulun müddeti yetdükden sonra hâkim izniyle bey’ olunsa beyi şer’an sahih ve nafiz olur.
Sahibi zahir olıcak yâveciden akçasın alur. Kulı almaga kadir olmaz. Amma kul sipahinûn olıcak bey’ine
kûzzat izinden nehy olunup gaflet ile izinverilüp bey olunursa nafiz olmayup sahibi kimde bulursa
şer’an alup ol dahi satandan şer’ ile akçasını alup ve re’aya kaçkunları bahasına bey olundukda bey’i
mukarrer olup gabn-i fahişle bey’ olundukça muhayyer olmak buyuruldı.
Bir evde maktûl yâ maşlub bulunan kimsenün diyet-i İmam-i A’zam rahimetu’llahi ta’âlâ katında
mevzi’ mülk ise malikine, vakf ise canib-i vakfa; İmam Ebu Yusuf ‘aleyhi rahme katında mutasarrıfa
düşer. Sûbaşı sahibini sahibini çıkarıp bir kimesneyi habs edüp maktül bulunsa ol evi tasarruf eden
sûbaşıya düşer ve bir kimesne bir şahsın evine müstakilen konuk olup konduğu evde maktül bulunsa
evin sahibi ile ma’an sakin olmayıcak sahibine diyet ve kasime lazime olmaz. Bu makûlelerde mülk
sahibinün ve vakf canibinün ‘alakası olmayup âhar yerde iken diyet anlara tahmil olunup İmam-i
Azam kavliyle ‘amel olunmak mutaşarrıfinûn hıfzlarınde taksir ve müsahelelerine mü’eddi olmag ile
İmam Ebu Yusuf kavliyle ‘amel olunup diyet mutaşarrıfine tahmil olunmah hıfz u hırasete ve ihtimam-
i def-i fesada enseb görilüp paye-yi serir-i a’laya ‘arz olundukda bu huşuşda İmam Ebu Yusuf
‘aleyhi’rahme kavliyle ‘amel olunmak ferman olundı.
Üç günlük mesafeden akall olıcak nakl-i şehâdet istima’ olunmaya deyü buyuruldı.
Sene ihda ve hamsin ve tis’am’e tarihinde kûzzat mutlaka izn-i velisüz nikâh etmeyüp ihtiyatla ‘amel
ile me’murlardur. Bilad-i şelaşede mahkemelerde sûret-i emr-i şerif meslûndur.

[Mektuplar]:
Ebussuud’un türlü kimselere yazmış olduğu mektuplar. Yalnız Mekke şerifine yazılan mektup (Esad
Efendi 3436 24a
– 24b
) Arapça olup ötekiler Türkçedir.
1) Esad Efendi 3291
200 x 145 (165 x 90) ölçümünde 21 satırlı 40 yaprak [Başta bir vakfiye tescili ile bir hüccet vardır.
Ötekiler mektuptur. Bazıları eksik olan bu mektuplar kısmen tarihi belge değerindedir].
, 161a
– 161b
)
[126b
de hacca giderken padişaha yazdığı mektup, 161a
– 161b
de Maktul Ahmed Paşa’ya vezir olduğu
zaman yazdığı münşiyâne mektup vardır].
– 24b
, 62b
)
[22a
– 22b
de Büyükvezir Mehmed Paşa (=Sokullu)ya Celâl Çelebi hakkında yazdığı şikâyet mektubu,
22b
– 23a
da II. Selim’in kızı olup Kanuni çağında Sokullu Mehmed Paşa ile evlenen İsmihan Sultan’a
yazılmış olan bir mektup, 24a
da Şeyh Sinan hakkında padişaha yazılan mektup, 24a
– 24b
de Mekke
şerifine yazılan Arapça mektup, 62b
de ise Kadılardan Molla Fazlullah ile Edirne Kadısı Şah Efendiye
yazılmış iki kısa öğüt mektubu vardır].
– 59a
)
[İki mektup. İkincisi seferde bulunan Piyale Paşa’ya yazılmıştır].
)
[İsmihan Sultan’a gönderilen mektup].
– 193a
)
[Yukarıdakinin ve Esad Efendi’dekinin (3436, 22b
– 23a
) aynıdır. Fakat başında şu kayıt vardır:
<Cennet-mekân, Firdevs aşiyan Sultân Süleymân Han Hazretleri, bizi du’a-yi hayrdan ferâmûş
eyledinûz mi deyü Ebû’ssu’ûd Hazretlerine tezkire gönderdiginde fâzl-i müşârün ileyhün cevâbi
mektûbdur> Bu başlık yanlıştır. Mektubun bir kadına yollandığı başındaki saygı kitaplarından ve Hacı
Beşir Ağa nushasındaki mektuptan anlaşılmaktadır].
)
[Hacca giderken padişaha yazdığı mektup].

8) Peçevî Tarihi (İstanbul 1282 basımı) l, 63— 67
[63 — 66 da, ahlâksızlarla arkadaşlık ettiği için üçüncü oğlu Şemseddin Ahmed Çelebi'ye yazdığı
mektup, 66 — 67 de Şemseddin Ahmed Çelebi ile meşgul olduğu için Kanunî Sultan Süleyman'a
yazdığı teşekkür mektubu].
—117a
)
[Bina vakfı hakkında birisine yazılan mektup].
10) Veliyeddin Efendi 2735 (47a
— 47b
)
[Büyükvezir Kara Ahmed Paşa'ya tebrik mektubu].
Mektup Örneği
(Edirne Kadısı Şah Efendi'ye yazılan mektup)
Metin
(Esad Efendi 3436, 62b
)
Transkripsiyon
Benüm Şâhum. Sana üç vaşiyyetüm vardur. Biri budur kim cümle emründe tekemmül, ve biri dahı
budur kim hâkim olduğunuz hayşiyyetiyile izdiham-i 'avama tahammül ve biri dahı budur kim lutf-i
Hakka tevekkül ve'sselâm yâ Şâh. İttaki'llâhe 'an katc
i rızki halk’ilâhi. La havle vela kuvvete, illâ bi'llâh.
Ebü’ssu'ûd rahimehu'llâh.
[Şiirler] :
Orta çapta bir şâir olan Ebussud'un, çoğu Türkçe olan şiirlerinden bir takımı elimizdedir. Kanunî'ye
yazdığı Arapça mersiye meşhurdur. Bir de Türkçe-Arapça mülemma münâcâtı vardır.
)
Ebussuud'un başka yerlerde pek görülmeyen mülemma münâcâtı şudur:
Metin

Transkripsiyon
Yâ erhame’-halâ’k aşlih umûrenâ
Yâ rabbenâ bi-fazlik temmim kuşûrenâ
Kaldı miyân-i zulmet-i gafletde kalbümüz
Min zav’
i nüri zikrik nevvir şudûrenâ
Bir köhne köprüdür bu cihan kim gelen geçer
Bi'l-emni ve'sselâme ic’
al ‘
ubûrenâ
Şol dem ki hâke şala bizi şarşar-i ecel
Iftah min el-cînâni riyâhan kubûrenâ
Rüz-i cezada cem’ olıcak emrün ile halk
Yessirlenâ bi-ehli na’
imin huzûrenâ
Lutfun ümizi birle sürer can u dil sürûr
Yâ ze'l-Keremi bi-lutfîk hallid sürûrena.
)
Türkçe kaside. İlk mısra:
)
Kanunî hakkında Arapça kaside, İlk mısra:
4) Esad Efendi 3508(8a
)
Türkçe-Arapça mülemma münâcât. 1 numaranın (Esad Efendi 1694, 164b
) aynı.
5) Esad Efendi 3519 (173B
, 176A
— 177A
)
[174 — 175. yaprakların araya sonradan girdiği anlaşılıyor]. Kanunî'nin ölümüne mersiye. İlk mısra:
174a
da Kanunî hakkında Arapça kaside. İlk mısra:
6) Esad Efendi 3713 (163A
— 165B
)
Kanunî'ye Arabca mersiye, ilk mısra:
— 308b
) Arapça altı kaside.

Birincisi (297b
– 299a
) nin ilk mısraı:
İkincisi (299b
– 300b
) nin ilk mısraı:
Üçüncüsü (300b
– 302b
) nün ilk mısraı:
Dördüncüsü (303a
– 304a
Beşincisi (304b
– 306b
) nin ilk mısraı:
Altıncısı (306b
– 308b
) nın ilk mısraı:
8) Hacı Beşir Ağa 676 (41a
– 42a
)
Kanunî’ye mersiye. İlk mısra:
9) Hâlet Efendi 799 (319b
– 320b
)
10) Hâlet Efendi 799 (327a
– 331b
)
Arapça kasideler. Cemaziyelâhır 1023 istinsahlı.
Birincisi (327a
– 327b
) nin ilk mısraı:
İkincisi (327b
– 329a
) nin ilk mısraı:
Üçüncüsü (330a
– 331b
– 124a
)
12) Laleli 3641 (43a
– 44b
)
13) Laleli 3725 (185a
– 186a
)
14) Pertev Paşa 616 (3b
– 4a
)
Türkçe kaside. İlk mısraı: Gitdi hengâm-i şebâb elden dem-i vuşlet gibi.
15) Pertevniyal 707 (207b
– 209b
)
[707, kitabın eski numarasıdır. Yeni numarası olan 893 yanlıştır].
– 213b
)
Arapça kaside. İlk mısraı :
– 186b
) Arapça kasideler.
Birincisi (181a
– 183b
) nin ilk mısraı:
İkincisi (184a
– 184b
) nin ilk mısraı:
Üçüncüsü (184b
– 186b

— 82a
)
Türkçe kaside. İlk mısraı: Gitdi hengâm-i şebâb elden dem-i vuşlet gibi.
Kaside 45 beyitlidir.
Duanâme :
Büyükvezir Semiz Ali Paşa (Şevval 968 — Zilkade 972=Temmuz 1561—Haziran 1565) nın isteği üzerine
hazırlanmıştır. Bir başlangıçla yedi bölümden ibarettir. Dualar, tabiî, Arapça olmakla beraber
açıklamaları Türkçedir. Başlangıç:
1) Ali Emîrî Efendi (Arapça) 4381 (44b
– 53a
)
2) Ali Emîrî Efendi (Seriye) 518 (5b
— 40a
)
3) Ali Emîrî Efendi (Şer'iye) 536
32 yaprak.
4) Ali Emîrî Efendi (Şer'iye) 537
37 yaprak.
5) Âşir Efendi 442 (25b
— 79b
)
6) Dârütmesnevt 424
16 yaprak.
1049 istinsahtı.
— 46a
)
— 297b
)
9) Fatih 679
63 yaprak.
10) Fatih 5419 (1b
—22a
)
15 Zilkade 1096 istinsahtı.
- 30b
)
1066 İstinsahtı
40 yaprak.
68 yaprak.
— 28b
)
15) Kasidecizâde Süleyman Sırrı 112(1a
— 37a
)

16) Lâleli 1534
35 yaprak.
17) Lâleli 1588 (229a
– 247a
)
18) Lâleli 3647 (56a
– 64b
)
58 yaprak.
1164 istinsahtı.
44 yaprak.
— 40b
)
22) Resid Efendi 984(123b
– 137b
)
23) Tırnovalı 883 (1b
— 35b
)
24) Tırnovalı 1093
31 yaprak.
25) Üniversite (Türkçe) 7263
56 yaprak.
1129 istinsahtı.
Duanâmeden örnek
Metin
(Fatih 5419, 18a
)
Transkripsiyon
Bayram geceleri: Meşâyih-i mütekaddimin buyururlar ki iki bayram gecelerini ihya eylemek
müstehabdur ve anda kangı duc
â okunursa kabul olunur.
[Paranın vakfolunabileceğine dair risale] ;
Ebussuud'un sosyal ve iktisadî düzeni sağlamak bakımından ileri görüşünü gösteren Arapça bir
eserdir. Donmuş şeriatçiliği savunan Birgili'nin hücumlarına uğramıştır (El-seyf el-şarım
).
Başlangıç:
1) Ali Emîrî Efendi (Arapça) 756
13 yaprak.

— 16b
)
1097 istinsahiı.
3) Düğümlü Baba 449 (105b
– 119b
)
1158 istinsahtı.
— l03b
)
[Eski nu. 1208].
– 267a
)
1079 istinsahlı.
— 101b
)
7) Fatih 5386 (101b
— 114b
)
1146 istinsahlı.
8) Feyzullah Efendi 2139 (59b
— 65b
)
— 18a
)
10) İbrahim Efendi 372 (20b
— 32a
)
11) Kasidecizâde Süleyman Sırrı 710 (17b
— 31a
)
12) Lâleli 835 (1b
— 10b
)
13) M. Arif — M. Murad 174 (174b
— 190a
)
14) Mihrışah Saltan 440 (l8b
— 27a
)
— 142b
)
16) Süleymaniye 632 (1b
— 14b
)
17) Yeni Cami 126 (202a
— 214a
)
[Paranın vakfolunabileceğine dair Türkçe fetva]:
— 175a
) [Yanlış olan yeni nu. 958].
Şakatât el-Avâm:
Avamın yanlış söylediği Arapça kelimeler hakkında Türkçe bir makaledir. Sakatat el-'Avâm adı müellif
tarafından verilmişe benzemiyor. Galetât adı ile de anılır.
—74b
)
2) Esad Efendi 36l2 (124b
— 125a
)
3) Esad Efendi 3755(4a
— 4b
)
— 43b
)

5) Serez 3879 (45b
— 46a
)
– 55a
)
7) Tımovah 1865 (97b
— 98a
)
8) Üniversite (Türkçe) 1486 (139b
— 142a
)
[Fetvaların imlâ ve inşâsı hakkında talimatname];
Fetvaların nasıl yazılması gerektiği hakkında Ebussuud'un fetva kâtiplerine acele ile yazdırdığı Türkçe
talimatnamedir.
1) Hacı Beşir Ağa 656 (246a
— 246b
)
– 96b
)
3) Fatih 5427(19b
) [Sayfa kenarında].
— 207b
)
[Namazın şartları hakkında risale] :
Türkçe. Başlangıç:
— 152b
)
290 X 170 (230 X 110) ölçümünde 27 satirli. 998 istinsahlı.
[«Keşşaf» haşiyesi]:
538 de ölen Zemahşeri'nin < El-Keşşaf ‘an Hakâ'ik el-TenzîI> adlı tefsirinde, 48. sure olan fetih
suresine haşiye. Arapçadır. Başlangıç:
975 te telif edilmiştir.
— 21b
)
2) Fatih 5374 (146b
— 154b
)
3) Lâleli 334 [Mükerrer] (12b
— 18b
)
1113 istinsahlı.
4) Lâleli 3711 (41b
—46a
)
5) Mihrişah Sultan 39(97b
– 103a
)
[«(
İnâye» ye haşiye]:
593 te ölen Burhânü’ddîn :
Alî el-Mergînânî'nin «El-Hidâye> adlı tanınmış fıkıh eserine 786 da ölen
Ekmelü’ddîn Muhammed el-Bâbertî'nin

<EI-<
İnâye> adiyle yaptığı şerhin bazı bölümlerinin Arapça haşiyesi. Başlangıç:
El-'İnâye'nin siyer = cihad bölümüne yapılan haşiyenin özel adı «Tehâfüt el-Emcâd» dır.
1) Bağdatlı Vehbi 2035 (27a
– 134a
)
[Tehâfüt el-Emcâd].
- 25b
)
[Tehâfüt el-Emcâd'ın bir parçası].
3) Hacı Selim Ağa 299
152 yaprak.
1087 istinsahlı.
4) Lâleli 876(12b
— 196b
)
5) Mehmed Âsim 706 (9b
– 13a
)
[Tehâfüt el-Emcâd].
— 35b
)
[Büyü’
bölümü].
[Sonu eksik].
—106a
)
[Büyü’ bölümü].
8) Yeni Cami 376 (12a
— 143a
)
[Türkçe mesh risalesi];
Bazı kimselerin mesh caiz değildir demesinin Kanunî Sultan Süleyman tarafından duyulması ve
padişahın üzülmesi üzerine kış günlerinde halkı güçlüklerden kurtarmak için Kanunî'nin buyruğu ile
hadise dayanılarak yazılmıştır.
Başlangıç:
1) Pertev Paşa 621(43a
—45b
)
— 97b
)
[Arapça mesh risalesi] :
948 saferinde telif olunup Kanunîye sunulmuştur. Başlangıç:

1) Hâlet Efendi 401 (120b
– 133a
)
1137 istinsahlı.
[Müellif nüshasından kopya].
2) Lâleli 876 (1b
– 12a
)
— 21a
)
4) Yeni Cami 376 (1b
— 11b
)
Ğamezât el-Melih :
747 de ölen Şadru'şerri'a 'Ubeydu’llâh b. Mesûd el Mahbûbi'nin <Tenkih> adlı fıkıh usûlü eserine 792
de ölen Teftâzâni tarafından yapılan «Telvih> adlı şerhin «Kaşr el-'Âm» bölümüne Ebussud’un Arapça
tâlîkatıdır. Başlangıç:
— 40b
)
208 X 140 (145 X 70) ölçümünde 19 satirli.
Şevâkıb el-Enzâr fi Evâ’il el-Menâr :
710 da ölen Hâfızu'ddîn Nesefî'nin «Menâr el-Envar» adlı fıkıh usûlü eserinin başlarına Arapça
haşiyedir. Başlangıç
— 37a
)
208 X 140 (145 X 70) ölçümünde 19 satirli.
[Tagannî hakkında makale] ;
Arapça. Başlangıç:
1) Lâleli 466 (49b
)
205 X 140 (125 X 65) ölçümünde 18 satır.
[Sonu eksik].
[«Makam» ve «mukâm» arasındaki fark]:
Arap gramerine ait Arapça makale. Başlangıç:
— 37b
)
[Bütünü 20 satır].

[Sapık mezhepler]:
Türkçe. Cebriye, Kaderiyye, Râfıziler, Haricîler, Muattıla ve Müşebbihe hakkında kısa bir makale.
Başlangıç:
– 233a
)
200 X 127 (170 X 105) ölçümünde.
[Bütünü 38 satır]
Risâle-i İmaniyye:
Bu Türkçe risalenin Ebussuud'a aidiyeti şüphelidir. Başlangıç:
1) Hasan Hayri-Hoca Abdullah 187
206 X 145 (150 X 85) ölçümünde 17 satirli 45 yaprak.
[Kaza ve kader hakkında risale]:
Bu Türkçe risalenin de Ebussuud'a aidiyeti şüphelidir. Kemalpaşaoglu'na ait olduğu şüpheli bulunan
«Levh-i Mahfûz> risâlesiyle birlikte taşbasması olarak basılmış bir nüshasından başka hiçbir
yazmasının bulunmayışı şüpheyi arttırmaktadır. Başlangıç:
Basması
1) İstanbul 1264, Matbaa-i Amire (Taşbasması).
[Bu taşbasmasının bir nüshası: İzmirli 969].

1967 istanbul kütüphanelerine göre ebussuud bibliyografyası 62

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (12)

Similar to 1967 istanbul kütüphanelerine göre ebussuud bibliyografyası 62

Similar to 1967 istanbul kütüphanelerine göre ebussuud bibliyografyası 62 (16)

More from Fdgalgjadg Fhaldfad

More from Fdgalgjadg Fhaldfad (20)

1967 istanbul kütüphanelerine göre ebussuud bibliyografyası 62